CZYNNOŚCI PRAWNE

CZYNNOŚCI PRAWNE

•

Jakie zachowanie człowieka ma charakter czynności prawnej?

•

Zdarzeniami cywilnoprawnymi nazywa się tylko takie fakty okoliczności, z którymi hipotezy
norm prawnych wiążą określone w dyspozycjach norm prawnych konsekwencje cywilnoprawne.
Zdarzenia prawne dzieli się na: czynności prawne (przykładowo: zawarcie umowy,
sporządzenie testamentu) oraz inne zdarzenia cywilnoprawne (przykładowo: czyny
niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, porzucenie rzeczy, przerobienie rzeczy).

•

def. czynności prawnej – to czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść
określa co najmniej w podstawowym zakresie konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego.
Instytucja ta została stworzona przez system prawny w celu umożliwienia podmiotom prawa
cywilnego kształtowania stosunków cywilnoprawnych na mocy swych decyzji.

•

Obligatoryjnie niezbędnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, które
charakteryzuje czynność prawną – art.60 KC. Oświadczenie woli zawiera treść czynności
prawnej określające jej konsekwencje prawne. W skład zdarzenia cywilnoprawnego wchodzi co
najmniej jedno oświadczenie woli.

CZYNNOŚCI PRAWNE

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

•

W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada swobody kształtowania treści czynności

prawnych. Na treść czynności prawnej składa się oświadczenie woli, przykładowo: treścią

umowy sprzedaży będą zgodne uzgodnienia stron umowy wskazujące jaką rzecz

sprzedawca ma przenieść na kupującego i jaką cenę kupujący ma zapłacić sprzedawcy

za tę rzecz.

•

Swoboda kształtowania treści umów ograniczona jest przepisami ustaw. Ustawy

wskazują, iż zasada swobody kształtowania treści czynności prawnych wynika ze względu

na:

•

Prawa natury, przykładowo: zobowiązanie się do skoku na Księżyc

•

Normy bezwzględnie wiążące

•

Zasady współżycia społecznego, przykładowo art.58 §2 KC – zmowa uczestników

licytacji w celu umożliwienia nabycia samochodu za najniższą cenę.

CZYNNOŚCI PRAWNE

POSTACIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

•

Z uwagi na podmioty prawa cywilnego uczestniczące w czynności prawnej wyróżnia się:

•

jednostronne czynności prawne - charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie

oświadczenia woli jednej strony, przykładowo: sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy najmu.

•

umowy - charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie zgodnego oświadczenia woli dwóch

lub więcej stron, przykładowo: zawarcie umowy najmu

•

uchwały - charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli więcej niż

jednego podmiotu prawa cywilnego. W odróżnieniu od umowy, aby uchwała w świetle prawa cywilnego była

skuteczna nie jest konieczne by oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne. Wystarczy, że treść

uchwały uzyska aprobatę odpowiedniej większości osób tworzących niezbędne quorum zgromadzenia,

przykładowo: statuty korporacji określają konieczne przesłanki do tego, aby zapadła ważna uchwała,

np. organów spółdzielni.

•

Mając na względzie ochronę interesów osób trzecich, tj. osób niebędących uczestnikami czynności prawnej,

ustawa wymaga niekiedy zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej. Zgoda osoby trzeciej ma

charakter oświadczenia woli składanego uczestnikom lub uczestnikowi czynności prawnej – przykładowo:

art.17 KC, art.103 §1 KC, art.519 §2 KC. Zgoda osoby trzeciej może być wyrażona przed, podczas lub po

składaniu oświadczenia woli przez uczestników czynności prawnej – art.63 KC.

CZYNNOŚCI PRAWNE

POSTACIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

•

Czynności prawne możemy podzielić także ze względu na adresata:

•

czynności prawne które skuteczne są w świetle przepisów prawa cywilnego jeśli oświadczenie

woli zostanie złożone innej osobie – art.61 KC

•

czynności prawne które skuteczne są w świetle przepisów prawa cywilnego także gdy

oświadczenie woli nie jest złożone innej osobie

•

System prawny wyróżnia takie czynności prawne, które powodują skutki prawne nawet wtedy,

gdy ich treść nie została poddana do wiadomości innym osobom, przykładowo: testament

własnoręczny – art.949 KC, czynności prawne publicznie ogłaszane lub ogłaszane organom

państwowym lub świadkom.

•

Złożenie oświadczenia woli innej osobie zostaje dokonane wtedy gdy doszło do adresata

oświadczenia woli w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią – art.61 KC.

•

W świetle prawa polskiego nie jest konieczne by adresat oświadczenia woli efektywnie

zapoznał się z treścią oświadczenia woli. Przykładowo: jeżeli list wysłano na poczcie

•

1listopada, to należy przyjąć, że adresat listu mógł zapoznać się z jego treścią

najwcześniej 2 listopada.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Ustalenie momentu złożenia oświadczenie woli ma doniosłość prawną z różnych względów:

•

składający oświadczenie woli jest związany tym oświadczeniem od momentu jego
złożenia i odwołanie takiego oświadczenia bez zgody adresata oświadczenia woli jest
skuteczne wtedy gdy doszło wcześniej lub równocześnie z samym oświadczeniem woli –

art. 61 §1 zd.2 KC. Przykładowo: jeżeli najemca wypowiedział listownie umowę najmu
lokalu, a po wysłaniu listu rozmyślił się to może np. ustnie (telefonicznie) odwołać takie
wypowiedzenie – do chwili dojścia listu do adresata listu. Gdyby telefon wykonał po
tym jak adresat listu ten list otrzymał, to odwołać wypowiedzenie umowy najmu lokalu
można gdy wynajmujący wyrazi na to zgodę. W przeciwnym razie wypowiedzenie
wywoła skutki prawne związane z wypowiedzeniem umowy najmu lokalu, tj. stosunek
najmu wygaśnie.

•

moment złożenia oświadczenie woli decydować będzie także czy czynność prawna
została dokonana we właściwym terminie.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Postaciami czynności prawnych są także czynności realne i czynności konsensualne.

Postaciami czynności prawnych są także czynności zawierane na wypadek śmierci i czynności

zawierane między żyjącymi.
Cechą charakterystyczną czynności prawnych zawieranych na wypadek śmierci jest to, że wywołują

one skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej tej czynności prawnej – art.941 KC.

Postaciami czynności prawnych są także czynności zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym

skutku.

•

czynności prawne zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się jednej strony do

świadczenia, tj. do określonego działania lub zaniechania na rzecz innej osoby – art. 353 KC,

art. 222KC

•

czynności prawne rozporządzające – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub

zniesieniu prawa podmiotowego

•

czynności prawne o podwójnych skutku – na przykładzie umowy sprzedaży – art.535 KC.

CZYNNOŚCI PRAWNE

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

•

W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada: dopuszczalne jest wyrażenie
oświadczenia woli przy pomocy jakiegokolwiek znaku, niekonieczne znaków słownych,
o ile ustawa nie stanowi inaczej – art.60 KC. Oświadczenie woli składane z użyciem
znaków pozajęzykowych zawsze wymaga uwzględnienia ich kontekstu. Przykładowo:
zawarcie umowy kupna gazety może nastąpić jeśli oświadczenie woli strony złożą
na piśmie lub ustnie lub bez wypowiedzenia słowa w taki sposób, ze kupujący
położy określoną sumę pieniężną w okienku + weźmie gazetę + sprzedawca będzie
się biernie takiemu zachowaniu kupującego przypatrywał o czym decyduje zwyczaj.

•

KC przewiduje różne formy dla dokonania czynności prawnych – art.60 KC. Formy te
pełnią charakterystyczne funkcje, mi.in. zapewniają że czynność prawa została dokonana,
chronią podmioty działające przed nieprzemyślanymi decyzjami.

CZYNNOŚCI PRAWNE

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Do najważniejszych form czynności prawnych należą:

•

Forma ogólna dokonania czynności prawnej:

- ustna

•

Forma szczególna dokonania czynności prawnych:

- zwykła forma pisemna – art.78 §1 zd.1 KC

Do zachowania formy pisemnej przy dokonywaniu czynności prawnej konieczne jest sporządzenie dokumentu

obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go. W obrocie konsumenckim dokument powyższy zawsze musi być

sporządzony w języku polskim. Co do zasady dokument zawierający treść oświadczenia woli może przygotować osoba

składająca owe oświadczenie woli lub osoba trzecia lub funkcjonariusz publiczny ręcznie lub maszynowo. Dopiero po

złożeniu podpisu na dokumencie oświadczenie woli zostaje wyrażone w formie pisemnej. Podpis służy identyfikacji osoby

składającej podpis oraz ustalenia treści złożonego przez tę osobę oświadczenia woli. Podpis musi być złożony

własnoręcznie, co do zasady przez osobę składającą oświadczenie woli. Od tej zasady istnieją wyjątki – art.79 KC.

Podpis umieszcza się pod tekstem oświadczenia woli. Tekst umieszczony poniżej podpisu nie jest objęty oświadczeniem

woli składającego podpis. Jeżeli forma pisemna została przewidziana dla umowy, to nie jest konieczne złożenie podpisu

przez strony umowy na tym samym dokumencie - art.78 §1 zd.2 KC.
Formę zastępczą podpisu i wywołującą te same skutki prawne co podpis dla osoby umiejącej czytać niemogącej pisać

określa art.79 KC, przewidziana np. dla inwalidów.
Od podpisu należy odróżnić inicjały, czyli początkowe litery imienia i nazwiska. Inicjały mają charakter parafy.

CZYNNOŚCI PRAWNE

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

- forma pisemna z poświadczeniem daty
Data pewna polega na stwierdzeniu, że czynność prawna została dokonana w określonym czasie - art.81 §1 KC
- forma pisemna z poświadczeniem podpisu
Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu polega na tym, ze notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na

dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez osobę wskazaną w tej klauzuli – art. 75¹ §1 KC.

Zastosowanie tej formy zmniejsza stopień ryzyka, ze osoba podpisana zaprzeczy, ze złożyła podpis i tym samy nie będzie mogła

zaprzeczyć dokonaniu czynności prawnej objętej treścią zawarta w tym dokumencie.
- forma elektroniczna kwalifikowana – art.78 §2 KC
Oświadczenie woli może zostać złożone także w postaci elektronicznej w połączeniu z innymi komputerami. Oświadczenie woli

składane w tej formie nie jest komunikowane w języku pisanym ani nie jest opatrzone własnoręcznym podpisem. Oczywiście

dokument musi zostać podpisany, ale mowa tu o bezpiecznym podpisie elektronicznym opatrzonym certyfikatem
- akt notarialny
Forma aktu notarialnego polega na tym, ze notariusz spisuje treść podawanego mu oświadczenie woli przez osobę/osoby które

dokonują danej czynności prawnej, w ich obecności. A następnie odczytuje tym osobą treść dokumentu. Potem osoba/osoby

dokonujące czynności prawnej podpisują się na tym dokumencie sporządzonym przez notariusza i notariusz tez się na nim

podpisuje. Oryginał dokumentu pozostaje u notariusza a osoby dokonujące czynności prawnej w tej formie otrzymują wypisy, które

są dokładnym powtórzeniem oryginalnego dokumentu. Wypisy podpisuje już tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową. Wypis

notarialny w prawie polskim uznawany jest za dokument oryginalny.

CZYNNOŚCI PRAWNE

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Kolejność omawianych form czynności prawnych nie jest przypadkowa!

Jeśli przepisy przewidują do ważności czynności prawnej dokonanie tej czynności prawnej
zwykłej formy pisemnej, to można posłużyć się przy dokonaniu czynności prawnej zwykłą
formą pisemną lub formą pisemną z poświadczeniem daty/podpisu lub aktem notarialnym. To
osoba/osoby dokonujące czynności prawnej o tym decydują. Jeśli przepisy przewidują dla
ważności dokonywanej czynności prawnej formy aktu notarialnego to dla ważności czynności
prawnej taka czynność może być dokonana wyłącznie w tej formie.

CZYNNOŚCI PRAWNE

SKUTKI NIEDOCHOWANIA FORMY CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Niedochowanie wskazanych powyżej form przy dokonywaniu czynności prawnej powoduje różne konsekwencje prawne.

Na wymóg dochowania szczególnej formy czynności prawnej dla dokonania tej czynności wskazują przepisy ustawy, np.

art.99 §2 KC. Forma szczególna dokonania czynności prawnej może być zastrzeżona w umowie stron – art.76 zd1 KC.

Przy umowach ważną role odgrywają ważną rolę także następcze formy czynności prawnych – art. 77 KC.

Rodzaje skutków niedochowania formy przy dokonywaniu czynności prawnej:

•

Ad solemnitatem – forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności

Niezachowanie wskazanej formy prawnej przy dokonywaniu czynności prawnej nie wywołuje skutków prawnych tej

czynności prawnej – art. 73 KC

•

Ad eventum– forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonym skutków prawnych

Niezachowanie wskazanej formy prawnej przy dokonywaniu czynności prawnej nie powoduje nieważności tej czynności

prawnej, ale pociąga za sobą niewystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które by

wystąpiły gdyby zachowana została forma prawidłowa przy dokonywaniu czynności prawnej – art.73 §2 zd.2 KC

•

Ad probationem

Niezachowanie wskazanej formy prawnej przy dokonywaniu czynności prawnej przejawiają się wyłącznie na płaszczyźnie

procesowej. Ta forma czynność prawnej polega na ograniczeniu korzystania, w razie sporu, z dowodu z przesłuchania

stron i świadków dla wykazania, ze czynność prawna o określonej treści została dokonana - art.74 §2 KC

CZYNNOŚCI PRAWNE

WADY OŚWIADCZENIA WOLI – art.82- art.88 KC

Wady oświadczenia woli wskazują w jakich okolicznościach pewne stany psychologiczne lub wiedzy człowieka towarzyszące składaniu oświadczenia woli wpływają

w świetle przepisów prawa polskiego na ważność dokonywanej czynności prawnej.

Do wad oświadczenia woli zalicza się:

•

- stan wyłączający świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – art.82 KC, np. złożenie danego oświadczenia woli pod wpływem głodu

narkotycznego, wskutek nadużycia alkoholowego, podczas snu, w wyniku przymusu fizycznego. Powoduje nieważność czynności prawnej.

•

- pozorność – art. 83 KC

Przykładowo: Kowalski zawarł z Nowakiem na piśmie umowę sprzedaży rzeźby i równocześnie porozumiał się potajemnie z Nowakiem, że umowa ta nie wywrze skutków

prawnych, tj. że własność rzeźby nie przejdzie na Nowaka i że nadal właścicielem rzeźby, pozornie, będzie Kowalski. Taka pozorna umowa może mieć na celu np.

wyjęcie rzeźby spod egzekucji, którą prowadzą wierzyciele Kowalskiego z jego majątku .Powoduje to nieważność czynności pozornej.

•

- błąd – art.84 KC

Podmiot składający oświadczenie woli działa pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, np. Nowak kupuje określony obraz błędnie sądząc, że jest to oryginał,

podczas gdy w rzeczywistości jest to kopia obrazu. Na błąd dotyczący treści czynności prawnej i istotny można powoływać się tylko wtedy gdy adresat oświadczenia woli

błąd wywołał chociażby bez swej winy (np. mylnie oznakować sprzedany obraz) lub wiedział o błędzie albo z łatwością mógł błąd zauważyć. Posłaniec – art. 85 KC to to

osoba nie będąca stroną czynności prawnej. Nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego

oświadczenia woli.

•

- podstęp – art.86 KC

Błąd musi być wywołany podstępnie, np. matka dziecka pozamałżeńskiego pragnąć skłonić Kowalskiego do uznania jej dziecka, fałszywie zapewnia Kowalskiego iż jest

biologicznym ojcem dziecka, na dowód czego podaje nieprawdziwą datę urodzenia dziecka. Nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do

uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

•

- groźbę – art.87 KC

Groźba to zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła w razie nie dokonania żądanej czynności prawnej. Mowa tutaj o sytuacji przymusowej, tzw. przymus psychiczny.

Różnica pomiędzy groźbą a podstępem polega na tym, ze przy groźnie osoba składająca dane oświadczenie woli jest świadoma treści czynności prawnej ale stoi przed

dylematem: albo dokona zadanej czynności prawnej albo jeśli jej nie dokona to naraża tym samy siebie lub kogoś na realizacje stanu rzeczy określonej w groźbie. Nie

jest ona jednak pozbawiona możliwości wyboru. Przykładowo: jeśli Nowak nie kupi określonego obrazu za kwotę 1000 000 to musi się liczyć z tym, ze jego dziecko

zostanie zamordowane.

CZYNNOŚCI PRAWNE

WADY OŚWIADCZENIA WOLI – art.82- art.88 KC

Jeżeli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu lub podstępu lub groźby jest
uprawniony do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia – art.84-87 KC.
Przykładowo: Marcin Kowalski kupił od Konrada Nowaka konia „Błyska” za 300 000zł.
Został podstępnie wprowadzony w błąd, ze „Błysk” jest znakomitym koniem
wyścigowym. M. Kowalski nie może żądać obniżenia cena tylko może uchylić się od
skutków prawnych umowy, co skutkować będzie obowiązkiem zwrócenia zarówno konia
K.Nowakowi jak i całej kwoty wpłaconych pieniędzy M.Kowalskiemu.

CZYNNOŚCI PRAWNE

WPŁYW WADLIWOŚCI CZYNNOSCI PRAWNEJ NA ICH SKUTECZNOŚĆ

nieważność wzruszalność bezskuteczność zawieszona bezskuteczność względna

autor prezentacji: Agnieszka Jezierska

(na podstawie Prawo cywilne – część ogólna Z. Radwański wyd.10)