Odleżyny – problem
geriatryczny

Dr Beata Piórecka

Odleżyna

(Decubitus ) jest to

uszkodzenie skóry i tkanek leżących
głębiej, które powstało pod wpływem
ucisku i/lub sił zamykających lub
niszczących naczynia włosowate.

W otoczeniu odleżyny toczy się zwykle
proces zapalny i często występują
zachyłki z wydzieliną ropną sięgające w
różnych kierunkach nieraz na znaczną
odległość.
Odleżyna jest efektem niedokrwienia,
niedotlenienia i martwicy komórek.

Przeszło 95% przypadków odleżyn rozwija się w
dolnych częściach ciała;
średni czas leczenia szpitalnego pacjenta z
odleżynami wynosi około 46 dni;
ryzyko śmierci pacjenta w starszym wieku z
gojącymi się odleżynami wzrasta czterokrotnie, a
jeśli odleżyny się nie goją, to wzrost ryzyka jest
sześciokrotny.

Częstość występowania: 9% pacjentów
hospitalizowanych oraz 23% pacjentów
pielęgnowanych w domu,
43 przypadki odleżyn/100 000 osób rocznie.

Wiek: 60-70% przypadków stanowią osoby w
podeszłym wieku.

Płeć: u kobiet częściej niż u mężczyzn.

CZYNNIKI RYZYKA POWSTAWANIA ODLEŻYN
-

unieruchomienie,

– stan nieprzytomności,
– zniesienie czucia bólu,
– zaburzenia czynności zwieraczy,
– podeszły wiek (odleżyny występują dwa razy częściej
między 70 a 75 niż 55 a 69 rokiem życia),
– niedożywienie (stężenie albumin poniżej 3,5 mg/dl, liczba
limfocytów poniżej 1800 /mm

3

lub zmniejszenie masy ciała o

ponad 15%),
– ciężki stan ogólny,
– zaburzenia krążenia (zmniejszenie wysycenia tkanek
tlenem),
– otyłość,
– cukrzyca,
– sterydoterapia i chemioterapia,
– leki uspokajające i przeciwbólowe (osłabienie zdolności
poruszania i czucia powierzchownego),
– leki hipotensyjne (zmniejszenie perfuzji tkankowej),
– duszność,
– zakażenia wewnętrzne,
– zmiany pH skóry i zakażenie bakteryjne skóry.

Tabela 1. Skala punktowa oceny ryzyka rozwoju odleżyn NORTON

Ryzyko odleżyn stwierdza się u pacjenta z wynikiem równym lub niższym
niż 14 punktów

W tej skali brane są również inne czynniki ryzyka tj. sterydoterapia,
chemioterapia, cukrzyca, duszność. Odejmujemy za nie po 2 punkty.
Ryzyko rozwoju odleżyn stwierdza się u pacjentów z wynikiem równym
lub niższym niż 18 punktów.

Tabela 2. Skala punktowa oceny ryzyka rozwoju odleżyn
DOUGLAS.

LOKALIZACJA

Odleżyny występują w miejscach najbardziej
narażonych na ucisk, gdzie występy kostne
znajdują się w pobliżu powłok skórnych, a więc
okolice:
– kości krzyżowej,
– krętarzy,
– guzów piętowych,
– guzów kulszowych,
– głowy strzałki.

Źródła podają, że 95% rozwija się w dolnej połowie
ciała, 65% w okolicy miednicy, 30% na kończynach
dolnych.

Lokalizacja odleżyn zależy od pozycji ciała
pacjenta.

• w ułożeniu na plecach zagrożenie
odleżynowe dotyczy głównie okolicy krzyżowej,
pięty, łokcia, łopatki i potylicy,

• w ułożeniu na boku – kostka boczna goleni,
kłykieć boczny uda, krętarz wielki kości udowej,
wyrostek barkowy, żebra, głowa.

• ułożenie brzuszne jest najbezpieczniejsze,
ale tutaj również występują odleżyny głównie w
obrębie palców stopy, rzepki, narządów
płciowych zewnętrznych u mężczyzn, piersi u
kobiet, wyrostka barkowego, mostka, głowy.

• w pozycji siedzącej zagrożone są okolice
kulszowe.

POWIKŁANIA
U pacjentów z odleżynami występują
liczne groźne powikłania tj.
– zakażenie,
– posocznica,
– zapalenie szpiku i kości,
– przetoki,
– rak.

W skład działań profilaktycznych rozwoju
odleżyn wchodzi kilka elementów:
A. Pielęgnacja skóry.
B. Pozycja ciała.
C. Sprzęt i urządzenia pomocnicze.

D. Dieta.

Ponieważ chory z odleżynami traci duże ilości
białka, powinien być odżywiany dietą :

• wysokobiałkową (1,5 - 2,0 g białka/kg/dobę z
uwzględnieniem dużej ilości białka zwierzęcego),

• wysokokaloryczną (3,5-4 tys. kcal/dobę) oraz
pełnowartościową, bogatą w witaminy (wit. C) i
sole mineralne (głównie cynk) (23).
W razie stwierdzonych niedoborów staramy się
uzupełnić je dietą.

• Unikamy potraw ciężkostrawnych,
wzdymających, ostro przyprawionych.
Przestrzegamy też regularności i częstości
spożywania posiłków – 4 do 5 razy na dobę.
Dieta wysokobiałkowa jest dietą przejściową,
stosujemy ją do czasu wygojenia odleżyn. Dalsze
żywienie zależy od stanu chorego.

LECZENIE

Pierwszymi czynnościami powinny być próby
usunięcia wszystkich czynników zewnętrznych i
wewnętrznych opóźniających proces gojenia.
Wybór sposobu leczenia uzależniony jest od:
– stanu ogólnego chorego: choroby
podstawowej, chorób współistniejących, wieku.
– prognozy dotyczącej pacjenta: czy celem jest
całkowite wyleczenie odleżyny, czy tylko
poprawa komfortu życia i złagodzenie
dolegliwości.
– stopnia zaawansowania rozwoju odleżyny i
etapu gojenia.

Wyróżniamy kilka faz gojenia odleżyn.
Jednym ze stosowanych podziałów jest podział
zwany „kolorowym”:
1. Martwica sucha – tzw. odleżyna „czarna”.
Rana jest twarda, sucha, czarno-brązowa, z małą
ilością wysięku.
2. Martwica rozpływna – tzw. odleżyna „żółta”.
Charakteryzuje się obfitym lub umiarkowanym
wysiękiem barwy żółtawej, zawierającym liczne,
martwe komórki.
3. Ziarninowanie – tzw. odleżyna „czerwona”.
Jest to etap, w którym dominują procesy naprawcze,
polegające na tworzeniu nowych naczyń
krwionośnych oraz produkcji kolagenu przez
fibroblasty.
4. Naskórkowanie – tzw. odleżyna „różowa”.
Polega na wędrówce komórek nabłonkowych z
brzegów rany i mieszków włosowych, napełzaniu na
ziarninę i tworzeniu naskórka.

W zależności od stanu odleżyny
postępowanie lecznicze
obejmuje:
A. Oczyszczanie rany.
B. Wspomaganie gojenia.
C. Walkę z infekcją.
D. Poprawę stanu ogólnego.

POPRAWA STANU OGÓLNEGO

Postępowanie z pacjentem z odleżynami nie może sprowadzać się
do leczenia samej rany, ale musi uwzględniać też:
– chorobę podstawową, jej przyczyny i powikłania,
– choroby współistniejące,
– ewentualne niedobory.
Lecząc chorobę podstawową i współistniejące stosujemy leki ze
wskazań ogólnych, wynikających ze stanu pacjenta. Są to
odpowiednio leki krążeniowe, przeciwzapalne, nasercowe,
przeciwbólowe, przeciwcukrzycowe i inne.
Z faktu, że pacjent jest narażony na utratę przez odleżynę wielu
niezbędnych dla organizmu substancji wynika konieczność ich
uzupełniania.
Są to przede wszystkim witaminy C, A, witaminy z grupy B,
mikroelementy, a zwłaszcza cynk – niezbędne do prawidłowego
metabolizmu tkanki łącznej oraz białko, woda i elektrolity.

Ponieważ chorzy ci znajdują się często w ciężkim stanie
niemożliwe jest uzupełnianie ich dietą, a konieczne staje się
podawanie drogą pozajelitową w postaci odpowiednich
preparatów.