Rodzaje i zadania diety

dr Marta Stępień-Słodkowska

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Dietetyka

nauka o znaczeniu żywności i żywienia w powstawaniu chorób oraz wykorzystaniu żywienia w profilaktyce i leczeniu.

Di

D etoterapia

pi

leczenie dietą, służy poprawie stanu zdrowia przez odpowiedni sposób odżywiania.

Stosowanie odpowiedniej diety jest wskazane w chorobach dietoniezależnych (które nie są związane ze sposobem odżywiania) oraz w chorobach dietozależnych (spowodowanych nieodpowiednią dietą, czyli złym sposobem odżywiania się).

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Diety opracowują specjaliści - dietetycy Żywienie dietetyczne pomocne jest w leczeniu wielu chorób np.: przewodu pokarmowego

nerek

wątroby

otyłości

cukrzycy

układu krążenia

Diety lecznicze są zmodyfikowane, w stosunku do diety tradycyjnej, pod względem zawartości składników odżywczych, konsystencji, eliminacji niektórych produktów, lub metod obróbki kulinarnej.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Cele i zadania diety

Podstawą komponowania diety jest określenie wielkości dziennego zapotrzebowania energetycznego organizmu.

Dieta powinna dostarczać odpowiedniej ilości energii dla zapewni

w enia pr

awi

w dłowe

ow go w

go z

w rostu dz

u

ieci, m

, ł

m odzieży, os

y, ób

dorosłych, potrzeb ciąży i karmienia. Powinna być dostosowana do wykonywanej pracy i aktywności fizycznej.

Powinna utrzymywać prawidłowy wskaźnik stanu odżywienia (BMI).

Dzięki stosowaniu odpowiednio dobranej diety można szybko i efektywnie leczyć wiele chorób lub skutecznie wspomagać leczenie farmakologiczne. W niektórych schorzeniach np. nadwadze, otyłości, cukrzycy chorobie niedokrwiennej serca dieta jest podstawowym lub często jedynym elementem terapii. Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Dieta powinna oszczędzać chory lub upośledzony narząd.

Żywienie dietetyczne powinno zapewniać odpowiednią ilość energii oraz wszystkich niezbędnych składników odżywczych, potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Di

D eta pow

i

pow nna uzupełniać ni

edobory s

y kładników

ków od

żywc

yw zych

w organizmie powstałe na skutek np. choroby.

Dieta powinna stymulować proces zdrowienia.

Dieta powinna wykluczać czynniki alergizujące lub takie, których przemiana w organizmie jest upośledzona np.

uwarunkowana genetycznie nietolerancja galaktozy.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Rodzaje diet (przykłady)

Lekkostrawne (podstawowe)

Niskoenergetyczne, w których wartość energetyczna wynosi ok. połowę normalnego zapotrzebowania energetycznego.

Wys

W okoenergetyczne, w

,

w których w

h a

w rtoś

o ć e

nergetyczna j

est o

ok. 500 kcal wyższa niż przeciętne zapotrzebowanie.

Wysokobiałkowe, takie które dostarczają powyżej 100 g białka dziennie.

Niskobiałkowe, takie które dostarczają do 40 g białka dziennie.

Bardzo niskobiałkowe dostarczają do 20 g białka dziennie.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Niskowęglowodanowe dostarczają 50 – 150 g

węglowodanów, przy przeciętnym zapotrzebowaniu dorosłego organizmu na poziomie ok. 300 – 500 g wę

w glowoda

ow

nów na

nów

dob

ę.

Niskobłonnikowe, gdy poziom błonnika nie przekracza 7 g.

Niskosodowe, w których jest wyeliminowany lub drastycznie ograniczony dodatek soli kuchennej.

Niskocholesterolowe, które eliminują produkty pochodzenia zwierzęcego, będące bogatym źródłem tego składnika.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Bogatoresztkowe zawierające dużo błonnika pokarmowego czyli ponad 40 g, Pozostałe składniki w ilości fizjologicznej.

Eliminujące składniki nietolerowane przez organizm.

Modyfi

odyf kujące kons

ystencje poka

rmów

m

ów (płynne, pół

,

płynne,

papkowate).

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Charakterystyka diety podstawowej

Dieta lekkostrawna;

zalecane produkty łatwostrawne

wskazane potrawy gotowane w wodzie, na parze, duszone i pieczone be

z t

łuszczu

jasne pieczywo, owoce i warzywa obrane, gotowane ograniczenie produktów tłustych, smażonych, wzdymających ograniczenie produktów bogatych w błonnik czyli ciemnego pieczywa, kaszy gryczanej, jęczmiennej, strączkowych suchych (grochu, fasoli, soi, soczewicy)

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl Dieta odchudzająca dla sportowca

Powinna być wszechstronna tz. zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe.

Nie wolno ograniczać spożycia białka, jako materiału budulcowego dla mięśni.

Nie należy zmniejszać ilości witamin i składników mineralnych.

Zmniejszyć należy wartość energetyczna pożywienia.

Ograniczyć w posiłkach podaż tłuszczów jadalnych jak: smalec, margaryna, oliwa służących do obróbki kulinarnej.

W niewielkim stopniu zmniejszyć należy ilość tłuszczy jako dodawanych do pieczywa i sałatek.

Wyeliminować należy spożycie produktów tłustych.

c.d.

Zalecane; chude sery, chuda wołowina, cielęcina, chude mleko, kurczaki, indyk, chude ryby (fladra, szczupak, dorsz), chuda szynka, polędwica, kiełbasa szynkowa.

Tłuste wędliny w bardzo małych ilościach.

Główna techniką kulinarna powinno być gotowanie, pieczenie, duszenie.

Do minimum należy ograniczyć podaż cukru oraz słodkich deserów, słodkich napojów.

Ograniczyć podaż produktów zbożowych, które są wysokoenergetyczne – pieczywo, kasza, makarony.

Błonnik czerpać z ciemnego pieczywa, otrębów pszennych.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

c.d.

Zalecana żywność funkcjonalna (wzbogacona w różne składniki np.. Pieczywo z dodatkiem całych ziaren pestek słonecznika, dyni.).

Zalecane produkty zawierające probiotyki, czyli żywe kultury drobnoustrojów regulujących mikroflorę jelitową np. typu Lactobacillus zawarte w jogurtach, kefirach.

Zalecane napoje mleczne, soki owocowe.

Nie ogranicza się picia wody

Należy podawać produkty dobrze i na długo wypełniające żołądek co zapobiega uczuciu głodu (np. jabłka, kalafior, marchewka, sałata, szpinak, jaja na twardo, pomidory, pomarańcze).

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Dieta zwiększająca masę ciała

Należy dostarczać pożywienia o wyższej wartości energetycznej niż wydatek energii – bilans energetyczny dodatni.

W

W diecie na

leży z

y wi

w ększać s

topniowo i

ow

loś

o ć po

żywi

yw enia i

obciążenia treningowe aby zawodnik przybierał na wadze kosztem rozrostu mięśni a nie tkanki tłuszczowej.

Należy konsumować więcej niż 3 posiłki dziennie, ale o mniejszej objętości co powoduje że odkładają się w organizmie większe ilości białka niż tłuszczu.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Żywienie dla wybranych dyscyplin sportu Dla różnych dyscyplin sportowych są charakterystyczne następujące elementy:

wykonywanie określonej pracy (technika)

wyda

w

tek e

k nergetyczny

środowisko pracy

budowa somatyczna zawodników

psychika zawodników

tryb życia

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl Zapotrzebowanie na podstawowe składniki pokarmowe dla osób w zależności od wybranych dyscyplin sportu Dyscyplina

Białka

Tłuszcze

Węglowodany

Kalorie

sportowa

g/kg mc.

g/kg mc.

g/kg mc.

Kcal/kg

m.c.

judo, zapasy, boks

2,4 – 2,5

2,2 – 2,3

9,0 – 10,0

65 - 71

sprinty, skok w dal

2,4 – 2,5

2,2 – 2,3

9,0 – 10,0

66 - 71

pływanie

2,2 – 2,4

2,2 – 2,4

8,8 – 9,6

63 - 70

wioślarstwo, kajakarstwo

2,2 – 2,4

2,1 – 2,2

10,0 – 11,2

68 - 74

piłka nożna, ręczna

2,3 – 2,4

2,2 – 2,3

9,0 – 10,0

65 - 70

koszykówka, siatkówka

2,2 – 2,4

2,1 – 2,3

9,0 – 10,0

64 - 70

gimnastyka

2,1 – 2,4

2,0 – 2,3

7,9 – 8,6

60 - 65

Gry sportowe

Związane z pracą mieszaną; szybkościowo-siłową i wytrzymałościową.

Wydatek energetyczny jest bardzo duży.

Za

Z wodni

w

cy t

y racą du

żo potu, s

u, zczególnie w

w gorącym kl

ym

ima

m cie,

dlatego konieczne jest podawanie im w przerwach niewielkich ilości napojów zawierających elektrolity.

Spadek masy ciała wskutek strat wody podczas meczu koszykówki i piłki siatkowej dochodzi do 2-3 kg, w piłce nożnej do 5 kg.

Polska Akademia Sportu – www.pas.edu.pl