1

DIAGNOZA

PSYCHOLOGICZNA

1

wprowadzenie, rodzaje i cele

diagnozy

2

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA - WPROWADZENIE

ETYMOLOGIA:
gr. 'diagnosis'

- 'gnosis' – poznanie, wiedza

(gnoza: wiedza tajemna, bezpośrednia, intuicyjna)

- 'dia' – przez, porzez, na wskroś

(wskazuje na poznanie odwołujące się do danych empirycznych)

3

DIAGNOZA – trzy znaczenia

1)

proces rozpoznawania

2)

efekt procesu rozpoznawania

3)

całokształt wiedzy (teoretycznej i praktycznej dotyczącej rozpoznawania)

DEFINICJA:

„Rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na
podstawie jego cech i objawów w oparciu o znajomość ogólnych
prawidłowości obowiązujących w danej dziedzinie.”

4

MODELE DIAGNOZY

1)

diagnoza nozologiczna (różnicowa)

2)

diagnoza funkcjonalna

3)

diagnoza psychospołeczna

5

DIAGNOZA NOZOLOGICZNA (RÓŻNICOWA)

DEFINICJA

•to ogół postępowania psychiatrycznego/psychologicznego mający na celu

rozpoznanie występowania określonej jednostki chorobowej

•ICD-10 a DSM-V

•diagnoza różnicowa I. i II. stopnia

•rola psychologa – tak konstruować sytuacje diagnostyczne, aby uzyskać

wskaźniki diagnostyczne mogące zweryfikować objawy chorobowe wg ICD-10

PO CZYM ROZPOZNAĆ CHOROBĘ PSYCHICZNĄ?

-symptomy, syndromy

-specyfika przebiegu choroby (dynamika choroby)

-

np. załamanie się „linii życiowej” w schizofrenii

-wpływ leków na przebieg choroby

-etiologia (przyczyny, geneza) – chorobotwórcze wydarzenia/procesy życiowe

PARADYGMAT A CHOROBA

•Kwestia PARADYGMATU (objawy, obraz choroby, rozumienie konstruktu „osobowość”)
•Kwestia nazewnictwa chorego: pacjent, klient, osoba, OB, "jednostka", "osobnik" (sic!)

6

POZIOMY ZABURZEŃ A POZIOM ROZWOJU

PSYCHICZNEGO

NERWICE (konflikt)

ZABRZENIA OSOBOWOŚCI (deficyt,

konflikt)
PSYCHOZY (deficyt)
-----------------------------------------------------------------------
ORGANICZNE ZABURZENIA PSYCHICZNE (defekt)

7

Przykład:

OSOBOWOŚĆ TYPU BORDERLINE

wg ICD-10

Typ z pogranicza (F60.31) osobowości chwiejnej emocjonalnie, czyli

borderline, musi spełniać trzy z pośród następujących cech:

• niejasności dotyczące obrazu własnej osoby
• brak precyzyjnych celów i preferencji (również seksualnych)
• angażowanie się w intensywne, niestabilne związki prowadzące do

kryzysów emocjonalnych

• próby uniknięcia potencjalnego porzucenia
• groźby lub działania samobójcze i samouszkadzające
• stałe uczucie pustki wewnętrznej.

Typ impulsywny (F60.30) osobowości chwiejnej emocjonalnie – cechy

charakterystyczne to wyraźna skłonność do konfliktów oraz kłótliwość;

ponadto niezbędne jest stwierdzenie co najmniej dwóch spośród

następujących cech:

• skłonność do działań impulsywnych
• łatwość do reagowania gniewem lub przemocą
• trudności z podtrzymaniem działań, które nie przynoszą szybkiej satysfakcji
• niestabilny i kapryśny nastrój.

8

Przykład:

OSOBOWOŚĆ TYPU BORDERLINE

wg DSM-IV

Autorzy klasyfikacji DSM-IV nie uwzględnili rozróżnienia na opisane w ICD-10 podtypy.
Osobowość borderline jest tutaj zdefiniowana jako wzorzec zachowań zdominowany
niestabilnością w relacjach interpersonalnych, w ocenie własnej osoby i w zakresie
emocjonalnym oraz z wyraźnie zaznaczoną wybuchowością. Ustalenie takiego
rozpoznania jest zasadne, gdy obecnych jest co najmniej 5 z poniższych cech:

•

podejmowanie rozpaczliwych wysiłków w celu zapobieżenia porzuceniu realnemu lub
wyimaginowanemu

•

niestałe, ale intensywne związki interpersonalne (krańcowe idealizowanie lub
dewaluowanie)

•

zaburzenia tożsamości – utrwalony i wyraźnie zaburzony, zniekształcony lub
niestabilny obraz własnej osoby lub poczucia własnej wartości

•

impulsywność w co najmniej dwóch obszarach stanowiących potencjalne zagrożenie
dla samego siebie (życie seksualne, wydawanie pieniędzy, używanie substancji
psychoaktywnych, ryzykowne prowadzenie samochodu, napadowe objadanie się)

•

nawracające zachowania samobójcze, próby lub groźby samobójcze, dokonywanie
samookaleczeń

•

niestabilność emocjonalna wywołana nadmierną reaktywnością nastroju

•

przewlekłe uczucie pustki

•

nieadekwatny do sytuacji silny gniew lub brak kontroli nad wybuchami gniewu

•

przemijające, związane ze stresem myśli o charakterze paranoidalnym lub
zaznaczone objawy dysocjacyjne.

9

RELACJA PSYCHIATRA-PSYCHOLOG

-

prymat psychiatrii nad psychologią w placówkach klinicznych

-

konieczność współpracy w perspektywie dominacji psychiatrii

-

dominacja psychiatrii jako nauka biologiczna

NURTY W PSYCHIATRII (w aspekcie wyjaśniania przyczyn choroby):
1) biologiczny
2) środowiskowy
3) psychologiczny

-

wzrost roli psychologa w diagnostyce/terapii zaburzeń o etiologii
pozabiologicznej

10

DIAGNOZA FUNKCJONALNA

DEFINICJA:

-rozpoznawanie i opis określonych procesów psychicznych i cech

osobowości bez stosowania jednostek chorobowych (np. wyższe funkcje

poznawcze, style radzenia sobie ze stresem, potrzeba samorealizacji,

asertywność, umiejętności społeczne itp.)
-skupia się na opisie i wyjaśnianiu trudności przystosowawczych i dysfunkcjach

procesów psychicznych (diagnoza negatywna), jednakże postulowana jest

także równoległa tzw. diagnoza pozytywna opisująca zasoby i potencjał do

usunięcia lub skompensowania istniejących trudności przystosowawczych
-praktycznym celem diagnozy funkcjonalnej jest zaplanowanie odpowiedniego

postępowania terapeutycznego niwelującego lub zmniejszającego poziom

dysfunkcji czy trudności przystosowawczych
-bazuje na ciągle rozwijającej się wiedzy dotyczącej procesów psychicznych i

ich rozwoju oraz teorii osobowości (lub: temperamentu) – jej koordynującej i

regulacyjnej roli względem zachowania

11

DIAGNOZA FUNKCJONALNA A RÓŻNICOWA

porównanie

DIAGNOZA FUNKCJONALNA RÓŻNI SIĘ OD DIGNOZY RÓŻNICOWEJ TYM, ŻE:
-

bazuje na wiedzy psychologicznej a nie medycznej (psychiatrycznej) – jest
niezależna od wiedzy psychiatrycznej

-

jest mniej schematyczna

-

jest bardziej dynamiczna

-

jest bardziej wnikliwa i pogłębiona – nie interesuje się tylko obrazem
zaburzenia, lecz próbuje je wytłumaczyć (wyjaśnić) poprzez odwołanie się
do dysfunkcji psychicznych,

struktury osobowości, poziomu rozwoju psychicznego

-

jest bardziej holistyczna (całościowa) – w procesie rozpoznawania problemu
bierze pod uwagę więcej źródeł danych

-

bada nie tylko dysfunkcje, lecz także zasoby umożliwiające pożądane
zmiany i "mocne strony" OB

12

DIAGNOZA FUNKCJONALNA A PARADYGMAT

-

pojęcie paradygmatu (nurt, podejście, "szkoła", model

)

-

wybrane paradygmaty

 poznawczo-behawioralny
 psychodynamiczny

 systemowy
 psychologia humanistyczna
 psychoterapia Gestalt

 inne

-

problem eklektyzmu

13

MODEL DIAGNOZY FUNKCJONALNEJ

podsumowanie

Model diagnozy funkcjonalnej obejmuje:

1)

Opis trudności w przystosowaniu, które uwidaczniają się w postaci braku
możliwości samodzielnego/pełnego:

- zaspokajania własnych potrzeb
- wywiązywania się z nałożonych zadań społecznych

czemu towarzyszy mniejszy lub większy dyskomfort psychiczny.

2)

Teorię osobowości lub teorię konkretnych procesów psychicznych
(funkcje poznawcze, radzenie sobie ze stresem, asertywność itp.).

3)

Metody diagnostyczne umożliwiające badanie/pomiar

4)

Psychologa-diagnostę, który w aspekcie badanego problemu:

- opisuje (desrkypcja)
- wyjaśnia (eksplanacja)
- przewiduje (predykcja)
- ustala metody usuwania dysfunkcji (aplikacja)

14

DIAGNOZA PSYCHOSPOŁECZNA

MODEL DIAGNOZY PSYCHOSPOŁECZNEJ:

1)

problem psychologiczny (lub: "psychospołeczny")

2)

protodiagnoza problemu społecznego

3)

rezultat profesjonalnej diagnozy psychologicznej

4)

negocjowanie otrzymanej diagnozy z własnym rozumieniem problemów przez OB

15

DIAGNOZA PSYCHOSPOŁECZNA

geneza

-

uznanie, iż zwiększył się zakres problemów psychologicznych, w

rozwiązanie których mogli być włączeni psycholodzy; mogły to być nie tylko

zaburzenia psychiczne czy trudności przystosowawcze, ale również:

 okresowe stany dezintegracji spowodowane przejściowym stresem
 trudności w podejmowaniu decyzji w obliczu krytycznych sytuacji życiowych
 motywacja klienta do bardziej gruntownego rozwoju osobistego
 problem z wyborem/znalezieniem skutecznych strategii z sytuacjami

trudnymi

-

problemy psychiczne nie muszą być wyrazem dysfunkcji psychicznych, lecz

mogą się pojawić na skutek wpływu środowiska społecznego

 zbyt wysokie wymagania otoczenia
 zbyt niskie wymagania otoczenia

-

rozwój podmiotowego traktowania innych ludzi doprowadził do uznania ich

za partnerów (klientów), których udział w diagnozie jest niezbędna

(wspólne rozpoznawanie i ustalanie metod oddziaływań terapeutycznych)

-

pojawienie się możliwości współpracy z otoczeniem (rodzina,

współpracownicy) klienta

16

GŁÓWNE NARZĘDZIA PSYCHOLOGA

DIAGNOSTY

1. WYWIAD / ROZMOWA

2. OBSERWACJA

3. TESTY

-----------------------------------------

4. (RECYPATIA)

17

CELE DIAGNOZY

1)

INTERWENCYJNE - kwalifikacja do:

a) psychoterapia

1. stwierdzenie i opis problemu
2. określenie przyczyn problemu
3. określenie mechanizmów które mogą doprowadzić do pożądane zmiany

(np. ustalenie zasobów, ustalenie czynników kompensacyjnych)

4. sformułowanie planu interwencji

b) rehabilitacja psychologiczna

- stosowanie wzmocnień pozytywnych (unikanie negatywnych)
- nadanie powtarzalnej struktury oddziaływaniom
- optymalna stymulacja
- wielostronność oddziaływań
- partnerstwo

c) interwencja kryzysowa

1. wsparcie emocjonalne
2. zapewnienie poczucia bezpieczeństwa
3. redukcja lęku

d) profilaktyka (prewencja)
e) wspomaganie rozwoju osobistego (np. coaching)

18

CELE DIAGNOZY (c.d.)

2) SELEKCYJNE

a) poradnictwo zawodowe
b) ocena przydatności zawodowej (rekrutacja)
c) kwalifikacja osób do grup zadaniowych
d) kwalifikacja osób do określonych typów edukacji

3) ORZECZNICTWO

a) sądowe
b) świadczeniowe
c) sprawnościowe

4) BADAWCZE

a) naukowe
b) statystyczne

RELACJE MIĘDZY DIAGNOZĄ A PSYCHOTERAPIĄ

- diagnoza jako niezbędny warunek psychoterapii
- nieintencjonalne terapeutyczne efekty diagnozy

20

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO

1)

Postawienie problemu diagnostycznego (pytania
diagnostycznego) w oparciu o wstępne dane o pacjencie

2)

Formułowanie hipotez - dotyczących prawdopodobnego
wyjaśnienia problemu

3)

Weryfikacja hipotez – za pomocą trafnie dobranych metod
(postulat: globalne, holistyczne ujęcie problemu)



wywiad



obserwacja



testy



recypatia

4)

Interpretacja wyników (danych, materiału)

5)

Podjęcie decyzji o kontynuacji badania lub jego zakończeniu

6)

Opracowanie wyników oraz sformułowanie orzeczenia lub opinii
(dla celów naukowych – raportu lub studium przypadku)

21

POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNE A MODEL NAUKI

NOMOTETYZM

CEL: wyjaśnianie
METODA: kwestionariusze, testy + standaryzacja, obiektywizacja, normalizacja +

"konstruowanie"

POSTAWA: generalizująca (ustalanie praw ogólnych)
PRZEDMIOT BADAŃ: powtarzalny (homogeniczny)

np. psychologia poznawczo-behawioralna

IDIOGRAFIZM

CEL: rozumienie, interpretacja, opis
METODA: wywiad/rozmowa, obserwacja, recypatia (pogłębione) + "przeżywanie, wczucie"
POSTAWA: indywidualizująca (ustalanie praw jednostkowych)
PRZEDMIOT BADAŃ: indywidualny (heterogeniczy)

np. psychologia humanistyczna, Gestalt

IDIOTETYZM

FORMA MIESZANA

np. podejście psychodynamiczne

22

MIEJSCE PRACY DIAGNOSTY

UKŁAD SIEDZENIA

 układ foteli (kąt nachylenia)
 odległość między fotelami
 stolik (ława)
 "kwestia drzwi"
 pozycja siedzenia diagnosty

23

MIEJSCE PRACY DIAGNOSTY

UMEBLOWANIE I SPRZĘT

 krzesła czy fotele?

- boczne oparcia
- takie same

 dodatkowe krzesła / kanapa
 2 zegary + ich lokalizacja
 stolik vs. biurko
 podkładka do pisania
 wieszak
 chusteczki (gdzie?)
 zewnętrzna informacja o badaniu (jeśli jest taka potrzeba)
 telefon
 sprzęt do testów (równy stół, ewentualnie podkładka, ołówki)
 zajmowanie miejsc

- kto gdzie siedzi?
- kiedy siadać i wstawać?

24

MIEJSCE PRACY DIAGNOSTY

WNĘTRZE

 światło
 okna (zasłona / roleta)
 hałas (ruch uliczny, dźwięki z korytarza)
 estetyka
 ozdoby (obrazki, kwiaty, książki)
 schludność