Mieszanki

stanowią płynną postać leku przeznaczoną do użytku

wewnętrznego

Mieszanki

zapisywane są najczęściej w ilościach 100,0 – 250,0 g,

niekiedy i większych, jednak wówczas należy sprawdzić, czy stosując lek zgodnie z signum pacjent zdoła go zużyć

Mixturae

w okresie jego trwałości (7 – 10 dni), przechowując je w chłodnym miejscu

mieszanki dawkuje się łyżką lub łyżeczką

przy obliczaniu dawek należy pamiętać o uśrednianiu masy

łyżki lub łyżeczki, jeżeli mamy do czynienia z mieszankami zawierającymi wodę, syropy, nalewki

mieszanki mogą

zawierać

bardzo

różnorodne środki

lecznicze:

wodne roztwory substancji stałych ze wszystkich wykazów

ze względu na zróżnicowany skład mieszanki mogą być

klarowne, opalizujące bądź mętne, niektóre mogą wykazywać

nalewki, wyciągi płynne, syropy, odwary, napary, maceracje

tendencje do rozwarstwiania ( Mixturae agitandae)

substancje pomocnicze:

etanol - ułatwiający rozpuszczanie niektórych substancji trudno

zasadniczo nie powinny zawierać osadów, chociaż w

rozpuszczalnych w wodzie

niektórych przypadkach na skutek zmieszania nalewek,

syropów i wody może dochodzić do wydzielenia niektórych

glicerol – ze względu na swe semipolarne właściwości

związków wielkocząsteczkowych, szczególnie z roztworów

zabezpieczający przed wypadnięciem z roztworu niektórych

etanolowych (nalewek)

substancji leczniczych

środki konserwujące – przedłużające trwałość i zabezpieczające

przed rozwojem mikroorganizmów

jeżeli powstały osad nie zawiera substancji silnie działających mieszankę taką można wydać pacjentowi po oznaczeniu:

środki poprawiające smak, zapach – syropy i wody aromatyczne,

„zmieszać przed użyciem”

choć najczęściej spełniają one także rolę adiuvans

1

Zasady sporządzania mieszanek

czy nie przekroczono dawek maksymalnych jednorazowych i dobowych

Dokładnie przeczytać receptę i sprawdzić jej poprawność

czy pacjent zużyje lek w okresie jego trwałości, jeżeli nie

– należy go poinformować, że po 10 dniach pozostałość leku

czy nie zapisano składników nierozpuszczalnych w wodzie, np.: należy wyrzucić

luminalum zamiast luminalum natricum

wszystkie dokonane zmiany odnotować na recepcie

codeinum zamias t codeini phosphas

theophyllinum zamiast aminophyllinum

Dobrać odpowiedni sprzęt

czy zapisane składniki nie wchodzą we wzajemne interakcje dając w efekcie niezgodności, np.:

zlewkę, ewentualnie moździerz do rozdrobnienia substancji

grubokrystalicznych,

odpowiedniej

wielkości

butelkę

z

luminal sodowy z: bromkiem i chlorkiem amonu, fosforanem

dopasowanym korkiem, lejek, sączek, sygnaturki

kodeiny, chlorowodorkiem papaweryny, oraz innymi substancjami

zakwaszającymi roztwór, lub wrażliwymi na odczyn zasadowy

(luminal sodowy alkalizuje środowisko)

chlorowodorek papaweryny z pyralginą

i wiele innych

Przystąpić do wykonania leku

zasadniczo wyciągi płynne, nalewki, roztwory spirytusowe dodaje

do wytarowanej zlewki odważyć część przepisanej wody i

rozpu

si

ścić w niej składniki stałe dobrze rozpuszczalne w wodzie

ę

dopiero po rozpuszczeniu substancji stałych, jednak w

niektórych przypadkach mogą one ułatwić rozpuszczanie np.:

odważamy je na wadze proszkowej od ilości najmniejszych,

aminofenazonu

dodając następny składnik dopiero po całkowitym rozpuszczeniu

luminalu

poprzedniego

na tym etapie pamiętać musimy o możliwości wystąpienia

na samym końcu dodaje się substancje poprawiające smak i zapach niezgodności chemicznych, jeżeli takie występują

składnik

– syropy, wody aromatyczne

powodujący niezgodność rozpuszczamy oddzielnie i dodajemy go

w formie roztworu do gotowej mieszanki

mieszanek zasadniczo nie sączy się, chyba, że są one roztworami

substancje nierozpuszczalne, o ile nie można ich zamienić na rzeczywistymi

formy rozpuszczalne i jeżeli nie należą do wykazu „N”, „A”, „B”

odważamy do moździerza, rozcieramy, zawieszamy w wodzie lub

lepiej – w bardziej lepkim rozpuszczalniku – syropie bądź

gotowy lek przenosi się do czystej i suchej butelki z opisem na białej glicerolu i w tej formie łączymy z lekiem

sygnaturce oraz informacją: „zmieszać przed użyciem”

2

Uwagi ogólne

do przygotowywania mieszanek można posługiwać się

roztworami zapasowymi, należy jednak zawsze sprawdzić,

czy zapisana do mieszanki ilość

wody pozwala na

zastosowanie roztworu pomocniczego, oraz pamiętać, że

końcowa masa leku nie może ulec zmianie

Niezgodności

jeżeli do recepty nie zapisano wody do rozpuszczenia

recepturowe podczas

składników stałych, a mieszanka bazuje na syropach, w

których substancje lecznicze nie rozpuszczają się można

zastosować do 5% innego rozpuszczalnika (sporadycznie –

sporządzania mieszanek

10% kiedy jako rozpuszczalnik zapisano same syropy, a

substancja lecznicza jest słabo rozpuszczalna)

należy pamiętać, że końcowa masa leku nie może ulec

zmianie

zmianę rozpuszczalnika należy odnotować na recepcie i

sygnaturce

Niezgodności recepturowe

Najczęściej pojawiające się niezgodności

przy sporządzaniu mieszanek

nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych,

chemicznych, farmakologicznych leku recepturowego prowadzące

do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego działania leczniczego

do mieszanki zapisano substancje trudno rozpuszczalne w

składnikach mieszanki

niezgodności fizyczne lub chemiczne obejmują np. niemieszanie się składników, przekroczenie iloczynu rozpuszczalności, powstawanie strątów w wyniku zmiany rozpuszczalnika lub zmiany odczynu

do mieszanki zapisano składniki nierozpuszczalne w wodzie

roztworu

do mieszanki zapisano składniki wykazujące wzajemną

środki lecznicze wchodzące w skład recepty ulegają niekorzystnym

niezgodność chemiczną

zmianom prowadzącym do częściowego lub całkowitego rozkładu

niezgodności pozorne – mimo powstania niekorzystnych

do mieszanki nie zapisano wody do rozpuszczenia składników

zjawisk preparat farmaceutyczny zachowuje swoją jakość i

stałych

właściwości farmakologiczne

3

Do mieszanki zapisano substancje trudno

w niektórych przypadkach rozpuszczanie poprawia ogrzanie rozpuszczalnika (wody), tak dzieje si

rozpuszczalne w składnikach mieszanki

ę w przypadku:

chlorowodorku papaweryny

aminofenazonu

aminofiliny

jeżeli istnieje taka możliwość należy zamienić je na formy rozpuszczalne, np.:

zastosować dodatek innego rozpuszczalnika, najczęściej etanolu w przypadku rozpuszczania aminofenazonu

do recepty zapisano Belladonnae extractum siccum, wiadomo, że wyciąg ten nie rozpuszcza się w wodzie

jeżeli substancje te nie należą do wykazu środków silnie

lub bardzo silnie działających, możemy je, po dokładnym całkowicie, zawiera zaś w sowim składzie substancje

utarciu w moździerzu zawiesić w syropie, glicerolu, kleiku bardzo silnie działające, nie można więc wydać mieszanki

z gumy arabskiej i w takiej postaci dodać do leku

z osadem

w przypadku, gdy nie możemy zastosować żadnego z

powyższych zbiegów składnik trudno rozpuszczalny można

należy wówczas dokonać zamiany wyciągu suchego na

wydać oddzielnie w postaci proszków

płynny odważając go w ilości czterokrotnie większej

Do mieszanki zapisano składniki

nierozpuszczalne w wodzie

Rp.

np. luminalum zamiast luminalum natricum (należy Luminali

0,6

wówczas dokonać zamiany nierozpuszczalnego kwasu na

jego

sól

sodową

dobrze

w

wodzie

rozpuszczalną

Kalii bromidi

4,0

z uwzględnieniem różnicy w masie atomowej, chyba, że ilość

Natrii bromidi

4,0

luminalu jest mniejsza niż 100,0 mg – wówczas zamiany

dokonujemy w stosunku 1:1)

Neospasmini

100,0

Aquae

ad 200,0

wyjątek może stanowić sytuacja gdy dodanie fenobarbitalu w

formie soli spowoduje niekorzystną alkalizację środowiska,

M.f.mixt.

należy wówczas fenobarbital w formie kwasowej rozpuścić w

D.S. 3 × dziennie łyżkę

etanolu i w formie roztworu dodać do mieszanki

4

Zamiana nierozpuszczalnego kwasu

Przeliczenie uwzględniające różnicę w

fenobarbiturowego na jego sól sodową

masie molowej

– fenobarbital sodu

Do recepty zastosowano

Masa cząsteczkowa

0,6 g luminalu

luminalu wynosi 232,24

Masa cząsteczkowa

Ilość luminalu

luminalu sodowego wynosi

sodowego

254,22

?

Fenobarbital

Fenobarbital sodu

m.cz. = 232,24 m.cz. = 254,22

Przeliczenie uwzględniające różnicę w

inne przykłady to:

masie molowej

codeinum zamias t codeini phosphas

(obecnie dostępny jest tylko fosforan kodeiny, a dokładnie

25 ,

4 22 ∗ 6

,

0

Codeini phosphas hemihydricus – kodeiny fosforan półwodny)

ilość luminalu =

= 6

,

0 51

sodowego

23 ,

2 24

Wniosek

zamiast zapisanego do recepty 0,6 g luminalu w

postaci

nierozpuszczalnej

w

wodzie

można

zastosować jego rozpuszczalną w wodzie sól w ilości

równoważnej, a mianowicie 0,651 g

5

ephedrinum zamias t ephedrini hydrochloridum

papaverinum zamiast papaverini hydrochloridum

(obecnie dostępny jest tylko chlorowodorek efedryny)

(obecnie dostępny jest tylko chlorowodorek papaweryny)

coffeinum zamiast coffeini natrii benzoas

theophyllinum zamiast aminophyllinum

W tych przypadkach zawsze

Zamiana teofiliny na

dokonujemy przeliczenia

proporcjonalną ilość

z uwzględnieniem różnicy

aminofiliny

w masie molowej !!!

6

Aminofilina

Monografia teofiliny i aminofiliny

Aminofilina

jest

przykładem

zwiększania

rozpuszczalności

w

wyniku

połączenia

substancji czynnej z solubilizatorem

1 mol aminofiliny to:

1 mol solubilizatora – etylenodiaminy

2 mole substancji czynnej - teofiliny

Budowa aminofiliny

O

Rp.

-

CH

+

N

3

N

NH

Theophyllini

3,0

3

+

O

H N

N

Ephedrini hydrochloridi

0,4

3

N

O

H C

-

3

N

etylenodiamina

Ammonii bromidi

4,0

CH

N

3

(solubilizator)

Coffeini Natrii benzoatis

0,5

O

N

N

teofilina

Thymi sirupi

20,0

CH3

(substancja czynna)

Aquae

ad 100,0

teofilina

M.f.mixt.

(substancja czynna)

D.S. 3 × dziennie łyżeczkę

7

Przeliczenie uwzględniające różnicę w

masie molowej

Do mieszanki zapisano składniki wykazujące

wzajemną niezgodność chemiczną

1 mol aminofiliny (w postaci dwuwodzianu) zawiera

np.

2 mole teofiliny (w postaci jednowodzianu)

1 mol aminofiliny (m.cz = 456,46) zawiera

niezgodności soli sodowej fenobarbitalu

2 mole teofiliny (m.cz = 2x198,18 = 396,36)

niezgodności pozorne fenobarbitalu sodu

inne niezgodności wynikajace z różnic odzczynów pH

Biorąc pod uwagą równoważną ilość teofiliny

niezgodności wynikające z reakcji podwójnej wymiany

należy przyjąć nastepującą proporcję:

niezgodności soli alkaloidów z roztworami jodków i bromków

45 ,

6 46 → 396 3

, 6

x

→ ,

3 0

45 ,

6 46 ∗ ,

3 0

x =

= ,

3 45

396 3

, 6

Niezgodności soli sodowej fenobarbitalu

jest ona solą słabego kwasu i mocnej zasady, a w

w środowisku wodnym fenobarbital sodowy ulega

związku z tym jest

wrażliwa na

zakwaszanie

hydrolizie i alkalizuje środowisko co może być

środowiska – dochodzi wtedy do odtworzenia bardzo

niekorzystne dla utrzymywania się w roztworze soli

słabo

rozpuszczalnego

w

wodzie

kwasu

niektórych

alkaloidów

np.:

chlorowodorku

fenobarbiturowego i w konsekwencji wytrącenia go w

formie osadu

papaweryny, lub chlorowodorku morfiny, które

przechodzą

odpowiednio w papawerynę

i morfinę

zasadę

-

w wodzie bardzo słabo rozpuszczalne

tak dzieje się w przypadku łączenia soli sodowej

i wytr

fenobarbitalu z bromkiem lub chlorkiem amonowym, ącające się wówczas w postaci osadu

które jako sole mocnych kwasów i słabych zasad ulegają

w wodzie hydrolizie z zakwaszeniem środowiska oraz

fosforanem kodeiny, a także kwasem solnym

8

Niezgodności fenobarbitalu sodu z chlorkiem

i bromkiem amonowym

Stężenie

Dodatki chlorku lub bromku amonowego

w obydwu przypadkach wystąpienie niekorzystnych

fenobarbitalu sodu w

są:

zmian jest uzależnione od wzajemnego stosunku stężeń

roztworze

obydwu składników:

niezgodne

zgodne

występuje zawsze, gdy stężenie fenobarbitalu jest ≥ 1%

1,0%

zawsze

-

nie występuje nigdy przy stężeniu fenobarbitalu ≤ 0,2%

0,5%

2% i więcej

poniżej 2%

w zakresie stężeń fenobarbitalu 0,2 – 1,0 % uzależnione jest 0,3%

5% i więcej

poniżej 5%

od stężenia drugiego składnika

0,2%

-

zawsze

0,1%

-

zawsze

Niezgodności fenobarbitalu sodu z fosforanem kodeiny

Niezgodności pozorne fenobarbitalu sodu

Stężenie

fenobarbitalu sodu w

Dodatki fosforanu kodeiny są:

z odwarami (także z kwaśnym odwarem z kozłka)

roztworze

nalewkami (rozpuszczalność w etanolu formy kwasowej

niezgodne

zgodne

– 1:10, soli – 1:20)

1,0%

zawsze

-

siarczanem atropiny i chlorowodorkiem efedryny

0,5%

0,3% i więcej

poniżej 0,3%

w tych przypadkach, pomimo silnej alkalizacji środowiska przez fenobarbital sodowy nie nast

0,3%

0,5% i wi

ępuje wydzielenie osadu bowiem

ęcej

poniżej 0,5%

zasadowe formy tych alkaloidów należą do stosunkowo dobrze

rozpuszczalnych w wodzie (dla atropiny zasady 1:125, dla

0,2%

-

zawsze

efedryny zasady 1:20)

0,1%

-

zawsze

9

Niezgodności wynikające z reakcji

podwójnej wymiany

reakcje podwójnej wymiany zachodzą

wyłącznie

podwójna

wymiana

zachodzi

pomiędzy

jonem

w roztworach

wapniowym i fosforanowym co powoduje wytrącenie

osadu fosforany wapniowego

dotyczą najczęściej tworzenia trudno rozpuszczalnych

soli wapniowych jak w poniższej recepcie:

Rp.

receptę można przygotować zastępując fosforan kodeiny

Calcii chloridi

5,0

kodeiną zasadą rozpuszczając ją w małej ilości wody do

której dodaje si

Codeini phosphatis

0,3

ę kroplami rozcieńczony kwas solny do

całkowitego

rozpuszczenia

kodeiny

(powstaje

Aquae

ad 200,0

chlorowodorek)

M.f.sol.

D.S. 3 × dziennie łyżkę

podobnie w przypadku poł

Sole alkaloidów wytrącające się po zmieszaniu

ączenia z salicylanem sodu

gdzie powstaje salicylan wapnia

z roztworami jodków i bromków

Rp.

zjawisko to występuje dopiero po przekroczeniu

określonego stężenia:

Calcii chloridi

5,0

Natrii salicylatis

3,0

bromek (jodek) kodeiny wytrąca się wówczas, gdy

Aquae

ad 50,0

stężenie kodeiny przekracza 0,5%

M.f.sol.

bromki (jodki) chininy i papaweryny wytrącają się przy

D.S. 3 × dziennie łyżeczkę

stężeniu alkaloidu powyżej 0,1%

10

Rp.

Rp.

Papaverini hydrochloridi 0,2

Codeini phosphatis 0,6

w takich przypadkach, w celu uniknięcia niekorzystnych

Kalii bromidi 5,0

Kalii iodidi 10,0

reakcji składniki niezgodne należy przygotować w

Neospasmini 20,0

Aquae

ad 100,0

postaci oddzielnych roztworów, lub jeden z nich podać w

Aquae

ad 100,0

M.f.sol.

formie proszków dzielonych zmieniając odpowiednio

sposób dawkowania, aby pacjent otrzymywał ilości

M.f.sol.

D.S. 2 × dziennie łyżkę

leków zgodne z oryginalnym przepisem

D.S. 4 × dziennie łyżkę

Do mieszanki nie zapisano wody do

zastosować dodatek innego rozpuszczalnika, jeżeli substancje s

rozpuszczenia składników stałych

ą nierozpuszczalne w syropach - w praktyce

stosujemy wodę lub etanol, przy czym zamiana powinna

w niektórych receptach na mieszanki lekarze nie zapisują być dokonana w ilości nie większej niż 5% ogólnej

masy leku, choć

nie zawsze jest to możliwe

wody do rozpuszczenia substancji stałych, w takich

(w przypadku wody w skrajnych przypadkach do 12%

przypadkach należy:

zwłaszcza, gdy mieszanka bazuje na syropach)

rozpuścić te składniki na zimno w syropach, jeżeli są w

w etanolu rozpuszczamy:

nich rozpuszczalne, w praktyce najlepiej po dokładnym

aminofenazonum

roztarciu w moździerzu z niewielką ilością syropu

phenobarbitalum

substancje, które rozpuszczają się w syropach:

w gorącej wodzie:

ephedrini hydrochloridum

aminophyllinum

codeini phosphas

papaverini hydrochloridum

sulfoguaiacolum

aminophenazonum

natrii benzoas

natrii bromidum

11