Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
Młodszy wiek szkolny: od 6.-7. do 10.-12. roku życia
- ostatni etap dzieciństwa w rozwoju człowieka, bywa nazywany dzieciństwem późnym lub dojrzałym. W pewnym sensie – pierwszy krok w świecie dorosłych, bo „opuszczenie” przez dziecko domu, większe uniezależnienie się od rodziców, znacznie większa samodzielność i dominacja nauki nad zabawą. Nowa rola ucznia. Rozpoczęcie edukacji szkolnej to znacząca zmiana nawet dla tych dzieci, które chodziły do przedszkola. Od tego, jak dziecko poradzi sobie z wymaganiami sytuacji szkolnej zależy rozwój jego poczucia kompetencji.
Zmiany/potencjał
Zagrożenia/ryzyko
Zmiany fizyczne:
- >5-8 cm wzrostu, 3 kg wagi/rok
Otyłość
- postęp w koordynacji mięśni dużych: zwiększenie szybkości i siły poruszania się
- koordynacja i precyzja motoryki małej
Zmiany w sferze poznawczej:
- lepsza koncentracja uwagi
- pamięć: logiczna (zdolność celowego zapamiętywania)
- ujmowanie cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia
Dysleksja
- analizowanie, planowanie, przewidywanie konsekwencji własnych działań
Niepowodzenia szkolne
- operacje logiczne: szeregowanie, klasyfikowanie, pojęcia liczbowe, zasada zachowania stałości
- pojęcie przestrzeni, czasu, prędkości
- uczenie się w działaniu: najbardziej efektywne ( learning by doing) Zmiany w sferze emocjonalnej i osobowości:
- zachowanie stałości uczuć i wartości: do siebie i innych
- większa refleksyjność: najpierw myśli, potem działa
- postęp w kontroli emocjonalnej
ADHD
- > świadomość własnych stanów emocjonalnych
- > odporności i zdolności do znoszenia dłuższych napięć
- umiejętność odraczania gratyfikacji
- realistyczna samoocena: uwaga na informacje zwrotne!
Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005
Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
Zmiany w sferze społecznej:
- poszerzanie się promienia interakcji społecznych
- przywiązanie do nauczycieli i rodziców innych dzieci
Funkcjonowanie w roli dziecka lekceważonego, odrzucanego, kontrowersyjnego
- > znaczenie grupy rówieśniczej
- potrzeba życia w grupie i pracy grupowej (tutoring rówieśniczy)
- nauczyciel staje się jedną z ważniejszych osób znaczących w życiu dziecka Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005
Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
Dorastanie to długi i wewnętrznie zróżnicowany okres między 10./12. a 20. rokiem życia. Dzieli się go na dorastanie wczesne (10-16) i dorastanie późne (16-20). Granica wieku 16/17 jest oczywiście umowna.
Zmiany/potencjał
Zagrożenia/ryzyko
Zmiany fizyczne:
- skok pokwitaniowy: > wzrost i waga
- zminy sylwetki ciała zwłaszcza w obrębie barków i bioder
- nagromadzenie tkanki tłuszczowej na pośladkach, biodrach, piersiach, udach/ zwiększenie się masy mięśniowej
- zaburzenia jedzenia (anoreksja, bulimia, otyłość)
- zmiany w budowie krtani: obniżenie się głosu
- zmiana owłosienia: łonowe, pachowe, u chłopców na tułowiu
- menstruacja/ polucje
Zmiany w sferze poznawczej:
- zdolność do myślenia formalnego (hipotetyczno-dedukcyjnego, logicznego, abstrakcyjnego)
- idealistyczne myślenie
- myślenie krytyczne
- > refleksyjność
- planowanie, myślenie o przyszłości
- metodyczność i systematyczność w rozwiązywaniu problemów
- egocentryzm decentracja w myśleniu
- pryncypializm
Zmiany w sferze emocjonalnej i osobowości:
- duża labilność emocjonalna, wahania nastroju stabilizacja emocjonalna
- nadmiernie silne reakcje emocjonalne (wybuchy)
- tożsamość negatywna
- bunt (na płaszczyźnie przeżyć i zachowań)
- zaniżona samoocena
- megalomania („ja wiem lepiej niż dorośli) i egocentryzm lub zaniżona samoocena
- depresja młodzieńcza
- negacja
- konflikty z dorosłymi, zwłaszcza z rodzicami
- kryzys tożsamości (tożsamość rozproszona, lustrzana, moratoryjna, dojrzała) Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005
Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
Zmiany w sferze społecznej:
- silna potrzeba więzi z rówieśnikami (wczesna adolescencja)
- grupa rówieśnicza: kliki jednopłciowe paczki różnopłciowe
- nadal silna potrzeba więzi z rodzicami
- zachowania dewiacyjne
- dorośli: zależność współzależność
- zażywanie substancji psychoaktywnych
- odrzucenie wyuczonych wzorów rodzinnych na rzecz zasad ogólnospołecznych
- osamotnienie / izolacja
- związki preintymne (w tym: faza homofilna) intymne
- indywiduacja i separacja od rodziców
- akceptacja i przestrzeganie reguł świata ludzi dorosłych
Tożsamość rozproszona: nastolatek wkracza w okres dorastania zaniepokojony zmianami wywołanymi dojrzewaniem biologicznym. Ciało zaczyna żyć własnym rytmem, staje się jakby obce i nieprzewidywalne. Jeśli dodatkowo adolescent tych zmian nie akceptuje (bo są nie takie, albo przyszły za szybko lub za późno) to będzie wkładał dużo wysiłku w to, aby nadal funkcjonować tak jak dawniej, jakby nic się nie stało. Trudność w tym okresie polega na poradzeniu sobie z emocjami i napięciami związanymi z odczuwaniem swego ciała jako obcego, czy spostrzeganiem siebie jako kogoś innego niż się było do tej pory. Młody człowiek może być wówczas apatyczny, niezorganizowany, może zmniejszać napięcie emocjonalne zażywając substancje psychoaktywne.
Ponieważ sytuacja związana z poczuciem rozproszenia jest trudna emocjonalnie, adolescent szybko próbuje znaleźć coś co pozwoli mu się określić i poczuć lepiej. Szuka wówczas idei i ludzi, którym może zaufać i z którymi może się identyfikować. Wkracza wówczas w etap tożsamości lustrzanej (przybranej). „Lepiej być skinem niż nikim (nie-wiadomo-kim”). Przyjmuje czyjeś reguły postępowania, standardy oceniania, przekonania religijne itp. – i to bez uprzedniego sprawdzenia ich. Idealizuje zwykle przy tym pojedyncze osoby i całe grupy z którymi się identyfikuje. Manifestacja strojem, fryzurą, rzeczami, zachowaniami.
Tożsamość moratoryjna (odroczona) wynika z rozczarowania dokonanym wyborem i chęcią znalezienia własnej drogi i formy wyrazu. Jest to czas aktywnego poszukiwania czegoś dla siebie.
Krytyczne myślenie, otwartość na to co nowe, poszukiwanie wśród różnych alternatyw, częsta zmiana decyzji.
Tożsamość dojrzała: po okresie poszukiwań nastolatek podejmuje zobowiązanie odnośnie tego, kim chce być, jaki chce być, i co chce w życiu robić. Uformował już własną tożsamość. Faza ta nie jest dana każdemu.
Tożsamość negatywna: w niekorzystnych warunkach rozwoju dochodzi czasem do rozwiązania kryzysu tożsamości poprzez przyjęcie tożsamości negatywnej. Budowanie tożsamości negatywnej polega na zaakceptowaniu i integracji tych identyfikacji ról, które do tej pory w rozwoju były przedstawiane jako niepożądane lub niebezpieczne. Przyjmując tożsamość negatywną, jednostka staje się więc tym wszystkim co jej się kulturowo odradza. Jest więc w dużej mierze produktem środowiska społecznego w którym wzrasta i wychowuje się adolescent. Tożsamość negatywna wyraża się buntem na wielu poziomach funkcjonowania jednostki, a zatem w sposobie myślenia o sobie i otaczającej rzeczywistości, w ujawnianych emocjach, wytyczanych celach, hierarchi wartości, strukturze potrzeb, sposobie kreowania siebie i miejsca swojego istnienia oraz w sferze zachowania.
Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005
Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
ZADANIA ROZWOJOWE WCZESNEJ I PÓŻNEJ FAZY DORASTANIA
I FAZA
II FAZA
- uczestniczenie w grupach rówieśniczych (grupy
- dojrzewanie fizyczne (wzrost masy ciała, dojrzewanie seksualne,
różnopłciowe i różnozadaniowe)
skok pokwitaniowy)
- związki heteroseksualne (przyjaźnie, inicjacja seksualna,
- operacje formalne (złożone operacje na pojęciach, stabilizacja
związki preintymne)
wzajemnych powiązań: myślenie formalne – rozumowanie moralne)
- autonomia w stosunku do rodziców (niezależność
- rozwój emocjonalny (kontrola nad emocjami)
emocjonalna, fizyczna, ekonomiczna)
- tożsamość dotycząca roli seksualnej (internalizacja standardów i
- osiąganie nowych i bardziej dojrzałych związków z
oczekiwań społecznych)
rówieśnikami obojga płci
- uwewnętrzniona moralność
UFORMOWANIE SIĘ TOŻSAMOŚCI
- opanowywanie społecznej roli związanej z płcią
- wybory dotyczące zawodu i pracy (kariery zawodowej, początki
OSOBOWEJ I SPOŁECZNEJ
- osiąganie emocjonalnej niezależności od rodziców i innych
tożsamości zawodowej)
dorosłych
- akceptowanie swej fizyczności i efektywne korzystanie z własnego
- przygotowywanie się do małżeństwa i życia rodzinnego
ciała
- rozwijanie się sprawności intelektualnych i pojęć
- osiąganie bezpieczeństwa i niezależności ekonomicznej
niezbędnych dla kompetencji obywatelskiej
- nabycie zbioru wartości oraz systemu etycznego jako przewodnika
- pożądanie i osiąganie społecznie odpowiedzialnego
zachowania
zachowania
PODSTAWY TOŻSAMOŚCI GRUPOWEJ
PODSTAWY TOŻSAMOŚCI INDYWIDUALNEJ
ZADANIA ROZWOJOWE OKRESU DORASTANIA:
1. Odkrycie i zaakceptowanie własnej płciowości. Nie jest to łatwy proces, zwłaszcza że następują burzliwe zmiany hormonalne i w wyglądzie ciała. Lęk przed dojrzewaniem i jego konsekwencjami może być redukowany przez podejmowanie zachowań autodestrukcyjnych np. anoreksja, bulimia, samookaleczenia i inne formy eksperymentowania na własnym ciele.
2. Uzyskanie emocjonalnej niezależności od rodziców po to, by przygotować się do budowania partnerskiego, intymnego związku a w dalszej perspektywie do założenia własnej rodziny. Optymalny dystans między nastolatkiem a rodzicami wspomaga proces emocjonalnego odchodzenia z rodzinnego domu bez lęku i poczucia winy powodowanych np. poczuciem porzucania opiekunów. Relacje panujące w rodzinie są wzorcem na którym nastolatki budują wyobrażenie o roli małżeńskiej i rodzicielskiej.
3. Przygotowanie się do szeroko rozumianego życia społecznego, publicznego i posługiwanie się systemem wartości oraz norm etycznych.
Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005
Wykład: Rozwój – młodszy wiek szkolny & dorastanie
TRUDNOŚCI NA JAKIE NAPOTYKA DOJRZEWAJĄCY NASTOLATEK:
Sytuacje konfliktowe – intrapsychiczne (np. wybór wartości życiowych) i interpersonalne (nieporozumienia z rodzicami)
Sytuacje deprywacyjne, dotyczące niezaspokojenia potrzeb np. emocjonalnych, seksualnych, poznawczych
Sytuacje zagrożenia – np. obrazu siebie, istotnych wartości
Sytuacje utrudnienia – np. brak wzorów postępowania, autorytetów
Sytuacje przeciążenia – natłok obowiązków szkolnych przy jednoczesnym obniżeniu kondycji w związku z szybkim wzrostem.
Prawdopodobieństwo wystąpienia zachorowań, zachowań ryzykownych czy też innych form patologi jest tym większe im więcej działa różnorodnych czynników wysokiego ryzyka przy słabych zasobach kompensujących zagrożenie.
CZYNNIKI RYZYKA:
a) Biologiczne: obciążenia genetyczne, wrodzone wady biologiczne, skok pokwitaniowy b) Psychologiczne: deficyty poznawcze, zaniedbania emocjonalne, przewlekły stres c) Społeczne: brak wsparcia i akceptacji, złe warunki bytowe
d) Ekologiczne: niesprzyjające warunki naturalne
duże prawdopodobieństwo skłonności do działań ryzykownych, rozwiązywania kryzysu przez tożsamość negatywną, słaby wgląd itp.
CZYNNIKI CHRONIĄCE:
a) Biologiczne: dobra kondycja somatyczna, silny układ nerwowy
b) Psychologiczne: pozytywna samoocena, poczucie bezpieczeństwa, konstruktywne strategie radzenia sobie c) Społeczne: wsparcie z sieci społecznej, akceptacja społeczna, dobre warunki bytowe d) Ekologiczne: sprzyjające warunki naturalne i klimatyczne, brak zanieczyszczeń
duże prawdopodobieństwo budowania pozytywnej i stabilnej samooceny, samorealizacji, pozytywnego rozwiązania kryzysu tożsamości, samoświadomość.
Źródło: Brzezińska A. I. (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk, GWP, 2005