akim cudem gekony potrafià

wspinaç si´ po szybie i zawisaç na
jednym palcu? W Nature z 8 czerwca
br. naukowcy podajà rozwiàzanie tej
zagadki. Stop´ gekona pokrywa oko∏o

pó∏ miliona mikroskopijnych
szczecinek, a koniec ka˝dej z nich
rozdziela si´ na setki w∏osków,
dzi´ki czemu przypomina p´dzelek
(zdj´cie górne). Maksymalna si∏a
przylegania jednej szczecinki
dochodzi do blisko 200 µN, a wi´c jest
niemal 10 razy wi´ksza, ni˝ szacowano
na podstawie poprzednich badaƒ tych
zwierzàt. Oznacza to, ˝e gdy wszystkie
szczecinki pracujà naraz i z ca∏ej si∏y,
gekon powinien utrzymaç ci´˝ar 40 kg.
Szczecinki puszczajà, kiedy zostajà
nachylone pod kàtem 30º, co t∏umaczy,
dlaczego gekony tak charakterystycznie
chodzà. Si∏y van der Waalsa,

s∏abe si∏y wzajemnego
przyciàgania mi´dzy
znajdujàcymi si´ blisko siebie
atomami i czàsteczkami,
zapewne najlepiej
wyjaÊniajà to przyleganie.
Aby oddzia∏ywa∏y,
odleg∏oÊç mi´dzy stopà
a pod∏o˝em nie mo˝e
przekraczaç Êrednicy atomu
(www.sciam.com/explo-
rations/2000/061900Gecko).

J. K.

Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 2000 19

W skrócie

OCEANOGRAFIA

Wp∏yw Ksi´˝yca na klimat

rà˝enie wód w oceanie Êwiatowym uwa˝a si´

za najwa˝niejszà przyczyn´ zmian klimatycznych na naszym
globie. Aby wyjaÊniç to zjawisko, naukowcy skonstruowali
modele komputerowe. Programujàc je, nie wzi´li pod uwag´
p∏ywów, poniewa˝ za∏o˝yli, ˝e przyciàganie Ksi´˝yca powoduje
jedynie podnoszenie i opadanie poziomu oceanów, lecz
nie wp∏ywa na pionowe mieszanie si´ wód, dzi´ki któremu
mogà one uwalniaç lub poch∏aniaç ciep∏o. Raport w Nature
z 15 czerwca br. przygotowano na podstawie pomiarów
poziomu morza z satelity TOPEX/Poseidon. Wskazano w nim,
˝e energia rozchodzàca si´ w wyniku ksi´˝ycowych p∏ywów
mo˝e byç przyczynà pionowego mieszania si´ wód
oceanicznych. Tarcie pomi´dzy wodà i wybrze˝ami rozprasza
wi´kszoÊç tej energii, zmianie nie ulega oko∏o 30%.
Na drog´ jej rozchodzenia majà wp∏yw podmorskie ∏aƒcuchy
górskie i inne wi´ksze wzniesienia, na przyk∏ad Grzbiet
Ârodkowoatlantycki. W skali globalnej te przeszkody
rozpraszajà oko∏o biliona watów energii – po∏ow´
potrzebnej do skierowania g∏´bokich wód ku powierzchni.

Sarah Simpson

K

CHRIS MATTISON

Frank Lane Picture Agency/Corbis

KELLAR AUTUMN

Lewis and Clark College

KRYTYKA PRASY

Dawka naszego
w∏asnego leku

ea culpa. Artyku∏ opublikowany w New

England Journal of Medicine z 1 czerwca br.
dowodzi, ˝e my, dziennikarze, moglibyÊmy
prawdopodobnie wykonywaç naszà prac´
lepiej. W informacjach na temat nowych
lekarstw cz´sto wyolbrzymia si´ zalety,
lekcewa˝y ryzyko, pomija koszty i nic nie mówi
o finansowych obcià˝eniach wytwórni leków.
Lekarze-naukowcy i dziennikarze omówili w
nim 207 nowych publikacji i doszli do wniosku,
˝e tylko w 124 rzetelnie przedstawiono korzyÊci.
W 103 opisano wyniki jedynie w kategoriach
wzgl´dnych. W artykule o alendronianie
podkreÊlono na przyk∏ad jego zdolnoÊç do
ograniczania liczby z∏amaƒ koÊci biodrowej
u osób cierpiàcych na osteoporoz´ do 50%,
nie wspominajàc o tym, ˝e chodzi w tym
przypadku o zmniejszenie zagro˝enia z niskiego
poziomu 2% do 1%. Tylko w 98 artyku∏ach
jest mowa o ewentualnych dzia∏aniach
niepo˝àdanych opisywanych leków, a zaledwie
w 63 wspomina si´ o kosztach.
W zamieszczonej obok artyku∏u notce redakcyjnej
zaleca si´ dziennikarzom sceptycyzm.
Ta sama rada odnosi si´ równie˝
do odbiorców medycznych nowoÊci.

Steve Mirsky

M

NASA GODDARD SPACE FLIGHT CENTER I JET PROPULSION

LABORATORY; SCIENTIFIC VISUALIZATION STUDIO; TELEVISION

PRODUCTION NASA-TV/GSFC

PRZYP¸YW
(ró˝owy)

ODP¸YW
(niebieski)

STATYSTYKA

Potrzeba drzemki

Doros∏y Amerykanin Êpi na dob´ Êrednio:

7 godz.

W 1910 roku spa∏:

9 godz.

DoroÊli Êpiàcy mniej ni˝ 6.5 godz.:

33%

Pracownicy odczuwajàcy potrzeb´ drzemki w pracy:

33%

Pracodawcy godzàcy si´ na drzemk´:

16%

Kierowcy przyznajàcy si´, ˝e prowadzili samochód, gdy byli senni:

51%

Kierowcy przyznajàcy si´ do szybszej jazdy w stanie sennoÊci:

12%

Liczba wypadków powodowanych rocznie w USA
przez zasypiajàcych kierowców:

200 tys.

IloÊç kofeiny w kubku (0.24 l):

Kawy dobrego gatunku:

200 mg

Kawy „po amerykaƒsku”:

100 mg

Kawy z ekspresu (fili˝anka 30 ml):

40 mg

Parzonej herbaty amerykaƒskiej:

40 mg

Zielonej herbaty:

33 mg

Coca-coli „Classic”:

31 mg

Pepsi-coli:

25 mg

èRÓD¸O: National Sleep Foundation; U.S. Food and Drug Administration; International Food Information
Council; Starbucks; Mayo Clinic; Pepsico; Coca-Cola Company

SHARON STEUER

Lepki sekret ujawniony

BIOLOGIA

Atomowe gekony

J