Określanie wieków dojrzałości rębnej dla gospodarstw
Obliczenie i wybór rozmiaru użytkowania, takiego które zapewni największe korzyści
gospodarcze i ciągłość użytkowania, jest podstawowym zadaniem urządzania lasu (regulacja
użytkowania, określanie intensywności procesu produkcji towarowej).
Zagadnienia ładu czasowego dotyczą sposobów wyznaczania wielkości produktu = ilości
użytków drzewnych pobieranych z lasu w procesie gospodarowania, za pomocą cięć
pełniących różne funkcje:
-
pielęgnacyjne i sanitarne (przygodne) – cięcia przedrębne,
-
pozyskanie plonu – cięcia rębne.
Dojrzałość rębna – stan drzewostanu (lub drzewa), w którym najlepiej spełnia on określony
cel (cel produkcyjny).
Wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) najlepiej spełnia ten cel, nazywa się wiekiem
dojrzałości rębnej lub wiekiem rębności.
Cele produkcji wynikają z różnych czynników przyrodniczych i ekonomicznych i dlatego nie
są wyznaczane jednoznacznie. Stąd wyznaczenie wieku rębności nie jest jednoznaczne.
Organizowanie ładu czasowego gospodarstwa leśnego może być prowadzone ze względu na:
-
intensyfikację produkcji,
-
równomierność dochodów.
Niezbędne definicje:
Wiek rębności – wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) najlepiej spełnia postawiony cel
produkcyjny.
Kolej rębu – średni wiek drzewostanów (gospodarstwa), w którym przeciętnie najlepiej
spełniają określony cel produkcji.
Okres produkcji – liczba lat od powstania drzewostanu (lub drzewa) do osiągnięcia przez
niego dojrzałości rębnej.
Wiek użytkowania (wiek wyrębu) – wiek, w którym drzewostan (lub drzewo) rzeczywiście
jest użytkowany.
Obecnie najczęściej równomierność dochodów jest ustalana w okresie, na jaki sporządzany
jest plan urządzania lasu.
Podstawą prowadzenia ładu czasowego z punktu widzenia intensyfikacji produkcji leśnej jest
określenie dojrzałości rębnej obiektu. O dojrzałości rębnej decyduje konkretny cel
produkcyjny lub pozaprodukcyjny. Wyróżnia się rodzaje dojrzałości :
1) naturalną,
2) według najwyższego dochodu materiałowego (ilościową),
3) techniczną,
4) ekonomiczną,
5) według kulminacji renty leśnej,
6) według kulminacji renty gruntowej,
7) według czynników hodowlano-leśnych.
WIEK DOJRZAŁOŚCI NATURALNEJ (WDN)
Definicja :
dojrzałość naturalna (fizyczna) dla pojedynczego drzewa jest to wiek, w którym kończy się jego cykl wzrostowy i następuje zamieranie;
dla drzewostanu jest to takie stadium rozwoju i wzrostu drzewostanu, w którym przyrost bieżący miąższości jest mniejszy od sumy miąższości wydzielających się drzew, a więc następuje zmniejszenie zapasu produkcyjnego drzewostanu.
WDN zależy od :
- gatunku drzewa,
- siedliska,
- pochodzenia drzew.
WDN jest miarą górnej granicy wieku rębności lub kolei rębu, może mieć znaczenie w odniesieniu do lasów pełniących funkcje pozaprodukcyjne.
WIEK DOJRZAŁOŚCI ILOŚCIOWEJ - WG NAJWYśSZYCH DOCHODÓW
MATERIAŁOWYCH (WDI)
Najwyższy dochód materiałowy na jednostkę powierzchni i czasu wykazuje drzewostan w chwili kulminacji przyrostu przeciętnego całkowitej produkcji.
Definicja :
wiek dojrzałości ilościowej osiąga drzewostan w momencie kulminacji przyrostu
przeciętnego całkowitej produkcji; kulminacja przyrostu przeciętnego utrzymuje się w stosunkowo długim okresie czasu - jest to więc wiek, w którym przyrost przeciętny zrównuje
się z przyrostem bieżącym.
W celu określenia dojrzałości ilościowej drzewostanu wybieramy w lesie szereg
homogeniczny drzewostanów tego samego gatunku i bonitacji, wzrastających na tym samym
siedlisku oraz pielęgnowanych w jednakowy sposób, o zwiększającym się wieku. Następnie obliczamy miąższość poszczególnych drzewostanów z tego szeregu, z kroniki drzewostanów
odczytujemy sumę pobranych z nich użytków przedrębnych. Dzieląc całkowitą produkcję drzewostanu przez jego wiek otrzymujemy przyrost przeciętny całkowitej produkcji.
Drzewostan o największym przyroście przeciętnym z szeregu homogenicznego uznajemy za dojrzały do wyrębu.
Przy ustalaniu kolei rębu dla grupy drzewostanów danego gatunku i bonitacji dobieramy odpowiednie tablice zasobności i odczytujemy z nich wiek, w którym przyrost przeciętny całkowitej miąższości zrównuje się z przyrostem bieżącym.
WDI zależy od gatunku drzewa i bonitacji siedliska.
Jeżeli celem produkcyjnym są sortymenty cienkie (drewno energetyczne, gospodarstwa
plantacyjne) to metodę określania dojrzałości rębnej według najwyższego dochodu
materiałowego można ocenić pozytywnie.
WDI jest miarą dolnej granicy kolei rębu dla gospodarstw.
WIEK DOJRZAŁOŚCI TECHNICZNEJ (WDT)
O dojrzałości technicznej drzewa lub drzewostanu decyduje rodzaj sortymentu przyjętego jako cel produkcyjny. Struktura sortymentowa ulega zmianie wraz z wiekiem drzewostanów.
W zależności od tego, który z sortymentów jest celem produkcji, drzewostan może osiągnąć
dojrzałość rębną w różnym stanie i różnym wieku.
Definicja :
stan drzewostanu wyrażony np. średnią pierśnicą, w którym spełnia on najlepiej
zapotrzebowanie na określony sortyment (cel produkcji) nazywamy dojrzałością techniczną
drzewostanu, a wiek, w którym osiąga on ten stan nazywamy wiekiem dojrzałości technicznej.
Jeżeli celem produkcji są sortymenty najgrubsze (tartaczne grubowymiarowe) to
posługiwanie się miarą tego sortymentu w jednostkach rzeczywistych (m3) może często nie doprowadzić do znalezienia rozwiązania (ilość tego sortymentu wraz z wiekiem stale się zwiększa). Lepszą metodą jest więc posługiwanie się ilorazem "I" - miąższości sortymentu przez wiek.
Aby określić dojrzałość techniczną drzewostanu należy wybrać w lesie szereg homogeniczny
drzewostanów. Na powierzchniach próbnych w poszczególnych drzewostanach szeregu
wykonujemy sortymentację (np. korzystając z tablic zbieżystości kłód i dłużyc
Radwańskiego) i stwierdzamy gdzie następuje kulminacja miąższości będącego celem
produkcji.
Innym sposobem określania WDT jest posługiwanie się tablicami zasobności (dla
odpowiedniego gatunku i klasy bonitacji) - do określenia miąższości. Procentowy udział
sortymentów ustalamy przy pomocy tablic wydajności sortymentów (np. tablic
Borzemskiego).
WDT zależy od :
- celu produkcji (sortymentu),
- gatunku drzewa,
- siedliska,
- klasy bonitacji,
- intensywności prowadzenia zabiegów gospodarczych.
Metoda dojrzałości technicznej jest podstawą regulacji ładu czasowego przy urządzaniu
lasów państwowych w Polsce.
Literatura :
*) B. Szymkiewicz i inni : Urządzanie lasu - str. 60-74.
*) W. Rosa, E. Stępień : Technologia sporządzania operatu urządzania lasu
- str. 81-86.
*) E. Stępień. T. Borecki, R. Zielony : Stan i wiek dojrzałości technicznej
drzewostanów sosnowych w zależności od celu produkcji. Las Polski nr 7, 1982 r.
*) IUL (2003); str. 99-100
Obowiązuje znajomość zagadnień i definicji :
* co to jest dojrzałość drzewa i drzewostanu,
* rodzaje dojrzałości,
* co to jest WDN, WDI, WDT,
* od czego zależy WDN, WDI, WDT,
* w jaki sposób określamy WDN, WDI, WDT,
* rola WDN, WDI, WDT przy ustalaniu kolei rębu dla gospodarstwa