ORIENTACJA ZAWODOWA

Orientacja zawodowa

Orientacja zawodowa to długofalowa działalność

wychowawcza, obejmująca swym zasięgiem
wszystkie działania wychowawcze – szkoły,
rodziców i innych osób, grup oraz instytucji –
mające na celu przygotowanie młodzieży do
podejmowania kolejnych decyzji edukacyjno-
zawodowych oraz planowania kariery zawodowej.

Kierunki współczesnej orientacji

zawodowej

 „przesunięcie akcentu z poradnictwa o charakterze głównie

interwencyjnym na poradnictwo prewencyjne,

 wzrost rangi poradnictwa niedyrektywnego, w którym

badania testowe traktuje się jako drugoplanowe,

 przejście od tradycyjnej koncepcji, polegającej na doraźnej

pomocy do koncepcji planowania karier zawodowych,

 przesunięcie akcentu z modelu zorientowanego na zdobycie

zawodu na rozwój kariery w ciągu całego życia."

[Zofia Szymanek, Poradnictwo zawodowe wobec wyzwań

współczesności, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,
Lublin 2001]

Orientacja zawodowa

Przygotowanie młodzieży do podejmowania kolejnych decyzji

edukacyjno-zawodowych oraz planowania kariery zawodowej

następuje przez:



zapoznanie ze strukturą szkolnictwa ,



przekazywanie uczniom informacji o możliwościach

kształcenia

na różnych poziomach oraz etapach rozwoju zawodowego

oraz możliwościach zatrudnienia po ukończeniu nauki i

zdobyciu zawodu;



kształtowanie aktywnej postawy wobec własnej kariery

zawodowej, na podstawie wskazywania roli aspiracji

edukacyjnych

i zawodowych w życiu jednostki oraz roli pozytywnej

motywacji

do dalszego kształcenia,

Orientacja zawodowa

 kształtowanie umiejętności samopoznania i

samooceny predyspozycji psychofizycznych;

 modyfikację samooceny w przypadku, gdy odbiega

ona od realnych możliwości (jest zawyżona lub

zaniżona),

 pomoc uczniom w pogłębianiu wiedzy

o interesujących ich zawodach,

 kształtowanie potrzeby konfrontowania oceny

swojego stanu zdrowia z wymaganiami wybieranego

zawodu,

 współdziałanie z rodzicami w realizacji powyższych

zadań.

6

Wiek

0-10

10-20

20-30

30-40

40-50

50-60

60-70

70-80

Linia życia

dzieciństwo

dorastani

e

wczesna

dojrzałość

średnia dojrzałość

późna

dojrzałość

starość

Kariera
zawodowa

przygotowanie

eksperyme

nt

wybór

zawodu

maksymalne

zaangażowanie

faza

przejścia

wycofanie

Fazy

rozwoju

rodziny

w domu

indywiduacja

opieka rodzicielska

wdowieństwo

Psychologiczne prawidłowości rozwoju

zawodowego

7

FAZY ROZWOJU ZAWODOWEGO

1. Faza przejścia z dzieciństwa w wiek młodzieńczy - naciski

w kierunku świadomego decydowania o doli zawodowej – I
kryzys rodzącej się osobowości

2. Faza związana z wchodzeniem w pole zawodowe – mała

znajomość własnych możliwości – II kryzys przewidywania

3. Faza związana z funkcjonowaniem zawodowym – aktywne

pełnienie roli zawodowej – III kryzys

 w płaszczyźnie przedmiotowej – załamanie kariery
 w płaszczyźnie społecznej – konflikty i antagonizmy

wynikające ze społecznej natury pracy

 kryzys w płaszczyźnie osobistej – procesy

biologiczne
a wewnętrzne „ja” zawodowe

4. Faza związana z wycofaniem się z pracy – IV kryzys w

sferze psychicznej

8

Aspiracje kształtują się i ulegają zmianom w procesie

psychofizycznego rozwoju dzieci i młodzieży.

Dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku

szkolnym nie przejawiają wyraźnie
ukształtowanych aspiracji, gdyż w ich orientacji
dominuje nastawienie na teraźniejszość związane
z aktualnie wykonywanymi czynnościami.

W wieku dorastania następuje rozwój aspiracji,

ponieważ przeobrażenie dziecka w osobę dorosłą
obejmuje zarówno sferę fizyczną, zmysłową,
emocjonalną, społeczną, jak
i kulturalną.

Aspiracje edukacyjno - zawodowe

Główną rolę w planowaniu własnej przyszłości

odgrywają własne dążenia młodzieży do

wyboru dalszego kształcenia i zawodu.

Wybór własnej drogi życiowej jest związany

z określeniem swych aspiracji edukacyjno -

zawodowych, gdyż wybór przyszłego zawodu

stanowi jedno z najważniejszych zadań

młodego człowieka.

Wybór zawodu wiąże się z porównywaniem

swoich zamierzeń, aspiracji z możliwościami,

zainteresowaniami.

9

Aspiracje edukacyjno - zawodowe

Uczeń szkoły średniej jest przygotowany do

przyjęcia zadań zawodowych lub związanych

z dalszym kształceniem, jeśli procesy

kształtowania tożsamości i aspiracji edukacyjno

- zawodowych przebiegają harmonijnie.

Odpowiedni poziom wiedzy o sobie samym jest

uzależniony od samooceny.

Wysoka samoocena sprzyja wysokiemu

poziomowi aspiracji edukacyjno - zawodowych,

zaś niska zdecydowanie go obniża.

10

Aspiracje edukacyjno - zawodowe

Dzięki uczestnictwu w życiu szkoły,

podejmowaniu różnych ról, uczeń wie, kim jest

i co zamierza osiągnąć.

Kształtowanie samooceny w wieku dorastania

jest procesem społecznym, który przebiega

podczas interakcji społecznych i

zaangażowania młodego człowieka w sprawy

klasy i szkoły.

Rozwój aspiracji edukacyjnych i zawodowych

następuje także podczas włączania młodzieży

w życie społeczne, które organizuje szkoła.

11

Aspiracje edukacyjno - zawodowe

Młodzież przejawiająca

dominującą

motywację osiągnięć

posiada zdolności i

zainteresowania zgodne z jej aspiracjami

zawodowymi i posiada realistyczne aspiracje

dotyczące wyboru zawodu.

Młodzież wykazująca

dominującą motywację

unikania

cechuje rozbieżność między

posiadanymi zdolnościami a zdolnościami do

zawodu, który wybierają, a to sprzyja
wyborowi zawodów zbyt łatwych.

12

SAMOPOZNANIE

 Ocena własnych możliwości i predyspozycji

 System wartości funkcjonujący w poszczególnych

sferach życia

 Zainteresowania i kierunki aktywności

 Stopień rozumienia ról społecznych i

zaangażowania w te role

POZNANIE ŚWIATA EDUKACJI I PRACY

Informacje o możliwościach

edukacyjnych

Informacje o preferowanej grupie

zawodów

Informacje o świecie pracy

PLANOWANIE KARIERY

 Umiejętność wykorzystywania informacji,

planowania i podejmowania decyzji.

 Poznanie metod poszukiwania pracy.
 Poznanie metod i standardów rekrutacji

pracowników.

 Umiejętność utrzymania pracy.

16

Rola szkoły w procesie kształtowania

aspiracji edukacyjno - zawodowych

młodzieży wynika z art. 1 ustawy o

systemie oświaty.

System oświaty zapewnia w szczególności:
4) dostosowanie treści, metod i organizacji

nauczania do możliwości psychofizycznych
uczniów, a także możliwość korzystania
z pomocy psychologiczno-pedagogicznej
i specjalnych form pracy dydaktycznej;

17

5)

możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół

przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz
niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi
potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz
predyspozycjami;

5a) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez

umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu

kształcenia, form

i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych;

6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez

umożliwianie realizowania indywidualnych programów

nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu

w skróconym czasie;

7) upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie

umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych;

18

8)

możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia

ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i

specjalistycznych;

13) dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów

rynku

pracy;

13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości

sprzyjających

aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym;

14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku

kształcenia;

15) warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez

organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz

kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania

czasu

wolnego;

19

Szybki rozwój nauki i techniki oraz związane z

tym zmiany wymagają kształcenia się przez
całe życie.

Zadaniem szkoły jest przygotowanie

młodzieży
do samodzielnego zdobywania wiedzy oraz
rozwijania swych uzdolnień.

20

Szkoła średnia winna kształtować aspiracje

zawodowe uczniów głównie poprzez:

 dostarczanie odpowiednich informacji,

 wpływanie na ich ukierunkowywanie,

 zaznajamiać uczniów z możliwościami

przyszłej pracy oraz konkretnymi

zawodami,

 prowadzenie poradnictwa zawodowego.

21

Prowadzona przez szkołę orientacja

zawodowa winna wpływać na
kształtowanie u młodzieży takich cech,
jak:

pracowitość,
punktualność,
odpowiedzialność,
umiejętność pokonywania trudności.

Cechy te powinny być fundamentem dla

postaw uczniów wobec przyszłej pracy.

22

Szczególnie istotne jest:

 dostarczanie rodzicom informacji służących

wspieraniu dzieci w decyzjach wyboru szkoły,

 uświadomienie uczniom roli zainteresowań,

uzdolnień

i cech osobowości w wyborze zawodu i szkoły,

 ukazanie różnorodności ścieżek edukacyjnych

prowadzących do wyboru zawodu oraz powiązań

między osiągnięciami szkolnymi a wykonywanym w

przyszłości zawodem,

 zapoznanie uczniów z zasadami przyjęć i ofertą

szkół,

 poznanie czynności związanych z poszukiwaniem

i podejmowaniem pracy.

23

“Przygotowanie do zawodu jest w

ostatecznej instancji - ukształtowaniem
człowieka tak,
aby wybrał określoną pracę jako drogę
samourzeczywistnienia, jest
wychowaniem człowieka, który poprzez
swoją pracę podejmie społeczne
obowiązki i społeczną odpowiedzialność”.

(prof. B. Suchodolski)

24

Etapy orientacji zawodowej

w zależności od wieku

uczniów.

na podstawie artykułu Krystyny Lelińskiej

„Założenia i kierunki rozwoju poradnictwa

zawodowego

w warunkach reformy edukacji”

Problemy Poradnictwa Psychologiczno – Pedagogicznego (biuletyn) Nr

2 (11), Warszawa 1999

25

Etapy orientacji zawodowej

Szkoła podstawowa
etap I – wstępna orientacja zawodowa

(obejmuje dzieci klas I – III);

etap II – obserwacyjny,

(obejmuje dzieci klas IV – VI, sprawdzian

wiedzy

i umiejętności dostarcza uczniowi informacji

zwrotnych o jego osiągnięciach i

kompetencjach);

26

Etapy orientacji zawodowej

Gimnazjum
etap III - orientacja zawodowa I

stopnia

(obejmuje klasy I – II);

etap IV – decyzyjny I stopnia,

(obejmuje klasy III) kończy się

wyborem
szkoły ponadgimnazjalnej;

27

Etapy orientacji zawodowej

Szkoła ponadgimnazjalna
etap V - orientacja zawodowa II stopnia

(obejmuje klasy I – II LO, LP, T lub klasy I/II

ZSZ;

etap VI - decyzyjny II stopnia

(obejmuje klasy III (LO, LP), IV (T) lub II / III

ZSZ.

28

Szczególne zadania są stawiane szkole średniej

wobec uczniów ostatnich klas, gdyż znajdują się

oni w okresie intensywnego i nierzadko

chaotycznego poszukiwania miejsca w przyszłym,

dorosłym życiu.

Konfrontują własne możliwości z wymaganiami

stawianymi kandydatom do zawodów lub na

określone kierunki studiów.

Orientacja zawodowa winna być ukierunkowana na

przygotowanie ucznia do podjęcia prawidłowej

decyzji dotyczącej wyboru przyszłego zawodu

(doboru uczelni, wyboru kierunku studiów,

specjalności czy drogi kształcenia zawodowego).

29

W klasach I, II szkoły średniej - ważne

jest rozpoznanie zainteresowań, uzdolnień
i aspiracji uczniów, ocena ich
predyspozycji do pracy zawodowej,
diagnoza ich cech fizycznych
i psychicznych.

W klasach III i IV - doradca zawodowy lub

wychowawcy winni koncentrować się na
zawodach i kierunkach studiów
wskazanych przez uczniów w wyniku
diagnozy.

30

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

W działaniach mających na celu udzielenie młodzieży pomocy

w samodzielnym, trafnym wyborze zawodu i kierunku
dalszego kształcenia, winni brać udział nauczyciele, a w
szczególności wychowawcy klas, psychologowie i pedagodzy
szkolni.

Instytucjami wspomagającymi działania nauczycieli i

udzielającymi indywidualnych porad zawodowych uczniom i
ich rodzicom są poradnie psychologiczno – pedagogiczne, w
tym poradnie specjalistyczne.

Orientacja zawodowa powinna być realizowana przez

nauczycieli wszystkich przedmiotów, bloków programowych,
ścieżek edukacyjnych, w których zawarte są treści
zawodoznawcze.

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Orientacja zawodowa w szkolnictwie specjalnym ma

charakter specyficzny i jest zdeterminowana ograniczoną

możliwością wyboru szkoły ponadgimnazjalnej.

Rolą wszystkich osób uczestniczących w orientacji

zawodowej

w gimnazjach jest takie pokierowanie wychowankami, aby

ich wybory mieściły się w tej ofercie oraz aby nie czuli się

z tego powodu pokrzywdzeni.

Dodatkowym utrudnieniem ograniczającym tę i tak

zawężoną możliwość wyboru jest współwystępowanie z

upośledzeniem umysłowym niepełnosprawności

fizycznych oraz różnego rodzaju schorzeń

psychosomatycznych.

31

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Do zawodowych szkół specjalnych nie ma wolnego

naboru.

Uczniowie kierowani są tam orzeczeniami wydanymi

przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną, co

oznacza, że każdy uczeń otrzymuje indywidualną

poradę zawodową, udzieloną przez osobę

profesjonalnie zajmująca się doradztwem

zawodowym, w oparciu o preferencje zawodowe

ucznia oraz jego możliwości psychofizyczne.

Ostateczną decyzję podejmuje zespół orzekający, w

skład, którego wchodzą doradcy zawodowi i

lekarze.

32

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Fakt, że każdy uczeń otrzymuje

indywidualną pomoc przy wyborze
kierunku kształcenia nie jest powodem, dla
którego orientacja zawodowa na terenie
szkoły może być prowadzona w mniejszym
zakresie.

Musi być ona prowadzona tylko inaczej, niż

w szkołach ogólnodostępnych.

33

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Nauczyciele gimnazjów specjalnych powinni

doskonale orientować się w ofercie zawodowej

zawodowych szkół specjalnych, aby w swojej

pracy z uczniem dostarczać mu jak najszerszej

wiedzy o zawodach,

w których te szkoły kształcą.

Winni ograniczać wybory, o których wiedzą, że

nie mogą być przez wychowanka realizowane,

np.:

z powodu braku oferty edukacyjnej w danym

zawodzie.

34

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Od klasy I uczniowie gimnazjów specjalnych powinni być

zapoznawani z kierunkami zawodowymi, spośród

których

będą w przyszłości dokonywać wyboru.

Sposobem informowania uczniów o dostępnych

możliwościach kształcenia zawodowego jest

opracowanie wspólnie z uczniami gazetek o zawodach

kształconych w zawodowych szkołach specjalnych.

Aktywne uczestnictwo uczniów w przygotowaniu tych

informacji spowoduje ich lepsze zapamiętywanie oraz

wczesne nabycie wiedzy o możliwościach dalszego

kształcenia.

35

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Należy również, w porozumieniu ze szkołą

zawodową monitorować rynek pracy, by
absolwent szkoły zawodowej miał szansę na
zatrudnienie po jej ukończeniu.

Należy zapobiegać sytuacjom, w których wybór

kierunku kształcenia zawodowego spowodowany
jest modą, bądź względami koleżeńskimi w celu
zapobiegania głębokim rozczarowaniom już po
podjęciu nauki zawodu.

36

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

W klasach II i III należy przeprowadzić zajęcia

warsztatowe kształtujące umiejętności

samopoznawcze i samooceny predyspozycji

psychofizycznych.

Lepsza znajomość siebie, prawidłowa samoocena,

ułatwią trafność wyboru, a pozytywny obraz

własnej osoby będzie sprzyjał podejmowaniu

decyzji związanych

z przyszłością zawodową oraz pozwoli wierzyć, że

uda się te wyzwania zrealizować.

37

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Skuteczną formą orientacji zawodowej dla ucznia o

specjalnych potrzebach edukacyjnych, dostarczającą

wiedzy o możliwościach dalszego kształcenia, są

wycieczki do szkół zawodowych oraz udział w

zorganizowanych przez nie „dniach otwartych”.

Możliwość obejrzenia zajęć warsztatowych oraz

wytworów pracy uczniów ma często decydujący

wpływ na wybory dokonywane przez absolwentów

gimnazjów specjalnych.

38

Orientacja zawodowa w szkolnictwie

specjalnym

Duży wpływ na kształtowanie wyborów mają rodzice uczniów,

dlatego niezbędne jest wczesne zaangażowanie ich w ten

proces.

Rodzice powinni mieć pełne rozeznanie w ofercie szkół

zawodowych, aby uwzględniać predyspozycje

psychofizyczne swoich dzieci podczas dokonywania wyboru

ich dalszego kształcenia.

Konieczna jest ścisła współpraca między wychowawcami klas,

pedagogiem, psychologiem a rodzicami, zwłaszcza w

ostatniej klasie.

Rodzice nie zawsze obiektywnie oceniają możliwości swoich

dzieci.

Zajęcia z preorientacji zawodowej należy prowadzić nie tylko

z uczniami, ale także rodzicami, gdyż rzetelna informacja

pozwoli uniknąć rozczarowań.

39