Altruizm w perspektywie

socjobiologii i

psychologii ewolucyjnej

Wykład II

Dostęp do wykładów

•

http://psychologia.pl/szusterkowalewi
cz/

i przy użyciu poniższych
poświadczeń :

• login: student

• hasło: psychologia2015

Darwinizm – klasyczna teoria

ewolucji

 Wyjaśnienie zagadki życia przy użyciu 3 pojęć:

 zróżnicowania – zmienność cech osobniczych;
 dziedziczenia – przekazywanie części zmienności organizmu

potomnym

 doboru naturalnego – zróżnicowanie przez środowisko ilości

potomstwa poszczególnych osobników: następnym pokoleniom
przekazywane są cechy które sprzyjają osobniczemu
przetrwaniu i reprodukcji, znikają te które jej przeszkadzają
(Wilson, 1970).

 Proces doboru

– rodzaj zawodów – rywalizacja między

osobnikami tej samej populacji

 Walka o byt - rezultat rywalizacji
 Kłopot Darwina z wyjaśnieniem zachowania owadów

społecznych (

robotnice inwestują w sukces reprodukcyjny

królowej)

Rozwój idei

ewolucjonizmu

 SOCJOBIOLOGIA  dyscyplina naukowa  celem

wyjaśnianie zachowań społecznych wszystkich
gatunków

 E.O. Wilson  twórca nazwy
 PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA  obszar badań w

psychologii  zachowania ludzkie efekt ewolucji

biologicznej i kulturowej

Neodarwinizm

 Obowiązujący paradygmat opisu zmian życia na Ziemi

 Koncepcja doboru naturalnego - uzupełniona w l.30 i

40 XX w o genetyczne wyjaśnienie mechanizmu

dostosowania – kluczem do wyjaśnienia „dziwnych

altruistycznych zachowań

 Organizm – środowisko  złożony system

adaptacyjnego testujący różne rozwiązania

potencjalnie lepszych dostosowań.

 Losowy generator możliwych rozwiązań (błędy

kopiowania) współpracuje z selekcjonerem

(środowisko) nadając rozwiązaniom wagę, znaczenie.

 Waga – ilość organizmów potomnych zawierających

dane rozwiązanie. Im większa ich ilość tym lepsze

rozwiązanie bardziej adaptacyjne.

Altruizm biologiczny

 Działanie na rzecz jednego osobnika kosztem drugiego
 Dobro  modyfikowanie szans przeżycia

 Altruizm w sensie biologicznym  działanie jednego

osobnika wobec drugiego, które zmniejsza szanse
pierwszego na przeżycie na rzecz zwiększenia tej
szansy u drugiego

(

Dawkins, 1976

)

 Altruizm w sensie ewolucyjnym  działanie jednego

osobnika w stosunku do drugiego, które zmniejsza
szanse przeżycia i wydania potomstwa tego
pierwszego na rzecz zwiększenia tych szans u
drugiego

(

Hamilton, 1963, Wilson, 1975

)

 Taki altruizm nie ma sensu adaptacyjnego ???

Propozycje rozwiązania problemu

altruizmu przez psychologię

ewolucyjną

 30/40’lata XX w połączenie postulatów ewolucji z

odkryciami Mendla – teorią dziedziczenia
genetycznego

 60’lata XX w. Hamilton - rewizja – dostosowanie

naturalne  selekcja najlepiej dostosowanych

osobników  miarą dostosowania - liczba

wydanego potomstwa  zmodyfikowane

dostosowaniem łącznym

Altruizm krewniaczy

 Proces faworyzacji cech korzystnych dla przeżywalności wszystkich

osobników blisko spokrewnionych

 Paradoks altruizmu – rozwiązuje dobór krewniaczy - genotyp a

nie osobnik jednostką ewolucji - indywidualne dostosowanie nie

tłumaczy całego dostosowania – genotypu.

 Równanie Hamiltona: dostosowanie indywidualne + dostosowanie

krewnych

(w odpowiednim stopniu ze względu na pokrewieństwo

) =

dostosowanie łączne.

 Akt altruizmu opłacalny jeśli zysk obdarowanego x współczynnik

pokrewieństwa > niż koszt ofiarodawcy: B/C>1r lub rB – C>O; r-st.

pokrewieństwa; C- koszt pomocy dawcy; B= korzyść odbiorcy

Przykład: gdy ginie osobnik mający 1 z kopii genu altruizmu - kopia stracona

lecz gen ten może zwiększyć swoją częstość gdy uratowanych będzie: więcej

niż 2 braci lub sióstr (r= 0,5) lub 8 kuzynów (r=0,125).

Dodatkowe czynniki: zdolności reprodukcyjne, możliwość działania w interesie

swoich genów w przyszłości.

Znaczenie koncepcji Hamiltona dla teorii psychologicznych -

umysł ludzki organ zaprojektowany przez dobór naturalny do:

- kategoryzowania ludzi ze względu na stopień pokrewieństwa;

- kalkulacji kosztów i zysków wchodzenia z nimi w interakcje

Altruizm krewniaczy c.d.

 Kluczowe – trafne rozpoznawanie krewnych
 Mechanizmy :

 allele rozpoznawcze – hipotetyczne wrodzone detektory cech
gen „efektu zielonej brody”  3 efekty w fenotypie (1)

rozpoznawalność, (2) zdolność wykrywania,(3) uprzywilejowanie
osobników obdarzonych ta cechą

 mechanizm bliskości – lokalizacja bliski oznacza krewny
 mechanizm znajomości - „imprinting” bardziej złożone

interakcje społeczne (

wspólne wychowanie

): jeśli znasz - pomóż;

krewny - znajomy

 mechanizm podobieństwa (dopasowanie fenotypu)

Dowody na wrodzony

charakter rozpoznawania

krewnych

 Badania
- wybiórcze kojarzenie się w pary: współmałżonkowie i

przyjaciele b. podobni genetycznie niż losowo dobrane
pary;

- eksperymentalne dane - preferowanie osób o

podobnych cechach a odstręczanie osób o
odmiennych  Newcomb (1961)

- MCH - układ zgodności tkankowej ułatwia negatywną

selekcję spokrewnionych osobników przy dobieraniu
się w pary w myszy;

- MCH – jako koder zapachów; kobiety wyżej oceniały

atrakcyjności zapachów mężczyzn różnych od nich
pod względem MCH

,

Dowody c.d.

- odróżnianie przez noworodka:

głosu matki

,

zapachu piersi

twarzy, analogiczne zachowania u matek (

Bjornwal; Pettegani 2002

);

- rytm serca noworodka  na głos matki,  na głos obcej kobiety

 Znajomość - wskaźnik pokrewieństwa

genetycznego

-

Izraelczycy wychowani w kibucu wybierali partnerów spoza

kibucu częściej niż z kibucu

- w parach kojarzonych we wczesnym dzieciństwie (niższe

warstwy na Tajwanie)  płodność 31% niższa, wskaźnik

rozwodów 300% większy niż w parach nie wychowywanych
razem

 Dowody pośrednie z psychologii społecznej

:

-

efekt ekspozycji + poznawcze efekty  podwyższona wrażliwość

na szczegóły wyglądu i zdolności identyfikacji jednostek – to

wspomaga lepsze rozpoznawanie krewnych

Dowody c.d

.

 Dopasowanie fenotypowe:

- eksperymenty z „morfami” - gra anonimowa, negocjacyjna;

zm.

niezależna - cechy twarzy własnej i obcej w różnych proporcjach;

zm. zależna - podział pieniędzy: sprawiedliwy czy oddanie podziału

partnerowi Wyniki: częstsze oddawanie podziału partnerowi w

war. zdjęcia z morfami własnej twarzy iż „twarzy obcej”.

Podobieństwo twarzy  wzrost zaufania

(De Brine, 2002

)

- detekcja podobieństwa większa u mężczyzn

(ogranicza ryzyko ojcostwa);

 badanie I: warunki/materiał: ekspozycja zdjęć 5 twarzy 2-latków różne

proporcje cech własnej i obcej twarzy

+ mężczyźni szybciej podejmowali decyzję (Platek i in.2002).

% kobiet

wybierających

dziecko z

% mężczyzn

twarzą zaw. własne

cechy

adopcja

25

90

atrakcyjność

35

85

ilość czasu

25

70

alimenty

35

70

Wydanie 50$

40

80

Dowody c.d

.

 Badanie II : materiał /zadanie: wybór twarzy (zawierającej

własne morfy w różnym stopniu)

Wyniki: brak różnic między kobietami i mężczyznami gdy twarze

podobne w przedziale 3 - 6 % ; przy podobieństwie 25% i 50%

mężczyźni faworyzowali własne morfy bardziej niż kobiety

 Badanie III: materiał/zadanie dopasowanie zdjęć twarzy dzieci

zawierających morfy twarzy własnej do zdjęć własnej twarzy lub

obcej wyniki: K i M nie różnili się w gdy morf 50% podobny.

Mężczyźni – bardziej wrażliwi na podobieństwo gdy

decyzja dotyczy inwestycji brak różnic we wrażliwości

na podobieństwo przy decyzjach nie dotyczących

inwestycji rodzicielskich

Altruizm krewniaczy- jak liczone są

zyski?

 Zgodnie z regułą dopasowania łącznego:

 „hipoteza babki”- ewolucja menopauzy: rezultat wymagań

wynikających z rodzenia i wychowywania dzieci /działa na rzecz

wzrostu sukcesu reprodukcyjnego swojego potomstwa  unikanie

ciąży  redukcja ryzyka śmiertelności  uczestnictwo w

wychowywaniu wnuków  starsze kobiety zwiększają sukces

reprodukcyjny córek

 badania międzykulturowe:
- w plemieniu Hatza babki pracują więcej, dostarczają więcej

pożywienia ich wnuki są większe i cięższe

- lepsza opieka kobiet po menopauzie
 Wywiady z uczestnikami pożaru – połowa z grup rodzinnych

rozdzielonych w pożarze poszukiwała się i wydostała się razem,

nie uczyniła tego żadna z grup nie-rodzinnych

(Sime, 2000

)

 Bliźnięta jednojajowe – częstsza współpraca

Altruizm krewniaczy- jak liczone są

zyski?

 Badania – ćwiczenie izometryczne za pieniądze – więcej

wysiłku w stosunku do najbliższych krewnych (

Robertson,

Mc.Forland,2002)

 kontakt emocjonalny, empatyczna troska wyjaśniają mniej

zmienności zachowań altruistycznych niż pokrewieństwo

 Problem metodologiczny – brak grup kontrolnych w

badaniach naturalnych:

 Badania nad funkcjonowaniem i dynamiką grup wskazują

na umiejętność oceny członków grup ze względu na

skłonność do pomocy: różnice dostrzegane przy

najmniejszym bodźcu i na wczesnym etapie interakcji – 1

minuta (

Fiske, Ofshe, 1999

)

 Badania Bursteina i in, zdanie: prezentacja 2-3 zestawów

osób: krewnych lub znajomych 2 warunki: wysoki zysk w

stos. do kosztów (pożar śpiąca osoba ) mały zysk

(zapomnienie rzeczy ryzyko spóźnienia) o. b. - Amerykanie i

Japończycy

Rezultaty badań Bursteina i in.

• Wyniki

•
• sytuacje

codzienne

0, 5 0,25 0,125
pokrewieństwo

Te

n

d

e

n

cj

a

d

o

u

d

zi

e

la

n

ia

p

o

m

o

cy

0

.5

1

1

.5

2

Zagrożenie życia

Altruizm krewniaczy- jak liczone są

zyski?

 Wyniki:

- wzrost pomocy z pokrewieństwem
- tempo wzrostu szybsze w warunkach zagrożenia życia
- faworyzacja krewnych płci żeńskiej niezależnie od płci dawcy pomocy
- gdy zyski znaczące (warunki życia i śmierci) wielkość pomocy zależna od

wieku: najmniej pomocy b. młodym i b. starym, najwięcej dojrzałym

U:

- gdy zyski małe (warunki uprzejmości) wielkość pomocy rośnie dla osób

młodych i starych:

- zasobność: nie różnicuje pomocy bliskim krewnym: bogatym i ubogim w

sytuacji życia i śmierci ale różnicuje dalekim: bardziej zasobnym pomaga
się częściej gdy zyski trywialne - reputacja: pomoc rośnie w miarę jak
zasobność odbiorcy maleje i w miarę wzrostu pokrewieństwa

- zdrowie: różnicuje na korzyść zdrowego krewnego w warunkach życia i

śmierci ale w warunkach przysługi - reputacja zależność jest odwrotna

- gdy wybór między grupami krewnych; faworyzowanie tych o większym

zwrocie reprodukcyjnym

Altruizm krewniaczy-

podsumowanie

 Altruizm może się rozwinąć gdy koszty reprodukcyjne dla

altruisty są niższe niż zyski reprodukcyjne odbiorcy

 Wsparcie w wynikach badań etnograficznych i

eksperymentalnych:

 Większe poświęcenie dla krewnych
 Ludzie trafnie oszacowują st. pokrewieństwa oraz koszty i

zyski szczególnie w warunkach wysokiej stawki

 Mniej jasne mechanizmy różnicowania (duża ich

efektywność): rola czynników znajomości i dopasowania
fenotypowego, wartość reproduktywną wyrażaną w wieku,
stanie zdrowia i zasobności

 Odmienna racjonalność altruizmu krewniaczego od

klasycznego rachunku opartego na własnym interesie:
ludzie niechętnie ponoszą ryzyko ratowania znajomych ale
zdecydowanie ryzykują gdy grupa składa się z krewnych

Altruizm wzajemny

 Trives – altruizm poza kręgiem krewnych warunkiem

- zysk obu stron – wzajemność

 Altruizm faworyzowany przez dobór gdy pomoc

udzielana osobnikom rewanżującym się

 Poprzez odwzajemnianie pomoc w długiej

perspektywie bardziej opłacalna niż egoizm

 Warunki:
- Koszt A < korzyści B (inwestycja)
  prawopodob. Ponownej interakcji
- zdolność detekcji oszustów

Dowody n/r altruizmu

niespokrewnionego

 Eksperymentalne:

 Dowes: „schodkowy problem dóbr publicznych”-

indywidualne decyzje oddania własnych pieniędzy n/r członków
grupy możliwość otrzymania dodatkowych środków warunkiem –

kworum - gdy brak - osobom, które wpłaciły przepadają środki, a
ci którzy tego nie zrobili – zachowują stan posiadania. Jeśli
warunek kworum spełniony każdy dostaje tyle samo. Najbardziej
opłacalna strategia „własny interes – nie wpłacanie kwot n/ rzecz
grupy”

Wyniki:
- 50% członków grup ryzykuje straty i wpłaca
- 85% wpłaca w warunkach chwilowo zdjętej

anonimowości przed podjęciem decyzji

Dylemat więźnia

„

Dwóch podejrzanych zostało zatrzymanych przez policję.

Policja, nie mając wystarczających dowodów do postawienia
zarzutów, rozdziela więźniów i przedstawia każdemu z nich tę
samą ofertę: jeśli będzie zeznawać przeciwko drugiemu, a drugi
będzie milczeć, to zeznający wyjdzie na wolność, a milczący
dostanie dziesięcioletni wyrok. Jeśli obaj będą milczeć, obaj
odsiedzą 6 miesięcy za inne przewinienia. Jeśli obaj będą
zeznawać, obaj dostaną pięcioletnie wyroki. Każdy z nich musi
podjąć decyzję niezależnie i żaden nie dowie się czy drugi milczy
czy zeznaje, aż do momentu wydania wyroku. Jak powinni
postąpić?

”

Turnieje Axelrod’a: gra „Dylemat więźnia”
wielokrotna najbardziej ewolucyjnie stabilna strategia:
„wet za wet”:

w pierwszym ruchu współpracuj w drugim

odwzajemniaj ruch przeciwnika

Altruizm wzajemny- mechanizmy i

uwarunkowania

1. Adaptacyjny sens egoizmu – czasami - niska szansa na rewanż
2. Ewolucja emocji pozytywnych wobec aktu altruizmu - faworyzacja
pozytywnych emocji wobec altruisty – regulacja zwrotności
3. Ewolucja emocji negatywnych – ochrona przed brakiem zwrotności
4. Wdzięczność – reguluje zwrotność - jej natężenie zależne od
stosunku kosztów do korzyści
5. Poczucie winy – przywraca wzajemność
6. Mimika- jej użycie wpływa na zachowanie innych (szczerość/
fałszywość) → wykrywanie sukces reprodukcyjny
7. Problem identyfikacji altruistów (identyfikowanych ze względu na
emocje, przewidywalność, ocena spójności zachowania)
8. Wyewoluowanie mechanizmu sprzyjającego podjęciu ryzyka
zachowania inicjującego altruizm
9. Faworyzacja zdolności uczenia się – rozpoznawania oszustów
10. Plastyczność mechanizmów kontrolujących altruizm

Altruizm wzajemny -

mechanizmy

 Mechanizmy warunkujące sukces strategii ‘wet za wet”

warunkują altruizm wzajemny:

- uprzejmość – zawsze zaczynaj od współpracy
- odwetowość – odpowiadaj zdradą na zdradę; zachęcaj do

współpracy

- wybaczanie - poprzestawanie na 1 akcie zemsty powrót do

współpracy

- czynnik czasu - ”cień przyszłości” wzrost efektywności wraz z

kolejnym spotkaniem przy pamiętaniu o przeszłości

 Inne teorie uwarunkowania altruizmu wzajemnego

:

 Przyciągania uwagi

(SAHP- Gilbert,1990) –

definiuje koszty i zyski w

kategoriach pozycji społecznych: im wyższa tym większa chęć
pomagania. Wyniki: osoby zajmujące wysoką pozycję i awansujące
częściej pomagają

(Browing

). Wymiana uwarunkowana reakcjami

afektywnymi: zakres pomocy (koszt) sprzyjają pozytywnej i intensywnej
uwadze warunkującej wysoką pozycję (zysk)

Inne teorie c.d

.

 Teoria umowy społecznej (Tooby, Cosmides) –

rozwój współpracy –

znaczenie zaufania. Pomoc - ograniczone dobro wymaga więc
dobrego lokowania. Sprzyjają temu wrodzone właściwości:

- rozróżnianie ludzi
- pamięć kontaktów i interakcji społecznych
- umiejętność komunikowania swojego stanowiska
- rozumienie potrzeb innych ludzi (decentracja)
- umiejętność liczenia kosztów i zysków

 Badania nad wariantami „zadania Wasona” w wariantach

zbliżonych do realnych interakcji potwierdziły wagę tych
wrodzonych umiejętności.

Zadanie Wasona – dowód na wrodzony moduł

wykrywania oszustów

• Wskazanie kart które trzeba odwrócić aby sprawdzić

prawdziwość reguły :”Jeśli po jednej stronie karty znajduje
się samogloska to po drugiej stronie jest liczba parzysta”

A

F

4

7

1 2 3
4

Zadanie „barowe” – dowód na wrodzony

moduł wykrywania oszustów

Zadanie barowe sprawdzenie czy przestrzegana jest reguła :
”Jeśli osoba pije piwo to musi mieć powyżej 20 lat”

Pije colę

Ma 25lat

1 2 3
4

Pije
piwo

Ma 16
lat

Interpretacja w kategoriach modułowego charakteru umysłu
nastawionego na działanie w sytuacji wymiany i wykrywanie
potencjalnych oszustów

Inne teorie c.d.

 Teoria przyjaźni (Tooby i Cosmides) – rozszerza

zasady altruizmu wzajemnego o przyjaźń – skutek
stałej współpracy.

 Czynniki modyfikujące wybór przyjaciół:
- liczba wolnych nisz -

im  tym dążenie do znalezienia

przyjaciół

- pozytywne efekty uboczne -

ludzie obdarzeni pozytywnymi

cechami (w sensie społecznym) nie/intencjonalnie dodatkowo
przynoszą korzyści innym

-

zrozumienie potrzeb innego

-

bycie niezastąpionym

– takie przeświadczenie umacnia przyjaźń i

rozwiązuje „paradoks bankiera”- oferowanie wsparcia tym od
których prawdopodobieństwo odwzajemnienia jest małe

- podobieństwo potrzeb

– łatwiej o efekty uboczne

Altruizm wzajemny – czynniki

afektywne

 Mechanizmy afektywne warunkują przyjaźń  uwalnianie

zasobów poznawczych zaangażowanych w testowanie
relacji . Największy zysk  gdy relacja uwarunkowana

automatycznymi, afektywnymi mechanizmami 

koncentracja na relacji - współdziałaniu a nie na analizie
zysków i strat.

 Empatia – pośrednia afektywna reakcja na doświadczenia

innych. Pomost dla zachowań altruistycznych ;
odpowiedzialna za uprzejmość i wybaczanie w strategiach
kooperacyjnych.

 Rola kultury – początkowo zupełnie ignorowana, potem

uwzględniana na poziomie biologicznych źródeł norm
społecznych , w końcu uznana jako dodatkowy układ
adaptacyjny w koncepcji mnemów kultury (

Dawkins

)

Altruizm – oblicze socjobiologii

• Krewniaczy - uwarunkowany biologicznie
• Adaptacyjny sens - przetrwanie genu
• Altruizm krewniaczy – wyznaczony relacją

pokrewieństwa

• Automatyczny charakter zachowania
• Altruizm wzajemny – uwarunkowania poznawcze

ograniczające oszustwa

• Współpraca, kooperacja, przyjaźń
• Mechanizmy afektywne – wspomagają pomoc

niespokrewnionym

Bibliografia do wykładu II

• Wojciechowski, Ł. (2008). Ewolucyjne widzenie

altruizmu (w:) D. Rutkowska, A. Szuster (red.), O
różnych obliczach altruizmu Warszawa; Wyd.
Scholar s. 21 - 39.

• Wojciszke, B. (2012). Psychologia społeczna.

Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar s. 357 -357.

• Osiński J. (2013). Darwinowski algorytm.

Warszawa: Wydawnictwa UW s. 11-24.