Formy
zatrudnienia
Poznaj swoje
prawa pracy
www.pip.gov.pl
w
Umowa o pracÄ™ Umowa o pracÄ™
a umowa prawa cywilnego a umowa prawa cywilnego
W sytuacji, gdy został nawiązany stosunek pracy, prze-
W prawie polskim funkcjonujÄ… dwie formy zatrudniania:
pisy Kodeksu pracy gwarantujÄ… pracownikowi pewne mi-
zatrudnienie pracownicze  jest najczęściej efek-
nimum uprawnień, wynikające z założenia, że pracodawca
tem podpisania umowy o pracę (na okres próbny,
jest silniejszą stroną umowy. Postanowienia umów i aktów
na zastępstwo, na czas określony, na czas wykona-
prawa pracy mniej korzystne dla pracownika niż przepisy
nia określonej pracy, na czas nieokreślony). Najwa-
prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpo-
żniejszą konsekwencją podpisania umowy o pracę
wiednie przepisy prawa pracy.
jest stosowanie do stron umowy (pracodawcy i pra-
Umowy prawa cywilnego (zlecenie, dzieło) zakładają
cownika) postanowień Kodeksu pracy.
równość stron, które podpisały umowę. Mogą one prawie
zatrudnienie niepracownicze  jest efektem za-
dowolnie regulować swoje wzajemne obowiązki. W prak-
warcia umowy prawa cywilnego (umowa-zlecenie,
tyce oznacza to, że zarówno zleceniodawca (zamawiający),
umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług).
jak i zleceniobiorca (wykonawca) mają tyle obowiązków, ile
Wskutek podpisania takiej umowy wzajemne pra-
wynika z zawartej umowy.
wa i obowiązki stron umowy reguluje wyłącznie Ko-
Spory z zakresu umów cywilnych rozstrzygane są przez
deks cywilny. Nie stosuje siÄ™ w takim przypadku
sądy cywilne, z zakresu umów o pracę przez sądy pracy.
postanowień Kodeksu pracy.
Powszechnie o każdej zatrudnionej osobie mówi się, że
jest pracownikiem. Natomiast na gruncie prawa tak okre-
śla się jedynie osobę, która ma podpisaną umowę o pracę
Jan Nowak na podstawie umowy-zlecenia malował sa-
lub jest zatrudniona na podstawie powołania, wyboru, mochody w warsztacie samochodowym. Od dwóch
miesięcy nie dostał wypłaty. Zdenerwowany napisał
mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W przypad-
skargę do okręgowego inspektoratu pracy.
ku zawarcia umowy-zlecenia mamy do czynienia ze zlece-
niodawcą i zleceniobiorcą, w przypadku umowy o dzieło
W odpowiedzi pracownik inspekcji wskazał, że aby od-
z wykonawcą i zamawiającym. zyskać należne wynagrodzenie, powinien złożyć po-
zew w sÄ…dzie cywilnym.
Pani Katarzyna miała podpisaną umowę-zlecenie
na okres 1 roku. W marcu okazało się, że jest w 4. mie-
siącu ciąży. W maju szef wypowiedział jej umowę.
Czy mógł tak postąpić? Uwaga!
W przypadku umowy-zlecenia (innej umowy prawa cy-
ZawierajÄ…c umowÄ™ prawa cywilnego, trzeba siÄ™ li-
wilnego) brak jest w Kodeksie cywilnym przepisów
czyć z tym, że Państwowa Inspekcja Pracy nie ma
chroniących kobietę w ciąży przed zwolnieniem.
możliwości prawnych, aby pomóc np. w odzyska-
Ochrona taka przysługuje wyłącznie pracownicom,
niu zaległego wynagrodzenia od nierzetelnego
czyli zatrudnionym m.in. na podstawie umowy o pra-
cę, do których stosuje się Kodeks pracy. kontrahenta.
Formy zatrudnienia Formy zatrudnienia
Jeśli umowa, to na piśmie Specyfika umów
Przepisy Kodeksu pracy wymagajÄ…, aby umowa o pracÄ™ Przez nawiÄ…zanie stosunku pracy pracownik zobo-
bezwzględnie była podpisana lub potwierdzona na piśmie wiązuje się do wykonywania pracy określonego ro-
przez pracodawcę najpóz
- dzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownic-
niej w dniu rozpoczęcia twem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez
pracy. Jest to niezależne pracodawcę, a pracodawca  do zatrudniania pra-
od wniosku pracownika cownika za wynagrodzeniem.
w tej sprawie. Jeśli się tak
nie dzieje, pracodawca Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zo-
może ponieść odpowie- bowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła,
dzialność wykroczeniową. a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Kodeks cywilny nie
wymaga, aby umowa-zle- Umowa o dzieło wymaga, aby starania przyjmującego
cenie lub umowa o dzieło zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego
były podpisane w chwili rezultatu, w przeciwieństwie do umowy-zlecenia, która jest
rozpoczęcia pracy. Jednak umową starannego działania.
w sytuacji, gdy zleceniodawca (zamawiający) odmawia za- Specyfika umowy o dzieło powoduje, że pewnego ro-
warcia pisemnej umowy albo przeciąga jej podpisanie wzra- dzaju zadania nie mogą być realizowane na podstawie tej
sta ryzyko, że jest to nierzetelny partner. umowy, np. pilnowanie mienia, przewożenie towaru.
Każda umowa: zlecenie, dzieło, czy umowa o pracę
Przez umowÄ™-zlecenie przyjmujÄ…cy zlecenie zobo-
 zawarta ustnie lub przez dopuszczenie do pracy  jest
wiązuje się do dokonania określonej czynności
ważna. Oznacza to, że za tak wykonywaną pracę przysługu-
prawnej dla dajÄ…cego zlecenie.
je wynagrodzenie zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami.
W przypadku przeciÄ…gajÄ…cego siÄ™ podpisania umowy-
Umowa-zlecenie z reguły określa rodzaj wykonywa-
-zlecenia, zleceniobiorca może sprawdzić rzetelność part-
nych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozosta-
nera poprzez ustalenie, czy w ciągu 7 dni od podjęcia za-
waniu w dyspozycji zlecajÄ…cego i wykonywaniu stosownie
trudnienia został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego
do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Taki spo-
(ZUS). Nie dotyczy to jednak umowy o dzieło, która nie pod-
sób wykonywania umowy przemawia za uznaniem jej
lega zgłoszeniu do ZUS-u.
za umowÄ™ o pracÄ™.
Uwaga!
CechÄ… charakterystycznÄ… umowy o pracÄ™ jest osobiste
We własnym interesie należy dążyć do tego, aby świadczenie pracy przez pracownika. W przypadku umów
każdą umowę (zlecenie, o dzieło) zawierać w formie prawa cywilnego, co do zasady, jest możliwe wykonywanie
pisemnej. prac przez innÄ… osobÄ™, wskazanÄ… przez wykonawcÄ™.
Formy zatrudnienia Formy zatrudnienia
PodporzÄ…dkowanie pracownicze Umowy a ubezpieczenie
Przejawem podporzÄ…dkowania pracowniczego jest W przypadku zawarcia umowy o pracÄ™, pracodawca ma
np. możliwość czasowego (maksymalnie 3 miesiące w roku obowiązek odprowadzania wszystkich składek do ubezpie-
kalendarzowym) zlecenia pracownikowi innej pracy niż czenia społecznego  emerytalnej, rentowej, chorobowej,
określona w umowie. Musi jednak ona odpowiadać jego wypadkowej, zdrowotnej.
kwalifikacjom i nie może obniżać wynagrodzenia. Zgoda
pracownika w takim przypadku nie jest wymagana. W przy-
padku umowy prawa cywilnego jest to, co do zasady, nie-
możliwe. Zleceniobiorca (wykonawca) jest zobowiązany
do wykonywania wyłącznie tych prac, które wynikają z za-
wartej umowy. Nowe zadania mogą być mu zlecane za
jego zgodÄ….
W przypadku zawarcia umowy ze zleceniodawcÄ…, przy
założeniu, że nie zawarto z nim równocześnie umowy
Janina Nowak jest zatrudniona na podstawie zlecenia
o pracę, obowiązkowo odprowadzane są składki na ubez-
w sklepie spożywczym. Jej zakres zadań określono:
pieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe. Natomiast
 obsługa kasy fiskalnej . W praktyce Janina przyjmu-
ubezpieczeniu chorobowemu zleceniobiorcy podlegajÄ…
je towar, myje podłogę, często na polecenie właścicie-
dobrowolnie.
la zostaje dłużej niż umówione 6 godzin.
W przypadku umowy o dzieło nie są odprowadzane
Zakres faktycznie wykonywanych czynności realizo-
żadne składki.
wanych na polecenie przełożonego jest dużo szerszy
Najmniejsze obciążenia finansowe dla pracodawcy
od obowiązków wynikających z umowy. Wskazuje to
związane z ubezpieczeniami społecznymi są związane z za-
na istnienie podporzÄ…dkowania pracowniczego. Pani
Janina mogłaby zatem rozważyć skierowanie sprawy trudnieniem na podstawie umowy o dzieło. W takim przy-
do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy. padku okres wykonywania dzieła nie wlicza się, co
do zasady, do okresu pracy uprawniajÄ…cego do nabycia pra-
wa do emerytury. W razie choroby lub wypadku zatrudnio-
Wielokrotnie zdarza się, że zatrudnieni nie wiedzą, czy
ny jest zdany wyłącznie na siebie.
w danej sytuacji może być zawarta umowa o pracę, czy
umowa prawa cywilnego. O dopuszczalności zawarcia da-
Zapamiętaj!
nej umowy przesądzać powinien zakres obowiązków za-
trudnionego oraz faktyczne warunki wykonywania pracy. Wybór rodzaju zatrudnienia nie powinien być po-
Gdy w zawartej umowie występują cechy umowy o pracę dyktowany wysokością należności publicznopraw-
oraz jednocześnie umowy cywilnej, to dla oceny, z jakim ro- nych odprowadzanych do Skarbu Państwa (podatki,
dzajem zatrudnienia mamy do czynienia, konieczne jest składki na ZUS), lecz wyłącznie rodzajem i sposo-
ustalenie, które z cech przeważają. bem wykonywanej pracy.
Formy zatrudnienia Formy zatrudnienia
Czas pracy Różnice w wynagradzaniu
Prawo pracy wyraz
- Prawo pracy określa minimalne wynagrodzenie, które
nie określa, ile czasu powinien otrzymywać pracownik pracujący na pełen etat.
pracownik może praco - Przepisy Kodeksu cywilnego, wysokość wynagrodzenia
wać. W najpopularniej- za wykonaną umowę pozostawiają uzgodnieniu stron. Co
szym, podstawowym więcej, zlecenie może mieć charakter nieodpłatny.
systemie czasu pracy, W zawartej umowie cywilnej najprościej ustalić wyna-
jest to 8 godzin na dobę grodzenie za jedną godzinę pracy lub wprowadzić inny
i przeciętnie 40 na ty- miernik wartości pracy, np. pomalowany metr kwadratowy
dzień w przeciętnie pię- ściany.
ciodniowym tygodniu
Kodeks pracy
pracy.
przewiduje, że
W przypadku umów prawa cywilnego nie jest określo-
wynagrodzenie
na ani maksymalna liczba godzin, ani dni, które trzeba prze-
powinno być
pracować. Strony same powinny je ustalić, przy czym może
płacone najpóz
niej
to być zarówno np. 1 godzina tygodniowo jak i np. 20 go-
do 10 dnia
dzin na dobÄ™.
następnego
Ze specyfiki niektórych umów cywilnych może wyni-
miesiÄ…ca.
kać, że czas pracy nie będzie w ogóle określony. Tak może
być np. w umowie o dzieło polegającej na napisaniu pro-
Kodeks cywilny nie wprowadza takiego obostrzenia.
gramu komputerowego. Zamawiającego nie będzie inte-
Wypłata może nastąpić po wykonaniu całego zlecenia,
resowało, ile godzin wykonawca poświęci na jego przy-
np. po upływie 3 miesięcy. Z umowy cywilnej powinno ja-
gotowanie, będzie się bowiem liczył efekt  sprawnie dzia-
sno wynikać, kiedy otrzymuje się wynagrodzenie. Wypłata
Å‚ajÄ…cy program.
wynagrodzenia w przypadku umów prawa cywilnego mo-
Przepisy Kodeksu pracy nakazujÄ… zapewnienie pracow-
że być uzależniona od przedstawienia rachunku przez zle-
nikowi okresów odpoczynku (dobowego i tygodniowego).
ceniobiorcę (wykonawcę dzieła).
Kodeks cywilny nie przewiduje takiego obowiązku. Możli-
we jest zatem świadczenie pracy na podstawie umowy-zle-
Ela Nowicka ma podpisanÄ… umowÄ™-zlecenie, stawka
cenia przez kilkanaście dni z rzędu, np. po 12 godzin.
za godzinę jej pracy została ustalona na 10 zł brutto.
W przypadku umowy o pracÄ™, gdy dochodzi do pracy
W sobotę została 3 godziny dłużej w pracy. Jaki doda-
w godzinach nadliczbowych pracownik, co do zasady,
tek za godziny nadliczbowe jej przysługuje?
musi otrzymać wynagrodzenie ze stosownym dodatkiem
Skoro jest to zlecenie i nic innego nie wynika z podpi-
lub czas wolny. W przypadku umowy cywilnej taka opcja
sanej umowy, pani Ela za trzy godziny pracy powin-
jest możliwa, tylko jeśli wynika wprost z treści zawartej
na otrzymać zwykłe wynagrodzenie (3x10 zł).
umowy.
Formy zatrudnienia Formy zatrudnienia
Odpowiedzialność materialna Rozwiązanie umowy
W przypadku umowy o pracę możliwości dochodzenia Przepisy Kodeksu pracy wskazują okresy wypowiedzenia
odszkodowania od pracownika przez pracodawcę są ogra- umowy o pracę. Są one uzależnione od rodzaju zawartej
niczone  gdy szkoda jest wyrządzona z winy nieumyślnej, umowy, czasami od długości stażu u danego pracodawcy.
nie może ono przekroczyć trzykrotności miesięcznego wy- Okres wypowiedzenia umowy cywilnej powinien być
nagrodzenia. Natomiast w przypadku umów prawa cywil- wskazany w podpisywanej umowie. Kodeks cywilny prze-
nego wysokość odszkodowania, którego będzie mógł widuje, że zlecenie może być rozwiązane w każdej chwili.
domagać się zleceniodawca, nie jest ograniczona.
Kodeks pracy ogranicza dopuszczalność stosowania kar
pieniężnych do kilku przypadków. Ogranicza też ich kwotę.
W przypadku umów cywilnych nie jest zabronione
wprowadzenie przez strony kary umownej (pieniężnej).
W prawie pracy niedopuszczalne jest stosowanie weksli
celem zabezpieczenia roszczeń pracodawcy. Możliwość ta-
ka istnieje w przypadku zabezpieczania umów prawa cy-
wilnego.
Urlop wypoczynkowy
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek udzie-
lania urlopów wypoczynkowych. W trakcie urlopu pracow- Zasady rozwiązania umowy o dzieło powinny być
nik zachowuje prawo do wynagrodzenia. W przypadku określone w treści umowy.
niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub Po zakończeniu umowy o pracę pracodawca ma obo-
w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku wiązek wydania świadectwa pracy niezwłocznie, nie póz
-
pracy, pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. niej niż w ciągu 7 dni.
O ile nic innego nie wynika z umowy cywilnej, nie istnie-
W przypadku umowy cywilnej prawo wprost nie na-
je obowiązek udzielania płatnego urlopu przez zleceniodaw-
kazuje wydania żadnego zaświadczenia czy opinii o wy-
cę (zamawiającego). Jeśli nawet takie zwolnienie zostanie
konywanej pracy.
przyznane pracownikowi, nie musi być płatne. Może ono też
być udzielone pod warunkiem póz
niejszego odpracowania.
Szczegółowe informacje znajdziesz na
Okresu wykonywania pracy na podstawie umów prawa
www.pip.gov.pl
cywilnego nie wlicza się do stażu pracowniczego, od które-
go zależy prawo do urlopu, długość okresu wypowiedzenia.
Formy zatrudnienia Formy zatrudnienia
Praca bez umowy
Za pracÄ™ wykonywanÄ… bez jakiejkolwiek pisemnej
umowy zatrudnionemu przysługuje wynagrodzenie, o ile
strony tak się umówiły przy ustnym zawieraniu umowy. Bez
znaczenia dla obowiązku wypłaty jest to, czy umowa
została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego.
Ustne zawarcie umowy nie oznacza, że automatycznie
praca może być uznana za umowę o pracę. Żadne przepisy
nie przewidujÄ… domniemania zawarcia umowy o pracÄ™.
Ocena, jaki rodzaj umowy wiąże strony, będzie zależała od
faktycznych okoliczności wykonywanej pracy.
Uwaga!
W przypadku pracy na czarno, aby odzyskać niewypła-
cone wynagrodzenie należy:
złożyć pozew do sądu,
udowodnić, że praca była wykonywana,
udowodnić rodzaj umowy łączący strony,
udowodnić kwotę wynagrodzenia, która była prze-
widziana,
liczyć się z odpowiedzialnością karną za naruszenie
przepisów podatkowych.
Dowodami przed sądem pracy i cywilnym mogą być np.:
zeznanie kolegi, który pracuje/pracował u szefa,
zeznania innych osób, np. klientów firmy,
nagranie z monitoringu, telewizji przemysłowej,
zdjęcia pracownika z miejsca pracy,
maile wysyłane przez przełożonego, które dotyczą
wykonywanej pracy,
parafy/podpisy zatrudnionego na dokumentach we-
wnętrznych firmy,
parafy/podpisy zatrudnionego na odbieranych do-
kumentach z firm zewnętrznych, np. fakturach, po-
twierdzeniach odbioru przesyłki.
Formy zatrudnienia
Copyright © PaÅ„stwowa Inspekcja Pracy 12058/02/00