ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

ATMOSFERYCZNEGO W POLSCE

POWSTAJĄCE W WYNIKU SPALANIA

ODPADÓW

Janusz Świątczak

Państwowy Zakład Higieny

Warszawa - 11 maja 2006 r.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

2

GŁÓWNE TEZY WYSTĄPIENIA

Spalanie odpadów, zwłaszcza w nieodpowiednich

instalacjach oraz w warunkach niekontrolowanych
powoduje znaczący wzrost wielkości emisji do
powietrza szeregu niebezpiecznych zarówno dla
zdrowia jak i dla środowiska substancji:

chlorowodoru, fluorowodoru, tlenków azotu i siarki,

tlenku węgla, trwałych związków organicznych (TZO),
lotnych węglowodorów, pyłów z zaadsorbowanymi
związkami metali ciężkich i wielopierścieniowymi
węglowodorami aromatycznymi oraz odorów.

Szereg wymienionych grup substancji zostaje

włączonych do łańcucha troficznego powodując wzrost
ryzyka wystąpienia odległych, niepożądanych skutków
zdrowotnych.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

3

CO WIEMY O GOSPODARCE DPADAMI W POLSCE

• Systemy: prawny oraz informacyjny są od kilku lat

dostosowywane do wymogów UE

• Porównywalność danych statystycznych w ujęciu

historycznym jest ryzykowna lub wręcz niemożliwa

• Od 2000 r. maleje ilość zebranych odpadów

komunalnych

• Osiągnięty w 2004 r. poziom recyklingu odpadów

opakowaniowych wyniósł: 57% dla opakowań z papieru
i tektury oraz 22% dla opakowań z tworzyw sztucznych

• 97.5% zebranych w 2004 r. odpadów komunalnych

poddano unieszkodliwieniu, w tym 94.2% zdeponowano
na składowiskach, 2.4% poddano kompostowaniu a
0.9% spalono

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

4

CO WIEMY O SPALANIU DPADÓW W POLSCE

•

Istnieją wojewódzkie wykazy instalacji, w których w
sposób kontrolowany spala się odpady.

•

Istnieją bilanse emisji podstawowych zanieczyszczeń
do atmosfery z zewidencjonowanych instalacji do
spalania odpadów.

•

Istnieją rejestry decyzji dotyczących wielkości
dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń z
zewidencjonowanych instalacji.

•

Istnieją studia oddziaływania na środowisko
większości zewidencjonowanych instalacji.

•

Istnieje społeczne przyzwolenie na spalanie
odpadów poza instalacjami do tego przeznaczonymi
- brak przepisów wykonawczych, które by
przeciwdziałały skutecznie temu zjawisku.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

5

CZEGO NIE WIEMY O SPALANIU ODPADÓW W POLSCE

Między innymi, nie znamy:

Wielkości masy poszczególnych rodzajów odpadów,

zwłaszcza niebezpiecznych, które ulegają
spaleniu w warunkach niekontrolowanych.

Udziału odpadów w powstawaniu tzw. niskiej emisji

zanieczyszczeń.

Faktycznych wskaźników emisji dla poszczególnych

substancji powstających w wyniku spalania w
niekontrolowanych warunkach.

Faktycznych wielkości imisji niebezpiecznych

mikrozanieczyszczeń pochodzących ze spalania
odpadów w warunkach niekontrolowanych.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

6

RODZAJE ODPADÓW SPALANYCH W RAMACH

NISKIEJ EMISJI (PALENISKA DOMOWE, SPALANIE NA

OTWARTEJ PRZESTRZENI)

• Odpady drewniane, w tym drewno impregnowane i

lakierowane

• Materace, meble tapicerskie oraz poprodukcyjne ścinki

materiałów z włókien chemicznych, sztucznej i
naturalnej skóry

• Pojemniki i butelki z tworzyw sztucznych po napojach,

farbach i lakierach, rozpuszczalnikach oraz środkach
ochrony roślin i olejach silnikowych

• Zużyte opony i inne odpady z gumy
• Różne przedmioty z tworzyw sztucznych, w tym z PCW
• Opakowania z tworzyw sztucznych, impregnowanej

tektury i papieru po środkach spożywczych

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

7

PRZYCZYNY SPALANIA ODPADÓW

W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH

• Niedostateczna świadomość ekologiczna

właścicieli domów jednorodzinnych i gospodarstw
rolnych

• Niedostateczna infrastruktura techniczna służąca

gromadzeniu i utylizacji odpadów na obszarach
rozproszonej zabudowy mieszkaniowej

• Stały wzrost cen paliw, zwłaszcza bardziej

ekologicznych, energii elektrycznej oraz usług w
zakresie wywozu i utylizacji odpadów

• Brak skutecznych aktów prawnych obligujących

właścicieli budynków prywatnych do prowadzenia
racjonalnej gospodarki odpadami

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

8

• Spalanie w paleniskach i małych
kotłowniach domowych odbywa się w
niskiej temperaturze (200 - 500

o

C), co

sprzyja powstawaniu takich zanieczyszczeń
jak pyły, tlenek węgla, kwaśne aerozole
oraz trwałe zanieczyszczenia organiczne,
zwłaszcza dioksyny i furany (PCDD/F) oraz
wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne (WWA).

• W 2003 r. procesy spalania w sektorze
komunalnym i mieszkaniowym były
odpowiedzialne za 39.1% krajowej emisji
PCDD/F, 84.6% krajowej emisji WWA (w tym
za 77.8% emisji benzo(a)pirenu) oraz za
38.5% krajowej emisji pyłów.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

9

STĘŻENIE PYŁU W REJONIE SPALANIA ODPADÓW

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

10

Klasyfikacja stref w Polsce dla pyłu PM10 na podstawie rocznej
oceny jakości powietrza za rok 2004 (klasa wynikowa, ochrona

zdrowia)

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

11

10 - 20
21 - 40

> 40

Średnie roczne stężenie pyłu PM10 w 2005 roku
Wartości maksymalne na terenie badanych gmin w ug/m

3

Dane z sieci PIS z 107 stanowisk pomiarowych

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

12

Przebieg roczny stężenia 24h pyłu PM10 w wybranych

miastach

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

13

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

14

Wstępna ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i

PM2.5

w 2005 r. na podstawie wyników pomiarów wykonanych w

sieci PIS

• Pomiary stężenia stężenia 24h pyłu PM10 wykonywano na 107

stanowiskach

• Liczba wyników ogółem 28 637; liczba wyników przekraczających

wartość 50 ug/m

3

5181 ( 18.1%); znaczy to, że na

monitorowanych obszarach, średnio w ciągu roku przez 66 dni
stężenie przekraczało wartość dopuszczalną; zmierzona wartość
maksymalna 431 ug/m

3

wystąpiła w Oświęcimiu 10.02.2005r.

• Średnie roczne stężenie wahało się od 10.1 ug/m

3

w Tarnowie do

80.4 ug/m

3

w Katowicach. Na 31 stanowiskach stężenie

przekraczało wartość 40 ug/m

3

• Średnie stężenie z sieci pomiarowej wyniosło 35.8 ug/m

3

i było

wyższe niż w 2004 r. (33.3 ug/m

3

)

• Jedynie serie pomiarowe stężenia pyłu PM2.5 wykonane w Łodzi

nadawały się do analizy porównawczej. Średnie stężenie roczne w
2005r. wyniosło 23.8 ug/m

3

i było wyższe niż w 2004r. (22.5

ug/m

3

)

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

15

Benzo(a)piren

Oceny za 2005 r. dokonano na podstawie 1 032

wyników pomiarów stężenia 24 godzinnego
lub w próbach zbiorczych wykonanych na 35
stanowiskach zlokalizowanych na terenie 3
województw

(kujawsko-pomorskiego,

pomorskiego i śląskiego).

Zanotowano wartości średniego rocznego

stężenia od 0.002 μg/m

3

w Gdyni

do 0.017 μg/m

3

w Wodzisławiu Śląskim.

Wartość odniesienia 0.001 μg/m

3

została

przekroczona na wszystkich stanowiskach.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

16

INNE TRWAŁE ZANIECZYSZCZENIA ORGANICZNE

Analiza dostępnych danych pod kątem oceny

narażenia na dioksyny, PCB i heksachlorobenzen w
Polsce, wskazuje na poważny niedostatek danych o
narażeniu na dioksyny i w dużym stopniu również
dla PCB, co ogranicza możliwość oceny ryzyka
zdrowotnego.

Nieliczne dane o zawartości dioksyn i PCB w mleku

kobiet wskazują na wysoki poziom narażenia na te
związki chemiczne niemowląt karmionych piersią.
Dane te mogą być również wskazaniem, że
narażenie ludzi w środowisku może być
przedmiotem uzasadnionego niepokoju o
potencjalne zagrożenie dla zdrowia.

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

17

INNE TRWAŁE ZANIECZYSZCZENIA ORGANICZNE

W świetle powyższych braków powstaje potrzeba

ustanowienia w Polsce programu monitoringu
narażenia na dioksyny i PCB mającego na celu
określenie skali zagrożenia zdrowia oraz oceny trendu
czasowego zachowań dioksyn i PCB w środowisku.

Polska powinna włączyć się do realizacji programu

ograniczenia ekspozycji na dioksyny i PCB i skutków
narażenia nakreślonego w strategii Unii Europejskiej
na okres 2001-2010 (Community Strategy for dioxins,
furans and polychlorinated biphenyl’s,
COM(2001)579 final).

Polska powinna podpisać Konwencję Sztokholmską

dotyczącą ograniczania emisji TZO

Spalanie odpadów a jakość po
wietrza w Polsce

18

WNIOSKI

Skutecznego ograniczenia emisji produktów

spalania odpadów w Polsce należy upatrywać
przede wszystkim w:

• Dalszej modyfikacji i egzekucji prawa w dziedzinie

gospodarki odpadami

• Rozwoju monitoringu jakości powietrza, zwłaszcza

w kierunku budowy sieci pomiarów stężenia
zanieczyszczeń emitowanych z sektora komunalno
- mieszkaniowego

• Konsekwentnej budowie i realizacji lokalnych

programów ochrony powietrza obejmujących
swym zasięgiem obszary intensywnej niskiej emisji