Konspekt lekcji historii dla gimnazjum

Temat: Dominikanie w Lublinie

1) Cele operacyjne:

Po zakończeniu zajęć uczeń:

• potrafi operować pojęciami: reguła, generał zakonu, prowincjał, prowincja zakonna,

przeor,

• zna i potrafi przytoczyć treść legendy dotyczącej relikwii Krzyża Świętego,

• potrafi podać daty powstania zakonu O.O. Dominikanów, przybycia do Polski

(Krakowa) i do Lublina,

• ocenić wkład klasztoru O.O. Dominikanów w rozwój miasta,

• potrafi współpracować w grupie.

2) Metody

• pogadanka,

• praca z tekstem,

• gra dydaktyczna – krzyżówka, mapa mentalna, szyfry.

3) Formy

• zbiorowa,

• grupowa,

• indywidualna.

4) Środki dydaktyczne

• karty pracy,

• teksty,

• zdjęcia, ilustracje.

Przebieg lekcji

1) Wspólne wypisywanie wszystkich znanych uczniom zakonów.

2) Uczniowie otrzymują wyjaśnienie terminu DOMINIKANIE wg Encyklopedii

Staropolskiej Aleksandra Brőcknera z 1939 roku, zapoznają się z tekstem.

3) Wyjaśnienie niezrozumiałych pojęć: reguła zakonna, generał zakonu, prowincjał,

prowincja zakonna, przeor.

4) Omówienie tekstu i wspólne rysowanie mapy mentalnej:

Dominikanie w Lublinie, konspekt dla gimnazjum

1

św. Albert Wielki zakon prowincja klasztor

św. Tomasz z Akwinu

generał prowincjał przeor

struktura

znani

św. Wincenty

z Beauvais Dominikanie

studia

zadania

głoszenie Ewangelii

w Polsce

powstanie

od 1222 roku kaznodziejstwo

w Krakowie 1216 r.

sprowadził założyciel (zatwierdzenie reguły)

Iwo Odrowąż

św. Dominik

5) Informacje o przybyciu i początkach dominikanów w Lublinie.

Uczniowie podzieleni na trzyosobowe grupy otrzymują fragment „Księgi uposażeń

diecezji krakowskiej” Jana Długosza oraz tekst podania na podstawie kroniki Jana

Długosza. Ich zadaniem jest ustalenie kolejności wydarzeń: przybycie dominikanów do

Lublina, fundacja kościoła przez Kazimierza Wielkiego, przywiezienie relikwii.

Prezentacja i omówienie wniosków na forum klasy.

6) Prezentacja zdjęć klasztoru i bazyliki – omówienie.

7) W parciu o podane teksty uczniowie rozwiązują krzyżówkę:

A) – Autor legendy o znalezieniu relikwii Krzyża Świętego – Długosz.

B) – Imię władcy Rusi i Kijowa, który przywiózł relikwie do Lublina – Grzegorz.

C) – Imię biskupa, który chciał przenieść relikwie do Krakowa – Andrzej.

D) – Wydobyła z ziemi resztki Krzyża Świętego – Helena.

E) – Pod wezwaniem jakiego świętego jest kościół O.O. Dominikanów w Lublinie –

Stanisław.

F) – Gdzie biskup Andrzej umieścił relikwie, chcąc je potajemnie wywieźć z Lublina do

Krakowa – powóz.

rozwiązanie:

R – B2

E – D4

L – F13

I – F4

K – F14

W – C6

I – E5

E – B4

Dominikanie w Lublinie, konspekt dla gimnazjum

2

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14 15

A

D

Ł

U

G

O

S

Z

B

G

R

Z

E

G

O

R

Z

C

A

N

D

R

Z

E

J

D

H

E

L

E

N

A

E

S

T

A

N

I

S

Ł

A W

F

K

A

Z

I

M

I

E

R

Z W

I

E

L

K

I

G

P

O W Ó

Z

8) Znaczenie i rola Klasztoru

Uczniowie otrzymują karty pracy, i ich zadaniem jest odczytanie zaszyfrowanych

wiadomości oraz wskazanie, określenie roli i znaczenia klasztoru w życiu miasta.

A) GA–DE–RY–PO–LU–KI

Wszystkie litery alfabetu z wyjątkiem tych, które znajdują się w słowie GA–DE–RY–

PO–LU–KI używane są normalnie. Te, które składają się na słowo GA–DE–RY–PO–

LU–KI używane są zamiennie, tzn. zamiast G piszemy A, zamiast A – G itd.

OYZDCHPWRWGNP/ EPILMPNTR/ TYRBLNGŁL/ IPYPNNDAP/ - od 1585 roku.

B)

1

2

3

4

5

6

1

A

B

C

D

E

F

2

G

H

I

J

K

L

3

Ł

M

N

O

P

R

4

S

T

U

W

Y

Z

Odczytujemy „współrzędne litery”, najpierw poziomo, potem pionowo np.: M – 32, Y – 45

46,11,35,36,46,45,41,23,15,46,15,33,23,15/

43,33,23,23,26,43,12,15,26,41,25,23,15,24/ - 1569 rok

9) Podsumowanie, prezentacja prac poszczególnych grup

10) Praca domowa

Przeprowadź sondę uliczna. Zapytaj 10 osób w różnym wieku, gdzie znajduje się

w Lublinie klasztor O.O. Dominikanów i co wiedzą na jego temat?

Dominikanie w Lublinie, konspekt dla gimnazjum

3

Aneks – teksty do wykorzystania w czasie lekcji

1) Encyklopedia Staropolska, opr. A. Brőckner, Warszawa 1939

DOMINIKANIE – pochodzą od św. Dominika, założeni z początkiem XIII w., jako

zakon duchownych, nie mnichów. śyją wedle reguły św. Augustyna (zatwierdzonej przez

papieża w 1216 r.). Zakon powstał był za walk z heretykami i w szerzeniu prawdziwej wiary

upatrywał główne zadanie, a ośrodkiem tego miało być kazanie, stąd i zakon zowie się

kaznodziejskim: „praedicatorum”. Dominikanie to zupełnie nowy typ zakonny, dawny mnich,

benedyktyn lub cysters, osiadał na odludziu, nie opuszczał klasztoru, karczował

i uprawiał okoliczną puszczę. Dominikanin osiadał w największym mieście, opuszczał

klasztor nieraz zupełnie, uprawiał serca i sumienia (...), obowiązany do ścisłego ślubu

ubóstwa (...). Wedle habitów nazywano dominikanów białymi, pasy niegdyś nosili czerwone,

na świadectwo wylewania krwi za wiarę. Zakon zostawał pod władzą generała wybieranego

co pewien czas na kapitułach, na które zjeżdżali prowincjałowie i delegaci wszystkich

prowincji zakonnych (...). Zwierzchnika klasztoru czyli przeora wybierali zamieszkujący

klasztor (...).

Święty Dominik ubolewał nad upadkiem wiary, a wzrostem kacerstw, więc

przepowiadanie wiary dla odzyskania tłumów było głównym zadaniem, to wymagało nauki,

więc i reguły zakonne kładły na nią wielką wagę. Z widocznym skutkiem skoro trzy wielkie

światła średniowiecza: Tomasz z Akwinu, Albert Wielki i Wincenty z Beauvais byli

dominikanami (...). Starano się w każdej prowincji zakonnej urządzić lektoraty teologiczne

i „Studium generalne” – teologiczne dla braci (...). Biskup krakowski Iwo Odrowąż

przebywając w Rzymie uprosił św. Dominika, aby mu oddał kilku swoich braci. Dwaj

Odrowążowie, Jacek i Czesław, oraz trzej inni bracia wstąpili do zakonu i w 1222 roku

wrócili do Krakowa. Tu otrzymali kościół Świętej Trójcy i przy nim powstał najstarszy

klasztor tego zakonu w Polsce.

2) Z „księgi uposażeń diecezji krakowskiej” J. Długosza

„(...) Siódmy klasztor zakonu Kaznodziejów w królewskim mieście Lublinie,

w diecezji Krakowskiej leżący, poświęcony św. Stanisławowi Kazimierz II (Wielki) król

Polski ufundował i wystawił w 1342 roku. Plac rozległy i szeroki na budynki klasztorne

i dla zamieszkania braci w sąsiedztwie murów miejskich w części południowej

i wschodniej dał i zapisał, kościół zaś z cegły wystawił.”

3) Relikwia Krzyża Świętego w kościele dominikańskim. Podanie o dwóch ambonach

W 1342 r. Kazimierz Wielki ufundował i uposażył kościół Ojców Dominikanów pod

wezwaniem św. Stanisława wraz z zabudowaniami klasztornymi, prawdopodobnie w miejscu,

gdzie niegdyś stała drewniana kaplica Świętego Krzyża. Usytuowany był w obwodzie murów

miejskich, a prezbiterium stanęło w części na stoku wzgórza staro miejskiego.

Już wówczas kościół posiadał wielką relikwię drzewa Krzyża Świętego. Krzyż, na

którym zginął Jezus, odnaleziono prawdopodobnie w 326 r., a św. Helena, matka cesarza

rzymskiego Konstantyna, zwiedzając miejsca ziemskiego pobytu Chrystusa, postarała się

o wydobycie z ziemi szczątków Krzyża. Drzewo zostało podzielone na części, umieszczone

w Jerozolimie, Konstantynopolu i Rzymie, mniejsze części rozeszły się po różnych

kościołach świata, również i polskich.

Dominikanie w Lublinie, konspekt dla gimnazjum

4

Istnieje legenda (podanie według Jana Długosza) mówiące o sposobie umieszczenia

drzewa Krzyża Świętego w Lublinie.

W XIV w. władcą Rusi i Kijowa był książę Grzegorz, czciciel sprawiedliwości

i miłośnik prawdy, przez co naraził się książętom ruskim i kijowskim. Został więc wygnany

razem z żoną Maryną i synem Ignacym. Zrzucony z księstwa i stolicy kijowskiej, udał się do

polskiego króla Kazimierza Wielkiego. Król ulokował ich w lubelskim zamku i utrzymywał

aż do śmierci. Wygnany z Rusi Grzegorz wywiózł ze sobą relikwię Krzyża Świętego

i pozostawił ją w darze kościołowi klasztornemu św. Stanisława. Po śmierci Grzegorza

i Maryny, ich prochy spoczęły w tym kościele, pod ołtarzem Krzyża Świętego.

W związku z istnieniem drzewa Krzyża Świętego w Lublinie mieszkańcy miasta byli

świadkami licznych cudów w uzdrawianiu chorych przez tę relikwię. Andrzej, biskup

kijowski, bawiąc w Lublinie około 1420 r., za zezwoleniem zapewne zwierzchności zakonnej,

powziął zamiar przewiezienia lubelskiej relikwii do klasztoru Ojców Dominikanów

w Krakowie. Gdy chciał tego dokonać potajemnie, umieściwszy relikwię w powozie, by

razem z nią wyjechać z Lublina, konie nie chciały ruszyć. Kiedy zdziwiony biskup wysiadł

z powozu i wyniósł relikwię, konie natychmiast zaczęły biec. Gdy za drugim razem

powtórzyło się to samo, uznał w tym zdarzeniu wolę Bożą, aby relikwia, którą chciał

umieścić w Krakowie, pozostawała na zawsze w Lublinie. Pragnął jednak przynajmniej

w części obdarzyć nią klasztor krakowski, którego zapewne był wychowankiem. Po pewnym

czasie pleban kościoła farnego św. Michała również poprosił o część Krzyża. Wówczas

biskup Andrzej korzystając z okazji, postanowił wykonać swój zamiar.

Kiedy jednak uderzył w relikwię, dłuto ześlizgnęło się przebijając mu rękę.

Przerażony padł na kolana, przepraszając Boga za swój upór w sprzeciwianiu się Jego woli

i uczynił postanowienie zostawienia relikwii w całości w Lublinie. Doznawszy zaś

natychmiastowego uzdrowienia skaleczonej dłoni, osiadł na stałe w lubelskim klasztorze,

wystawił kaplicę dla relikwii Krzyża Świętego, a gdy zmarł około 1432 roku, pochowano go

w pobliżu wielkiego ołtarza.

Kościół dominikański, obok świętej relikwii i wspaniałych kaplic, posiada jeszcze

inną osobliwość: dwie ambony z aniołami i płaskorzeźbami, zbudowane w stylu francuskim.

Obie są białe, z pięknymi złoceniami, nad jedną z nich unosi się postać św. Dominika.

W niewielu kościołach spotkać można podobne podwójne ambony, których przeznaczenie,

jak głosi podanie, było następujące: w czasie sporów religijnych służyły one do prowadzenia

dysput z różnowiercami i teologami różnych wyznań i narodowości. Tu, po nabożeństwie,

odbywały się sejmy i sejmiki wojewódzkie.

© Opracowała Agnieszka Kamińska

Dominikanie w Lublinie, konspekt dla gimnazjum

5