Profilaktyka oraz

działania podejmowane

przez szkołę

w sytuacji, gdy

uczniowie sięgają po

środki psychoaktywne

Izabela Zajączkowska

Regulacje prawne nakładające na

szkołę obowiązek podejmowania

działań profilaktycznych

?

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu

z dnia 31 stycznia 2002 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów

publicznego przedszkola oraz publicznych szkół.

w § 2:

  - w ust. 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie:

• 1) ...cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz

uwzględniające program wychowawczy szkoły i program profilaktyki
dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego
środowiska, o których mowa w odrębnych przepisach,",

•   - ust. 2 otrzymuje brzmienie:
• "2. Program wychowawczy szkoły i program profilaktyki, o których

mowa w ust. 1 pkt 1, uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu
opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego.",

Wychowanie i

profilaktyka

Wychowanie to:
proces wspierania

dziecka,

młodego człowieka w
rozwoju,

ukierunkowany na

osiąganie pełni

dojrzałości:

fizycznej, psychicznej,
społecznej, duchowej.

Profilaktyka to:

• proces wspierania młodego

człowieka w radzeniu sobie
z trudnościami
zagrażającymi rozwojowi
oraz eliminowanie
czynników zagrażających
zdrowiu i życiu,

• ograniczanie i

likwidowanie czynników
ryzyka,

• inicjowanie i wzmacnianie

czynników chroniących.

Program profilaktyki (w

szkole/placówce)

• To dokument, który jest tworzony przez szkołę,

a którego realizacja zaplanowana jest na kilka lat.

• Zawiera treści, które realizować mają potrzeby

środowiska - wynikające z diagnozy.

• Do jego realizacji powinni włączyć się wszyscy

nauczyciele.

• Powinien swoimi działaniami edukacyjnymi

obejmować wszystkie podmioty w szkole

(uczniów, nauczycieli, rodziców, administrację).

• Powinien opisywać szereg innych działań jak:

zajęcia pozalekcyjne, współpracę z instytucjami,

działania podejmowane na rzecz społeczności

lokalnej czy we współpracy z nią.

Profilaktyka uzależnień w

szkole

Może być realizowana jako jedno z zadań

programu profilaktyki w szkole.

Używanie alkoholu i innych środków

odurzających należy bowiem do najczęściej

wymienianych zachowań dysfunkcjonalnych

z jakimi stykamy się w szkole obok:

wczesnej aktywności seksualnej, braku

zainteresowania nauką, problemów z

dyscypliną, stosowania różnorodnych form

przemocy lub bycia ofiarą przemocy, agresji

itp.

Zachowania

dysfunkcjonalne

• Są tym, co powinno wzbudzać niepokój

nauczycieli i zachęcać ich do
podejmowania działań
profilaktycznych (interwencji
profilaktycznej).

• Powinni oni szukać odpowiedzi na

pytania: - Dlaczego jest jak jest?
- Co zrobić aby usunąć przyczyny?

Czy szkoła i nauczyciele są przygotowani

do prowadzenia wszelkich działań

profilaktycznych,

a profilaktyki uzależnień w

szczególności?

Nie !!!

W profilaktyce wyróżnia się kilka poziomów:

Profilaktyka pierwszorzędowa, to działania mające

na celu budowanie i rozwijanie różnorodnych

umiejętności radzenia sobie z wymogami życia.

Ważne jest również, aby dostarczać rzetelnych

informacji, dostosowanych do specyfiki odbiorców.

Wspiera ona proces wychowawczy, rozbudowując go

o wiedzę i umiejętności zwiększające odporność na

zagrożenia.

Realizatorami tzw. profilaktyki pierwszorzędowej są

przede wszystkim nauczyciele

Profilaktyka

drugorzędowa

(lub wczesna

identyfikacja)

• Ma na celu ujawnianie osób przejawiających

pierwsze objawy zaburzeń oraz pomaganie im

w zrozumieniu istoty problemów i wycofaniu się

z dysfunkcji.

To uzupełnienie procesu wychowawczego o

postacie wczesnej interwencji. „Zawróć póki

czas’

Realizatorami tzw. profilaktyki drugorzędowej mogą być

nauczyciele jeżeli posiadają stosowne przygotowanie

(powinni być jednak wspierani przez: psychologów,

pedagogów szkolnych, terapeutów)

a powinni być: socjoterapeuci, trenerzy (np.:ART.)

Profilaktyka trzeciorzędowa

• Rozumiana jest jako interwencja po zakończeniu

pomocy terapeutyczno – rehabilitacyjnej. Ma na
celu przeciwdziałanie nawrotowi zaburzenia, a z
drugiej strony umożliwienie powrotu do
społeczeństwa i satysfakcjonującego w nim
funkcjonowania.
Szkoła nie jest jeszcze przygotowana do działań
rehabilitacyjnych, chociaż wracają do niej dzieci
po leczeniu uzależnień.

• Realizatorami powinni być profesjonaliści:

psycholodzy, terapeuci, lekarze, psychiatrzy,
których w szkole jeszcze nie ma.

J.F.

French i N.J.Kaufman

wyróżniają

sześć strategii profilaktycznych-

działania

1. Programy informacyjne – ich celem

jest dostarczenie rzetelnych,

prawdziwych, adekwatnych,

aktualnych informacji

o zagrożeniach i możliwościach

zabezpieczania się przed nimi.

Forma: broszury, ulotki, plakaty, wykłady,

seminaria

2. Programy edukacyjne

• Opierają się na założeniach, że jeżeli ludzie mają

deficyty – w porozumiewaniu się, podejmowaniu
decyzji, rozwiązywaniu problemów, radzeniu sobie
ze stresem – to nie mogą sprawnie funkcjonować
społecznie i zaspokajać w sposób akceptowany
swoich potrzeb. Robią to w sposób
dysfunkcjonalny (używając środków odurzających,
stosując przemoc...).

Programy edukacyjne mają pomóc jednostkom
w rozwijaniu umiejętności społecznych i
życiowych, zabezpieczając je, tym samym przed
zachowaniami dysfunkcjonalnymi.

3. Programy działań

alternatywnych

• Opierają się na założeniu, że zapobiegać

dysfunkcjonalności można na drodze wzmacniania

pozytywnej świadomości siebie, wywoływania

zadowolenia i uzyskiwania pozytywnych

wzmocnień oraz poczucia przynależności bez

konieczności sięgania po zachowania problemowe.

• Co można osiągnąć poprzez zachęcanie dzieci

i młodzieży do uczestnictwa w działaniach:

artystycznych, społecznych, sportowych,

wolontariacie. Dotyczy to zwłaszcza dzieci

i młodzieży zaniedbanej wychowawczo

4. Programy interwencyjne

• Zmierzają do pomagania osobom

dysfunkcjonalnym w identyfikowaniu

swoich problemów i poszukiwanie

możliwości ich rozwiązywania,

wspieranie w sytuacjach kryzysowych.

• Podstawowe techniki interwencji to:

poradnictwo indywidualne (w tym

nauczycielskie), rodzinne, telefon zaufania,

rówieśniczy doradcy, opiekunowie

młodszych kolegów, liderzy grup

rówieśniczych, rówieśniczy edukatorzy.

Strategie zmniejszania

szkód:

5. Programy zmian

środowiskowych

• Nakierowane na identyfikację i zmienianie tych

czynników środowiska społecznego i fizycznego,

które sprzyjają zachowaniom dysfunkcjonalnym

(eliminowanie czynników ryzyka, wprowadzanie

czynników chroniących).

• Mogą obejmować modyfikację

- środowiska, w którym przejawia się takie

zachowanie

- miejsca w którym przebywają osoby

dysfunkcjonalne,

- ochranianie społeczeństwa przed zachowaniami

osób dysfunkcjonalnych

6. Strategie zmian przepisów

społecznych

• Ukierunkowanie są na całą

społeczność lokalną. Są to na ogół
zmiany przepisów prawnych, zmiany
rozporządzeń lokalnych
i instytucjonalnych – ograniczanie
dostępności, ograniczanie dystrybucji,
redukowanie negatywnych skutków

Czytaj więcej w: Z.B.Gaś 2004, B. Kamińska - Buśko-red. 2005)

Istota profilaktyki

•

Aktywność – profilaktyka wyprzedza problemy

•

Ukierunkowanie na potrzeby – pomaganie

w konstruktywnym zaspokajaniu potrzeb

•

Ogólne podejście wyrastające z dyscyplin:

zdrowie (psychiczne, fizyczne), uzależnienia,

przestępczość nieletnich

•

Osobista odpowiedzialność – człowieka za siebie

•

Wielowymiarowość działań – angażować zarówno

różnorodnych realizatorów, jak i odbiorców...

•

Jednostka/ środowisko – profilaktyka musi

uwzględniać wymiar osobisty i środowiskowy

•

Niskie koszty działania w porównaniu z

leczeniem, terapią, rehabilitacją.

Aby działania profilaktyczne

były skuteczne...

• Muszą być poprzedzone diagnozą, której

celem jest identyfikacja problemów, określenie

ich przyczyn, po to by móc zaprojektować

działania zapobiegawcze

• Obejmować całe środowisko szkolne
• Zadania wynikają z diagnozy (zjawisk

niepokojących, problemowych) potrzeb.

• Ustalony jest sposób realizacji –

harmonogram, kto i za co jest odpowiedzialny.

• Zaplanowano ocenę (zarówno bieżącą, jak i

końcową) skuteczności podejmowanych

działań

Co poprzedza interwencje

• Ustalenie w szkole reguł, zasad oraz procedur,

aktualizacja szkolnych przepisów – zapisy w statucie

• Zapoznanie społeczności szkolnej z

procedurami postępowania w sytuacji zachowań

świadczących o złamaniu przyjętych norm, zasad.

• Program profilaktyki w szkole uwzględniający

problematykę przeciwdziałania uzależnieniom.

• Realizacja przyjętych treści programu profilaktyki –

zajęcia psychoedukacyjne i profilaktyczne.

• Wczesna interwencja – kontakty pomocne –

rozmowy , kiedy zauważymy najmniejsze symptomy

świadczące o zmianie zachowania

Dlaczego środki psychoaktywne

są takie atrakcyjne dla młodych

ludzi?

• Nie tylko dlatego, że zmieniają świadomość

i (z ciekawości) „warto sprawdzić” jak to jest?

• Ale przede wszystkim, że ważny jest aspekt

społeczny ich używania (inicjacja odbywa się w

grupie)

• Używającym towarzyszą pozytywne (używają silni,

nonkonformiści, odważni...) i negatywne

stereotypy (degeneraci...).

• Pozwalają demonstrować lub za ich pomocą

uzyskiwać (najczęściej od rodziców), to czego nie

można uzyskać w inny sposób.

• Używanie może być komunikatem –mam problem

Co mówić młodym ludziom o

narkotykach

i innych substancjach

psychoaktywnych?

• Mogą być szkodliwe dla zdrowia: fizycznego,

psychicznego i rozwoju młodego człowieka.

• Powodować zachowania przestępcze i konflikty z

prawem (niektóre zawody wymagają niekaralności).

• Powodują zmiany w zachowaniu -„ bez hamulców”
• Obniżają koncentrację uwagi, zaburzają procesy

pamięci i obniżają wydolność umysłową.

• Mogą powodować depresję i inne nieprzyjemne stany

(np.:lękowe)

• Wpływają na wygląd pogarszająco: pryszcze, matowe

włosy, ziemista cera, brzydka skóra, wahania wagi

• Negatywnie wpływają na rozwój seksualny
• Powodują poczucie izolacji
• Uzależniają – zniewalają

Co robić gdy zaczną

eksperymentować?

•Karać?

Nie

Rozmawiać, rozmawiać,

rozmawiać...

• Rozmowa może budować porozumienie,

ułatwia prawdziwy kontakt.

• Prowadzona w atmosferze życzliwości

pozwala ujawniać uczucia.

• Dzięki niej możemy ustalić przyczyny.
• Jeżeli jesteśmy do niej przygotowani, to

pomaga rozwiązywać problemy.

• Można podczas niej przekonać młodego

człowieka do zmiany zachowań, albo

zachęcić do leczenia.

Jak rozmawiać?

• Najpierw się przygotuj do rozmowy:

-wybierz odpowiedni czas i miejsce

-zastanów się co i jak powiesz: fakty

- zastanów się jaki chcesz osiągnąć cel?

• Ustalcie zasady rozmowy: uważne słuchanie bez

przerywania sobie, ...

• Pamiętaj, że ważna jest atmosfera: życzliwości i

bezpieczeństwa (nie atakuj, nie oskarżaj, nie

osądzaj).

• Powiedz co wiesz w sprawie – mów o faktach, co

widzisz, powiedz co czujesz ...

• Powiedz jakie są twoje oczekiwania...
• Ustal warunki –realne...
• Powiedz o sankcjach w przypadku złamania

warunków kontraktu.

Interwencja

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z

dnia 31 stycznia2003r.

• w sprawie szczegółowych form działalności

wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci

i młodzieży zagrożonych uzależnieniem

§9.Szkoły i placówki podejmują działania

interwencyjne polegające na

powiadomieniu rodziców i Policji w

sytuacjach kryzysowych,

w szczególności gdy dzieci lub młodzież

używają, posiadają lub rozprowadzają

środki lub substancje psychoaktywne

cd. rozporządzenia

• §10.Szkoły i placówki opracowują, zgodnie ze statutem,

strategię działań wychowawczych i zapobiegawczych oraz
interwencyjnych wobec dzieci i młodzieży zagrożonych
uzależnieniem, która uwzględnia w szczególności:

Procedury postępowania w sytuacjach szczególnych zagrożeń

związanych z ze środkami odurzającymi i psychotropowymi i
uwzględnieniem zadań osób podejmujących interwencję

Współpracę z rodzicami w zakresie działań wychowawczych i

zapobiegawczych, prozdrowotnych oraz interwencyjnych

Sposób współdziałania pracowników szkoły ze służbą zdrowia i

Policją w sytuacjach wymagających interwencji

W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że na

terenie szkoły znajduje się uczeń pod wpływem

alkoholu lub narkotyków powinien podjąć

następujące kroki:

• Należy powiadomić o swoich przypuszczeniach, pedagoga, wychowawcę klasy i

dyrektora

• Należy odizolować ucznia od reszty klasy, jednak ze względów bezpieczeństwa nie

pozostawiać go samego; stworzyć warunki, w których nie będzie zagrożone jego życie

ani zdrowie

• Wezwać lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości lub odurzenia, ewentualnie

udzielenia pomocy medycznej.

• Zawiadomić rodziców/opiekunów, których należy zobowiązać do niezwłocznego

odebrania ucznia ze szkoły.

• Dyrektor szkoły zawiadamia najbliższą jednostkę policji, gdy rodzice ucznia

będącego pod wpływem alkoholu – odmawiają przyjścia do szkoły, a jest on agresywny,

bądź swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia albo zagraża życiu lub zdrowiu

innych osób.

• Gdy rodzice/opiekunowie odmówią odebrania dziecka, o pozostawieniu ucznia w

szkole, czy przewiezieniu do placówki służby zdrowia, albo przekazaniu go do

dyspozycji funkcjonariuszom policji – decyduje lekarz, po ustaleniu, aktualnego stanu

zdrowia ucznia i w porozumieniu z dyrektorem szkoły/placówki.

• W przypadku stwierdzenia stanu nietrzeźwości, policja ma możność przewiezienia

ucznia do izby wytrzeźwień, albo do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych, na

czas niezbędny do wytrzeźwienia (maksymalnie do 24 godzin). O fakcie umieszczenia

zawiadamia się rodziców/opiekunów oraz sąd rodzinny jeśli uczeń nie ukończył 18 lat

W przypadku, gdy nauczyciel podejrzewa, że uczeń

posiada przy sobie substancję przypominającą

narkotyk, powinien podjąć następujące kroki:

• W obecności innej osoby (wychowawca, pedagog, dyrektor, itp..) ma prawo

zażądać, aby uczeń przekazał mu substancję

, pokazał zawartość torby

szkolnej oraz kieszeni (we własnej odzieży), ewentualnie innych

przedmiotów budzących podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną

substancją.

Nauczyciel nie ma prawa samodzielnie wykonać czynności

przeszukania odzieży

ani teczki ucznia – jest to czynność zastrzeżona

wyłącznie dla policji.

• O swoich spostrzeżeniach

ma obowiązek powiadomić dyrektora szkoły

oraz rodziców/opiekunów ucznia

i wzywać ich do natychmiastowego

stawiennictwa

• W przypadku, gdy uczeń, mimo wezwania, odmawia przekazania

nauczycielowi substancji i pokazania zawartości teczki, dyrektor szkoły

wzywa policję, która przeszukuje odzież i przedmioty należące do ucznia

oraz zabezpiecza znalezioną substancję i zabiera ją do ekspertyzy.

• Jeżeli uczeń wyda substancję dobrowolnie, nauczyciel po odpowiednim

zabezpieczeniu, zobowiązany jest bezzwłocznie przekazać ją do jednostki

policji. Wcześniej próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył

substancję. Całe zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie

dokładną notatkę z ustaleń wraz ze swoimi spostrzeżeniami.

W przypadku uzyskania informacji, że uczeń który,

nie ukończył 18 lat, używa alkoholu lub innych

środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

uprawia nierząd, bądź przejawia inne zachowania

świadczące o demoralizacji, nauczyciel powinien

podjąć następujące kroki:

Ustawa o postępowaniu w sprawach

nieletnich Art.4 §1.

Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o

demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie
zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu
zabronionego,

systematyczne

uchylanie

się

od

obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
używanie alkoholu lub innych środków w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie
nierządu,

włóczęgostwo,

udział

w

grupach

przestępczych,

ma społeczny obowiązek odpowiedniego

przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o
tym rodziców lub opiekunów nieletniego, szkoły, sądu
rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.

Kodeks postępowania karnego

Art.304

§1.
Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa

ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o
tym prokuratora lub Policję.

§2.
Instytucje Państwowe i samorządowe, które w związku ze swą

działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa
ściganego

z

urzędu,

są

obowiązane

niezwłocznie

zawiadomić

o

tym

prokuratora lub

Policję

oraz

przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia
organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu
wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie
dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa

Wychowawca ma obowiązek

poinformowania o fakcie

pedagoga/psychologa szkolnego

i dyrektora szkoły.

Wychowawca

wzywa do szkoły rodziców

,

(prawnych opiekunów) ucznia i przekazuje im
uzyskaną informację.

Przeprowadza rozmowę z

rodzicami oraz uczniem w ich obecności. W
przypadku potwierdzenia informacji
zobowiązuje ucznia do zaniechania
negatywnego postępowania, rodziców zaś
bezwzględnie do szczególnego nadzoru nad
dzieckiem.

W toku interwencji profilaktycznej

można zaproponować rodzicom skierowanie
dziecka do specjalistycznej placówki i udział
dziecka w programie terapeutycznym.

Przebieg interwencji

Rozmowa z uczniem

diagnoza porada

Rozmowa z rodzicami

diagnoza, porada, wspólne opracowanie postępowania

kontraktu

Wspólna rozmowa z uczniem i rodzicami

uczeń negocjuje i podpisuje kontrakt

Monitorowanie

wymiana informacji

między szkołą a rodzicami

Co jeśli rozmowa nie

skutkuje ?

Jeżeli powtarzają się przypadki,

w

których

uczeń

(przed

ukończeniem 18 lat) znajduje się

pod

wpływem

alkoholu

lub

narkotyków na terenie szkoły, to

dyrektor szkoły ma obowiązek

powiadomienia o tym policję

(specjalistę ds. nieletnich) lub sąd

rodzinny.

Podsumowanie

Skuteczność działań profilaktycznych zależy od:

• Przygotowania się: świadomości zasobów

ludzkich i materialnych.

• Współpracy wszystkich podmiotów w szkole
• Aktualizacji prawa szkolnego.
• Realizacji zadań edukacyjnych określonych w

programie profilaktyki.

• Przepływu informacji.
• Umiejętności realizatorów, a w szczególności

prowadzenia rozmów wspierających ,

profilaktycznych i interwencyjnych.

Izabela Zajączkowska

konsultant ds. profilaktyki i

przeciwdziałania patologiom

Centrum Doradztwa i

Doskonalenia Nauczycieli w

Szczecinie

[e-mail]

Tel.: [phone]