Adolescencja

od 10 -12 do 20 - 23 r. ż.

Wczesna adolescencja

(dorastanie)

Późna adolescencja

(młodzieńczość)

Intensywne przemiany

organizmu i psychiki

Stabilizowanie się zmian

Wkraczanie w szersze życie społeczne

Autonomia psychiczna

Rosną możliwości
poznawcze, poszerzają się
zainteresowania



Procesy informacyjne przebiegają szybciej, są

bardziej dokładne i ukierunkowane



Percepcja – najwyższa w ciągu życia

wrażliwość zmysłów (spostrzeżenia bardziej

dokładne, wielostronne i ukierunkowane)



Rozwój uwagi dowolnej



Rozwój pamięci logicznej i dowolnej

Zmiany poznawcze



Piaget: Przejście do stadium operacji

formalnych: rozwój logicznego i abstrakcyjnego
myślenia



Rozwija się zdolność do refleksji i autorefleksji,

do rozważań natury moralnej



Dostrzegają różne opcje, stawiają pytania,

posługują się ironią, parodią i metaforą



Otwartość łączy się z krytycyzmem

Komunikacja



Wzrost zasobu słownictwa i treści wypowiedzi



Zrozumienie struktury gramatycznej języka



Sprzyja to młodzieńczej twórczości i uczestnictwu w

życiu kulturalnym

Zmiany interakcji z
rodzicami



Przejście od więzi dziecięcej zależności do

więzi opartej na partnerstwie



Konflikty



Główne źródło = nieokreślony status

dorastających (nie dziecku i nie dorosły)

Interakcje z rówieśnikami



Tworzy się poczucie wspólnoty, podział na „My” i „Oni” (dorośli)



Na początku okresu dorastania – antagonizm płci = wzajemna

niechęć do siebie osób płci odmiennej, zwykle pozorny



Wpływ rówieśników wzrasta, głównie w zakresie sposobu

spędzania wolnego czasu, języka, wyglądu zewnętrznego i stylu

bycia  specyficzna kultura młodzieżowa



Wchodzenie w związki rówieśnicze: paczki (kliki), grupy, związki

przyjaźni



Z wiekiem rośnie znaczenie związków przyjaźni



Czas na pierwszą miłość



Pierwsze doświadczenia seksualne

Dojrzewanie organizmu



Zmiany w obrazie własnej osoby



Zmiany w spostrzeganiu osoby przez

otoczenie



Wpływ na samoocenę oraz zachowanie się

Zmiany emocjonalne



Intensywne zmiany



Większe pobudzenie emocjonalne + labilność

emocjonalna



Ambiwalencja uczuć



Poczucie zakłopotania powoduje: nagle

pojawiający się rumieniec, mimowolna erekcja,
itp..

Sfera emocjonalna



Nasila się lękliwość (u wielu), która osiąga

szczyt ok. 13-14 r.ż.



Częste lęki społeczne (przed niepowodzeniem

czy przed ekspozycją społeczną)

Tożsamość



Często dochodzi do tzw.: kryzysu tożsamości,



(Erikson)- by go pokonać musi scalić

dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w
pełnionych przez siebie rolach i uzyskać integrację
swojej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją
przyszłości



Stabilizowanie się tożsamości oraz uczuć

przypada na drugą fazę adolescencji-wiek
młodzieńczy

Późna adolescencja
(wiek młodzieńczy)



Rozwijanie dojrzałości uczuciowej:

Zależność uczuciowa 

niezależność

Niekontrolowane uzewnętrznianie uczuć 

kontrola ich

Nieopanowane uleganie uczuciom 

opanowanie

Egocentryzm



socjocentryzm

Potrzeby seksualne



Rozwijają się na podłożu dojrzewania płciowego



Wyraża się: pobudzeniem, objawami napięcia

seksualnego



Silniejsze u chłopców



Czas inicjacji zróżnicowany



Nastawienia do seksu: hedonistyczne, wulgarne

oraz świadomie powściągliwe

Pierwsza miłość romantyczna



Idealizowanie obiektu miłości



Rzadko przekształca się w trwały związek

Rozwój moralny

Moralność



Stadium autonomii moralnej (Piaget):

postępowanie uniezależnia się od opinii
otoczenia, jest wyznaczane przez intencje,



Idealizm młodzieńczy = potrzeba czynienia

dobra



Wiara i religia- okres poszukiwania,

ustosunkowania się do Boga, buntu

Stadia rozwoju
rozumowania moralnego
wg Kohlberga



Poziom I -

Przedkonwencjonalny

(wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny) -

Dziecko kieruje się tym, co dla niego przyjemne i przykre



Stadium 1 -

Orientacja posłuszeństwa i kary - Egocentryzm.

Reguły przestrzega się tylko po to, by unikać kary. Punkt
widzenia i interesy innych nie są brane pod uwagę.



Stadium 2 -

Orientacja naiwnie egoistyczna - Relatywizm

moralny.

Działanie dobre to działanie, które ma na celu

dobro własne a nie innych. Potrzeby innych są brane pod
uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla
własnego dobra.



Poziom II -

Konwencjonalny (aprobata społeczna) (ok. 13-16

rok życia)-

jednostka zaczyna orientować się w

konwencjach społecznych.



Stadium 3

- Orientacja "dobrego chłopca/dziewczyny" –

Czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu

na intencje jednostki. Cenione są społecznie

akceptowane standardy zachowania.



Stadium 4

- Orientacja prawa i porządku –

Pojawia się szacunek dla autorytetów oraz przekonanie,

że reguły społeczne muszą być przestrzegane.



Poziom III -

Postkonwencjonalny (zasady moralne, ideały)

(powyżej 16 roku życia)

- jednostka może być autonomiczna

moralnie, może porównywać własne zasady moralne z

zasadami innych.



Stadium 5

- Orientacja umowy społecznej i legalizmu –

To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej

grupie społecznej.



Stadium 6

- Orientacja uniwersalnych zasad sumienia –

O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady

etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi

zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi.

Według badań…



Około 10% osób osiąga dwa najwyższe stadia

przed ukończeniem 20 r.ż.



Orientacja moralna – konsekwencją rozwoju

poznawczego



Aktualne badania:

1.

Znacząca rola rodziców w rozwoju moralnym

ich dzieci

2.

Rola emocji w moralnym rozwoju – pw. empatii

Wczesna dorosłość

od 20 - 23 do 35 - 40 r. ż.

Charakterystyka wczesnej
dorosłości

Sprawność umysłowa - stały wysoki
poziom, który pod koniec tego okresu
wykazuje tendencje do obniżania się



Nowe, specyficzne cechy myślenia:

1.

Relatywizm

(zrozumienie, że wiedza zależy od

subiektywnych doświadczeń i punktu widzenia)

2.

Dialektyczność

3.

Systemowy charakter

Rozwój społeczny



Uwarunkowany kulturowo



Założenie rodziny – wkraczanie w nowe role

społeczne: ……?



Rozwój jednostki a rozwój zmian, jakim

podlega jej rodzina

Periodyzacja życia
rodzinnego

1.

Faza wstępna – narzeczeństwo

2.

Faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od
ślubu do urodzenia się pierwszego dziecka)

3.

Rozbudzanie i rozwój postaw rodzicielskich
(do osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)

4.

Faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego

5.

Faza pustego gniazda

Osobowość



Podtrzymywanie i dopełnianie poczucia

własnej tożsamości



„JA” integracja idealnej koncepcji z realnym

obrazem świata i siebie samego



Rozwój autonomii związanej z niezależnością

w podejmowaniu decyzji i braniem za nie
odpowiedzialności

Zintegrowana osobowość

Zintegrowana osobowość

oraz poczucie

poczucie

własnej

własnej

tożsamości

tożsamości

kształtowania się

zdolności

zdolności

do przeżywania

do przeżywania

bliskości z drugim człowiekiem

bliskości z drugim człowiekiem

Warunek konieczny do…

Okres średniej dorosłości
– wiek średni

od 35 - 40 do 55 - 60 r. ż.

Funkcje
psychomotoryczne



Spadek siły mięśni oraz koordynacji ruchowej



Obecny styl życia a sprawność fizyczna



Kompensacja deficytów- odwoływanie się do
doświadczeń oraz stosowanie
efektywniejszych strategii działania

Myślenie



Stopniowo obniża się szybkość, wydajność oraz zakres
przetwarzania informacji



Czynnik doświadczenia i praktyki w dużym stopniu
niweluje różnice związane z wiekiem

Pamięć



Spadek poziomu wydolności



Gorsze zapamiętywanie



Wolniejszy przebieg procesów
umożliwiających dostęp do pamięci
długotrwałej

Zmiany w rolach

rodzice wobec dorastających

dzieci oraz w stosunku do

własnych starzejących się

rodziców

Periodyzacja życia
rodzinnego

1.

Faza wstępna – narzeczeństwo

2.

Faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od
ślubu do urodzenia się pierwszego dziecka)

3.

Rozbudzanie i rozwój postaw rodzicielskich
(do osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)

4.

Faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego

5.

Faza pustego gniazda

Kolejna faza życia rodziny:

Rozbudzanie i rozwój postaw
rodzicielskich (do osiągnięcia przez
dziecko dojrzałości)



Nowa rola: akceptacja

potrzeby autonomii,

eksplorowania świata i

niezależności

dorastających dzieci +

zaspakajanie potrzeby

pomocy i wsparcia

Kolejna faza – „opuszczonego
gniazda”



Różne reakcje:
odroczenia momentu
odejścia dziecka,
pozostanie z
uczuciem pustki i
smutku

Stosunek do własnych
rodziców



Przejęcie za nich
odpowiedzialności



Obustronne więzi
stają się coraz
silniejsze

Osobowość



Rozwój osobowości (Jung) w wieku średnim

obejmuje dwa cele:

1.

Sfinalizowanie fazy indywiduacji

(integrację oraz zrównoważenie wszystkich

składowych psychiki człowieka)

2.

Wejście w fazę transcendencji

(zdobycie

wglądu w istotę człowieczeństwa oraz

osiągnięcie świadomości życia w jedności z

całym światem i w zgodzie z prawami natury)

Zadaniem wieku średniego
(wg Eriksona) jest…



Rozwój 

Przekazanie własnego

dziedzictwa, wiedzy i koncepcji świata
następnym pokoleniom, nie tylko własnym
dzieciom, ale również przedstawicielom
młodszej generacji

Jeśli nie jest realizowany następuje…

… Zatrzymanie rozwoju własnego - stagnacja

Kryzys wieku średniego

Objawy:



obawa o przyszłość,



nieumiejętność cieszenia się czasem

wolnym,



przekonanie o pogarszającym się

zdrowiu,



negatywna ocena pożycia

małżeńskiego oraz pracy,



stres związany z koniecznością

opieki nad starzejącymi się rodzicami

Utrata pracy



Czynniki finansowe + psychologiczne
konsekwencje



Radzenie sobie: dodatkowe źródła zarobków,
wsparcie rodziny lub przyjaciół, indywidualna
interpretacja sytuacji, rozwój psychospołeczny

Osiąganie mistrzostwa



Nie wysoki poziom rozwoju ogólnych zdolności

umysłowych, ale szczególny poziom kompetencji

w zakresie umiejętności związanych z

wykonywanym zawodem



Systemy wiedzy eksperckiej



Podstawową cechą myślenia i działania:

automatyzacja, pozwala na podział uwagi 

równoczesne realizowanie dwóch czynności; daje

większą sensytywność na nowe, nieoczekiwane

informacje w sytuacji zewnętrznej, mające istotne

znaczenie dla przebiegu realizowanego działania

Okres późnej dorosłości
– wiek starzenia się

od 55 – 60 r. ż. I więcej

Obniżenie sprawności

fizycznej



Ograniczona zdolność do

wysiłku



Zwiększona męczliwość



Pogorszenie słuchu i wzroku



Ograniczenie aktywności



Ogólny spadek wigoru

Wymiar psychospołeczny
starości



Główną kategorią- pojęcie straty



Najczęstsze zdarzenia krytyczne:

1.

Utrata zdrowia/kondycji/atrakcyjności fizycznej

2.

Utrata bliskich osób

3.

Utrata statusu społecznego i ekonomicznego

(przejście na emeryturę zmusza do zmiany trybu

życia, zagospodarowania czasu wolnego,

ogranicza kontakty z ludźmi i pogarsza warunki

materialne)

4.

Utrata poczucia przydatności i prestiżu

5.

Zbliżająca się perspektywa śmierci

Adaptacja do starości

Podkreśla się głównie wpływ stanu zdrowia na adaptację do starości



Teoria aktywności: optymalny proces starzenia się pozwala na

utrzymanie dotychczasowego zaangażowania życiowego, to

osoby aktywne, obecne w życiu społecznym, znajdujące

zastępcze zajęcia, substytuty utraconej miłości, nawiązują nowe

więzi przyjacielskie



Teoria wycofania się: wyłączenie się z życia społecznego

stanowi naturalną i ważną potrzebę rozwojową w późnej

dorosłości, pozwala to osiągnąć równowagę psychiczną oraz

przyczynia się do rozwoju osobowości



Teoria stresu starości: obniżenie sprawności oraz utrata

dotychczasowego statusu społecznego i materialnego działa jak

stresory, zmuszają człowieka do readaptacji, pozbawiają

nabytych cech

Sfera percepcyjno-
motoryczna



Słabnie wrażliwość zmysłów



Osłabienie selektywności uwagi oraz
zdolności do jej koncentracji



Spowolnienie czasu reakcji: wydłużenie czasu
reakcji oraz spowolnienie wykonania
czynności



Obniżenie sprawności psychomotorycznej

Pamięć



Obniżenie zdolności - w
odniesieniu do pamięci
mechanicznej i
bezpośredniej



Zapamiętywanie zależy
od: czasu prezentacji
materiału oraz od jego
rodzaju



Możliwość udoskonalania-
mnemotechniki

Emocje



W warunkach nowych i stresowych ludzie

starzy osiągają wyższy poziom pobudzenia



Dłużej trwa powrót do stanu podstawowego



Nie potrafią skutecznie wyhamowywać emocji



Silny efekt emocjonalnej deterioracji

procesów umysłowych

Wg Eriksona starość to czas gdy
człowiek dokonuje oceny własnego
życia.



Głównym zadaniem jest zdobycie uznania dla

swoich osiągnięć, zaakceptowanie siebie.



Pomyślne rozwiązanie konfliktu: poczucie

satysfakcji z własnego życia, pogodzenie ze

śmiercią.



Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: żal z powodu

błędów życiowych i straconych szans, lęk przed

śmiercią.

Osobowość

Integracja ego vs

rozpacz

Stan umysłu

skoncentrowany

na osiągnięciu poczucia

harmonii oraz sensu

Brak lęku przed śmiercią

Nienarcystyczna miłość

Akceptacja siebie

i własnego cyklu życia

Stan rozpaczy

sygnalizowany wzmożonym

lękiem przed śmiercią

Żal, poczucie winy

z powodu stylu życia

Ostatni etap życia

Problem umierania i śmierci

Faza preterminalna
(R.Kastenbaum)



Powrót do przeszłości i reinterpretacja

doświadczenia odnajdywanie sensu życia



Lęk przed śmiercią  łagodzony przez poczucie

sensu przeżytego życia (najbardziej pomocne

rozmowy o niej i o problemach z nią związanych)

Dziękuję za uwagę!