Spis treści

Wstęp ........................................................................................................ 7

1. Podstawowa wiedza o zespole ............................................................. 11

Po co nam zespoły ............................................................................................... 11
Cele szkoleń outdoor ..........................................................................................14
Dlaczego nauka przez doświadczenie .............................................................. 16
Cechy efektywnego zespołu ...............................................................................18
Cykl życia zespołu .............................................................................................. 20
Role zespołowe .....................................................................................................25
Eliminacja błędów w pracy zespołu ..................................................................36
Proces budowania zespołu .................................................................................38

2. Organizacja i logistyka szkolenia outdoor ..................................... 45

Wybór hotelu .......................................................................................................45
Karta kontroli hotelu ......................................................................................... 48
Wybór lokalizacji ............................................................................................... 48
Przygotowanie uczestników ...............................................................................52
Ubezpieczenie szkolenia ....................................................................................53

3. Samodzielne prowadzenie prostych wydarzeń integracyjnych ... 55

Krok po kroku .....................................................................................................55
Style uczenia się ...................................................................................................58
Zanim rozpoczniesz ............................................................................................59
Budowanie atmosfery szkolenia ........................................................................60
Sposób prowadzenia poszczególnych modułów ............................................66
Feedback — informacja zwrotna po ćwiczeniu ............................................. 74
Koszty podwykonawców ....................................................................................76

4

Budowanie zespołu. Organizacja szkoleń outdoor i wypraw incentive

4. Budowanie zespołu we współpracy

z zewnętrzną firmą szkoleniową ....................................................... 79

Poziom trudności fizycznych w szkoleniach outdoor ................................. 80
Formy ćwiczeń i gier outdoor ............................................................................81
Wybór firmy szkoleniowej ................................................................................ 84
Wzajemne oczekiwania ...................................................................................... 92
Szkolenia z manipulacją .................................................................................... 94
Wybór trenerów ...................................................................................................95
Analiza potrzeb szkoleniowych ....................................................................... 99
Współpraca po szkoleniu .................................................................................100
Ceny usług firm szkoleniowych ...................................................................... 101

5. Szkolenia dla dużych zespołów .......................................................103

Cele szkoleń ........................................................................................................ 103
Wybór firmy szkoleniowej ...............................................................................105
Program zajęć .....................................................................................................107
Hotel i teren .......................................................................................................109
Kombinat planistyczny .................................................................................... 110
Kalendarz organizatora wyjazdu ......................................................................111

6. Zagraniczne wyprawy integracyjne .................................................127

Czym są wyprawy ..............................................................................................127
Cele wypraw .......................................................................................................129
Uczestnicy .......................................................................................................... 135
Kierunki wypraw ............................................................................................... 137
Forma zajęć ......................................................................................................... 138
Przykład programu ...........................................................................................140
Koszty .................................................................................................................. 143
Kalendarz organizacji wyjazdu ........................................................................146
Trudności w wyprawach ...................................................................................146
Zagrożenia dla zdrowia i życia ........................................................................ 151

7. Specyficzne zastosowania szkoleń outdoor ..................................157

Kształtowanie otwartości na zmiany ..............................................................157
Wprowadzanie zmian strategicznych .............................................................162
Kreowanie wizerunku pracodawcy .................................................................167

8. Przykładowe gry integracyjne i komunikacyjne ..........................169

Komunikacja zespołowa ..................................................................................169
Umiejętność słuchania .....................................................................................172
Komunikacja międzykulturowa ..................................................................... 173

Spis treści

5

Planowanie zespołowe ......................................................................................178
Koordynacja pracy zespołu ..............................................................................179
Wyznaczanie celów ...........................................................................................180

A Aneksy — przykłady narzędzi

wykorzystywanych w szkoleniach integracyjnych ......................183

Kodeks outdooru .............................................................................................. 183
Zarządzanie prostym projektem outdoor — tabela organizacyjna ...........187
Przykładowy program szkolenia integracyjnego ..........................................190
Ankieta przedszkoleniowa — dla szkoleń integracyjnych ..........................192
Przykładowa ankieta oceniająca proste wewnętrzne szkolenie integracyjne ...194
List do uczestników — zapowiedź szkolenia ................................................195
Przykładowe case’y wspomagające dyskusje podsumowujące ....................196
Fotografie ...........................................................................................................198

Skorowidz ............................................................................................. 209

Samodzielne prowadzenie
prostych wydarzeń
integracyjnych

W tym rozdziale:

krok po kroku,

style uczenia się,

zanim rozpoczniesz,

budowanie atmosfery szkolenia,

sposób prowadzenia poszczególnych modułów,

feedback — informacja zwrotna po ćwiczeniu,

koszty podwykonawców.

Krok po kroku

Prace nad projektem szkolenia w terenie, realizowanego od początku do końca
własnymi siłami, mają następujący przebieg:

56

Budowanie zespołu. Organizacja szkoleń outdoor i wypraw incentive

1.

Analiza potrzeb szkoleniowych

W przypadku zewnętrznej firmy szkoleniowej, która od zera musi
poznawać swojego klienta, taka analiza jest mocno rozbudowana.
Jeśli jednak szkolenie organizujemy własnymi siłami, wystarczy często
bieżąca wiedza i rozmowa z kilkoma potencjalnymi uczestnikami.

Pamiętać trzeba, iż analiza potrzeb powinna dotyczyć także formy
szkolenia. Jeśli np. połowa osób ma lęk wysokości, wspinaczka raczej
odpada.

Na tym etapie warto też dyskretnie porozmawiać o ewentualnych
kłopotach uczestników. Czy jesteśmy pewni, że w gronie uczestników
nie ma cukrzyków, którzy woleliby unikać nagłych intensywnych
wysiłków (np. wspinaczka)? Czy potrafimy sobie poradzić z ewentualnym
omdleniem takiej osoby? A może mamy kogoś z wysokim ryzykiem
zawału, więc nie powinniśmy zmuszać go do przeciskania się przez
wąskie jaskinie albo skoków na bunjee?

Prowadząc analizę, warto skorzystać z ankiety, która zawarta jest
w aneksach. Nawet jeśli planujemy jedynie nieformalną rozmowę
z uczestnikami szkoleń, ankieta może okazać się pomocna.
Uporządkuje rozmowę, podpowie pytania, zasugeruje,
jakie informacje i opinie uczestników trzeba zdobyć.

2.

Konstruowanie merytorycznej zawartości programu

Na tym etapie chodzi jedynie o dobór tematyki. Trzeba podjąć decyzję,
czy np. szkolenie ma koncentrować się na komunikacji w zespole,
umiejętności wspólnego podejmowania decyzji, rozwijaniu asertywności
w kontaktach z innymi czy też na pracy w zespole międzykulturowym.
Podczas jednego szkolenia (zwykle dwu-, trzydniowego) nie powinno się
poruszać więcej niż pięć, sześć tematów szczegółowych. Nadmiar
omawianych treści powoduje bowiem, że uczestnicy szybko zapominają
o tym, co było podczas zajęć.

Kiedy już znamy zakres tematyczny, trzeba ustalić, co po kolei będziemy
omawiać.

Więcej o budowie programu szkolenia — w dalszej części tego rozdziału.

3.

Dobór i testowanie ćwiczeń

Ten etap to projektowanie konkretnych ćwiczeń i gier. Jeśli np.
zdecydowaliśmy się na temat „komunikacja”, należy znaleźć ćwiczenia,
które rozwijają tę konkretną umiejętność. Przykłady takich zadań
prezentuję w ostatniej części książki.

Samodzielne prowadzenie prostych wydarzeń integracyjnych

57

Etap ten jest trudny dla osoby, która nigdy wcześniej nie prowadziła
szkoleń outdoor. Oczywiste jest, że nie można ich prowadzić, jeśli nigdy
nie było się ich uczestnikiem. Ale nawet ktoś, kto wielokrotnie brał
w nich udział, może mieć problemy z doborem ćwiczeń. Doborem
— bo projektowanie własnych od zera to zadanie dla osób bardziej
doświadczonych.

Początkującym polecam albo konsultacje z zaprzyjaźnioną firmą
szkoleniową, albo książki z opisami gier team building. Kilka takich
pozycji, zawierających bardzo proste, podstawowe gry, pojawiło się
już na polskim rynku. W wersji anglojęzycznej można znaleźć ich
dziesiątki w księgarni Amazon. Tego typu opracowania zawierają
nawet i po 100 różnych gier.

Można też zwrócić się po radę do podwykonawców (patrz punkt
Koszty podwykonawców), ale ostateczna decyzja o wyborze ćwiczeń
należeć powinna do nas jako organizatorów.

Każde z ćwiczeń powinno być w miarę możliwości przetestowane,
choćby na małej grupie. Zajęcia outdoor to nie prezentacje — nie da się
do końca przewidzieć czasu ich trwania ani przebiegu. Jeśli gry nie
przetestujemy, może się okazać, że zamiast rozwijać zdolności przywódcze,
wywołuje konflikty. Zamiast bawić — męczy. I trwa dwie godziny, a nie
pół. Tego typu wpadki są czymś naturalnym dla początkującego trenera.
To element nauki, trzeba ich doświadczyć. Ważne, by w warunkach
testowych, a nie na prawdziwym szkoleniu.

4.

Ustalenie listy pytań, które są punktem wyjścia do dyskusji

Żeby ćwiczenie miało sens, uczestnicy muszą wciągnąć z niego wnioski.
Żeby tak się stało, trzeba po ćwiczeniu dokonać jego analizy. Oczywiście
nie w formie monologu trenera. To powinna być dyskusja, w której
prowadzący pytaniami naprowadza uczestników na właściwy tor myślenia.
Powinien mieć przy tym świadomość, iż są pytania, które warto zadać
i takie, których lepiej unikać. Są też takie, które można zadać na początku
i takie, z którymi lepiej nieco poczekać. Dlatego właśnie już na starcie
powinien mieć listę pytań, które chce zadać uczestnikom po każdym
ćwiczeniu.

Oczywiście nie należy się tej listy uczyć na pamięć. Nie warto też trzymać
się jej w 100%. Pewne dodatkowe pytania wymusi przebieg dyskusji.

58

Budowanie zespołu. Organizacja szkoleń outdoor i wypraw incentive

Innych nie trzeba będzie zadawać, bo już wcześniej na nie odpowiedziano.
Ważne jednak, by nie zapomnieć o najważniejszych zagadnieniach,
które chcemy przedyskutować.

Możliwe pytania i metodyka ich zadawania opisane zostały dokładniej
w kolejnych punktach.

5.

Znalezienie podwykonawców

Nie wszystko przygotujemy sami. Sprzęt do wspinaczki, wybór terenów
do biegów na orientację, organizacja pikniku itp. — to wszystko lepiej
zlecić wyspecjalizowanym podwykonawcom. Przykładowe koszty,
z jakimi wiąże się podwykonawstwo, przedstawiam na kolejnych stronach.

6.

Załatwienie spraw organizacyjnych i ubezpieczenia

O tym mówiliśmy w poprzednim rozdziale.

7.

Przeprowadzenie szkolenia

Więcej na ten temat w kolejnych punktach.

8.

Ocena po szkoleniu, wnioski, propozycje zmian organizacyjnych
po szkoleniu itp.

W sprawnym przeprowadzeniu projektu szkoleniowego pomocna może oka-
zać się tabela Zarządzanie prostym projektem outdoor zawarta w aneksie do książki.

Style uczenia się

Szkoleniowcy powinni przekazywać wiedzę w sposób dostosowany do ludz-
kich możliwości i stylów uczenia się. Te ostatnie można podzielić na trzy
podstawowe grupy: audytywny, wizualny i kinestetyczny. Oznacza to, że trener
powinien przekazać każdą informację trzy razy, w różnej formie, tak by dotarła
do wszystkich uczestników niezależnie od ich stylów uczenia się.

Styl audytywny oznacza, że informacje przyswajamy poprzez słuch. Zapamię-
tujemy dźwięki, słowa, melodię, mocno reagujemy na barwę głosu czy into-
nację. Osoby uczące się wizualnie pamiętają to, co widziały. Kolory, kształty,
napisy i wykresy — to przyswajają najlepiej. A kinestetycy uczą się poprzez
ruch i dotyk. Rozumieją to, czego mogli dotknąć i użyć, pamiętają to, co
miało w sobie jakąś dynamikę. Chętnie uczestniczą w inscenizacjach, grach
menedżerskich, ćwiczeniach grupowych.

Samodzielne prowadzenie prostych wydarzeń integracyjnych

59

Sprawny trener nie powtarza zwyczajnie trzy razy tej samej informacji. Po
prostu mówi o czymś i jednocześnie pokazuje wykresy czy slajdy dotyczące
poruszanego zagadnienia. Dodatkowo odpowiednio porusza się po sali i ge-
stykuluje. Wreszcie, kiedy omówi dany punkt, przeprowadza dynamiczne
(kinestetyczne) ćwiczenie utrwalające wiedzę czy w praktyce sprawdzające zdo-
bytą umiejętność.

Najlepsi trenerzy idą nawet o krok dalej. Dostosowują do owych trzech ka-
nałów także przekaz głosowy i wizualny. „Jak to brzmi?” — dopytują się
osób o stylu audytywnym. „Widać tutaj wyraźną zależność” — przekonują
wizualistów. „Poruszymy kolejny punkt” — mówią do kinestetyków. Używa-
ją na przemian słów kojarzonych z dźwiękiem, ruchem i obrazem, by pod-
trzymywać uwagę wszystkich trzech typów uczestników szkolenia. Podobnie
postępują z pokazywanymi obrazami. Prezentują nie tylko wykresy i hasła,
ale także rysunki przedstawiające rzeczy kojarzące się z ruchem, dotykiem
czy muzyką, np. biegnących sportowców albo fortepian.

W przypadku outdooru kinestetyka jest czymś naturalnym. Outdoor to prze-
cież ruch. Równie oczywista jest konieczność przedyskutowania ćwiczeń
(słuchowcy). Ale często zapomina się o jeszcze jednym elemencie: zanoto-
waniu wniosków (wzrokowcy). Jak to zrobić, skoro w terenie nie ma tablicy
czy flipcharta? Ja stosuję prosty zabieg — noszę ze sobą markery i kartki pa-
pieru. Rozdaję je i proszę, by każdy zanotował na swojej kartce jeden wniosek.
Potem je krótko podsumowuję, pokazując kartki. Na koniec po powrocie
do sali szkoleniowej rozwieszam wszystkie kartki na ścianie.

Zanim rozpoczniesz

Prowadzący powinien być w pełni przygotowany na wszelkie niespodzianki
na szkoleniu. Powinien też upewnić się, że sprawy organizacyjne są dograne,
nawet jeśli to inna osoba odpowiada za logistykę. To od trenera zależy efekt
końcowy i to jego będą uczestnicy winić za wpadki, nawet jeśli wpadką będzie
ulewa. Bo to trener miał zadbać, by wszyscy mieli peleryny.

Oto lista rzeczy, które powinieneś zrobić lub sprawdzić na kilka, kilkanaście
godzin przed szkoleniem.

Pojaw się na miejscu szkolenia na kilka godzin przed uczestnikami
i obejrzyj dokładnie ośrodek.

Sprawdź, czy kucharze słyszeli kiedyś o wegetarianach.

Upewnij się, że stojący przy recepcji automat do kawy działa.
Jeśli nie, uprzedź obsługę, że muszą dostarczać kawę w inny sposób.

60

Budowanie zespołu. Organizacja szkoleń outdoor i wypraw incentive

Skoro planujesz ćwiczenia plenerowe, sprawdź wersję zapasową
(sala gimnastyczna, korytarz) na wypadek załamania pogody,
szczególnie w górach.

Weź zapasowy przedłużacz i więcej flipchartów.

Miej w bagażniku samochodu zestaw nietypowych rekwizytów do gier
i zabaw, które wykorzystasz, gdyby trzeba było rozbudzić i zmotywować
uczestników do pracy.

Zaplanuj ewentualne atrakcje (konkursy, gitara itp.) na wieczorną
imprezę, która jest zwykle nieodłączną częścią szkolenia integracyjnego.
Trener powinien być jej dobrym animatorem. Po pierwsze, poprawia
to atmosferę szkolenia i integrację uczestników. Po drugie, obecność
trenera na imprezie zwykle w magiczny sposób zmniejsza rozmiary
porannego bólu głowy uczestników.

Załóż wersję najgorszą: w ośrodku nie będzie projektora LCD, dziurkacza,
drukarki, przedłużacza ani kserokopiarki. Czy wiesz, jak się wtedy
zachowasz?

Pamiętaj, że i tak najważniejsza jest Twoja postawa, uśmiech, pomysłowość
i zaangażowanie. To Ty — a nie zepsuta kserokopiarka — decydujesz
o końcowym efekcie.

Jeśli po przyjeździe do hotelu okaże się, że sprzęt w sali szkoleniowej nie jest
ustawiony tak, jak tego oczekiwałeś, a sam nie dasz rady przestawić ciężkich
stołów, przede wszystkim się nie załamuj. Trener, który pokazuje, że mimo
wpadek ze strony hotelu zależy mu na dobrym szkoleniu, nie będzie krytykowany
za niezawinione błędy organizacyjne. Może nawet odwołać się do pomocy uczest-
ników i nie będzie mu to poczytane za minus. Kilkakrotnie zdarzyło mi się już ra-
zem z uczestnikami nosić stoły, gdy okazało się, że pracownicy hotelu ustawili je
w bezsensownym porządku. I mimo że na sali byli poważni dyrektorzy, nikt nie
odbierał tego jako plamy na honorze. Kultura osobista, poczucie humoru i szczere
zaangażowanie — to podstawa sukcesu w takich chwilach.

Budowanie atmosfery szkolenia

To, w jaki sposób trener rozpocznie szkolenie, wpływa na cały efekt edukacyjny.
Pierwsze minuty determinują nastawienie uczestników do prowadzącego,
tworzą atmosferę w grupie i pobudzają do myślenia lub usypiają. Dlatego
trenerzy opracowują specjalne ćwiczenia (ice-breakers) na rozpoczęcie szkolenia
czy jednej z jego sesji.

Samodzielne prowadzenie prostych wydarzeń integracyjnych

61

Ice-breakers (przełamywacze pierwszych lodów) to drobne, kilku-, kilkunasto-
minutowe ćwiczenia, które mają rozluźnić atmosferę, pobudzić myślenie i zin-
tegrować uczestników szkolenia. Mogą polegać na tradycyjnym przedstawia-
niu się w małych podgrupach, ale mogą też opierać się na łamaniu konwencji
i stereotypów — aż do rzucania w określony sposób zgniłymi pomidorami
do tarczy. Wszystko zależy od celu ćwiczenia, momentu, w którym je prowa-
dzimy, i specyfiki grupy.

Zdaniem Juliusa Eitingtona (The winning trainer, Gulf Publishing Company,
1996) rolą ice-breakers jest:

Rozbudzenie uczestników i rozluźnienie ich, jeśli przyszli na szkolenie
spięci czy zestresowani, co w naturalny sposób utrudniłoby im uczenie się.

Przedstawienie uczestnikom stylu prowadzenia zajęć — ice-breaker
przeprowadzony na początku kursu (ice-breakers wykorzystujemy też
po przerwach) powinien mieć taką formę, w jakiej będzie przebiegało
szkolenie: zabaw, zajęć terenowych, dyskusji, prezentacji czy też
ich mieszanki (można wtedy zacząć od kilku różnych ćwiczeń
rozluźniających).

Zwrócenie uwagi, że za proces uczenia się uczestnicy odpowiadają w takim
samym stopniu jak trener, który nie jest wszechwiedzącym ekspertem,
lecz partnerem i facilitatorem.

Zaprezentowanie stylu pracy trenera: przyjaciel czy pozostający na
dystans autorytet, prowadzący szkolenie w całkowicie nieformalnej
atmosferze czy zachowujący pewne konwencje biznesowe itp.

Pokazanie związków pomiędzy poruszanym na szkoleniu tematem
a tematami pokrewnymi, np. komunikacją a pracą w zespole.