Anna Zalewska – PRI - W3 i W4

II. Przegl d wybranych koncepcji

temperamentu -2

2. Wybrane koncepcje wyja niaj ce

A) Typologia Pawłowa (aspekty formalne)

B) Teoria Eysencka (aspekty formalne i

tre ciowe)

C) Zmiany zaproponowane przez Graya (aspekty

emocjonalne)

A) TYPOLOGIA PAWLOWA

- podejscie dedukcyjne, zalozenia

DLACZEGO WA NA?

-

Najlepsze WYJA NIENIE fizjologiczne 4 typów H-G

-

WA NE pojecia SPP i „HAMOWANIE OCHRONNE”

-

WPŁYW NA INNE KONCEPCJE TEMPERAMNTU

-

Uj cie FUNKCJONALNE – rola cech UN w zachowaniu

TEORIA METODA „Od ogółu do szczegółu”

ZALOZENIE: „KONCEPCJA NERWIZMU”:

Kazde zachowanie kierowane przez CUN - centralny UN

Róznice w zachowaniu wynikaja z róznic w CECHACH =

wlasciwosciach CUN (kory)

Konfiguracja podstawowych CECH stanowi TYP UN

A) TYPOLOGIA PAWLOWA - cechy

ukladu nerwowego (UN) i metody diagnozy

1/ SILA PROCESU POBUDZENIA - SPP

•

Wydolnosc P – odporno na B silne i długotrwałe

•

Reagowanie adekwatne – zgodne z prawem sily;

•

Hamowanie ochronne – funkcja: ochrona komórki;

Przejawy SPP: R=próg wydolno ci (max. siła B, przy której

reakcje adekwatne; R1- mała SPP), tworzenie OW+

Odporno : na zm czenie i dystraktory, emocjonalna
Siła
Reakcji

R1 R2 Siła Bod ca

A) TYPOLOGIA PAWLOWA- cechy UN...

2/ SILA PROCESU HAMOWANIA – SPH

Wydolnosc w zakresie hamowania warunkowego =

wyuczonego, przejawy: wytwarzanie i czas

utrzymywania OW– (odruchów hamulcowych)

Hamowanie warunkowe: wygaszanie, opó nianie,

ró nicowanie, hamowanie pod warunkiem

U ludzi: Zdolno do opó niania, powstrzymania si ,

przerywania zachowania, kontrola ekspresji emocji

Przykłady małej SPH: falstart, „bałwan”

3/ RÓWNOWAGA PROCESÓW NERWOWYCH –RWN

(wtórna – stosunek SPP do SPH)

czy wydolno w zakresie H = wydolno w zakresie P

czy szybko OW- (hamulcowych) = szybko (OW+)

A) TYPOLOGIA PAWLOWA- cechy UN...

4/ RUCHLIWOSC PROCESÓW NERWOWYCH – RPN

(cecha zlozona):

czas powstawania i zaniku procesów (odruchy na ladach)

czas przechodzenia od P do H i odwrotnie

przeuczanie OW („przeróbka”)

zmiana zło onych reakcji

Przejawy:

Zmiana zachowania odpowiednio do zmieniaj cej si

sytuacji

Szybko adaptacji do nowych warunków

Szybkie przechodzenie od 1 czynno ci do innej

Łatwa zmiana nastroju odpowiednio do zmian sytuacji

A) TYPOLOGIA PAWLOWA - typy UN

kryteria:

TYP

SPP

silny

słaby (M)

Tylko dla silnego:

RWN

niezrównowazony(CH)

Tylko dla

zrównowazony

SPP>SPH

zrównowazonego:

RPN

ruchliwy(S)

powolny(F)

•

Typ UN – „genotyp” – wrodzony, niezmienny

•

Typ UN - pojecie wyjasniajace, Temperament – pojecie

opisowe aspektu formalnego (M, CH, F, S)

•

Temperament a charakter - efekt uczenia si w

rodowisku (skutek nabywania odruchów)

•

„Wartosciowanie” - Zdolnosci przystosowawcze typów

A) TYPOLOGIA PAWŁOWA -krytyka

1. WARTO CIOWANIE TYPÓW
2. IGNOROWANIE ROLI RODOWISKA
3. UTO SAMIANIE Typów UN z TEMPERAMENTEM

-TUN to równiez podstawa ZDOLNO CI, PAMI CI,

UWAGI, MOTYWACJI

- TEMPERAMENT zalezy nie tylko od CUN (cech kory):

Autonomicznego UN (AUN),

Obwodowego UN (OUN),

Układu Hormonalnego (UH),
o rodków podkorowych, np. wst puj cego układu

siatkowatego (ARAS)

B) TEORIA H.J. EYSENCKA – koncepcja

odwołuj ca si do poj cia aktywacji -1

Poj cie AKTYWACJI- podstawa ró nych teorii

1. Pojecie AKTYWACJI – stan, poziom pobudzenia w

korze (coma - afekt)

2. KONCEPCJA PAWLOWA – a pojecie AKTYWACJI

(nie u ywał słowa aktywacja)

•

Jako pierwszy: róznice w zachowaniu zwiazane ze

stanem pobudzenia kory mózgowej

•

SPP wyznacza: stan pobudzenia, hamowanie ochronne,

intensywnosc reakcji, wydolnosc, szybkosc OW+ (silne B

- silny typ szybciej)

•

Tieplow, Niebylicyn - wydolnosc i wrazliwosc, szybkosc

OW+ (słabe B - slaby typ szybciej)

B) TEORIA H.J. EYSENCKA – koncepcja

odwołuj ca si do poj cia aktywacji - 2

3. RÓ NE BADANIA nad poziomem aktywacji (PA)

KONSEKWENCJE PA:

•

Yerkes i Dodson (1908): PA wplywa na poz.wykonania

•

Duffy (1962): PA wplywa na intensywnosc reakcji

UWARUNKOWANIA PA:

•

Hebb (1949): PA zale y od siły i liczby bod ców

Kazdy bodziec - funkcja kierunkowa i aktywizujaca

•

Moruzzi i Magoun (1949): PA zalezy od ARAS

(Wstepujacy Układ Siatkowaty)

•

Gray (1964):

AKTYWOWALNOSC

– cecha, która

determinuje róznice w PA w odpowiedzi na stymulacje

(S), wynika z funkcjonowania

p tli Kora-ARAS

Wysoka: S PA/S + x Niska: S PA/S - x

B) TEORIA H.J. EYSENCKA – koncepcja

odwołuj ca si do poj cia aktywacji - 3

4. CO UTRUDNIA SYNTEZ RÓ NYCH TEORII

nawi zuj cych do poj cia aktywacji?

- RÓZNE TEORIE - RÓZNE MECHANIZMY PA

Pawlow (kora), Eysenck (E-I: kora-ARAS, N: układ limbiczny -UL)

Zuckerman (Biochemia UL) Strelau (Reaktywno : indywidualnosc

neurohormonalna /CUN, AUN,OUN,UH)

-

RÓZNE TEORIE - INNE WSKAZNIKI PA

EEG (np. UPW), biochemiczne (np. kortyzol), psychofizyczne (Progi, RSG)

behawioralne (np. aktywnosc, OW, kwestionariusze)

-

NIESPÓJNE DANE LABORATORYJNE

modalnosc i sila B, warunki, wskazniki, indywidualne wzorce reagowania

-

PROBLEMY TERMINOLOGICZNE (Termin – tresc –

pomiar)

-

np. SPP a stan pobudzenia; E-I: Guilford (R,I), Eysenck

(MPI - A,T,D,R,I; EPQ-R - nie ma I)–tre ró na

B) TEORIA EYSENCKA – teoria osobowo ci

czy temperamentu?

OSOBOWOSC

–

wzglednie stala organizacja charakteru, tempe-

ramentu, intelektu i wlasciwosci fizycznych, która determinuje

specyficzne sposoby przystosowania sie do otoczenia (T<O)

TEMPERAMENT

– poza-poznawcze aspekty osobowo ci (T=O-I

albo O=T+I), obejmuje aspekty formalne i tresciowe zachowania

Eysenck uzywa terminów T i O zamiennie (T=O)

Inni:

To teoria OSOBOWOSCI

, poniewaz jej wymiary:

•

wymagaja uczenia sie w srodowisku spolecznym

•

ujawniaja sie w zachowaniach spolecznych

•

obejmuja cechy tresciowe (stale ustosunkowanie do ludzi, zadan)

To teoria TEMPERAMENTU

, poniewaz:

•

wymiary uwarunkowane genetycznie (h

2

=ok. 75)

•

u podstaw wymiarów hipotetyczne mechanizmy fizjologiczne, które

decyduj o ich rozwoju

B) TEORIA EYSENCKA – poziomy

organizacji osobowo ci / temperamentu

L4: POSTAWY I NAWYKI MYSLENIA

L3: CECHY (nawyki zachowania) OGÓLNE:
I-EKSTRAWERSJA NEUROTYZM PSYCHOTYZM
Pierwotne: aktywno

l k

wrogo

(GxS, uczenie sie)

L2: PRZEJAWY W EKSPERYMENTACH LABORATO-

RYJNYCH, NIE WYMAGAJACE UCZENIA SI

L1: GENOTYP=Konstrukt teoretyczny/mech. Fizjologiczne

B) TEORIA EYSENCKA – wymiary

3 PODSTAWOWE WYMIARY: Ekstra-Introwersja,

Neurotyzm i Psychotyzm – DLACZEGO?

WYJASNIENIE EWOLUCYJNE

(Zuckerman) – rezultat

adaptacji: E-I – wspóldzialanie (AiT)

N – zagrozenia
P – rywalizacja i obrona

PSYCHIATRYCZNE:

•

nerwice i psychozy – rózne jako ciowo zaburzenia (1-

biegunowe wymiary),

•

E-I (2 -biegunowy wymiar) – podstawowy, decyduje o

postaci zaburzen

B) TEORIA EYSENCKA –PSYCHOTYZM

Wymiar najbardziej kontrowersyjny

L1- Niejasne: układ hormonalny? MAO? Zaklócenie

koordynacji (kora, AUN, motoryka)

L2- Brak wra liwo ci E i S, brak empatii, ???
L3- Przejawy: Poszukiwanie wrazen, aemocjonalnosc,

ekstrawagancja, ryzykanctwo, sklonnosci paranoidalne,

wrogosc

Co oznacza? Psychotycznosc?

Psychopatia? - PENk,

Niekonwencjonalnosc (zd. Twórcze, warto ci, sukcesy)
3 cie ki: do - twórczo , od - psychoza, anty - psychopatia

B) TEORIA EYSENCKA – NEUROTYZM

– chwiejnosc versus stabilnosc emocjonalna

L1- AUN: przewaga sympatycznego nad parasympatycznym

po 1967: UKLAD LIMBICZNY I MÓZG WISCERALNY

L2- wrazliwosc i chwiejnosc Emocjonalna (E- i E+?)
L3 – nastrojowosc, nerwowosc, drazliwosc, mala odpornosc

na stres, dolegliwosci somatyczne, bezsennosc,

sugestywnosc, zmienno -sztywno Z

•

U Introwertyków (I)– lek, depresja, dystymia,

psychastenia, hipochondria, natretne my li i zach.

•

U Ekstrawertyków (E) – drazliwosc, zło , agresja,

zachowania aspoleczne

B) TEORIA EYSENCKA –

EKSTRA-INTROWERSJA - 1

Jung – 2 mechanizmy E i I; tylko opis
Eysenck – 2 bieguny 1 wymiaru, próba wyja nienia

L1- RÓWNOWAGA MIEDZY POBUDZENIEM I

HAMOWANIEM (P-H)

(u I: P>H; u E: P<H)

L2- czuwanie (postulat lekowy),

warunkowanie,

reminiscencja

Po 1967

L1- PETLA: KORA-ARAS (poziom aktywacji – PA: I>E)

L2- czujnosc,

warunkowanie

,wrazliwosc sensor. (ból)

L3- u I (wysoki PA) – unikanie stymulacji, hamowanie

aktywnosci (niskie Akt, Tow, Dom), szybka socjalizacja,

nadmierne sumienie (niskie Imp, Bez, Aser), Pesymizm

Zakładana „automatyczna” regulacja stymulacji

EKSTRA-INTROWERSJA - 2

OPA=optymalny poziom aktywacji: efektywnosc,

samopoczucie, intensywnosc reakcji zgodnie z

prawami Yerkesa-Dodsona oraz Pawlowa

I

A

E

E

I

1. Reakcje zale od interakcji siły B i E-I

, na B silne inne

reakcje ni na B słabe

2. Te same zachowania mog pełni ró ne funkcje

(pobudzanie, rozładowywanie) - palenie u E i I

EKSTRA-INTROWERSJA - 3

3. REMINISCENCJA

– wy sze efekty uczenia si po

odpoczynku (ponad 50 eksperymentów)

– Warda-Howlanda (5-10min: u E>u I) (zgodnie z P-H)
- Ballarda (1-3 dni: u E<u I) (zgodnie z teori PA)
Efekty uczenia (przed odpoczynkiem) równe: E=I

4. RYTMY DOBOWE

– ró ne u I i u E (

Temperatura,

wawo , oceny dobrostanu(SWB), efekty uczenia si i działa )

I – optimum w godz.

6-12 (8)

> 15-21 (18)

E – optimum w godz. 8-14 (11) <

18-02 (22)

E łatwiej ni I dostosowuj si do zmian niezgodnych z ich rytmem

(praca nocna i zmianowa, zmiany czasu, pory roku)

•

E słabiej warunkuj – mniej trwałe odczucia czasu

•

E bardziej zmienni ni I

EKSTRA-INTROWERSJA - 4

5. Wplyw grupy, presji czasu, kofeiny, pory dnia na efekty

I

E

grupa
presja

kofeina rano

wieczór

Wzrost PA u I – hamowanie ochronne, gorsze efekty
Wzrost PA u E – uzyskiwanie OPA, lepsze efekty

B) Teoria Eysencka - E-I i N a sklonnosc do

zaburzen psychicznych i somatycznych

Dystymia

N

Histeria Psychopatia

Typ1

Typ2

PEN-k

Typ C (nowotwory)

M

CH

Typ A

(wie cowa,

Czy odporno ?

wrzody, cukrzyca)

I

P

Typ3

E

Typ1 i

F

S

Zdrowie fizyczne i

Typ C (je li K)

Typ4

psychiczne

Typ B

czy Typ C(K)

Kn – tłumienie lub wypieranie emocji negatywnych

B) Teoria Eysencka - PEN a zachowania

społeczne

ZAINTERESOWANIA SZKOLNE I ZAWODOWE

I – sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji; Preferuja

teoretyczne: fizyka, mat, informatyka, zoologia, architektura,

ksiegowo , dziennikarstwo

E – sukcesy w mlodszych, lepiej w grupie i z presja, przeceniaja swój

wkład, je li sukces; Preferuja praktyczne, artystyczne i spoleczne

(agent, ekspedient, socjologia, historia)

EFEKTY UCZENIA

N: dedukcja, koncentracja na nauczycielu, wspierajace

n: indukcja, koncentracja na uczniu, eksploatujace

PRZEKONYWANIE

–En cz ciej, skuteczniej i b. lubi ni I i N

WYPADKI

– najwi cej EN, najmniej In

OCENIANIE INNYCH LUDZI

E – b. szczególowo, czesciej skrajnie (nawet bez podstaw)

I – b. ogólnie, posrednio, tolerancyjnie (siebie surowo i skrajnie)

B) Teoria Eysencka - PEN a zachowania

społeczne

KOMUNIKACJA WERBALNA i NIEWERBALNA

1. Sposób mówienia:

I – Dluzsze przerwy, wolniej mówia;

E – Wiecej i szybciej mówia; N-przerywaja, równoczesnie,

2. Wypowiedzi na pismie:

EN – zwiezle, En – b. szerokie

3. Kontakt wzrokowy:

E–daza (gl. EP), I–unikaja (gl. IP), N – zmienny

4. Odbiór i przekaz informacji niewerbalnych

E – lepiej wyrazaja, gorzej odbieraja (odczytuja) (jak M)

I – odwrotnie (lepsi sluchacze), a w sytuacjach neutralnych lepiej tez

wyrazaja

N – lepiej odbieraja niz wyrazaja (je li stres – obniza sie tak e

trafnosc odbioru)

5. Kontrola ekspresji:

I lepiej niz E, N – dobra kontrola

mimiki i werbalnej ekspresji, slaba kontrola ciala

C) ZMIANY GRAYA – KRYTYKA

1/ Krytyka mechanizmów - teoria PA wyja nia wi cej

faktów ni teoria P-H, ale wyja nienia s niepełne

•

S fakty zgodne z teoria P-H i PA - W sytuacjach monotonnych

(kropkowanie Spielmana) u E gorsze efekty ni u I

•

Sa fakty zgodne z teoria aktywacji (PA) - Wplyw grupy, presji

czasowej (u I hamowanie ochronne, gdy zbyt wysoki PA)

•

Sa fakty, których zadna z osobna nie wyjasnia – reminiscencja

2/ Krytyka zalozenia: u I – szybsze warunkowanie ni u E

Szybko warunkowania i sumienie zalezy nie tylko od E-I,

ale od sily B, warunków (pora, grupa) i rodzaju

wzmocnie

•

Badania Spence’a – osoby o wysokim leku szybsze OW—

•

Impulsywnosc odpowiada za róznice w rytmach dobowych i OW+

C) ZMIANY GRAYA – MODYFIKACJA /1

T – ró nice w predyspozycjach do okre lonych emocji

PSYCHOTYZM - zbedny (1981) od 1991- OBRONNO

obronna agresja i ucieczka (walka-ucieczka), podatnosc na BB--

tendencja do reagowania ZŁO CI

E-I i N – WYMIARY WTÓRNE; PODSTAWOWE – to:

LEK - wrazliwosc na sygnaly kary, braku nagrody i

nowosc, tendencja do prze ywania L KU

(BIS)

wysoki poziom aktywacji, wysokie natezenie uwagi, hamowanie

zachowania „zatrzymaj si , popatrz, posłuchaj, przygotuj si ”

IMPULSYWNOSC - wrazliwosc na sygnaly nagrody,

braku kary, tendencja do prze ywania: NADZIEI,

SZCZ CIA, UNIESIENIA (BAS)

niski poziom aktywacji, aktywne i celowe poszukiwanie nagród i

unikanie kar (programy czynnosci, wlaczanie programów)

C) ZMIANY GRAYA – MODYFIKACJA /2

N Dystymia

Psychopatia (tendencja do

L k Imp.

zach. agresywnych

I

E

E-I - relatywna moc obu systemów:
I – wi ksza wra liwo na kary ni na nagrody
E- wi ksza wra liwo na nagrody ni na kary
N- ł czna moc obu systemów (wi ksza wra liwo na kary

i nagrody) decyduje o szybko ci warunkowania

K

N

Przykładowe pytania - 3

Wbrew tezom Pawłowa i jego uczniów (Tiepłowa i Niebylicyna),

współczesne badania (np. Graya) wskazuj , e szybko

warunkowania:

a) jest wi ksza u słabego Typu UN ni u silnego Typu UN

b) jest wi ksza u silnego Typu UN ni u słabego Typu UN

c) nie zale y od Typu UN, ale od siły bod ców

d) zale y od interakcji Typu UN i siły bod ców

Aktywowalno to poj cie okre laj ce:

a) Cech wyznaczaj c wzgl dnie stałe ró nice w zakresie poziomu

aktywacji

b) Podejmowanie działa o du ym ładunku stymulacji

c) Aktualny stan pobudzenia w odpowiedzi na okre lon stymulacj

d) Ró nice indywidualne w aktywno ci w zale no ci od poziomu

reaktywno ci

Przykładowe pytania - 4

Wg Eysencka, introwertyków cechuje mała Aktywno ,

Towarzysko , Dominacja, poniewa :

a) Ich rodzice wywieraj presj , aby ukształtowa takie wła ciwo ci

b) Poszukuj aktywnie stymulacji, aby zwi kszy chronicznie

obni ony poziom aktywacji

c) Unikaj stymulacji, aby nie zwi ksza poziomu aktywacji, który

jest chronicznie podwy szony

d) Poszukuj silnej stymulacji fizycznej i społecznej

Zgodnie z teori Graya, im wy sza jest Neurotyczno tym wi ksza

jest wra liwo :

a) zarówno na kary, jak i na nagrody

b) tylko na nagrody

c) tylko na kary

d) tylko na kary społeczne