Parazyty cz. Któraś tam, bogu dzięki jedna z ostatnich
1. Diphyllobothrium latum: bruzdogłowiec szeroki
• Budowa: jest to największy spośród tasiemców (do 20 m, ale bardzo
zmienna, istnieją nawet 4cm okazy). Skoleks spłaszczony grzbietobrzusznie
o wymiarach 1-4 x 0.8-1.3mm. na jego bokach znajdują się bruzdy
przyssawkowe. Za skoleksem znajduje się cienka szyjka produkująca człony,
których może być nawet 4 000. około 20% początkowych proglotydów to
człony jałowe (męskie) i hermafrodytyczne (młode). Układ rozrodczy silnie
rozwinięty. Męski składa się z licznych pęcherzykowatych jąder po bokach
proglotydu, od każdego odchodzi kanalik nasienny, które z kolei łączą się w
cewkowaty nasieniowód a następnie w wysuwalny, mięsisty narząd
kopulacyjny (cirrus). Otwór płciowy męski na dnie zatoki płciowej, na
środku brzusznej strony członu. Żeński układ płciowy złożony z
dwupłatowego jajnika w tylnej części środkowego pola członu po stronie
brzusznej. Płaty jajnika okalają ootyp, do którego uchodzi jajowód, przewód
żółtnikowy i cewkowata pochwa. Jeden tasiemiec składa dziennie ponad
milion jaj, przypominających jaja przywr.
• Rozwój: z wydalonych z kałem, zawierających zygotę, jaj w środowisku
wodnym powstaje urzęsione koracidium, które po ukształtowaniu się
wykluwa się ze skorupki jajowej. Wnętrze koracidium wypełnia właściwa
larwa; onkosfera, zaopatrzona w 3 pary haków embrionalnych złożonych z
rękojeści, zęba i kolca. Koracidium musi zostać zjedzone przez widłonoga. W
jego jelicie larwa zrzuca embriofor, a uwolniona onkosfera przebija ścianę
jelita przy pomocy haczyków. W jamie ciała przekształca się w procerkoid.
Kolejny etap rozwoju następuje po zjedzeniu skorupiaka przez rybę
(szczupak, okoń, pstrąg etc.). uwolniony w jelicie procerkoid przenika do
jam jej ciała i dostaje się do mięśni, gdzie przekształca się w plerocerkoida.
Jeśli zarażona nim ryba zostanie zjedzona przez inną, znajdujący się w niej
plerocerkoid nie ulegnie strawieniu, tylko przedostanie się znowu do mięśni
bez zmiany postaci rozwojowej (pasożytnictwo parateniczne). Plerocerkoid
może żyć w ciele żywiciela do kilkunastu lat. Z kolei jeśli dostanie się on do
układu pokarmowego żywiciela ostatecznego (np. człowiek), rozwinie się w
jego jelicie w postać dorosłą.
• Chorobotwórczość: difylobotrioza, u człowieka mało charakterystyczne
objawy jelitowe i ogólne. Dochodzi do niedokrwisotści megaloblastycznej,
przejawiającej się erytrocytopenią, pojawiania się erytrocytów jądrzastych,
bladości, osłabienia i niedoborów witaminy B12.
• Wykrywanie: koproskopowe wykrywanie jaj, które należy odróżniać od
podobnego kształtu jaj przywr. Z tego powodu zaleca się hodowle wodną aż
do uformowania sześciohakowej onkosfery.
2. Taenia saginata: Tasiemiec nieuzbrojony
• Budowa: osiąga 4-12 m długości i 5-11mm szerokości. Skoleks gruszkowaty z
4 przyssawkami, bez haczyków i ryjka. Strobila liczy 1 000- 2 000
proglotydów. Pierwsza grupa proglotydów jałowych prostokątna o większej
szerokości niż długości, pozostałe niemal kwadratowe z gonadami. Pierwsze
człony męskie, kolejne hermafrodytyczne (żeńskie). Męski układ płciowy
złożony z położonych po bokach i z przodu członu pęcherzykach nasiennych
i cewkowatego spiralnie skręconego nasieniowodu. Żeński układ rozrodczy
złożony z dwupłatowego silnie rozgałęzionego jajnika w tylnej części
środkowego pola człona. Obydwa płaty połączone przewodem poprzecznym,
od którego odchodzi krótki jajowód. Charakterystyczne zjawisko apolizji;
odrywania się końcowych członów, z wypełnioną jajami cewką maciczną,
posiadającą 15-35 rozgałęzień. Wydalony proglotydu jest zdolny do
samodzielnego poruszania się.
• Rozwój: wydalone z kałem jaja zawierają wewnątrz onkosfery z 3 parami
haków. Larwa musi zostać zjedzona przez żywiciela pośredniego (krowa), w
którego ciele wędruje z układem krwionośnym do mięśni szkieletowych,
gdzie przekształca się w wągra ( cysticercus) z wpuklonym do środka
skoleksem. Żywiciel wytwarza wokół wągra osłonkę łącznotkankową
izolującą organizm od pasożyta. Najczęściej wągry występują w mięśniach
żuchwy,
szyjnych,
sercowym
i
międzyżebrowych.
Po
zjedzeniu
niedogotowanego mięsa skoleks uwypukla się w ciele człowieka pod
wpływem soku żołądkowego.
• Chorobotwórczość: wywołuje teniarynchozę, powodującą uszczuplenie
zasobów odżywczych żywiciela i zatruwając go produktami przemiany
materii. U ponad 20% zarażonych nie występują objawy, do których należą
bóle brzucha, osłabienie, chudnięcie, zaburzenie łaknienia, rzadko
wyniszczająca biegunka.
• Wykrywanie: koproskopowo na obecność jaj lub całych proglotydów, które
różnicuje się z T. solium przez liczenie odgałęzień macicy pod lupą lub
małym powiększeniem mikroskopowym.
3. Taenia Solium: tasiemiec uzbrojony
• Budowa: nieco mniejszy od poprzedniego (2-8m długości, 5-6mm
szerokości, 800-1 000 członów). Skoleks niemal kulisty, zaopatrzony w 4
przyssawki i wysuwalny ryjek z podwójnym wieńcem haków. Człony
hermafrodytyczne zawierają o połowę mniej pęcherzyków jądrowych niż u t.
nieuzbrojonego, człony maciczne zawierają mniej jaj, po oderwaniu nie
wykazują ruchomości.
• Rozwój: onkosfera z wydalonego z kałem jaja musi zostać zjedzona przez
świnię. Czynnie przebija się przez jelito do krwioobiegu, z którym wędruje
do mięśni (głównie języka). Gdzie wytwarza wągry. Może trafić także do
mózgowia, gdzie wytwarza wągry kuliste o średnicy 10mm, z kolei w
mięśniach kształt wrzecionowaty. Żywotność wągrów określa się na kilka lat.
Może dochodzić do rozwoju formy larwalnej u człowieka, na przykład przez
autoinwazję. I wytwarzania wągrów w m. szkieletowych lub mózgowiu.
• Chorobotwórczość: tenioza o objawach podobnych do teniarynchozy. Z
kolei inwazja larw wywołuje cysticerkozę o przebiegu zależym od ich
umiejscowienia. Jeśli ma ono miejsce w mózgowiu, objawy przypominają
wolno rosnącego guza, który powoduje napady padaczkowe i wzrost
ciśnienia śródczaszkowego. Przebieg wągrzycy mięśni zależy od ilości
pasożytów i odporności osobniczej. Może przebiegać praktycznie
bezobjawowo.
• Wykrywanie: jak u poprzedniego, przy czym należy zwracać uwagę na
cechy odróżniające go od tasiemca nieuzbrojonego.
4. Dipylidium caninum: tasiemiec psi
• Budowa: dojrzały tasiemiec osiąga 15-50 cm długości i 3 mm szerokości.
Skoleks z 4 przyssawkami i ryjkiem uzbrojonym w drobne haki w 4-7
rzędach. Strobila złożona z 60-175 proglotydów, z których każdy zaopatrzony
w komplet narządów rozrodczych. Człony oderwane od strobili zdolne do
aktywnego poruszania się.
• Rozwój: żywicielem ostatecznym jest z reguły pies, pośrednim pchły: psia,
kocia i ludzka. Larwy pcheł zarażają się zjadając jaja tasiemca. W ich ciele
następuje rozwój do postaci cysticerkoida. Źródłem inwazji żywiciela
ostatecznego jest przypadkowe zjedzenie pchły. Człowiek nie jest typowym
żywicielem i zaraża się sporadycznie.
• Chorobotwórczość: przebiega bezobjawowo.
• Wykrywanie: koproskopowo na obecność ruchliwych członów i jaj
5. Hymenolepis nana: tasiemiec karłowaty
• Budowa: długość strobili waha się w zakresie 2-8cm i uzależniona jest od
intensywności inwazji.. kulisty skoleks z 4 przyssawkami i krótkim ryjkiem
uzbrojonym w pojedynczy wieniec haków. W każdym proglotydzie
hermafrodytycznym leżą poprzecznie ułożone 3 jądra, krótka torebka
cirrusa, trójpłatowy jajnik i mały zbity żółtnik. Proglotydy maciczne
zawierają 80-180 jaj w workowatej macicy. Onkosfera otoczona dwiema
osłonkami embrionalnymi.
wykazuje
możliwość
rozwoju
monoksenicznego
i
heteroksenicznego. Rozwój monokseniczny polega na przekształceniu
onkosfera w cerkoida w kosmku jelitowym, z pominięciem żywiciela
pośredniego. W czasie następnych 9-50h cerkoid dostaje się do światła jelita
z rozpadem kosmka. Cysticerkoid różni się od cysticerkusa tym, że skoleks
nie jest wpuklony do wnętrza, a jedynie lekko przykurczony w cyście
pozbawionej płynu. Po dostaniu się do jelita cerkoid rozpada się uwalniając
skoleks, który przyczepia się do ściany jelita i zaczyna wytwarzać proglotydy.
• Chorobotwórczość: hymenolepidoza, często przebiega bezobjawowo,
zwłaszcza u dorosłych. Postać objawowa częściej u dzieci, charakteryzuje się
biegunkami,
wymiotami,
brakiem
łaknienia,
bólami
brzucha,
wychudnięciem. Towarzyszą temu zmiany zapalne jelita.
• Wykrywanie: koproskopowe badanie kału na obecność jaj.
6. Strongyloideus stercoralis: węgorek jelitowy
• Budowa: Samica ma ok. 2 mm długości i 0.04mm średnicy. Otwór gębowy
otoczony 4 wargami. Dorosłe samice bytują w ścianie jelita. Ich macice
wypełnione są 8-12 jajami. Samica ma triploidalną liczbę chromosomów i
zdolna jest do składania jaj ha- di- i triploidalnych. Samiec nie jest
pasożytem
• Rozwój: samica pasożytnicza rozmnaża się partenokarpicznie. Ze złożonych
przez nią jaj wylęgają się w jelicie larwy rabditopodobne, które z odchodami
wydostają się do środowiska, gdzie ich dalszy rozwój może mieć przebieg
heterogoniczny i homogoniczny. Rozwój heterogoniczny odbywa się głównie
w krajach tropikalnych. Larwy są saprofagami, odżywiającymi się
substancjami organicznymi z kału i gleby. Rosną i linieją w czasie ok. 30
godzin. W odpowiednich warunkach wilgotności i temperatury
przekształcają się w wolno żyjące samice i samce. Zachowują one
rabditopodobną budowę gardzieli (z przewężeniem). Nie jest pewne ile
pokoleń może pozostawać wolnożyjących, możliwe, że już drugie przyjmuje
postać larw filariopodobnych. Larwy filariopodobne są formami
inwazyjnymi, ich gardziel jest cylindryczna i długa. Na końcu ich ciała
znajduje się wcięcie. Rozwój homogoniczny polega na eliminacji pokolenia
wolno żyjącego, larwy rabditopodobne po wydaleniu z kałem przekształcają
się bezpośrednio w filariopodobne. Głównymi wrotami inwazji jest skóra
żywiciela, ewentualnie błona śluzowa. Larwy dostają się do naczyń żylnych i
przez prawą komorę serca do płuc. Część larw może osiągnąć tam dojrzałość
i wtedy larwy pojawiają się w plwocinie. Jednakowoż większość z nich przez
gardło zostaje zawleczona do układu pokarmowego, gdzie w jelicie cienkim
osiąga dojrzałość płciową (to wszystko tylko samice! Z resztą jak zwykle
kobiety winne chorób tego świata) i wszystko zaczyna się od początku.
• Chorobotwórczość: Węgorczyca; może przebiegać bezobjawowo. Objawy
uzależnione są od intensywności zarażenia i okresu wędrówek pasożytów i
właściwości osobniczych żywiciela. Inwazja przez skórę powoduje odczyn
zapalny i świąd. Wędrówki powodują wysoką eozynofilię (85%) obecność w
płucach może prowadzić do ich zapalenia. W fazie jelitowej miejsce ma
podrażnienie nabłonka i rozlany nieżyt z owrzodzeniami sięgającymi
mięśniówki, czemu towarzyszy biegunka, bóle brzucha i brak łanienia.
• Wykrywanie: poszukiwanie larw rabditopodobnych w kale lub treści
dwunastniczej.
7. ancylostoma duodenal10e: tęgoryjec dwunastnicy
• Budowa: łukowato wygięty nicień z wyposażoną w ząbki torebką gębową.
Samiec ma 8-11 mm długości. Układ rozrodczy z pojedynczym cewkowatym
jądrem,
nasieniowodem,
pęcherzykiem
nasiennym
i
przewodem
wytryskowym. Torebka kopulacyjna dobrze rozwinięta. Żeberko grzbietowe
rozwidlone na końcu na 2 ramiona. Samica ma 10-13 mm długości i 0.6mm
średnicy. Ogon krótki, zakończony kolcem. Gruczoły płciowe parzyste.
Składa 20 000- 30 000 jaj dziennie.
• Rozwój: z jaj wylęgają się larwy rabditopodobne o dłuższej niż u węgorka
jelitowego torebce gębowej. Żyją wolno odżywiając się resztkami
organicznymi. Po drugim linieniu przyjmuje postać filariopodobną, która nie
pobiera pożywienia. Zdana jest na zgromadzone zapasy, puki nie znajdzie
żywiciela. Dostaje się do ciała człowieka przez mieszki włosowe. Z prądem
krwi żylnej płynie przez prawą część serca do płuc. Dalej z prądem śluzu
przez oskrzeliki, oskrzela i tchawicę do gardła. Przełknięte ze śliną larwy
trafiają do jelita cienkiego, gdzie przechodzą trzecie linienie, po 13 dniach
kolejne, ostatnie, prowadzące do powstania postaci dojrzałych.
• Chorobotwórczość: ancylostomoza. Przenikaniu larw przez skórę
towarzyszy świąd i odczyny zapalne, wędrówce eozynofilia, penetracji
pęcherzyków płucnych zaś wybroczyny i ogniskowe zapalenie płuc. Stała
utrata wypijanej przez pasożyta krwi prowadzi do ciężkiej anemii
niedobarwliwej i hipoproteinemii.
• Wykrywanie: poszukiwanie jaj w stolcu lub ich hodowla na płytkach
agarowych.
8. necator americanus
• Budowa: nicień podobny do tęgoryjca dwunastnicy. Różni się nieco
mniejszymi wymiarami ciała, torebką gębową zaopatrzoną w dwie płytki
tnące, zamiast ząbków cechujących tęgoryjca. Samiec ma 5-9mm długości i
0.3mm średnicy. Samica 9-13mm długości i 0.4mm średnicy.
• Rozwój: jak u A. duodenale, przy czym larwy są mniej odporne na suszę.
• Chorobotwórczość: jak u poprzedniego, z nieco łagodniejszym
przebiegiem.
• Wykrywanie: jaja i larwy wykrywa się w stolcu
9. Ascaris lumbricoides: glista ludzka
• Budowa: Samiec osiąga 145-320 mm długości i cechuje się ogonem zagiętym
na stronę brzuszną. Układ rozrodczy pojedynczy, złożony z cewkowatego
jądra, krótkiego przewodu wyprowadzającego i długiego nasieniowodu
wpadającego do przewodu wytryskowego. Samica ma 200-520mm długości i
3-6mm średnicy. W odległości 1/3 długości ciała przewężenie, w którym
znajduje się wulwa. Wpada do niej krótka pochwa. Macica rozwidlona na 2
cewki biegnące do tyłu ciała. Samica składa w ciągu doby 200 000- 250 000
owalnych żółtobrązowych jaj. Jaja nie zapłodnione nieco większe od
zapłodnionych.
• Rozwój: jest pasożytem monoksenicznym. Z połkniętych przez człowieka jaj
inwazyjnych wylęgają się w jelicie cienkim larwy. Mają one zaokrąglony
przedni i stożkowaty tylny koniec ciała. Przenikają przez ścianę jelita do
układy krwionośnego (żyły wrotnej), skąd zanoszone są do wątroby, gdzie
osiągają 1mm długości. Następnym etapem rozwoju jest wędrówka larw do
płuc, w których dostają się do pęcherzyków. Po drugim i trzecim linieniu
osiągają 2.2mm długości. Z prądem śluzu zanoszone są do oskrzelików,
oskrzeli, dalej do tchawicy, skąd dostają się do gardła, gdzie zostają
przełknięte i trafiają do jelit. Tam przechodzą ostatnie, czwarte linienie i
dojrzewają płciowo.
• Chorobotwórczość: uszkodzenia mechaniczne związane z wędrówką larw
przez ciało żywiciela. Bytowanie w jelitach powoduje zubożenie wartości
odżywczej pożywienia, zatrucie organizmu człowieka metabolitami.
Wędrujące larwy mogą powodować miejscowe odczyny zapalne.
Charakterystyczną cechą objawów wywoływanych przez larwy jest ich
samoistny zanik po upływie 7-10 dni. Dorosłe glisty mogą być przyczyną
braku łaknienia, bólu brzucha, biegunek lub zaparć. Duża liczba skłębionych
glist powodować może niedrożność jelita. Mogą czasami wydostawać sę poza
otrzewną lub docierać do trąbki słuchowej przy wymiotach.
• Wykrywanie: koproskopowo na obecność jaj. Jeśli w jelicie bytują tylko
samce należy uciekać się do metod serologicznych, np. odczynu precypitacji.
10. Toxocara canis: glista psia
• Budowa: przedni koniec ciała zaopatrzony w 2 skrzydełka oskórkowe.
Gardziel zakończona częścią kulistą (żołądeczkiem). Samiec ma 90-127mm
długości i 2-2.6mm średnicy. Tylny koniec ciała zakrzywiony, tworzy
palczasty wyrostek. Samica ma 126-198mm długości i 2.6-3.0mm średnicy.
Szpara sromowa w przedniej części ciała. Jaja składane do treści jelita lekko
owalne.
• Rozwój: Inwazyjne jajo zawiera larwę drugiego stadium. Jeśli zarażeniu per
os uległ pies młody (3-4mies.) następuje rozwój monokseniczny (podobny
jak u g. ludzkiej). Jeśli pies jest starszy, wówczas larwy z płuc przechodzą do
nerek, oka, czy mózgu, gdzie zostają otorbione, a ich rozwój zostaje
zahamowany. U psów samców dalszy rozwój ma miejsce dopiero po
zjedzeniu larw mięśniowych przez innego żywiciela mięsożernego, u którego
następuje zakończenie cyklu z pominięciem wędrówki tchawicowej larw. U
psa- samicy następuje wybudzenie larw w końcowym etapie ciąży. Dochodzi
do śródmacicznego zarażenia płodów i pasożyty dojrzałość osiągają w
organizmach szczeniąt.
• Chorobotwórczość: toksokaroza. Zmiany patologiczne zależne od
intensywności zarażenia, umiejscowienia i odczynu odpornościowego
żywiciela. Może dojść do znacznej leukocytozy, eozynofilii, powiększenia
wątroby. Następnie gorączka ustępuje, ale utrzymuje się eozynofilia i
powiększenie wątroby. Larwy przenikające do płuc, mózgowia i oka
wywołują trudne do rozpoznania objawy. Może występować ogniskowe
śródmiąższowe zapalenie płuc, ogniskowe zmiany w mózgowiu i
uszkodzenia narządu wzroku.
• Wykrywanie: rozpoznanie u człowieka jest trudne. Obecność pasożyta
można stwierdzić w wyniku biopsji wątroby. Pomocne okazać się mogą tu
odczyny serologiczne.
11. Toxocara cati: glista kocia
• Budowa: podobnie jak u glisty psiej, przy czym skrzydełka oskórkowe są
krótsze i szersze, podwinięte przy końcu. Samiec ma 30-70mm długości i 1
mm średnicy. Samica 40-100mm długości i 1.4-2mm średnicy. Jaja prawie
kuliste, otoczone grubą skorupką.
• Rozwój: kot zaraża się połykając jajo. Część larw odbywa wędrówkę
podobną do tej u glisty ludzkiej, jednak liczne zanoszone są do, ścian
żołądka i jelit, gdzie linieją i przenikają do ich światła. jaja mogą uwalniać
larwę także w karaluchach, dżdżownicach, ptakach psach i gryzoniach. W
organizmie myszy odbywają podobną jak glista ludzka wędrówkę, z tą
różnicą, iż otorbiają się w mięśniach. Jeżeli taka mysz zostanie pożarta przez
kota, larwy wędrują wprost do ścian żołądka i następnie po 2 wylinkach
osiągają dojrzałość w świetle jelita cienkiego. W takim przypadku mysz
stanowi żywiciela pośredniego.
• Chorobotwórczość: jak u t. canis
• Wykrywanie: j.w.
12. Anisakis simplex
• Budowa: samce mają 34-70mm długości, samice 45-150mm. Samice składają
jaja wydalane z odchodami żywiciela.
• Rozwój: pierwszym żywicielem pośrednim są skorupiaki, u których z jaj
wylęgają się larwy II stopnia. Skorupiaki zjadane są przez ryby, które
stanowią drugiego żywiciela pośredniego. Larwy zjedzone wraz z rybą przez
ssaka morskiego osiągają dojrzałość płciową
• Chorobotwórczość: anizakoza. Obserwuje się uszkodzenia ścian żołądka w
okolicy wpustowej i odźwiernikowej, zmiany ścian jelita cienkiego,
przejawiające się jego zwężeniem.
• Wykrywanie: zaleca się reakcję wiązania dopełniacza z antygenem larw z
ryb.