Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 4, 282-289, 2010
Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania
JOANNA LESSING-PERNAK
Streszczenie
Praca podejmuje problem znaczenia przebiegu porodu, w tym stosowanych interwencji medycznych dla stanu psychicznego matki i dziecka po porodzie oraz ich wzajemnej zdolności i gotowości do nawiązania więzi. Za znaczące dla regulacji hormonalnej procesu porodowego i związane z prawdopodobnymi konsekwencjami na płaszczyźnie funkcjonowania psychicznego matki i dziecka uznano: indukcję i stymulację oksytocynową, znieczulanie metodami farmakologicznymi oraz znaczenie zakończenia ciąży poprzez poród fizjologiczny versus poród operacyjny. Dodatkowo za istotny uznano prawidłowo przeprowadzony kontakt skóra do skóry (STS) matki z dzieckiem po porodzie. W badaniach wzięło udział 56 diad matka-dziecko. 10% badanych kobiet urodziło bez interwencji medycznych w pierwszym i drugim okresie porodu, a tylko 3% spośród nich, miała zapewniony zgodny ze standardami WHO kontakt z dzieckiem. Badania wykazały, że u kobiet i niemowląt, u których stosowano interwencje medyczne i pierwszy kontakt nie miał
prawidłowego charakteru, statystycznie istotnie częściej występowały objawy wskazujące na zaburzenia więzi. U niemowląt częściej pojawiały się kłopoty z zasypianiem, spokojnym snem, karmieniem oraz kolki, a u matek dojmujące poczucie niekompetencji, niera-dzenia sobie i przytłoczenia pełnieniem funkcji macierzyńskiej oraz zdecydowanie niższa satysfakcja z porodu i gotowość do uro-dzenia kolejnego dziecka.
Słowa kluczowe: poród, więź, wczesny kontakt „skóra do skóry”
Wstęp
Prezentowany w artykule raport jest fragmentem więk-nym, skąd jest pulsacyjnie wydzielana. Ma udział w całej szych badań, dotyczących znaczenia okresu okołoporodo-prokreacji – pojawia się już podczas męskiego i żeńskiego wego dla funkcjonowania psychicznego matki i związanego orgazmu, odpowiadając za uwalnianie przez mężczyznę z nim rozwoju dziecka. Trudności występujące w obszarze i wchłanianie przez kobietę nasienia. Potem wydzielana inicjacji macierzyństwa, zarówno po stronie matki, jak i jest w czasie całej ciąży, by podczas porodu osiągnąć swo-dziecka, wiązać się mogą z trudnościami w kształtowaniu je szczytowe stężenia. Odpowiada za skurcze macicy, od-się prawidłowego przywiązania. A to w myśl współczes-ruch wypierania dziecka, wyrzutu łożyska, a potem za nych teorii więzi wpływać może na nieprawidłowy rozwój odruch uwalniania pokarmu z piersi matki. Sekrecja oksy-u dzieci [1]. Problematyka ta wpisuje się też w obszar ba-tocyny w organizmie kobiety w czasie porodu przebiega dań z zakresu wpływu okresu pierwotnego na stan zdro-najlepiej, gdy jest ciepło, ciemno i cicho. Syntetyczna ok-wia człowieka w ciągu całego życia (primal health) [2].
sytocyna, służąca do indukcji i stymulacji porodu, nie Naturalny przebieg porodu wraz z całym misternym przenika bariery krew-mózg, a zatem nie wywołuje całego mechanizmem regulacji hormonalnej jest biologicznym procesu przemiany w mózgu i umyśle kobiety [5]. Bada-procesem przygotowującym ciało i psychikę matki oraz cze wiążą zaburzenia wydzielania oksytocyny ze schorze-dziecka do podjęcia nowych ról [3]. Adaptacja do macie-niami takimi jak schizofrenia [6], autyzm [7], choroby rzyństwa i samopoczucie kobiet w połogu zależy od wielu układu krążenia [8] czy uzależnienie od narkotyków [9].
różnych czynników: od przebiegu porodu i zastosowania Sugerują też, że oksytocyna może wzmagać antydepre-lub zaniechania stosownych procedur medycznych, ale syjne działanie leków [10].
również od czynników psychicznych matki, takich jak na-Endorfiny i beta-endorfiny, naturalnie odpowiedzialne stawienie, percepcja i ocena porodu oraz macierzyństwa za odczuwanie przyjemności i redukcję bólu, są podobne przez kobietę [4].
do używanej w porodzie petydyny (Dolargan, Dolcontral), Literatura przedmiotu najczęściej podkreśla udział
morfiny i heroiny, oddziaływają na te same receptory czterech podstawowych grup hormonów. Pierwszy z nich w mózgu. Podobnie jak oksytocyna są wydzielane przez to oksytocyna, zwana hormonem miłości, pojawiająca się przysadkę mózgową i osiągają wysoki poziom w trakcie zawsze wtedy i tam, gdy ludzie odczuwają i dzielą się stosunku seksualnego, ciąży, porodu i karmienia piersią.
miłością. Oksytocyna jest produkowana w mózgu, w części Są one hormonami stresu, mają silne działanie znieczula-zwanej podwzgórzem, a przechowywana jest w tylnej jące i zmieniające stan świadomości, tak potrzebny do części przysadki mózgowej – głównym gruczole dokrew-niezakłóconego przebiegu porodu. Są odpowiedzialne za Katedra Psychologii Klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania 283
naturalne zjawisko współuzależnienia się od partnera inte-naturalną sekrecję hormonów jest bezsprzeczny, a także rakcji, co w sytuacji pierwszego kontaktu matki z dziec-inne interwencje medyczne, które w sposób pośredni mo-kiem po porodzie wydaje się niezwykle istotne dla two-gą zakłócać proces naturalnej biologicznej transformacji rzenia się więzi [11].
przygotowującej organizm kobiety i dziecka do nowej roli.
Kolejna grupa to katecholaminy: adrenalina i noradre-Coraz więcej obecnie wiemy na temat neurohormo-
nalina produkowane przez gruczoł nadnerczy, tzw. hor-nalnych mechanizmów warunkujących i kształtujących mony walki albo ucieczki. W pierwszej fazie porodu naj-przywiązanie, które odgrywa istotną rolę w rozwoju dziec-częściej wydzielane są w sytuacji przybycia kobiety do ka oraz stanowi także istotny element w spostrzeganiu szpitala, w wyniku stresu wywołanego zwyczajowymi pro-i ocenie macierzyństwa przez kobietę [19].
cedurami medycznymi: wywiadem, badaniem wewnę-
M. Klaus i J. Kennell z Cleveland na podstawie swych trznym. Adrenalina blokuje produkcję oksytocyny, przez klasycznych badań uznają, iż kluczowym momentem pro-co zwalnia lub wstrzymuje się postęp porodu, który do-cesu tworzenia więzi może być u człowieka pierwszy kon-stosowany jest do fizjologicznego, jak i psychologicznego takt skóra do skóry tuż po porodzie [20], choć wielu au-poziomu stresu [12]. Katecholaminy wpływają na redukcję torów wyklucza u człowieka zjawisko wdrukowania opisa-dopływu krwi do macicy i łożyska, a przez to i do dziecka.
ne przez Lorenza u ptaków. Jednak istnienie podobnych Ma to znaczenie dla ssaków rodzących w naturalnym mechanizmów, niemających wprawdzie znamion momen-
środowisku, gdzie pojawiające się zagrożenie może wyz-tu krytycznego w rozwoju więzi, może mieć miejsce. Wia-wolić reakcję walki lub ucieczki, wstrzymując poród i prze-domo, że występowanie poporodowych zaburzeń emocjo-kierowując krew do głównych grup mięśni, aby matka mo-nalnych u matki wpływa na późniejszy rozwój dziecka gła zbiec w bezpieczne miejsce. I co również istotne, ka-i można to zjawisko interpretować w kategoriach patologi-techolaminy pełnią niezwykle ważną funkcję, w później-zacji podstawowych mechanizmów przywiązaniowych
szych zachowaniach opiekuńczych i ochraniających po-
[21]. Matka nieszczęśliwa, pogrążona w depresji nie jest w tomstwo. Wysoki ich poziom u ludzi jest odpowiedzialny stanie uczestniczyć aktywnie i zaspokajać potrzeb swego za przedłużający się poród oraz zaburzenia w tętnie dziecka. Skoncentrowana na swoim cierpieniu nie jest zdo-dziecka (wskaźnik stresu, jaki przeżywa dziecko) [13].
lna do odzwierciedlania i kontenerowania emocji dziecka.
Ostatni hormon to prolaktyna – hormon macierzyń-
W wyniku trudności zarówno po stronie matki, jak i dzie-stwa, odpowiedzialny za proces laktacji. Wywołuje uczu-cka, w tworzeniu prawidłowego przywiązania, dochodzi cie poddania i zależności, sprawia że dla matki potrzeby do powstawania różnorodnych mechanizmów, mających dziecka stają się priorytetowe [14].
swoje neuronalne podstawy. Działanie tych mechanizmów Wszystkie cztery grupy hormonów wytwarzane są za-ma związek z zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego, równo w organizmie matki, jak i dziecka, w naturalny spo-emocjonalnego, społecznego i poznawczego, a w konse-sób kształtują przebieg porodu i mają wpływ zarówno na kwencji prowadzi do powstawania patologii u dzieci [22].
zdolność matki do sprawowania opieki nad dzieckiem po Mary Ainsworth [23] w toku swych badań ekspery-porodzie, jak i na zdolność dziecka do adaptacji w nowych mentalnych polegających na wprowadzeniu 18-miesięcz-warunkach.
nego dziecka wraz z matką do pokoju, następnie, popro-Z badań na ssakach dysponujemy wiedzą, że inter-szeniu matki o opuszczenie pokoju i powrót po kilku minu-wencje medyczne w okresie okołoporodowym, polegające tach wyodrębniła cztery modele zachowań przywiąza-na stosowaniu indukcji i stymulacji oksytocyną [15], far-niowych dzieci i matek. Każdy z nich jest implikacją pew-makologicznych znieczuleń [16], zastosowanie cesarskiego nej ścieżki rozwoju. I poza pierwszym – bezpiecznym, cięcia [17] czy nawet samo stresowanie samicy, w zna-wszystkie pozostałe wiążą się ze zwiększonym ryzykiem czącym stopniu zaburzają przebieg porodu. A także mają powstawania psychopatologii dziecięcej.
negatywny wpływ na późniejszą relację matek z dziećmi, Styl bezpieczny przywiązania, charakteryzuje się posta-które w ogromnym procencie odrzucają nowonarodzone wą dziecka opartą na poczuciu swobody i czerpaniu po-dziecko, a nawet bywają wobec niego agresywne [18].
czucia bezpieczeństwa z relacji z matką, pozwalającą na Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż współcześnie eksploracje otoczenia. A gdy matka opuszcza pomieszcze-odsetek porodów, w których naturalny, hormonalny prze-nie dziecko wykazuje lekki niepokój, wycofuje się z eksp-bieg nie jest zakłócany poprzez interwencje medyczne, jest loracji, by po powrocie matki szybko odzyskać spokój niezwykle niski i dotyczy w zasadzie tylko samoistnych, i powrócić do przerwanej aktywności. Styl lękowo-ambi-szybko rozwijających się akcji porodowych. W zasadzie walentny, który objawia się zaangażowaniem zbyt silnym obowiązującym obecnie w polskich szpitalach standardem o sprzecznym charakterze nie dającym dziecku bezpiecz-medycznym jest indukowanie porodu czy stymulowanie nej bazy. Najczęściej dzieci takie po wejściu do nowego skurczów macicy za pomocą syntetycznej oksytocyny, środowiska trzymają się kurczowo swojego opiekuna, po podawanie środków znieczulających, których wpływ na jego wyjściu dramatycznie sygnalizują niepokój, natomiast
J. Lessing-Pernak
po powrocie nie znajdują ukojenia w jego obecności. Styl kania: 43% badanych zamieszkiwało na terenach wiejskich, lękowo-unikowy, charakteryzuje się unikaniem i ignoro-36% w miastach do 50 tys. mieszkańców i 21% w większych waniem opiekuna, we wszystkich fazach eksperymentu. Dzie-miastach. Poziom wykształcenia badanych kobiet również cko nie szuka wsparcia w relacji z rodzicem, ani w chwili wej-był reprezentatywny dla populacji polskiej: osoby z wyż-
ścia do nowego pokoju, ani nie przejawia niepokoju, czasami szym wykształceniem stanowiły 17%, ze średnim 51%
nawet zainteresowania, gdy opiekun opuszcza pokój, nie i z zawodowym pozostałe 32%. Kobiety żyjące w związ-nawiązuje też relacji po powrocie opiekuna. Styl zde-kach małżeńskich stanowiły 86% badanej grupy, pozostałe zorientowany – zdezorganizowany jest predykatorem kobiety miały stałych partnerów, którzy byli ojcami ich najcięższych form patologii u dzieci. Obejmuje on wszy-dzieci. Badanie było jednorazowe. A w części dotyczącej stkie niesklasyfikowane powyżej modele zachowań, któ-
subiektywnej oceny porodu i stanu poporodowego miało rych mechanizmy są niezintegrowane i niekonsekwentne.
charakter retrospektywny. Zastosowano następujące meto-Celem przeprowadzonych i prezentowanych poniżej
dy badawcze:
badań jest sprawdzenie, czy interwencje medyczne pod-1) analizę wypisu szpitalnego i książeczki zdrowia dziec-czas porodu takie jak: znieczulenie, indukcja i stymulacja ka,
oksytocynowa i sposób zakończenia ciąży przez cesarskie 2) ustrukturalizowany wywiad kliniczny,
cięcie (cc) versus poród fizjologiczny (sn) oraz przebieg 3) usystematyzowaną obserwację kliniczną, opartą o zmo-pierwszego kontaktu różnicują w istotny sposób diady: dyfikowaną eksperymentalną procedurę Sytuacji Ob-matka-noworodek w rozwoju więzi i mają związek z prze-cej (Strange Situation) Mary Ainsworth,
żywaniem trudności w okresie poporodowym.
4) ocenę na Skali Ogólnej Relacji Rodzic-Dziecko [25], Interesujący staje się zatem wpływ różnych praktyk 5) listę problemów w relacji [26].
okołoporodowych na funkcjonowanie psychiczne matek Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą pro-i dzieci, ale również na ich możliwości do kompensowania gramu Statistika 9.0, stosując do analizy test t-studenta dla trudności powstałych na tym gruncie, a także psycho-prób niezależnych względem grup. Zmienne grupujące logiczne konsekwencje zaistnienia pierwszego kontaktu stanowiły kolejno: znieczulenie farmakologiczne, indukcja versus separacji [24].
i stymulacja oksytocynowa porodu, sposób zakończenia ciąży przez poród fizjologiczny (sn) versus operacyjny (cc) Materiał i metoda
oraz wczesny kontakt matki z dzieckiem po porodzie.
Prezentowane badania zostały przeprowadzone
w 2010 roku w Katedrze Psychologii Klinicznej Uniwersy-Wyniki
tetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy w oparciu o dzia-Dane ogólne
łalność kliniczno-dydaktyczną Akademickiego Centrum Po-Dane z wypisów i wywiadów z kobietami pozwalają
mocy Psychologicznej, działającego przy Katedrze, a także szacować, że 48% kobiet otrzymało znieczulenie w różnej w ramach seminarium monograficzno-empirycznego, poś-
formie, w tym też jest 18% grupa rodząca operacyjnie. Syn-więconego psychologicznym aspektom wczesnego macie-tetyczną oksytocynę podano grupie 42% kobiet. Spośród rzyństwa, a w szczególności dzięki dużemu zaangażowa-wszystkich badanych aż 46% miało zapewniony, zgodny ze niu studentów psychologii studiów niestacjonarnych rocz-standardami WHO, wczesny kontakt z dzieckiem.
nika 2007. Kontakt z badanymi mamami uzyskaliśmy także Natomiast tylko 10% kobiet odbyło pierwszy i drugi dzięki uprzejmości bydgoskiej Szkoły Łagodnego Rodze-okres porodu bez interwencji medycznych: takich jak epi-nia, prowadzonej przez p. mgr Justynę Prucnal. Wszystkie zjotomia, amniotomia, masaż szyjki macicy, indukcja czy osoby badane wyraziły zgodę na udział w badaniach i wy-stymulacja syntetyczną oksytocyną i farmakologicze znie-korzystanie uzyskanych informacji do celów naukowych.
czulenia. A tylko u 3% z nich poród był dodatkowo Dobór grupy badawczej odbywał się metodą kuli śnie-uwieńczony utuleniem dziecka – nieprzerywanym kontak-gowej i miał charakter kryterialny. Kryterium stanowiło potem skóra do skóry przez przynajmniej 1 godzinę.
siadanie dziecka w wieku do 5 lat. Grupę badawczą sta-Podanie znieczulenia podczas porodu a rodzaj przywią-
nowiło 56 diad matka-dziecko. Kobiety w wieku od 23 do zania między matką i dzieckiem oraz inne cechy tej relacji 45 lat były matkami dzieci w wieku od 9 miesięcy do 5 lat.
Kobiety, którym podano znieczulenie (Grupa 1:1) istot-Grupa ta była reprezentatywna pod względem zamiesz-nie statystycznie rzadziej podejmowały karmienie piersią.
Znieczulenie podczas porodu a karmienie piersią
N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
p wariancje
ważnych 1
ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Kar. pier.
0,25
0,67
–2,3
26
0,02
16
12
0,44
0,49
1,21
0,71
Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania 285
I karmiły swoje dzieci zdecydowanie krócej, bo prze-nych wyników grupy znieczulanej; N ważnych 0 – liczb ciętnie niespełna 6 miesięcy, w porównaniu z kobietami, uwzględnionych wyników grupy bez znieczulenia; odch.
które rodziły bez znieczulenia (Grupa 2 : 0).
std 1 – odchylenie standardowe w grupie kobiet znie-W poniższych tabelach w kolumnach zastosowano nas-czulonych; odch std. 0 – odchylenie standardowe w grupie tępujące oznaczenia: średnia 1 – średnia wyników grupy 1, kobiet rodzących bez znieczulenia, iloraz F wariancje –
(kobiet, którym podano znieczulenie); średnia 0 – średnia test proporcji wariancji Fishera, badający istotność różnic wyników grupy 2, (kobiet, które rodziły bez znieczulenia); między wariancjami; p wariancje – poziom istotności t – wynik t studenta; df – stopnie swobody; p – poziom różnic wariancji.
istotności statystycznej; N ważnych 1 – liczba uwzględnio-Znieczulenie podczas porodu a długość karmienia piersią N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
p wariancje
ważnych 1 ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Il. karm.
5,81
10,55
–3,2
54
0,00
27
29
5,29
5,68
1,15
0,72
Rzadziej też odczuwały satysfakcje z macierzyństwa.
Znieczulenie podczas porodu a satysfakcja z macierzyństwa N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
p wariancje
ważnych 1 ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Satysf.
0,60
0,86
–2,25 52 0,02
25
29
0,50
0,35
2,03
0,07
I częściej traktowały macierzyństwo jako ogromne obciążenie i nadmierny wysiłek.
Znieczulenie podczas porodu a poczucie obciążenia po porodzie N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 1 ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Wysiłek
3,44
2,24
3,52
54
0,00
27
29
1,15
1,37
1,42
0,36
Prawidłowość i szybkość rozwoju psychomotorycznego znieczulenia, częściej tworzyły ze swoimi dziećmi relacje dzieci kobiet rodzących ze znieczuleniem i bez niego, nie opartą na przywiązaniu bezpiecznym.
różnił się w istotny sposób. Jednak kobiety rodzące bez Znieczulenie podczas porodu a przywiązanie bezpieczne N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
p wariancje
ważnych 1 ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Typ B
0,77
1,00
–2,82 54 0,00
27
29
0,42
0,00
0,00
1,00
Natomiast rodzące ze znieczuleniem częściej tworzyły relację opartą o przywiązanie lękowo-unikowe Znieczulenie podczas porodu a przywiązanie lękowo-unikowe Średnia
N
N
odch.
odch.
iloraz
Średnia 1
t
df
p
p wariancje
0
ważnych 1
ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Typ C
0,14
0,00
2,20
54
0,03
27
29
0,36
0,00
0,00
1,0
Zastosowanie oksytocyny podczas porodu a rodzaj przy-wania psychicznego matki po porodzie, zdolności do pod-wiązania między matką i dzieckiem oraz inne cechy tej jęcia karmienia, czy prawidłowej opieki nad dziećmi.
relacji
Forma zakończenia ciąży a rodzaj przywiązania pomiędzy Kolejnym czynnikiem, który został potraktowany jako matką i dzieckiem oraz inne cechy tej relacji zmienna było podawanie syntetycznej oksytocyny w pier-Kobiety, które rodziły siłami natury (Grupa 2:0) wszym okresie porodu. I tutaj wyniki nie potwierdzają hi-częściej w późniejszym okresie prezentowały w relacji ze potezy o jej możliwym wpływie na obniżenie funkcjono-swoimi dziećmi bezpieczny styl przywiązania.
J. Lessing-Pernak
Poród siłami natury versus cesarskie cięcie a bezpieczny styl przywiązania N
N
odch.
odch.
iloraz F
średnia 1 średnia 0
t
df
p
p wariancje
ważnych 1
ważnych 0
std 1
std 0
wariancje
Typ B
0,60
0,95
–3,56
53
0,00
10
45
0,51
0,20
6,13
0,00
Kobiety rodzące poprzez cesarskie cięcie częściej pre-obcej przywiązanie lękowo-ambiwalentne.
zentowały w badaniu zmodyfikowaną procedurą sytuacji Poród sn versus cc a przywiązanie lękowo-ambiwalentne N
odch.
odch.
iloraz
średnia 1 średnia 0
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 1
ważnych 0
std 1
std 0
F wariancje
Typ A
0,20
0,00
3,29
53
0,00
10
45
0,42
0,00
0,00
1,00
Przebieg pierwszego kontaktu a cechy relacji matki i dzieckiem uznaliśmy taki, który odbył się natychmiast po z dzieckiem
porodzie i trwał nieprzerwanie przynajmniej przez jedną Ostatnim czynnikiem branym pod uwagę, był pierwszy godzinę. Matki, które miały zapewniony taki kontakt kontakt matki z dzieckiem. Za prawidłowy i nie zakłó-
(Grupa 2:1) istotnie częściej karmiły piersią swoje dzieci.
cający kontinuum tworzenia się więzi między matką Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a karmienie piersią N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
p wariancje
ważnych 0 ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Kar. pier.
0,30
0,75
–2,29
26
0,02
20
8
0,47
0,46
1,03
1,00
I czyniły to dłużej.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a długość karmienia N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Il. karm.
5,3
11,69
–4,71
54
0,00
30
26
4,65
5,49
1,39
0,38
Częściej i w większym stopniu odczuwały satysfakcję z macierzyństwa.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a satysfakcja z macierzyństwa N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0 ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Satysfakcja
0,53
1,00
–4,49
52
0,00
30
24
0,50
0,00
0,00
1,00
Rzadziej dokarmiały swoje dzieci butelką.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a dokarmianie N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0
średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Dokar.
0,69
0,27
3,12
46
0,00
26
22
0,47
0,45
1,06
0,88
Rzadziej też skarżyły się na kolki u swoich dzieci.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a kolki u dzieci N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Kolki
0,60
0,27
2,42
50
0,01
30
22
0,49
0,45
1,19
0,68
Ich dzieci w ich ocenie lepiej i spokojniej spały.
Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania 287
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a spokojny sen N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0 ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Dobry sen
0,53
1,00
–4,49
52
0,00
30
24
0,50
0,00
0,00
1,00
Rzadziej miały problemy z samodzielnym zasypianiem.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a samodzielne zasypianie N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Zasypia
0,33
0,00
3,54
54
0,00
30
26
0,47
0,00
0,00
1,00
I przesypiały statystycznie więcej godzin w nocy w pierwszym okresie życia.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a długość snu w nocy N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0
średnia 1
t
df
p
N
p wariancje
ważnych 0 ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Godziny
4,33
6,25
–2,96
18
0,00
12
8
1,30
1,58
1,47
0,54
Dzieci mające kontakt z matkami po porodzie statystycznie szybciej osiągały kolejne etapy rozwoju psychomotorycznego takie jak samodzielne siadanie
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a wiek samodzielnego siadania N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Siada
6,7
5,7
2,3
46
0,02
26
22
1,6
1,4
1,2
0,64
oraz chodzenie.
Przebieg pierwszego kontaktu matki z dzieckiem a wiek samodzielnego chodzenia N
N
odch.
odch.
iloraz
średnia 0 średnia 1
t
df
p
p wariancje
ważnych 0
ważnych 1
std 0
std 1
F wariancje
Chodzi
13
11,0
2,4
54
0,01
30
26
1,2
3,6
8,6
0,00
Przebieg pierwszego kontaktu odgrywał ogromną rolę w świadomości kobiety i dziecka po porodzie, z ich zdol-wielu psychologicznych znamionach prawidłowego przy-nością do bycia partnerami w tej pierwszej interakcji w wiązania, takich jak: spokojny sen, udane karmienie, czy momencie, kiedy oboje zostają pod wpływem substancji harmonijny rozwój. Nie okazał się jednak różnicujący odurzającej, a dziecko czasami wymaga intubacji czy re-rodzaju przywiązania w ujęciu Mary Ainsworth.
suscytacji. Często jeszcze stosowane są do znieczulania pochodne opiatów, które w znacznym stopniu zaburzają Dyskusja
świadomość matki i dziecka, które po porodzie nie są zdol-W badaniach podjęto analizę czterech grup czynni-ne do uważnego i zaangażowanego kontaktu [28]. Może to ków. Pierwszy z nich ogólnie określony jako znieczulenie, tworzyć u umyśle dziecka obraz nieobecnej lub niedos-stanowi niejednorodną grupę substancji, których działanie tępnej psychicznie matki, który trudno jest później prze-jest zróżnicowane i może wywoływać różne konsekwencje łamać. Przywiązanie lękowo-unikające, które częściej cha-fizjologiczne i psychologiczne [27]. Biorąc pod uwagę dużą rakteryzowało dzieci matek znieczulanych podczas poro-moc różnicującą tego czynnika, należałoby rozszerzyć du, cechuje właśnie pewien rodzaj odrętwienia w kontak-możliwość kontroli poszczególnych związków farmako-cie, zamrożenia uczuć – pewnego znieczulenia w relacji logicznych w kolejnych badaniach.
wzajemnej.
Niemniej interesujący jest fakt, że kobiety znieczulane Oksytocyna, która teoretycznie wydawała się istotna podczas porodu rzadziej tworzyły ze swoimi dziećmi bez-w różnicowaniu pewnych objawów i mechanizmów psy-pieczny styl przywiązania. Może się to wiązać ze stanem chicznych, ze względu na swój szeroko potwierdzony
J. Lessing-Pernak
udział w kształtowaniu się instynktu macierzyńskiego, w ralnego karmienia, większym poczuciem zaradności i kom-badaniach nie przejawiła mocy różnicującej. Być może petencji w sprawowaniu roli matki, rzadszym sygnalizo-wynika to z faktu, że jej zastosowanie jest bliskie 100% w waniem trudności związanych z zasypianiem i spokojnym, porodach fizjologicznych, gdyż nawet jeśli nie jest podana samodzielnym snem ich dzieci, rzadszymi problemami w pierwszym okresie, to już w trzecim (na łożysko) pra-z tzw. „kolkami” u dzieci i statystycznie lepszą jakością ktycznie prawie zawsze. Niestety nie zawsze znajduje to przywiązania.
odzwierciedlenie w wypisach szpitalnych, na podstawie, Zdumiewające jest dlaczego tylko 10% badanych było których zbierano dane, gdyż aktywny trzeci okres traktow stanie urodzić swoje dziecko bez interwencji medycz-wany jest standardowo, a i kobiety rodzące nie zawsze nych w czasie porodu. I niepokojące, że tylko 3% dzieci świadome są tej ingerencji.
przychodzi na świat w naturalny sposób i ma szczęście Najważniejszy w badaniach okazał się prawidłowo
zostać utulonym przez mamę po porodzie. Niestety wskaź-
przeprowadzony pierwszy kontakt matki z dzieckiem po niki te można interpretować w kategoriach predykatorów porodzie [29]. Kobiety mające okazję go doświadczyć de-zaburzeń więzi, następstwem których jest psychopatolo-klarowały mniejsze poczucie obciążenia i wysiłku związa-gizacja rozwoju dzieci [30].
nego z pełnieniem obowiązków macierzyńskich. Jedno-cześnie ich dzieci lepiej spały i mniej płakały z powodu Piśmiennictwo
dolegliwości brzusznych – kolek. Problemy ze snem i w karmieniu są psychologicznymi wskaźnikami zaburzenia
[1] Cicchetti, D, Cohen, D. (2006). Developmental Psychopathology. Theory and Method. Hoboken, New Jersey: John Wil-więzi między matką i dzieckiem, co najczęściej implikuje ley & Sons
różnorodne zaburzenia psychiczne u dzieci. Jeśli dodat-
[2] Odent M. Primal Health Database: Birthworks, 2003 http://
kowo wziąć pod uwagę fakt, że w grupie diad matka-dziec-www.birthworks.org/primalhealth/.
[3] Odent M. (2001). The Scientification of Love. Revised ed.
ko, z doświadczeniem pierwszego kontaktu, styl przywią-
Free Association Book, London.
zania częściej miał charakter bezpieczny, czyli prawidło-
[4] Kościelska M. (1998) Trudne macierzyństwo. Wydawnictwa wy, a dodatkowo dzieci wykazywały szybsze tempo roz-Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
woju, można zaryzykować hipotezę, że rozwój prawidło-
[5] Buckley S. J.(2002). Ecstatic Birth. Focuses on the hormonal physiology during childbirth. Functions of hormones active wego przywiązania, rozpoczyna się już w pierwszych in birth; Impact of drugs and hospital procedures on the chwilach po narodzeniu i jest tym okresem w pewnym normal hormonal physiology; Effect of birth hormones on stopniu zdeterminowany.
the brains of mothers. Mothering 111: 12-50.
Zastanawiający jest wpływ wczesnej deprywacji kon-
[6] Feifel D. Reza T. (1999) Oxytocin modulates psychotomimre-tic-induced deficits in sensorimotor gating. Psychopharma-taktu z matką w wymiarze populacyjnym. Trzeba zauwa-cology (Berl.) 141(1): 93-8.
żyć, że obecnie rodzące kobiety pochodzą z populacji, w
[7] Insel TR, et al. (1999). Oxytocin, vasopressin, and autism: is której natychmiast po porodzie następowała separacja dzie-there a connection? Biol. Psychiatry 45(2): 145-57.
cka od matki, pobyt w szpitalu był długi, a kontakt z matką
[8] Knox S.S., Uvnas-Moberg K. (1998). Social isolation and car-diovascular disease: an artherosclerotic pathway? Psycho-sporadyczny. Z psychologicznego punktu widzenia, takie neuroendocrinology 23: 877-90.
populacyjne doświadczenie wczesnej separacji może od-
[9] Sarnyai Z., Kovacs G.L. Role of oxytocin in the neuroadapta-grywać rolę w obecnym niżu demograficznym. Psycholo-tion to drugs of abuse. Psychoneuroendocrinology 1994; 19(1): 85-117.
gowie o orientacji psychoanalitycznej podkreślają, że czas
[10] Uvnas-Moberg K, et al. (1999). Oxytocin as a possible media-narodzin dziecka jest dla kobiety okresem uaktywniają-
tor of SSRI-induced antidepressant effects. Psychopharmaco-cym jej osobiste doświadczenia z tego okresu. A jeśli miały logy (Berl) 142(1): 95-101.
one traumatyczny charakter, mogą powodować, że kobie-
[11] Buckley S. J.(2002). Ecstatic Birth. Focuses on the hormonal physiology during childbirth. Functions of hormones active ty wobec własnego macierzyństwa będą przejawiać dużo in birth; Impact of drugs and hospital procedures on the nor-lęku, poczucia niepewności i niekompetencji, unikać, igno-mal hormonal physiology; Effect of birth hormones on the rować, wypierać, a nawet zaprzeczać potrzebie prokreacji.
brains of mothers. Mothering 111: 12-50.
[12] Jowitt M.(1993). Beta-endorphin and stress in pregnancy and labour. Midwifery Matters 1993; 56: 3-4.
Wnioski
[13] Lederman R.P. et al. (1985). Anxiety and epinephrine in mul-Wyniki badań dają podstawy do myślenia, że teorety-tiparous women in labor: relationship to duration of labor czne założenia, dotyczące znaczenia naturalnego przebie-and fetal heart rate pattern. Am. J. Obstet. Gynecol. 153(8): 870-7.
gu porodu i zapewnienia kontaktu STS (skin to skin) odgry-
[14] Odent M. The Nature of Birth and Breastfeeding. Sydney: wać mogą ogromną rolę w inicjacji macierzyństwa, jego Ace Graphics, 1992.
przebiegu i satysfakcji ze sprawowanej opieki nad dziec-
[15] Carter C.S., Williams J.R., Witt D.M., Insel T.R. (1992). Oxytocin and social bonding. Ann N Y Acad Sci. 652: 204-11.
kiem. Tendencja ta jest wyraźna z wielu perspektyw: biolo-
[16] Caba M, Poindron P, Krehbiel D. et al. (1995) Naltrexone gicznej, fizjologicznej, medycznej i psychologicznej, przeja-delays the onset of maternal behavior in primiparous partu-wiając się częstszym podejmowaniem przez kobiety natu-rient ewes. Pharmacol Biochem. Behav. 52: 743-8.
Znaczenie przebiegu porodu i wczesnego kontaktu matki z dzieckiem dla rozwoju przywiązania 289
[17] Ruggiero A.M., Novak M., Woodward R.A., Suomi S.J. (2009).
[26] Klasyfikacja diagnostyczna DC:0-3R. klasyfikacja diagnos-Successful behavioral strategy to unite mother and infant tyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie nie-rhesus monkeys (Macaca mulatta) after cesarean delivery.
mowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Fundament Warszawa.
American Journal of Primatology 71: 510-522.
[27] Buckley SJ. (2007). Epidurals: risks and concerns for mother
[18] Zazzo R. (1978). Przywiązanie. PWN, Warszawa.
and baby. Midwifery Today Int. Midwife 63-6: 21-3.
[19] Kobak R, Cassidy J, Lyons-Ruth K, Ziv Y (2006). Attachment,
[28] Kloosterman G. (1982) The universal aspects of childbirth: Stress, and Psychopathology: a Develpomental Pathways Human birth as a socio-psychosomatic paradigm. J. Psycho-Model. [W:] Cicchetti, D., Cohen, D. (2006). Developmental som. Obstet. Gynaecol. 1(1): 35-41.
Psychopathology. Theory and Method. Hoboken, New Jer-
[29] Pearce J.C. Evolution's End: Claiming the Potential of Our In-sey: John Wiley & Sons.
telligence. San Francisco: Harper San Francisco, 1992 p. 114-
[20] Kennell J.,Klaus M. (1998). Bonding by Kennell & Klaus. Pe-122.
diatr. Rev. 19: 433
[30] Odent M. (2009). The instincts of motherhood: Bringing joy
[21] Schore, A.N. (2000). Attachment and the regulation of the back into newborn care. Early Human Development, 85: 697-right brain. Attachment and Human Development. 2: 23-47.
700.
[22] Cozolino L. (2006). The Neuroscience of Human Relationships: Attachment and the Developing Social Brain. W.W.
Norton & Company
J J. Lessing-Pernak
[23] Ainsworth M.D., Blehar M., Waters E., Wall S. (1978). Patterns Katedra Psychologii Klinicznej
of attachment: a psychological study of strange situation.
Instytut Psychologii
Hillsdale, NJ, Erlbaum.
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
[24] Bystrova K., Ivanova V.(2009). Early Contact versus Separa-85-867 Bydgoszcz, ul. Leopolda Staffa 1
tion: Effects on Mother-Infant Interaction One Year Later. Perinatal Care 36: 97-109.
[25] Klasyfikacja diagnostyczna DC:0-3R. klasyfikacja diagnostyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Fundament Warszawa.
The importance of the process of childbirth and early skin-to-skin contact for the development of mother-child bonding
This paper discusses the meaning of the childbirth process including use and influence of the medical intervention for the mental state of both mother and child after birth and their relative ability and willingness to establish ties. Induction and oxytocin stimulation, using pharmacological anesthetic methods and the importance of completing the pregnancy through physiological childbirth versus operative childbirth are important for the correct hormonal regulation and mental functioning of the mother and child. Furthermore, the properly performed skin-to-skin contact (STS) between the mother and a child after birth is significant. The study sample consisted of 56 mother-infant pairs. 10% of women gave birth without medical intervention in the first and second stage of labour. Only 3%
among these provided consistent contact with the child, in accordance with WHO standards. The study has shown that in women and infants where the medical intervention was applied and the first contact was not apparent, the symptoms of impaired mother-child bonding appear statistically and significantly more frequent. In infants there were often problems with falling asleep, peaceful rest during sleep, resistance to feeding and colic. Mothers experienced an acute sense of incompetence, inability to cope and the feeling of being overwhelmed with the maternal duties. Maternal satisfaction and willingness to have another child was also significantly lower.
Key words: childbirth, attachment, early “skin-to-skin” contact