Katedra Psychologii Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 4, 282-289, 2010

Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu

matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania

J

OANNA

L

ESSING

-P

ERNAK

Streszczenie
Praca podejmuje problem znaczenia przebiegu porodu, w tym stosowanych interwencji medycznych dla stanu psychicznego matki
i dziecka po porodzie oraz ich wzajemnej zdolności i gotowości do nawiązania więzi. Za znaczące dla regulacji hormonalnej procesu
porodowego i związane z prawdopodobnymi konsekwencjami na płaszczyźnie funkcjonowania psychicznego matki i dziecka uznano:
indukcję i stymulację oksytocynową, znieczulanie metodami farmakologicznymi oraz znaczenie zakończenia ciąży poprzez poród
fizjologiczny

versus

poród operacyjny. Dodatkowo za istotny uznano prawidłowo przeprowadzony kontakt skóra do skóry (STS)

matki z dzieckiem po porodzie. W badaniach wzięło udział 56 diad matka-dziecko. 10% badanych kobiet urodziło bez interwencji
medycznych w pierwszym i drugim okresie porodu, a tylko 3% spośród nich, miała zapewniony zgodny ze standardami WHO kontakt
z dzieckiem. Badania wykazały, że u kobiet i niemowląt, u których stosowano interwencje medyczne i pierwszy kontakt nie miał
prawidłowego charakteru, statystycznie istotnie częściej występowały objawy wskazujące na zaburzenia więzi. U niemowląt częściej
pojawiały się kłopoty z zasypianiem, spokojnym snem, karmieniem oraz kolki, a u matek dojmujące poczucie niekompetencji, niera-
dzenia sobie i przytłoczenia pełnieniem funkcji macierzyńskiej oraz zdecydowanie niższa satysfakcja z porodu i gotowość do uro-
dzenia kolejnego dziecka.
Słowa kluczowe: poród, więź, wczesny kontakt „skóra do skóry”

Wstęp

Prezentowany w artykule raport jest fragmentem więk-

szych badań, dotyczących znaczenia okresu okołoporodo-
wego dla funkcjonowania psychicznego matki i związanego
z nim rozwoju dziecka. Trudności występujące w obszarze
inicjacji macierzyństwa, zarówno po stronie matki, jak i
dziecka, wiązać się mogą z trudnościami w kształtowaniu
się prawidłowego przywiązania. A to w myśl współczes-
nych teorii więzi wpływać może na nieprawidłowy rozwój
u dzieci [1]. Problematyka ta wpisuje się też w obszar ba-
dań z zakresu wpływu okresu pierwotnego na stan zdro-
wia człowieka w ciągu całego życia (

primal health

) [2].

Naturalny przebieg porodu wraz z całym misternym

mechanizmem regulacji hormonalnej jest biologicznym
procesem przygotowującym ciało i psychikę matki oraz
dziecka do podjęcia nowych ról [3]. Adaptacja do macie-
rzyństwa i samopoczucie kobiet w połogu zależy od wielu
różnych czynników: od przebiegu porodu i zastosowania
lub zaniechania stosownych procedur medycznych, ale
również od czynników psychicznych matki, takich jak na-
stawienie, percepcja i ocena porodu oraz macierzyństwa
przez kobietę [4].

Literatura przedmiotu najczęściej podkreśla udział

czterech podstawowych grup hormonów. Pierwszy z nich
to oksytocyna, zwana hormonem miłości, pojawiająca się
zawsze wtedy i tam, gdy ludzie odczuwają i dzielą się
miłością. Oksytocyna jest produkowana w mózgu, w części
zwanej podwzgórzem, a przechowywana jest w tylnej
części przysadki mózgowej – głównym gruczole dokrew-

nym, skąd jest pulsacyjnie wydzielana. Ma udział w całej
prokreacji – pojawia się już podczas męskiego i żeńskiego
orgazmu, odpowiadając za uwalnianie przez mężczyznę
i wchłanianie przez kobietę nasienia. Potem wydzielana
jest w czasie całej ciąży, by podczas porodu osiągnąć swo-
je szczytowe stężenia. Odpowiada za skurcze macicy, od-
ruch wypierania dziecka, wyrzutu łożyska, a potem za
odruch uwalniania pokarmu z piersi matki. Sekrecja oksy-
tocyny w organizmie kobiety w czasie porodu przebiega
najlepiej, gdy jest ciepło, ciemno i cicho. Syntetyczna ok-
sytocyna, służąca do indukcji i stymulacji porodu, nie
przenika bariery krew-mózg, a zatem nie wywołuje całego
procesu przemiany w mózgu i umyśle kobiety [5]. Bada-
cze wiążą zaburzenia wydzielania oksytocyny ze schorze-
niami takimi jak schizofrenia [6], autyzm [7], choroby
układu krążenia [8] czy uzależnienie od narkotyków [9].
Sugerują też, że oksytocyna może wzmagać antydepre-
syjne działanie leków [10].

Endorfiny i beta-endorfiny, naturalnie odpowiedzialne

za odczuwanie przyjemności i redukcję bólu, są podobne
do używanej w porodzie petydyny (Dolargan, Dolcontral),
morfiny i heroiny, oddziaływają na te same receptory
w mózgu. Podobnie jak oksytocyna są wydzielane przez
przysadkę mózgową i osiągają wysoki poziom w trakcie
stosunku seksualnego, ciąży, porodu i karmienia piersią.
Są one hormonami stresu, mają silne działanie znieczula-
jące i zmieniające stan świadomości, tak potrzebny do
niezakłóconego przebiegu porodu. Są odpowiedzialne za

Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania

283

naturalne zjawisko współuzależnienia się od partnera inte-
rakcji, co w sytuacji pierwszego kontaktu matki z dziec-
kiem po porodzie wydaje się niezwykle istotne dla two-
rzenia się więzi [11].

Kolejna grupa to katecholaminy: adrenalina i noradre-

nalina produkowane przez gruczoł nadnerczy, tzw. hor-
mony walki albo ucieczki. W pierwszej fazie porodu naj-
częściej wydzielane są w sytuacji przybycia kobiety do
szpitala, w wyniku stresu wywołanego zwyczajowymi pro-
cedurami medycznymi: wywiadem, badaniem wewnę-
trznym. Adrenalina blokuje produkcję oksytocyny, przez
co zwalnia lub wstrzymuje się postęp porodu, który do-
stosowany jest do fizjologicznego, jak i psychologicznego
poziomu stresu [12]. Katecholaminy wpływają na redukcję
dopływu krwi do macicy i łożyska, a przez to i do dziecka.
Ma to znaczenie dla ssaków rodzących w naturalnym
środowisku, gdzie pojawiające się zagrożenie może wyz-
wolić reakcję walki lub ucieczki, wstrzymując poród i prze-
kierowując krew do głównych grup mięśni, aby matka mo-
gła zbiec w bezpieczne miejsce. I co również istotne, ka-
techolaminy pełnią niezwykle ważną funkcję, w później-
szych zachowaniach opiekuńczych i ochraniających po-
tomstwo. Wysoki ich poziom u ludzi jest odpowiedzialny
za przedłużający się poród oraz zaburzenia w tętnie
dziecka (wskaźnik stresu, jaki przeżywa dziecko) [13].

Ostatni hormon to prolaktyna – hormon macierzyń-

stwa, odpowiedzialny za proces laktacji. Wywołuje uczu-
cie poddania i zależności, sprawia że dla matki potrzeby
dziecka stają się priorytetowe [14].

Wszystkie cztery grupy hormonów wytwarzane są za-

równo w organizmie matki, jak i dziecka, w naturalny spo-
sób kształtują przebieg porodu i mają wpływ zarówno na
zdolność matki do sprawowania opieki nad dzieckiem po
porodzie, jak i na zdolność dziecka do adaptacji w nowych
warunkach.

Z badań na ssakach dysponujemy wiedzą, że inter-

wencje medyczne w okresie okołoporodowym, polegające
na stosowaniu indukcji i stymulacji oksytocyną [15], far-
makologicznych znieczuleń [16], zastosowanie cesarskiego
cięcia [17] czy nawet samo stresowanie samicy, w zna-
czącym stopniu zaburzają przebieg porodu. A także mają
negatywny wpływ na późniejszą relację matek z dziećmi,
które w ogromnym procencie odrzucają nowonarodzone
dziecko, a nawet bywają wobec niego agresywne [18].

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż współcześnie

odsetek porodów, w których naturalny, hormonalny prze-
bieg nie jest zakłócany poprzez interwencje medyczne, jest
niezwykle niski i dotyczy w zasadzie tylko samoistnych,
szybko rozwijających się akcji porodowych. W zasadzie
obowiązującym obecnie w polskich szpitalach standardem
medycznym jest indukowanie porodu czy stymulowanie
skurczów macicy za pomocą syntetycznej oksytocyny,
podawanie środków znieczulających, których wpływ na

naturalną sekrecję hormonów jest bezsprzeczny, a także
inne interwencje medyczne, które w sposób pośredni mo-
gą zakłócać proces naturalnej biologicznej transformacji
przygotowującej organizm kobiety i dziecka do nowej roli.

Coraz więcej obecnie wiemy na temat neurohormo-

nalnych mechanizmów warunkujących i kształtujących
przywiązanie, które odgrywa istotną rolę w rozwoju dziec-
ka oraz stanowi także istotny element w spostrzeganiu
i ocenie macierzyństwa przez kobietę [19].

M. Klaus i J. Kennell z Cleveland na podstawie swych

klasycznych badań uznają, iż kluczowym momentem pro-
cesu tworzenia więzi może być u człowieka pierwszy kon-
takt

skóra do skóry

tuż po porodzie [20], choć wielu au-

torów wyklucza u człowieka zjawisko wdrukowania opisa-
ne przez Lorenza u ptaków. Jednak istnienie podobnych
mechanizmów, niemających wprawdzie znamion momen-
tu krytycznego w rozwoju więzi, może mieć miejsce. Wia-
domo, że występowanie poporodowych zaburzeń emocjo-
nalnych u matki wpływa na późniejszy rozwój dziecka
i można to zjawisko interpretować w kategoriach patologi-
zacji podstawowych mechanizmów przywiązaniowych
[21]. Matka nieszczęśliwa, pogrążona w depresji nie jest w
stanie uczestniczyć aktywnie i zaspokajać potrzeb swego
dziecka. Skoncentrowana na swoim cierpieniu nie jest zdo-
lna do odzwierciedlania i kontenerowania emocji dziecka.
W wyniku trudności zarówno po stronie matki, jak i dzie-
cka, w tworzeniu prawidłowego przywiązania, dochodzi
do powstawania różnorodnych mechanizmów, mających
swoje neuronalne podstawy. Działanie tych mechanizmów
ma związek z zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego,
emocjonalnego, społecznego i poznawczego, a w konse-
kwencji prowadzi do powstawania patologii u dzieci [22].

Mary Ainsworth [23] w toku swych badań ekspery-

mentalnych polegających na wprowadzeniu 18-miesięcz-
nego dziecka wraz z matką do pokoju, następnie, popro-
szeniu matki o opuszczenie pokoju i powrót po kilku minu-
tach wyodrębniła cztery modele zachowań przywiąza-
niowych dzieci i matek. Każdy z nich jest implikacją pew-
nej ścieżki rozwoju. I poza pierwszym – bezpiecznym,
wszystkie pozostałe wiążą się ze zwiększonym ryzykiem
powstawania psychopatologii dziecięcej.
Styl bezpieczny przywiązania, charakteryzuje się posta-
wą dziecka opartą na poczuciu swobody i czerpaniu po-
czucia bezpieczeństwa z relacji z matką, pozwalającą na
eksploracje otoczenia. A gdy matka opuszcza pomieszcze-
nie dziecko wykazuje lekki niepokój, wycofuje się z eksp-
loracji, by po powrocie matki szybko odzyskać spokój
i powrócić do przerwanej aktywności. Styl lękowo-ambi-
walentny, który objawia się zaangażowaniem zbyt silnym
o sprzecznym charakterze nie dającym dziecku bezpiecz-
nej bazy. Najczęściej dzieci takie po wejściu do nowego
środowiska trzymają się kurczowo swojego opiekuna, po
jego wyjściu dramatycznie sygnalizują niepokój, natomiast

J. Lessing-Pernak

284

po powrocie nie znajdują ukojenia w jego obecności. Styl
lękowo-unikowy, charakteryzuje się unikaniem i ignoro-
waniem opiekuna, we wszystkich fazach eksperymentu. Dzie-
cko nie szuka wsparcia w relacji z rodzicem, ani w chwili wej-
ścia do nowego pokoju, ani nie przejawia niepokoju, czasami
nawet zainteresowania, gdy opiekun opuszcza pokój, nie
nawiązuje też relacji po powrocie opiekuna. Styl zde-
zorientowany – zdezorganizowany jest predykatorem
najcięższych form patologii u dzieci. Obejmuje on wszy-
stkie niesklasyfikowane powyżej modele zachowań, któ-
rych mechanizmy są niezintegrowane i niekonsekwentne.

Celem przeprowadzonych i prezentowanych poniżej

badań jest sprawdzenie, czy interwencje medyczne pod-
czas porodu takie jak: znieczulenie, indukcja i stymulacja
oksytocynowa i sposób zakończenia ciąży przez cesarskie
cięcie (cc)

versus

poród fizjologiczny (sn) oraz przebieg

pierwszego kontaktu różnicują w istotny sposób diady:
matka-noworodek w rozwoju więzi i mają związek z prze-
żywaniem trudności w okresie poporodowym.

Interesujący staje się zatem wpływ różnych praktyk

okołoporodowych na funkcjonowanie psychiczne matek
i dzieci, ale również na ich możliwości do kompensowania
trudności powstałych na tym gruncie, a także psycho-
logiczne konsekwencje zaistnienia pierwszego kontaktu
versus separacji [24].

Materiał i metoda

Prezentowane badania zostały przeprowadzone

w 2010 roku w Katedrze Psychologii Klinicznej Uniwersy-
tetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy w oparciu o dzia-
łalność kliniczno-dydaktyczną Akademickiego Centrum Po-
mocy Psychologicznej, działającego przy Katedrze, a także
w ramach seminarium monograficzno-empirycznego, poś-
więconego psychologicznym aspektom wczesnego macie-
rzyństwa, a w szczególności dzięki dużemu zaangażowa-
niu studentów psychologii studiów niestacjonarnych rocz-
nika 2007. Kontakt z badanymi mamami uzyskaliśmy także
dzięki uprzejmości bydgoskiej Szkoły Łagodnego Rodze-
nia, prowadzonej przez p. mgr Justynę Prucnal. Wszystkie
osoby badane wyraziły zgodę na udział w badaniach i wy-
korzystanie uzyskanych informacji do celów naukowych.

Dobór grupy badawczej odbywał się metodą kuli śnie-

gowej i miał charakter kryterialny. Kryterium stanowiło po-
siadanie dziecka w wieku do 5 lat. Grupę badawczą sta-
nowiło 56 diad matka-dziecko. Kobiety w wieku od 23 do
45 lat były matkami dzieci w wieku od 9 miesięcy do 5 lat.
Grupa ta była reprezentatywna pod względem zamiesz-

kania: 43% badanych zamieszkiwało na terenach wiejskich,
36% w miastach do 50 tys. mieszkańców i 21% w większych
miastach. Poziom wykształcenia badanych kobiet również
był reprezentatywny dla populacji polskiej: osoby z wyż-
szym wykształceniem stanowiły 17%, ze średnim 51%
i z zawodowym pozostałe 32%. Kobiety żyjące w związ-
kach małżeńskich stanowiły 86% badanej grupy, pozostałe
kobiety miały stałych partnerów, którzy byli ojcami ich
dzieci. Badanie było jednorazowe. A w części dotyczącej
subiektywnej oceny porodu i stanu poporodowego miało
charakter retrospektywny. Zastosowano następujące meto-
dy badawcze:

1) analizę wypisu szpitalnego i książeczki zdrowia dziec-

ka,

2) ustrukturalizowany wywiad kliniczny,
3) usystematyzowaną obserwację kliniczną, opartą o zmo-

dyfikowaną eksperymentalną procedurę Sytuacji Ob-
cej (

Strange Situation

) Mary Ainsworth,

4) ocenę na Skali Ogólnej Relacji Rodzic-Dziecko [25],
5) listę problemów w relacji [26].

Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą pro-

gramu Statistika 9.0, stosując do analizy test t-studenta dla
prób niezależnych względem grup. Zmienne grupujące
stanowiły kolejno: znieczulenie farmakologiczne, indukcja
i stymulacja oksytocynowa porodu, sposób zakończenia
ciąży przez poród fizjologiczny (sn) versus operacyjny (cc)
oraz wczesny kontakt matki z dzieckiem po porodzie.

Wyniki

Dane ogólne

Dane z wypisów i wywiadów z kobietami pozwalają

szacować, że 48% kobiet otrzymało znieczulenie w różnej
formie, w tym też jest 18% grupa rodząca operacyjnie. Syn-
tetyczną oksytocynę podano grupie 42% kobiet. Spośród
wszystkich badanych aż 46% miało zapewniony, zgodny ze
standardami WHO, wczesny kontakt z dzieckiem.

Natomiast tylko 10% kobiet odbyło pierwszy i drugi

okres porodu bez interwencji medycznych: takich jak epi-
zjotomia, amniotomia, masaż szyjki macicy, indukcja czy
stymulacja syntetyczną oksytocyną i farmakologicze znie-
czulenia. A tylko u 3% z nich poród był dodatkowo
uwieńczony utuleniem dziecka – nieprzerywanym kontak-
tem

skóra do skóry

przez przynajmniej 1 godzinę.

Podanie znieczulenia podczas porodu a rodzaj przywią-

zania między matką i dzieckiem oraz inne cechy tej relacji

Kobiety, którym podano znieczulenie (Grupa 1:1) istot-

nie statystycznie rzadziej podejmowały karmienie piersią.

Znieczulenie podczas porodu a karmienie piersią

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Kar. pier.

0,25

0,67

–2,3

26

0,02

16

12

0,44

0,49

1,21

0,71

Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania

285

I karmiły swoje dzieci zdecydowanie krócej, bo prze-
ciętnie niespełna 6 miesięcy, w porównaniu z kobietami,
które rodziły bez znieczulenia (Grupa 2 : 0).

W poniższych tabelach w kolumnach zastosowano nas-

tępujące oznaczenia: średnia 1 – średnia wyników grupy 1,
(kobiet, którym podano znieczulenie); średnia 0 – średnia
wyników grupy 2, (kobiet, które rodziły bez znieczulenia);

t

– wynik

t

studenta;

df

– stopnie swobody;

p

– poziom

istotności statystycznej;

N

ważnych 1 – liczba uwzględnio-

nych wyników grupy znieczulanej;

N

ważnych 0 – liczb

uwzględnionych wyników grupy bez znieczulenia; odch.
std 1 – odchylenie standardowe w grupie kobiet znie-
czulonych; odch std. 0 – odchylenie standardowe w grupie
kobiet rodzących bez znieczulenia, iloraz

F

wariancje –

test proporcji wariancji Fishera, badający istotność różnic
między wariancjami;

p

wariancje – poziom istotności

różnic wariancji.

Znieczulenie podczas porodu a długość karmienia piersią

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Il. karm.

5,81

10,55

–3,2

54

0,00

27

29

5,29

5,68

1,15

0,72

Rzadziej też odczuwały satysfakcje z macierzyństwa.

Znieczulenie podczas porodu a satysfakcja z macierzyństwa

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Satysf.

0,60

0,86

–2,25 52 0,02

25

29

0,50

0,35

2,03

0,07

I częściej traktowały macierzyństwo jako ogromne obciążenie i nadmierny wysiłek.

Znieczulenie podczas porodu a poczucie obciążenia po porodzie

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Wysiłek

3,44

2,24

3,52

54

0,00

27

29

1,15

1,37

1,42

0,36

Prawidłowość i szybkość rozwoju psychomotorycznego
dzieci kobiet rodzących ze znieczuleniem i bez niego, nie
różnił się w istotny sposób. Jednak kobiety rodzące bez

znieczulenia, częściej tworzyły ze swoimi dziećmi relacje
opartą na przywiązaniu bezpiecznym.

Znieczulenie podczas porodu a przywiązanie bezpieczne

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Typ B

0,77

1,00

–2,82 54 0,00

27

29

0,42

0,00

0,00

1,00

Natomiast rodzące ze znieczuleniem częściej tworzyły relację opartą o przywiązanie lękowo-unikowe

Znieczulenie podczas porodu a przywiązanie lękowo-unikowe

Średnia 1

Średnia

0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Typ C

0,14

0,00

2,20

54

0,03

27

29

0,36

0,00

0,00

1,0

Zastosowanie oksytocyny podczas porodu a rodzaj przy-
wiązania między matką i dzieckiem oraz inne cechy tej
relacji

Kolejnym czynnikiem, który został potraktowany jako

zmienna było podawanie syntetycznej oksytocyny w pier-
wszym okresie porodu. I tutaj wyniki nie potwierdzają hi-
potezy o jej możliwym wpływie na obniżenie funkcjono-

wania psychicznego matki po porodzie, zdolności do pod-
jęcia karmienia, czy prawidłowej opieki nad dziećmi.

Forma zakończenia ciąży a rodzaj przywiązania pomiędzy
matką i dzieckiem oraz inne cechy tej relacji

Kobiety, które rodziły siłami natury (Grupa 2:0)

częściej w późniejszym okresie prezentowały w relacji ze
swoimi dziećmi bezpieczny styl przywiązania.

J. Lessing-Pernak

286

Poród siłami natury

versus

cesarskie cięcie a bezpieczny styl przywiązania

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Typ B

0,60

0,95

–3,56

53

0,00

10

45

0,51

0,20

6,13

0,00

Kobiety rodzące poprzez cesarskie cięcie częściej pre-
zentowały w badaniu zmodyfikowaną procedurą sytuacji

obcej przywiązanie lękowo-ambiwalentne.

Poród sn

versus

cc a przywiązanie lękowo-ambiwalentne

średnia 1 średnia 0

t

df

p

N

ważnych 1

N

ważnych 0

odch.

std 1

odch.

std 0

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Typ A

0,20

0,00

3,29

53

0,00

10

45

0,42

0,00

0,00

1,00

Przebieg pierwszego kontaktu a cechy relacji matki
z dzieckiem

Ostatnim czynnikiem branym pod uwagę, był pierwszy
kontakt matki z dzieckiem. Za prawidłowy i nie zakłó-
cający kontinuum tworzenia się więzi między matką

i dzieckiem uznaliśmy taki, który odbył się natychmiast po
porodzie i trwał nieprzerwanie przynajmniej przez jedną
godzinę. Matki, które miały zapewniony taki kontakt
(Grupa 2:1) istotnie częściej karmiły piersią swoje dzieci.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a karmienie piersią

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Kar. pier.

0,30

0,75

–2,29

26

0,02

20

8

0,47

0,46

1,03

1,00

I czyniły to dłużej.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a długość karmienia

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Il. karm.

5,3

11,69

–4,71

54

0,00

30

26

4,65

5,49

1,39

0,38

Częściej i w większym stopniu odczuwały satysfakcję z macierzyństwa.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a satysfakcja z macierzyństwa

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Satysfakcja

0,53

1,00

–4,49

52

0,00

30

24

0,50

0,00

0,00

1,00

Rzadziej dokarmiały swoje dzieci butelką.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a dokarmianie

średnia 0

średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Dokar.

0,69

0,27

3,12

46

0,00

26

22

0,47

0,45

1,06

0,88

Rzadziej też skarżyły się na kolki u swoich dzieci.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a kolki u dzieci

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Kolki

0,60

0,27

2,42

50

0,01

30

22

0,49

0,45

1,19

0,68

Ich dzieci w ich ocenie lepiej i spokojniej spały.

Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania

287

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a spokojny sen

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Dobry sen

0,53

1,00

–4,49

52

0,00

30

24

0,50

0,00

0,00

1,00

Rzadziej miały problemy z samodzielnym zasypianiem.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a samodzielne zasypianie

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Zasypia

0,33

0,00

3,54

54

0,00

30

26

0,47

0,00

0,00

1,00

I przesypiały statystycznie więcej godzin w nocy w pierwszym okresie życia.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a długość snu w nocy

średnia 0

średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Godziny

4,33

6,25

–2,96

18

0,00

12

8

1,30

1,58

1,47

0,54

Dzieci mające kontakt z matkami po porodzie statystycznie szybciej osiągały kolejne etapy rozwoju psychomotorycznego
takie jak samodzielne siadanie

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a wiek samodzielnego siadania

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Siada

6,7

5,7

2,3

46

0,02

26

22

1,6

1,4

1,2

0,64

oraz chodzenie.

Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a wiek samodzielnego chodzenia

średnia 0 średnia 1

t

df

p

N

ważnych 0

N

ważnych 1

odch.

std 0

odch.

std 1

iloraz

F

wariancje

p

wariancje

Chodzi

13

11,0

2,4

54

0,01

30

26

1,2

3,6

8,6

0,00

Przebieg pierwszego kontaktu odgrywał ogromną rolę w
wielu psychologicznych znamionach prawidłowego przy-
wiązania, takich jak: spokojny sen, udane karmienie, czy
harmonijny rozwój. Nie okazał się jednak różnicujący
rodzaju przywiązania w ujęciu Mary Ainsworth.

Dyskusja

W badaniach podjęto analizę czterech grup czynni-

ków. Pierwszy z nich ogólnie określony jako znieczulenie,
stanowi niejednorodną grupę substancji, których działanie
jest zróżnicowane i może wywoływać różne konsekwencje
fizjologiczne i psychologiczne [27]. Biorąc pod uwagę dużą
moc różnicującą tego czynnika, należałoby rozszerzyć
możliwość kontroli poszczególnych związków farmako-
logicznych w kolejnych badaniach.

Niemniej interesujący jest fakt, że kobiety znieczulane

podczas porodu rzadziej tworzyły ze swoimi dziećmi bez-
pieczny styl przywiązania. Może się to wiązać ze stanem

świadomości kobiety i dziecka po porodzie, z ich zdol-
nością do bycia partnerami w tej pierwszej interakcji w
momencie, kiedy oboje zostają pod wpływem substancji
odurzającej, a dziecko czasami wymaga intubacji czy re-
suscytacji. Często jeszcze stosowane są do znieczulania
pochodne opiatów, które w znacznym stopniu zaburzają
świadomość matki i dziecka, które po porodzie nie są zdol-
ne do uważnego i zaangażowanego kontaktu [28]. Może to
tworzyć u umyśle dziecka obraz nieobecnej lub niedos-
tępnej psychicznie matki, który trudno jest później prze-
łamać. Przywiązanie lękowo-unikające, które częściej cha-
rakteryzowało dzieci matek znieczulanych podczas poro-
du, cechuje właśnie pewien rodzaj odrętwienia w kontak-
cie, zamrożenia uczuć – pewnego znieczulenia w relacji
wzajemnej.

Oksytocyna, która teoretycznie wydawała się istotna

w różnicowaniu pewnych objawów i mechanizmów psy-
chicznych, ze względu na swój szeroko potwierdzony

J. Lessing-Pernak

288

udział w kształtowaniu się instynktu macierzyńskiego, w
badaniach nie przejawiła mocy różnicującej. Być może
wynika to z faktu, że jej zastosowanie jest bliskie 100% w
porodach fizjologicznych, gdyż nawet jeśli nie jest podana
w pierwszym okresie, to już w trzecim (na łożysko) pra-
ktycznie prawie zawsze. Niestety nie zawsze znajduje to
odzwierciedlenie w wypisach szpitalnych, na podstawie,
których zbierano dane, gdyż aktywny trzeci okres trakto-
wany jest standardowo, a i kobiety rodzące nie zawsze
świadome są tej ingerencji.

Najważniejszy w badaniach okazał się prawidłowo

przeprowadzony pierwszy kontakt matki z dzieckiem po
porodzie [29]. Kobiety mające okazję go doświadczyć de-
klarowały mniejsze poczucie obciążenia i wysiłku związa-
nego z pełnieniem obowiązków macierzyńskich. Jedno-
cześnie ich dzieci lepiej spały i mniej płakały z powodu
dolegliwości brzusznych – kolek. Problemy ze snem i w
karmieniu są psychologicznymi wskaźnikami zaburzenia
więzi między matką i dzieckiem, co najczęściej implikuje
różnorodne zaburzenia psychiczne u dzieci. Jeśli dodat-
kowo wziąć pod uwagę fakt, że w grupie diad matka-dziec-
ko, z doświadczeniem pierwszego kontaktu, styl przywią-
zania częściej miał charakter bezpieczny, czyli prawidło-
wy, a dodatkowo dzieci wykazywały szybsze tempo roz-
woju, można zaryzykować hipotezę, że rozwój prawidło-
wego przywiązania, rozpoczyna się już w pierwszych
chwilach po narodzeniu i jest tym okresem w pewnym
stopniu zdeterminowany.

Zastanawiający jest wpływ wczesnej deprywacji kon-

taktu z matką w wymiarze populacyjnym. Trzeba zauwa-
żyć, że obecnie rodzące kobiety pochodzą z populacji, w
której natychmiast po porodzie następowała separacja dzie-
cka od matki, pobyt w szpitalu był długi, a kontakt z matką
sporadyczny. Z psychologicznego punktu widzenia, takie
populacyjne doświadczenie wczesnej separacji może od-
grywać rolę w obecnym niżu demograficznym. Psycholo-
gowie o orientacji psychoanalitycznej podkreślają, że czas
narodzin dziecka jest dla kobiety okresem uaktywniają-
cym jej osobiste doświadczenia z tego okresu. A jeśli miały
one traumatyczny charakter, mogą powodować, że kobie-
ty wobec własnego macierzyństwa będą przejawiać dużo
lęku, poczucia niepewności i niekompetencji, unikać, igno-
rować, wypierać, a nawet zaprzeczać potrzebie prokreacji.

Wnioski

Wyniki badań dają podstawy do myślenia, że teorety-

czne założenia, dotyczące znaczenia naturalnego przebie-
gu porodu i zapewnienia kontaktu STS (

skin to skin

) odgry-

wać mogą ogromną rolę w inicjacji macierzyństwa, jego
przebiegu i satysfakcji ze sprawowanej opieki nad dziec-
kiem. Tendencja ta jest wyraźna z wielu perspektyw: biolo-
gicznej, fizjologicznej, medycznej i psychologicznej, przeja-
wiając się częstszym podejmowaniem przez kobiety natu-

ralnego karmienia, większym poczuciem zaradności i kom-
petencji w sprawowaniu roli matki, rzadszym sygnalizo-
waniem trudności związanych z zasypianiem i spokojnym,
samodzielnym snem ich dzieci, rzadszymi problemami
z tzw. „kolkami” u dzieci i statystycznie lepszą jakością
przywiązania.

Zdumiewające jest dlaczego tylko 10% badanych było

w stanie urodzić swoje dziecko bez interwencji medycz-
nych w czasie porodu. I niepokojące, że tylko 3% dzieci
przychodzi na świat w naturalny sposób i ma szczęście
zostać utulonym przez mamę po porodzie. Niestety wskaź-
niki te można interpretować w kategoriach predykatorów
zaburzeń więzi, następstwem których jest psychopatolo-
gizacja rozwoju dzieci [30].

Piśmiennictwo

[1] Cicchetti, D, Cohen, D. (2006).

Developmental Psychopatho-

logy. Theory and Method.

Hoboken, New Jersey: John Wil-

ley & Sons

[2] Odent M.

Primal Health Database

: Birthworks, 2003 http://

www.birthworks.org/primalhealth/.

[3] Odent M. (2001).

The Scientification of Love

. Revised ed.

Free Association Book, London.

[4] Kościelska M. (1998)

Trudne macierzyństwo

. Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

[5] Buckley S. J.(2002).

Ecstatic Birth. Focuses on the hormonal

physiology during childbirth. Functions of hormones active

in birth; Impact of drugs and hospital procedures on the

normal hormonal physiology; Effect of birth hormones on

the brains of mothers

. Mothering 111: 12-50.

[6] Feifel D. Reza T. (1999)

Oxytocin modulates psychotomimre-

tic-induced deficits in sensorimotor gating

. Psychopharma-

cology (Berl.) 141(1): 93-8.

[7] Insel TR, et al. (1999).

Oxytocin, vasopressin, and autism: is

there a connection?

Biol. Psychiatry 45(2): 145-57.

[8] Knox S.S., Uvnas-Moberg K. (1998).

Social isolation and car-

diovascular disease: an artherosclerotic pathway?

Psycho-

neuroendocrinology 23: 877-90.

[9] Sarnyai Z., Kovacs G.L.

Role of oxytocin in the neuroadapta-

tion to drugs of abuse

. Psychoneuroendocrinology 1994;

19(1): 85-117.

[10] Uvnas-Moberg K, et al. (1999).

Oxytocin as a possible media-

tor of SSRI-induced antidepressant effects

. Psychopharmaco-

logy (Berl) 142(1): 95-101.

[11] Buckley S. J.(2002).

Ecstatic Birth. Focuses on the hormonal

physiology during childbirth. Functions of hormones active

in birth; Impact of drugs and hospital procedures on the nor-

mal hormonal physiology; Effect of birth hormones on the

brains of mothers

. Mothering 111: 12-50.

[12] Jowitt M.(1993).

Beta-endorphin and stress in pregnancy and

labour.

Midwifery Matters 1993; 56: 3-4.

[13] Lederman R.P. et al. (1985).

Anxiety and epinephrine in mul-

tiparous women in labor: relationship to duration of labor

and fetal heart rate pattern.

Am. J. Obstet. Gynecol. 153(8):

870-7.

[14] Odent M.

The Nature of Birth and Breastfeeding

. Sydney:

Ace Graphics, 1992.

[15] Carter C.S., Williams J.R., Witt D.M., Insel T.R. (1992).

Oxyto-

cin and social bonding.

Ann N Y Acad Sci. 652: 204-11.

[16] Caba M, Poindron P, Krehbiel D. et al.

(1995)

Naltrexone

delays the onset of maternal behavior in primiparous partu-

rient ewes

. Pharmacol Biochem. Behav. 52: 743-8.

Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania

289

[17] Ruggiero A.M., Novak M., Woodward R.A., Suomi S.J. (2009).

Successful behavioral strategy to unite mother and infant

rhesus monkeys (Macaca mulatta) after cesarean delivery.

American Journal of Primatology 71: 510-522.

[18]

Zazzo R. (1978). Przywiązanie. PWN, Warszawa.

[19] Kobak R, Cassidy J, Lyons-Ruth K, Ziv Y (2006).

Attachment,

Stress, and Psychopathology: a Develpomental Pathways

Model

. [W:] Cicchetti, D., Cohen, D. (2006).

Developmental

Psychopathology. Theory and Method

. Hoboken, New Jer-

sey: John Wiley & Sons.

[20]

Kennell J.,Klaus M. (1998). Bonding by Kennell & Klaus.

Pe-

diatr. Rev. 19: 433

[21] Schore, A.N. (2000).

Attachment and the regulation of the

right brain.

Attachment and Human Development. 2: 23-47.

[22] Cozolino L. (2006).

The Neuroscience of Human Relation-

ships: Attachment and the Developing Social Brain.

W.W.

Norton & Company

[23] Ainsworth M.D., Blehar M., Waters E., Wall S. (1978).

Patterns

of attachment: a psychological study of strange situation

.

Hillsdale, NJ, Erlbaum.

[24] Bystrova K., Ivanova V.(2009).

Early Contact versus Separa-

tion: Effects on Mother-Infant Interaction One Year Later

. Pe-

rinatal Care 36: 97-109

.

[25]

Klasyfikacja diagnostyczna DC:0-3R. klasyfikacja diagnos-

tyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie nie-

mowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

. Fundament Warszawa.

[26]

Klasyfikacja diagnostyczna DC:0-3R. klasyfikacja diagnos-

tyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie nie-

mowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

. Fundament Warszawa.

[27] Buckley SJ. (2007).

Epidurals: risks and concerns for mother

and baby

. Midwifery Today Int. Midwife 63-6: 21-3.

[28] Kloosterman G. (1982)

The universal aspects of childbirth:

Human birth as a socio-psychosomatic paradigm

. J. Psycho-

som. Obstet. Gynaecol. 1(1): 35-41.

[29] Pearce J.C.

Evolution's End: Claiming the Potential of Our In-

telligence.

San Francisco: Harper San Francisco, 1992 p. 114-

122.

[30] Odent M. (2009).

The instincts of motherhood: Bringing joy

back into newborn care

. Early Human Development, 85: 697-

700.

J

J. Lessing-Pernak
Katedra Psychologii Klinicznej
Instytut Psychologii
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
85-867 Bydgoszcz, ul. Leopolda Staffa 1

The importance of the process of childbirth and early skin-to-skin contact

for the development of mother-child bonding

This paper discusses the meaning of the childbirth process including use and influence of the medical intervention for the mental
state of both mother and child after birth and their relative ability and willingness to establish ties. Induction and oxytocin stimulation,
using pharmacological anesthetic methods and the importance of completing the pregnancy through physiological childbirth versus
operative childbirth are important for the correct hormonal regulation and mental functioning of the mother and child. Furthermore,
the properly performed skin-to-skin contact (STS) between the mother and a child after birth is significant. The study sample consisted
of 56 mother-infant pairs. 10% of women gave birth without medical intervention in the first and second stage of labour. Only 3%
among these provided consistent contact with the child, in accordance with WHO standards. The study has shown that in women
and infants where the medical intervention was applied and the first contact was not apparent, the symptoms of impaired mother-child
bonding appear statistically and significantly more frequent. In infants there were often problems with falling asleep, peaceful rest
during sleep, resistance to feeding and colic. Mothers experienced an acute sense of incompetence, inability to cope and the feeling
of being overwhelmed with the maternal duties. Maternal satisfaction and willingness to have another child was also significantly
lower.
Key words: childbirth, attachment, early “skin-to-skin” contact