Altruizm w perspektywie

orientacji społecznych

Wykład III

2016/2017

Teoria gier



Matematyczna teoria użyteczności –

metodologiczna podstawa teorii gier zakłada:

- świadomość dostępnych strategii i wyników oraz ich

użyteczności;

- bada zachowania racjonalnych graczy

maksymalizujących subiektywną wartość wyników;

- gracz - osobnik podejmujący decyzje w niezawisły

sposób

- John Nash – twórca matematycznych

podstaw

- teorii gier

Teoria gier



Zainteresowanie wyborami jednostki w sytuacji

współzależności społecznej



Współzależność społeczna – osiągnięcie

pożądanych celów zależy nie tylko od własnych

działań ale także od działań pozostałych

uczestników sytuacji

.



Założenia

:

-

zbiór bohaterów sytuacji  gracze

- gracz dysponuje co najmniej 2 strategiami działania
- skutki działań gracza zależą od jego własnych działań oraz od

działań innych

- skutki te są wartościowane (posiadają użyteczność)
- gracze działają zgodnie z ustalonymi regułami

Teoria gier c.d.



Zależności interesów: działania każdej ze stron wpływają

na:

- realizację interesów podmiotu;
- realizację interesów drugiej strony.
Konflikt

–

postać zależności interesów

 Teoria gier  dziedzina nauki bada sytuacje konfliktu i

kooperacji służy poznaniu reguł jakimi kieruje się

człowiek

 Elementy gry:
- uczestnicy - gracze (min.2)
- działają wg. strategii których zbiory stanowią reguły gry;
- rezultat  wynik/wypłata
- macierz gry – narzędzie opisu

Wizja człowieka w teorii gier

„

homo economicus” - człowiek dążący do

maksymalizacji subiektywnej wartości wyników

 Założenia użyteczności nie zgodne z rzeczywistymi

zachowaniami:

 Przykład: gdy obaj gracze wybierają strategię

„pracuję” – zyskują tyle samo (np. taka sama pensja);

jeden zyska więcej gdy drugi wykona za niego pracę

(przy różnych nakładach energii obaj dostaną takie

samo wynagrodzenie) – gdy jeden wybiera strategię

„obijam się” zyskuje więcej gdy drugi pozostaje przy

strategii „pracuję”. Gdy obaj wybiorą „obijanie się”

obaj zyskują najmniej.



Wyniki  30-40% nie kieruje się regułami

matematycznymi

Homo economicus – to zbyt

proste!



Dylemat  dlaczego ludzie odstępują od strategii

maksymalizacji zysku?



Nie brak racjonalności ale inna definicje własnego

interesu



H. Kelley J. Thibaut (1978) – ludzie nie chcą

maksymalizować jedynie własnych wyników i nie

wartościują tylko konsekwencji działań dla nich samych:

subiektywna wartość wyników  funkcją wielu

zmiennych: wyników własnych i innych.



Orientacje społeczne – opis realnych preferencji ludzkich

(Mc Clintock 1972): względnie stałe preferencje co do

podziału dóbr pomiędzy siebie i innych. Względnie stałe bo

u tych samych osób mogą ujawniać się różne orientacje w

zależności od wpływu czynników zewnętrznych

Założenia dotyczące motywacji

społecznych



Kryterium oceny zachowań  wartości nadawane

przez jednostkę



Wartość zachowania  użyteczność + oceniane

prawdopodobieństwo zysków



Zachowania realizowane w kontekście społecznym 

zyski uzależnione także od zachowań innych
(dlatego model ekonomiczny nieadekwatny)



Wartość (wypłata) uzależniona nie tylko od jej
wysokości ale od wysokości wypłat innych



Środowisko wpływa na spostrzeganie danej sytuacji
współzależności  wzrost/ spadek motywacji

społecznych

Orientacje społeczne



Różnice indywidualne w zakresie dominacji
konkretnych motywacji społecznych.



Orientacje społeczne  względnie stałe preferencje

podziału dóbr między siebie i inne osoby w
sytuacjach społecznych.

Przestrzeń orientacji społecznych

• U = w1 =w2 U- indywidualna użyteczność sytuacji; w1-

wyniki własne w2- wyniki innych

• Altruizm:w1=0 w2=1 Współcześnie wyróżnia się:

indywidualistyczną, altruistyczną, rywalizacyjną,
kooperacyjną, egalitarną

.

+ Wyniki innej osoby

Wyniki własne +

rywalizacja

agresja

sadomasochiz
m

masochizm

męczeństwo

altruizm

kooperacja

indywidualizm

Orientacje społeczne

• Indywidualizm – wybory dyktowane jedynie

własną perspektywą

• Altruizm – wybory dyktowane interesem

innych / innego

• Rywalizacja – wybory dyktowane uzyskaniem

przewagi nad innymi

• Kooperacja – wybory dyktowane

maksymalizacja wspólnego dobra

• Egalitaryzm – wybory dyktowane minimalizacją

różnic „wszystkim po równo”

• Altruizm + kooperacja = prosocial

Czynniki wpływające na orientacje



Orientacje społeczne  względnie stałe dyspozycje do

określonego zachowania w sytuacji współzależności



Zachowania te modyfikują różne czynniki



Wpływ informacji o drugiej osobie

:

- informacja o skłonnościach (rywalizacyjnych lub

kooperacyjnych) partnera modyfikowała liczbę wyborów

kooperacyjnych;

- chętniej kooperujemy z człowiekiem (szczególnie autorytet) niż z

komputerem;

- osobom wybierającym zachowania kooperatywne przypisywano

dodatnie cechy np. brak zachłanności czy empatię, a

wybierającym strategie niekooperacyjne – egocentryzm,

samolubność, brak skrupułów;

- gracze chętniej kooperują z osobami o takiej samej orientacji
- gracze chętniej kooperują z tymi o których wiedzą, że są moralni

Od obrazu partnera zależą oczekiwania  obraz

partnera wpływa na wartościowanie konfliktu

Czynniki wpływające…c.d.



Dystans fizyczny;

- silniejsze orientacje rywalizacyjne w odniesieniu do

trzeciej osoby w porównaniu z drugą w sytuacji konfliktu;

- zwiększenie dystansu nasilało rywalizację



Możliwość komunikacji

:

- zapowiedź możliwości komunikacji   wyborów

kooperacyjnych

- im więcej możliwości komunikacji tym  wyborów

kooperatywnych

- większy wpływ komunikacji swobodnej niż przymusowej;
- większy wpływ komunikacji gdy gracze widzieli się i

słyszeli lub gdy tylko widzieli

komunikacja redukuje niepewność co do

zachowań partnera.

Czynniki wpływające na orientacje

c.d.



Wpływ instrukcji:

- dostosowanie wyborów do rodzaju instrukcji

(koncentrującej na zysku własnym, własnym i
partnera, maksymalizacji własnego zysku);

- wpływ definicji sytuacji  zmiany wyborów w

„Dylemacie więźnia” definiowanej jako konflikt –
częstsze wybory kooperacyjne niż w sytuacji
definiowanej jako przetarg lub gra;

- wpływ kodu słowno - twierdzeniowego „pomyśl że”

vs percepcyjnego „wyobraź sobie”

Czynniki wpływające na

orientacje



Sposób reprezentacji wyników:

- reprezentacje numeryczne: pieniądze, różne ich

reprezentacje oraz ich wyobrażenia, punkty wyższy

poziom orientacji indywidualistycznych i

rywalizacyjnych:

- reprezentacje nienumeryczne: schematyczne rysunki

twarzy, prostokąty wzrost orientacji prospołecznych w

warunkach ikonicznej reprezentacji

 Liczba osób:
- im większa tym  zachowań prospołecznych i

kooperacyjnych:

- od 7- 8 osób liczebność nie wpływa na zachowania

kooperacyjne;

- w małych grupach tak  wyższy poziom kooperacji w

grupach 2-osobowych niż 3- osobowych

Czynniki wpływające na

orientacje

 Wiek:
- w populacji starszych (ok. 60- lat) więcej osób (o

20%) z orientacją prospołeczną niż w populacji 26

– latków



Ilość rodzeństwa:

- osoby o orientacjach prospołecznych  większa

liczba rodzeństwa

Sposoby pomiaru orientacji

społecznych



Metoda Madsena:

łączenie dzieci w 4- osobowe zespoły 

zadanie wymagające współpracy. Obserwacja i klasyfikacja
sposobu wykonania zadania jako prospołecznego gdy wszystkie
dzieci współpracowały lub jako rywalizacyjna gdy przynajmniej 1
nie współpracowało



Gry macierzowe:

prezentacja karty z macierzą i

wybór dwóch

opcji A i B: wybór o.b. wraz z wyborem dokonanym przez drugą
osobę wskazywały na macierz wyplaty którą dostawała o.b. W
trakcie badania o.b. wybierała od 3 do 24 macierzy (informowana
o wyborze partnera)

•

A

inna osoba B

Ty

A

B

10
$

20$

12$

12$

20$

20$

18$

18$

Sposoby pomiaru orientacji

społecznych



Wady 

duży wpływ strategii jaką przyjmuje o. b. dokonując

wyboru: bada nie tyle orientację ale strategię  aby ten

wpływ wyeliminować  należy wykluczyć inną osobę



Gry rozłożone 

wybór jednej opcji  końcowa wypłata

uzależniona także od wyboru innej osoby (suma własnego wyboru i
innego). Prezentacja od 9-36 dominująca orientacja – ta przejawiana
w 2/3 wyborów

Ty dostajesz

On/ona
dostaje

A

B

C

500

100

50
0

500

550

300

Sposoby pomiaru orientacji

społecznych



Metoda warszawska:

- rangowanie ofert, szeregowanie szeregu podziałów wyników od

najmniej do najbardziej atrakcyjnego lub zaznaczanie
atrakcyjność każdej z ofert na skali.

- uporządkowanie empiryczne korelowane z teoretycznym

„idealnego” indywidualisty, kooperanta, altruisty.

- Stosowano rysunki twarzy, liczby kwot, punktów, różnej

wielkości prostokąty.

- Nie otrzymuje się przy tej metodzie jedynie dominującej

orientacji ale kilka współczynników korelacji z idealnymi
orientacjami społecznymi: nasycenie orientacjami – duża
czułość techniki

.



Podsumowanie: wszystkie mają zalety i wady:



metoda warszawska nie wprowadza współzależności społecznej
ale jest czuła i mierzy nasycenie poszczególnymi orientacjami,
często badana jako zmienna zależna.



Problem przekładalności orientacji badanych poszczególnymi
technikami.

Oferta z metody warszawskiej

„buźki”

JA

JA

ON/ON
A

ON/ONA

Zadanie o.b.: wybór bądź uszeregowanie

Oferta z metody warszawskiej

Ty

otrzymasz

On/a

otrzyma

a

200

250

b

300

200

c

150

150

d

175

0

Zadanie o. b. : wybór bądź
uszeregowanie

Regulacyjne konsekwencje

orientacji społecznych



Orientacje społeczne  dyspozycje względnie trwałe



Wpływ orientacji na społeczne funkcjonowanie



Percepcja społeczna 

-

osoby rywalizacyjne jednostronne w spostrzeganiu

intencji i zachowań innych  inni spostrzegani

przez pryzmat własnej orientacji jako
rywalizacyjni;

- osoby kooperacyjne spostrzegają całe spectrum

zróżnicowania;

- osoby egalitarne zapamiętują wybory innych

zniekształcając je „nieświadomie” zgodnie z własną
równościową orientacją

Regulacyjne konsekwencje

orientacji społecznych c.d.



Wpływ na zachowania:

- osoby kooperacyjne najczęściej inicjowały

współdziałanie,

- elastyczność zachowania osób kooperacyjnych,
- osoby rywalizacyjne najrzadziej wybierały działania

maksymalizujące wspólny zysk, najmniej wrażliwe na
zachowanie partnera, najczęściej były rywalizacyjne

 Hipoteza trójkąta –

(Kelly, Stahelsky,1970

) osoby

rywalizacyjne spostrzegają świat jednorodnie – zgodnie
z własnym zachowaniem, kooperacyjni dostrzegają całe
spectrum intencji innych

 Jedna z najbardziej wpływowych hipotez dotyczących

orientacji społecznych

Hipoteza trójkąta - badania



Badania (Kulman, Marshello,1975; Kulman, Wimberley,1976)

• konflikt
• trzy grupy (indwidualistyczni, kooperacyjni, rywalizacyjni)
• partner zaprogramowany – „lustrzane odbicie”, kooperacyjne

oraz rywalizacyjne wybory

Badania – hipoteza trójkąta c.d.



Wyniki:

- osoby rywalizacyjne najrzadziej wybierały

zachowania maksymalizujące wspólny zysk;

- niewrażliwe na zachowanie partnera;
- kooperacyjne współdziałały (z wyjątkiem

rywalizacyjnych partnerów)

- indywidualistyczni - plastyczni

Regulacyjne konsekwencje

orientacji społecznych c.d



Trafność odczytywania intencji innych: większa u
prospołecznych



Poszukiwanie/zainteresowanie większą liczbą
informacji o partnerze



Kryteria ocen w kategoriach moralnych ( u
prospołecznych) vs władzy i pozycji (u
rywalizacyjnych)



Stosunek do aktywności: prospołeczni bardziej aktywni
zarówno w sferze prywatnej jak i społecznej, większe
zaufanie do osób pełniących funkcje publiczne



Altruizm+ kooperacja + egalitaryzm – orientacja
„prosocial”: koncentracja i pozytywne wartościowanie
wyników i sytuacji partnera lub/i własnej

Oblicze altruizmu w

orientacjach społecznych

 Badania nad orientacjami społecznymi wyrastające z

tradycji (matematycznej teorii gier) potwierdziły, że

ludzie nie zawsze zachowują się zgodnie z regułą

maksymalizacji własnego interesu

 Wskazały (z jednej strony) na względną stałość

(międzysytuacyjną) z drugiej na zmienność zachowań

 Zidentyfikowano szereg czynników modyfikujących zachowanie
 Zasadność wyróżnienia orientacji altruistycznych i prosocial
 Specyfikę funkcjonowania osób o dominacji orientacji

nastawionych na pozytywne wartościowanie zysku partnera bądź

zarówno partnera jak i własnego  większa autonomia

funkcjonowania, zainteresowanie partnerem oraz szerszym

spectrum społecznym

 Specyfika tego podejścia  koncentracja na zachowaniu/ wyborze

sposobu podziału dóbr  rozszerzona (w rezultacie uzyskiwanych

wyników) o czynniki motywacyjne i poznawcze  skupia się na

społecznej współzależności



Bibliografia - wykład III

• J. Grzelak (2001) Ja, my, oni? Interes własny a

procesy poznawcze i zachowanie ludzi w sytuacji
konfliktu. [w:] M. Kofta i T. Szustrowa (red.),
Złudzenia które pozwalają żyć. Warszawa: PWN
(s.117 – 144).