Podział Michaela Lewisa
a) „ja” subiektywne („ja” egzystencjalne) -odkrycie przez dziecko, że jest ono oddzielone od innych i jako takie trwa w przestrzeni i czasie. Stwierdzenie „ja istnieję. Pierwsze 2,3 miesiące życia.
b) „ja” obiektywne („ja” kategorialne)- zrozumienie przez dziecko, że jest ono w świecie także przedmiotem.
Osobowość- różnice w sposobie, w jaki dzieci i dorośli radzą sobie w działaniu z innymi ludźmi i przedmiotami w otaczającym ich świecie
Temperament- zasadnicze podłoże emocjonalne
a) teoria Thomasa i Chessa – 10 dymensji, 3 typy: dziecko łatwe, trudne i wolno rozgrzewające się
b) Buss i Plomin- 3 podstawowe wymiary temperamentu: poziom aktywności, emocjonalność, umiejętności społeczne
Poziom aktywności- tendencja do częstego i energicznego poruszania
Zbliżenie/ emocjonalność pozytywna- tendencja do otwierania się na ludzi, nowe sytuacje, przedmioty, z którą w parze idzie zwykle pozytywna emocjonalność
Wycofanie- tendencja do reagowania lękiem i wycofaniem w zetknięciu z nowymi ludźmi, sytuacjami i przedmiotami.
Pojęcie płci
a) tożsamość płci- zdolność do określania własnego rodzaju i rozróżniania pośród innych ludzi kobiet i mężczyzn, chłopców i dziewcząt.
b) stabilność płci – świadomość, że przez całe życie pozostajemy osobnikami tego samego rodzaju
c) stałość płci- uznanie, że ktoś zachowuje swoją płeć, mimo że włoży inną odzież lub będzie mieć „nietypową” długość włosów
Wyjaśnienie rozwoju roli płciowej
a) Freud- pojęcie identyfikacji
b) Bandura, Mischel- nacisk na rolę rodziców w kształtowaniu zachowań i postaw właściwych płci ich dzieci
c) Lawrence Kohlberg- najważniejszym aspektem tego procesu jest przyswojenie przez dziecko pojęcia płci
d) teoria schematu płci, Martin
4 podstawowe typy ról płciowych:
- męski
- żeński
- androgyniczny
- nierozróżniony
Teoria Eriksona
Głównym zadaniem, czyli dylematem okresu dorastania jest tożsamość a niepewność roli
Pierwsze poczucie tożsamości dziecka „odkleja” się częściowo od niego w wyniku gwałtownego przyrostu ciała i zmian spowodowanych dojrzewaniem płciowym. Traktował ten okres jako moratorium pomiędzy dzieciństwem a dorosłością
Frustracje związane z mnogością możliwości wyboru
Statusy tożsamości Jamesa Marcii
Kształtowanie się tożsamości nastolatka składa się z dwóch kluczowych aspektów kryzysu (okres dokonywania nowych wyborów, kiedy stare wartości i decyzje podlegają ponownemu rozważeniu) i zobowiązania (w związku z określoną rolą, pewną szczególną ideologią).
Tożsamość osiągnięta- jednostka przeszła kryzys i doszło do przyjęcia zobowiązania w obszarze ideologicznych i zawodowych celów.
Moratorium- kryzys nadal trwa, nie przyjęto jeszcze zobowiązania
Tożsamość przejęta- doszło do przejęcia zobowiązania z pominięciem okresu kryzysu. Nie nastąpiło ponowne rozważenie dawnych stanowisk. Młoda osoba zaakceptowała zobowiązanie wyznaczone przez kulturę lub rodziców
Tożsamość rozproszona- młody człowiek nie przechodzi kryzysu i nie podjął zobowiązania. Rozproszenie może zatem oznaczać albo wczesny etap procesu (przed kryzysem), albo niepowodzenie w przejęciu zobowiązania po kryzysie
** Tożsamość etniczna-idzie w parze z identyfikacją siebie samego jako członka określonej grupy, podjęcia zobowiązania wobec tej grupy, jej wartości i poglądów oraz niektórych pozytywnych (lub negatywnych) odczuć z nią związanych
1) etap „nie sprawdzonej tożsamości etnicznej” (przypomina tożsamość przejętą)
2) etap „poszukiwania tożsamości etnicznej”
3)
William James – opisał dualizm w samym rdzeniu naszego spostrzegania Ja
- Ja „poznawane” (myśli, przekonania dotyczące nas samych), obecnie pojęcie Ja, definicja
- Ja „poznający” (aktywny odbiorca informacji, który ją przetwarza), obecnie świadomość
Pojęcie Ja- zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze własne myśli, przekonania i cechy osobowości
INTROSPEKCJA- proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia i motywy
Ludzie nie korzystają z tego źródła informacji tak często, jak można by sądzić
Nawet gdy dokonują introspekcji, to przyczyny ich zachowań i odczuć mogą być ukryte przed ich świadomością
Teoria samoświadomości- koncepcja przyjmująca, że kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami
Teoria przyczynowości- teoria dotycząca przyczyn naszych uczuć i zachowań; wiele z tych teorii przyswajamy sobie z kultury, w której żyjemy (np. rozstania sprzyjają uczuciu, mój nastrój powinien zależeć od ilości snu ostatniej nocy)
Zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn- zmiana postawy będąca konsekwencją zastanawiania się nad przyczynami własnych postaw; ludzie zakładają zgodność swoich postaw z przyczynami, które wydają się wiarygodne i są łatwe do zwerbalizowania
Tłumienie- usiłowanie, by nie myśleć o czymś, badania wykazują, że im bardziej ludzie starają się nie dopuszczać do siebie jakiejś myśli, tym częściej ta właśnie myśl pojawia się w ich głowach
TEORIA SPOSTRZEGANIA SIEBIE (poprzez obserwację własnego zachowania)- teoria głosząca, że gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ono pojawia
Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego- hipoteza głosząca, że własny wyraz mimiczny może determinować emocję, która jest doświadczana
Pomniejszanie- niedocenianie wpływu jednej z przyczyn naszego zachowania, kiedy inna przyczyna jest szczególnie wyrazista i łatwo dostrzegalna
Motywacja wewnętrzna- angażowanie się w jakieś działanie, ponieważ sprawia nam ono przyjemność bądź wzbudza nasze zainteresowanie, a nie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści
Motywacja zewnętrzna- angażowanie się w jakieś działanie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści, a nie dlatego, że wykonywanie zadania sprawia nam przyjemność
Efekt nadmiernego uzasadnienia- zjawisko polegające na spostrzeganiu swojego działania jako wywołanego przekonującymi czynnikami zewnętrznymi i niedocenieniem wagi czynników wewnętrznych
Dwuczynnikowa teoria emocji- koncepcja, zgodnie z którą doznanie emocji jest rezultatem dwufazowego procesu spostrzegania siebie- najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a następnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną, przeżywają odpowiednią emocję.
Emocje mogą być wynikiem procesu spostrzegania siebie- szukania w otoczeniu najbardziej wiarygodnego wyjaśnienia tego, że jest się pobudzonym
Błędne określenie przyczyn pobudzenia- przypisanie własnego pobudzenia niewłaściwemu źródłu, czego konsekwencją jest fałszywa, bądź nadmiernie silna emocja
Schematy JA- oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie
Pamięć autobiograficzna- treści pamięciowe dotyczące własnych myśli, uczuć i zachowań w przeszłości
Teoria stałości naszych myśli i uczuć (Michael Ross i współpracownicy)- ludzie mają milcząco przyjmowane teorie dotyczące tego, w jaki sposób zmieniają się ich myśli i uczucia, i że te teorie mogą w ogólny sposób wpływać na pamięć autobiograficzną. Po pierwsze, gdy próbujemy sobie przypomnieć własne wcześniejsze przekonania albo postępowanie, aktualizujemy w pamięci naszą obecną postawę lub to, co robimy. Po drugie, rozważamy czy stan obecny jest różny od stanu z przeszłości czy taki sam. Posługujemy się przy tym naszymi teoriami, które określają, czy analizowana postawa należy do takich, które nie zmieniają się w czasie, czy też do takich, które często ulegają zmianom.
POZNAWANIE SIEBIE POPRZEZ INTERAKCJĘ SPOŁECZNĄ
JA odzwierciedlone- spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączenie ich opinii do własnego pojęcia Ja.
Teoria porównań społecznych- koncepcja zgodnie z którą poznajemy swoje własne zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi
Porównanie społeczne w górę- porównanie siebie z ludźmi, którzy lokują się wyżej niż my w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości
Porównania społeczne w dół- porównanie siebie z ludźmi, którzy lokują się niżej niż my w zakresie jakiejś cechy czy zdolności, mające na celu uzyskania poczucia większego zadowolenia z siebie
Autoprezentacja- próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych
Kierowanie wrażeniem- świadome, bądź nieświadome aranżowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone wrażenie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej
Ingregacja- proces polegający na tym, że ludzie schlebiają jakiejś osobie, często o wyższym statusie, wychwalają ją i w ogóle próbują wzbudzić w niej sympatię do siebie
Promowanie siebie – aktywne eksponowanie zalet własnej osoby poprzez opisywanie swoich zdolność, manifestowanie władzy i uparte dążenie do wywarcia na innych korzystnego wrażenia.
Pławienie się w cudzej chwale- dążenie do poprawienia własnego wizerunku przez wiązanie się z ludźmi, którzy odnieśli sukces lub są sławni
Kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki- tworzenie utrudnień i wymyślanie usprawiedliwień dla samego siebie, żeby w wypadku niepowodzenia dysponować gotowym wytłumaczeniem.