Materiały

do wykładu

GI

Teoria w psychologii,

problem trafności

Wykład 2

Materiały

do wykładu

GI

Wykład opracowany (w dużej

mierze) w oparciu o

materiały

Prof. Jerzego Karyłowskiego

Materiały

do wykładu

GI

Psychologia jako nauka

empiryczna

Weryfikowalne hipotezy



Definiowanie pojęć (definicje operacyjne)

Systematyczne gromadzenie danych w

kontrolowanych warunkach



Rzetelne i trafne narzędzia pomiaru

Stosowanie testów statystycznych jako

podstawa opisu wyników



-statystyka opisowa



-statystyka indukcyjna

Sceptycyzm

Materiały

do wykładu

GI

Hipoteza badawcza

Przyjemny nastrój sprzyja

poszukiwaniu nowości

Problem badawczy:
Jaka jest funkcja dobrego nastroju?

Materiały

do wykładu

GI

Badanie empiryczne #1

Manipulacja: dwie grupy,



Badani z jednej grupy słuchają przyjemnej
muzyki, z drugiej słuchają wiadomości

1.

Niezbędna kontrola efektywności manipulacji!

2.

Dwa rodzaje grup kontrolnych: bez kluczowej
manipulacji lub grupa czekająca



Zmienna zależna

Różne nowe zastosowania typowych

przedmiotów

Materiały

do wykładu

GI

Badanie empiryczne #1

Zmienna
Niezależna

Zmienna
Zależna

Poziom
Teoretyczny

Pojecia

teoretyczne
(konstrukty)

Nastrój

Poszukiwanie

nowości

Poziom
Empiryczny

Wskażniki

empiryczne

(definicje

operacyjne)

Wprowadzenie

w dobry
nastrój przez

przyjemną
muzykę

Wyniki w zadaniu

na nowe
zastosowania

Materiały

do wykładu

GI

Przykładowe wyniki (średnie wskaźniki

oryginalności zastosowań)

Muzyka
N=20

Kontrolna
N=20

M=7,01
SD = 2,34

M= 6,09
SD = 3,60

Muzyka
N=15

Kontrolna
N=15

M=7,55
SD=6,34

M=5,51
SD=9,30

Czy różnica jest istotna statystycznie?

Prawdopodobieństwo,
że różnica wystąpiła przez przypadek

Materiały

do wykładu

GI

Zależy to od

Wielkości różnicy
Wielkości próby
Zróżnicowania wewnątrz grup

Materiały

do wykładu

GI

Trafność wewnętrzna

W jakim stopniu zebrane dane pozwalają

na wyeliminowanie możliwości, że to nie

zmienna niezależna ale inne czynniki

odpowiedzialne są za poziom zmiennej

zależnej?
Trafność wewnętrzna może mieć mniejsze

znaczenie jeśli naszym celem jest jedynie

przewidywanie (a nie rozumienie)!

(Od czego zależy, że sukces rynkowy

nowego jogurtu?)

Materiały

do wykładu

GI

Wysoka trafność wewnętrzna

Trafność wewnętrzna jest wysoka gdy



wyniki są istotne statystycznie i



zmienna niezależna nie jest w

systematyczny sposób związana z
innymi czynnikami mogącymi wpływać
na zmienną zależną

Materiały

do wykładu

GI

Trafność konstruktów

W jakim stopniu użyte wskaźniki
empiryczne (definicje operacyjne)
uznać można za dobre
egzemplifikacje pojęć teoretycznych
(konstruktów).

Materiały

do wykładu

GI

Trafność zewnętrzna

W jakim stopniu stwierdzone wyniki
można uogólnić na inne zbiorowości
osób?

Materiały

do wykładu

GI

Badanie #1 to eksperyment

Dobór losowy i manipulacja

eksperymentalna:



Zmienna niezależna manipulowana na

podstawie losowania



Zmienna zależna mierzalna

Wysoka trafność wewnętrzna
Niska trafność konstruktów
Niska trafność zewnętrzna

Materiały

do wykładu

GI

Badanie #2: korelacyjne

Nastrój: wyniki w dobrze

skonstruowanym kwestionariuszu

(rzetelność, trafność)
Poszukiwanie nowości: wyniki w

dobrze skonstruowanym

kwestionariuszu
Wysoka trafność konstruktów
Wysoka trafność zewnętrzna
Wysoka trafność wewnętrzna???

Materiały

do wykładu

GI

Badanie empiryczne #2

Hipoteza teoretyczna: Pozytywny
nastrój sprzyja poszukiwaniu nowości
Wynik empiryczny: Im lepszy nastrój
tym wyższe nasilenie poszukiwania
nowości

Materiały

do wykładu

GI

Zależność empiryczna

Im więcej gniazdujących bocianów
tym więcej dzieci rodzi się 9 miesięcy
później
Bociany dzieci ???
Niskie temperatury bociany
Niskie temperatury dzieci

Materiały

do wykładu

GI

Badanie #2: Im wyższa

frustracja tym wyższa agresja.

Dobry nastrój wywołuje poszukiwanie
nowości?
Poszukiwanie nowości wprowadza w
dobry nastrój?
Inny czynnik (ekstrawersja) wywołuje
zarówno dobry nastrój jak i
poszukiwanie nowości)?
Wniosek: niska trafność wewnętrzna

Materiały

do wykładu

GI

Badanie empiryczne #2:

Badanie korelacyjne

Brak doboru losowego do grup (często
brak grup)
Brak manipulacji eksperymentalnej
Zmienna niezależna ma często charakter
różnicy indywidualnej
Niska trafność wewnętrzna
Wysoka trafność konstruktów
Wysoka trafność zewnętrzna

Materiały

do wykładu

GI

Pomiar i manipulacja

Zmienna zależna jest zawsze
mierzona
Zmienna niezależna może być
manipulowana lub mierzona
Podstawą pomiaru lub manipulacji
jest definicja operacyjna konstruktu
teoretycznego

Materiały

do wykładu

GI

Definicja operacyjna

Obserwowalny sposób pomiaru lub
manipulacji
Sposób na to, jak zmierzyć pojęcie
teoretyczne (konstrukt) lub jak nim
zamanipulować

Materiały

do wykładu

GI

Definicja operacyjna:

Decyzje

Użyć istniejącej definicji operacyjnej czy

wymyślić nową?
Manipulować czy mierzyć? (nie dotyczy

zmiennej zależnej)
Jeśli mierzyć, to jaki rodzaj zachowania:

reakcje fizjologiczne?, zewnętrzne

zachowanie?, wypowiedzi słowne?
Jaki schemat badania: eksperyment

laboratoryjny, naturalny, obserwacja

(supermarket: obserwacja nastroju

klientów i ich sięgnięcie lub nie po nowy

produkt)

Materiały

do wykładu

GI

Losowy błąd pomiaru

Żaden pomiar nie jest idealny! Każdy
pomiar (i każdy dobór do grup)
obciążony jest błędem losowym!
Błąd losowy nie jest systematycznie
związany ze zmienną niezależną (jest
losowy)

Materiały

do wykładu

GI

Przykłady błędu losowego w badaniu

wpływu nastroju na poszukiwanie

nowości

Badany nie zrozumiał pytania w kwestionariuszu

Badacz pomylił się obliczając lub wpisując wyniki

Niektórzy badani odpowiadali na pytania tak by

nie przyznać się do negatywnego nastroju

Badani różnili się poziomem skłonności do

poszukiwania nowości niezależnie od różnic w

(manipulowanym lub mierzonym) poziomie

nastroju

Materiały

do wykładu

GI

Systematyczny błąd

pomiaru

W systematyczny sposób związany
ze zmienną niezależną



(np. prowadzący jest skłonny do

zawyżania wyników w grupie
eksperymentalnej bardziej niż w grupie
kontrolnej lub odwrotnie)

Materiały

do wykładu

GI

Przykłady błędu systematycznego w badaniu

wpływu nastroju na poszukiwanie nowości

Badani z grupy eksperymentalnej nie uważali przy

wypełnianiu kwestionariusza poszukiwania nowości (bo

myśleli dalej o muzyce) –



w zależności od kwestionariusza, nieuwaga mogła powodować

systematyczne zawyżenie lub systematyczne zaniżenie

wyników

Badani domyślali się hipotezy i starali się pomóc badaczowi

lub też mu zaszkodzić (reaktancja)
Badacz tendencyjnie mylił się obliczając lub wpisując wyniki

zawyżając wyniki w grupie eksperymentalnej
Badanym w grupie eksperymentalnej bardziej zależało by

zaprezentować się w dobrym świetle i dlatego częściej

odpowiadali na pytania tak, aby przedstawić się jako osoby

pragnące nowości

Materiały

do wykładu

GI

Błąd losowy a błąd

systematyczny

Błąd losowy

Błąd systematyczny

Nieunikniony

Unikniony (zwł. w badaniach
eksperymentalnych)

Stosowanie statystycznych
testów istotności zabezpiecza (z
określonym prawd.) przed
popełnieniem błędu pierwszego

rodzaju

Stosowanie statystycznych
testów istotności nie
zabezpiecza przed
popełnieniem błędu

pierwszego rodzaju

Zwiększenie liczebności próby
zapobiega popełnieniu błędu

drugiego rodzaju

Zwiększenie liczebności
próby nie zapobiega

popełnieniu błędu drugiego
rodzaju

Nie zagraża trafności
wewnętrznej

Zagraża trafności
wewnętrznej

Materiały

do wykładu

GI

Materiały

do wykładu

GI

Skąd biorą się pomysły nowych

badań?

Teoria
Wcześniejsze badania
Własna intuicja i doświadczenia

Materiały

do wykładu

GI

Wcześniejsze badania jako

źródło hipotez do nowych badań: Skąd brać

informacje?

Podręczniki psychologii
Baza EBSCO:

- PsycINFO
Annual Review of Psychology 1997. 48:1–30
CREATIVE HYPOTHESIS GENERATING IN

PSYCHOLOGY: Some Useful Heuristics

William J. McGuire (49 wskazówek jak wymyślać

twórcze hipotezy...)

PsycARTICLES

- Academic Search Premier

Przeglądanie bieżących numerów czasopism

Materiały

do wykładu

GI

Przechodzenie od istniejących

badań do projektu nowych badań

Replikacja
Poprawienie trafności konstruktów
Poprawienie trafności zewnętrznej
Poprawienie trafności wewnętrznej
Uwzględnienie dodatkowych
zmiennych niezależnych

Materiały

do wykładu

GI

Po co replikować badania?

Jeśli wyniki wcześniejszego badania były

statystycznie istotne

Sprawdzenie czy nie zaszedł błąd
pierwszego rodzaju
Błąd pierwszego rodzaju: uzyskanie przez
przypadek wyników statystycznie
istotnych (np. statystycznie istotnej
różnicy miedzy średnimi) gdy w
rzeczywistości zależność nie występuje

Materiały

do wykładu

GI

Po co replikować badania?

Jeśli wyniki wcześniejszego badania nie były

statystycznie istotne

Sprawdzenie czy nie zaszedł błąd
drugiego rodzaju
Błąd drugiego rodzaju: nie
uzyskanie wyników statystycznie
istotnych gdy w rzeczywistości
zależność występuje

Materiały

do wykładu

GI

Poprawienie trafności

konstruktów i trafności

zewnętrznej

Często wiąże się ze zmniejszeniem
trafności wewnętrznej!

Materiały

do wykładu

GI

Próba poprawienia

trafności wewnętrznej

Gdy oryginalne badanie nie było
eksperymentem
Gdy sądzimy, że oryginalne badanie
eksperymentalne było w sposób
systematyczny „zanieczyszczone”
dodatkowymi zmiennymi (pokrywanie się
zmiennych)
Zwykle wiąże się ze zmniejszeniem
trafności zewnętrznej lub/i trafności
konstruktów

Materiały

do wykładu

GI

Uwzględnienie dodatkowych

zmiennych niezależnych

Zmienne modyfikujące



Skłonność do poszukiwania wrażeń

może modyfikować związek między
nastrojem a poszukiwaniem nowości

Materiały

do wykładu

GI

Własna intuicja i

doświadczenie jako źródło

hipotez badawczych

Kwestionowanie powszechnie uznanych
przekonań
Szukanie wyjaśnień dla sprzeczności,
paradoksów i złudzeń
Szukanie rozwiązań praktycznych
problemów
Samoanaliza i analiza doświadczenia z
innymi ludźmi

Materiały

do wykładu

GI

Kwestionowanie powszechnie

uznanych przekonań

Czy to prawda?
Czemu ludzie wierzą, że to prawda?
W jakich warunkach to prawda a w

jakich nie?
Zamienianie banalnych hipotez na

ciekawsze przez odwracanie

oczywistych związków (np. może

tłumienie uśmiechania się prowadzi

do nastroju depresyjnego?)

Materiały

do wykładu

GI

Gdzie szukać informacji o powszechnie

uznawanych przekonaniach?

Przysłowia i „złote myśli”
Poradniki (self-help books)
Prasa, radio i telewizja

Materiały

do wykładu

GI

Prawdziwa cnota nie polega na

tym by wyrzec się pokusy,

lecz na tym by jej nie pragnąć.

(G.B. Shaw)

Przykład badania

empirycznego inspirowanego

złotą myślą

Materiały

do wykładu

GI

Przykład badania

empirycznego inspirowanego

złotą myślą

Badanie Johnsona i Rusbulta (1989) –

osoby badane, które były zakochane

miały tendencję do negatywnego

oceniania potencjalnych partnerów,

szczególnie gdy byli oni atrakcyjni

Materiały

do wykładu

GI

Gdzie kucharek sześć tam

nie ma co jeść

Too many cooks spoil the

broth

Materiały

do wykładu

GI

Przykład badań empirycznych

inspirowanych przysłowiem

Badania Bibba Latane nad
„zbiorowym leniuchowaniem”
(„social loafing”)

Materiały

do wykładu

GI

Rady z popularnego amerykańskiego

poradnika

Life’s Little Instruction Book

Potwierdzone
empirycznie

Miej psa
Nie oczekuj, że
pieniądze
przyniosą ci
szczęście

Nie potwierdzone
empirycznie

Nie obwiniaj innych
za własne porażki
Nakłaniaj swoje
(nastoletnie) dzieci
do zarabiania na
drobne wydatki

Materiały

do wykładu

GI

Szukanie wyjaśnień dla sprzeczności i

paradoksów jako źródło hipotez

empirycznych

Efekt dużej ryby w małym stawie

(zbadany)

Dzieci z okręgu szkolnego o najniższym

poziomie nauczania matematyki mają

wyższą samoocenę w zakresie znajomości

matematyki niż dzieci z innych okręgów
Efekt Ani z Zielonego Wzgórza (dotąd

niezbadany © G.S.):

- Jak ja mówię coś źle o sobie to jest OK.

- Jak inni coś źle mówią o mnie (nawet to

samo j.w.) jest to straszne