Nadwaga i
otyłość.
Cukrzyca

Bartosz Mosler
Krzysztof Świącik
Grzegorz Wojda

Nadwaga i otyłość

Nadwaga i otyłość charakteryzują się

zwiększeniem ilości tłuszczowej masy
ciała. Związana jest ona ze
zwiększeniem liczby (w populacji
dziecięcej) bądź wielkości adipocytów
(w populacji dorosłych).

Nadwaga i otyłość

Ilość tłuszczu w ciele zależy od szeregu

czynników, wśród których wiek, płeć i
bilans energetyczny odgrywają
znaczącą rolę. Bezpośrednio po
urodzeniu ciało ludzkie zawiera ok.
12% tłuszczu, w wieku 6 miesięcy- ok.
30%, a w ciągu następnych lat ok.
18%. Młodzi mężczyźni mają zwykle
15-18% tłuszczu a kobiety 20- 25%.

Nadwaga i otyłość

Szacuje się, że w populacji polskiej

nadwaga i otyłość (BMI > 25) dotyczy
68% mężczyzn i 64% kobiet, a tylko
otyłość (BMI > 30) odpowiednio 22%
i 29%

BMI

Dla oceny stopnia nadwagi czy otyłości

najczęściej jest stosowany wskaźnik

masy ciała Queteleta czyli Wskaźnik

Masy Ciała BMI (ang. Body Mass Index),

którego wartość oblicza się wg

poniższego wzoru: BMI = masa ciała

(kg)/wzrost

) .

Należy pamiętać, że BMI nie ma

zastosowania u osób o rozbudowanej

tkance mięśniowej, u kobiet ciężarnych,

u dzieci szybko rosnących.

BMI

Wynik otrzymany interpretuje się

następująco (według Światowej
Organizacji Zdrowia): BMI <18,5
kg/m2 niedowaga, BMI 18,5–24,9
kg/m2 masa prawidłowa, BMI 25,0–
29,9 kg/m2 nadwaga, BMI > 30,0
kg/m2 otyłość.

Nadwaga i otyłość

Do innych metod oceny otyłości należy

metoda polegające na elektronicznym
pomiarze procentowej zawartości
tkanki tłuszczowej w organizmie.
Wynik powyżej 25–30 % u kobiet oraz
powyżej 15–20% u mężczyzn
świadczy o nadwadze.

Nadwaga i otyłość

Dodatkowo dzieląc obwód talii (w cm)

przez obwód bioder (w cm) można
ustalić typ otyłości. Jeśli wynik jest
większy od 0,9 (mężczyźni) i 0,8
(kobiety), to świadczy o typie otyłości
tzw. jabłkowym (brzusznym). Jeśli jest
mniejszy, dowodzi otyłości tzw.
gruszkowej (biodrowo-udowej).

Nadwaga i otyłość

W przypadku otyłości biodrowo- udowej

przydatny jest pomiar obwodu pasa.

I tak u mężczyzn zwiększone ryzyko

wystąpienia powikłań występuje przy
obwodzie pasa ł 102 cm, a u kobiet ł
88 cm.

Stopnie i typy otyłości

Wyróżniamy trzy stopnie otyłości:

BMI 30,0–34,9 I stopień, otyłość
średniego stopnia

BMI 35,0–39,9 II stopień, otyłość
znacznego stopnia

BMI > 40,0 III stopień, otyłość
olbrzymia lub śmiertelna

Stopnie i typy otyłości

Wcześniej wspomniane typy:

Jabłkowy (brzuszny)

gruszkowy (biodrowo-udowy)

Stopnie i typy otyłości

Typy:

Otyłość pierwotna- prosta, wynikająca

z dodatniego bilansu energetycznego,

Otyłość wtórna- będąca jednym z

objawów zaburzeń metabolicznych i

różnych stanów chorobowych, np.

nadczynności kory nadnerczy,

niedoczynności tarczycy

Konsekwencje zdrowotne
nadwagi i otyłości



Zwiększona umieralność ogółem



Choroby układu krążenia



Zespół metaboliczny



Cukrzyca typu 2



Nowotwory



Miażdżyca



Choroby stawów

Konsekwencje zdrowotne
nadwagi i otyłości



Kamica pęcherzyka żółciowego



Zespół nocnego bezdechu



Zaburzenia hormonalne



Zaburzenia układu rozrodczego



Komplikacje ze strony układu

oddechowego



Zaburzenia psychosocjologiczne

Profilaktyka żywieniowa.



Aby wykorzenić złe nawyki żywieniowe u

dzieci - oraz u ich rodziców, z których

dzieci biorą przykład - niezbędne jest

wprowadzenie obowiązku jasnego

informowania konsumentów o

kupowanych produktach spożywczych,

jak również zachęcanie producentów

żywności do wprowadzania na rynek

produktów mniej kalorycznych.

Przeprowadzone badania wykazały, że aż

70 proc. dzieci nie zjada w domu

pełnowartościowego śniadania, a

zamiast niego je w szkole dostępne

tam chipsy i batoniki. Dużą winę

ponoszą rodzice, którzy zapominają o

przygotowaniu dzieciom posiłku, ale

nie szczędzą im pieniędzy na słodycze.

Aby rozszerzać profilaktykę i wiedzę na

temat nadwagi i otyłości powinno
wprowadzać się w szkołach różnego
typu programy i zajęcia typu:
"Zdrowy uczeń w szkole"
"ABC zdrowego odżywiania.
Walczymy z otyłością"

Dieta w otyłości

Istniej wiele tzw. cudownych diet, np.

głodówka, dieta owocowa (jabłkowa),
mleczne, białkowa, białkowo-
tłuszczowa, ubogowęglowodanowa.
Diety te z reguły dają szybki spadek
masy ciała, jednak metoda szybkiego
odchudzania jest bardzo ryzykowna.

W efekcie dłuższego i częstego stosowania głodówki

lub diet jednostronnych występują niedobory

witamin, składników mineralnych (np. żelaza,

wapnia, fosforu, potasu, selenu, chromu, magnezu)

utrata białka, a nawet w skrajnych przypadkach

kwasica, zaburzenia gospodarki wodno-

elektrolitowe. Następuje wtedy nie tylko zanik

tkanki tłuszczowej, ale także mięśni szkieletowych,

mięśnia sercowego, wątroby, nerek, tarczycy,

śledziony a w konsekwencji zaburzenia pamięci,

koncentracji uwagi, osłabienie potencji itp.

Osoby otyłe coraz częściej sięgają po

gotowe preparaty odchudzające
typu: Slim-Fast, Cambridge Diet,
Ultra-Diet i inne. Diety te mogą być
stosowane jedynie pod ścisłą
kontrolą lekarza.

Najtrwalsze efekty, nie narażające organizmu

na powikłania daje odchudzanie powolne.
Ubytek masy ciała powinien wynosić 0,5-1
kg tygodniowo, tj. 2-4 kg miesięcznie. Dieta
zwana dieta ubogoenergetyczną
(bogatoresztkowa, z ograniczeniem
tłuszczu, cukrów szybko wchłaniających się)
stosowana przez długi czas daje najlepsze
rezultaty.

Jeśli nie ma odpowiedzi na dietę

ubogoenergetyczną na 1000 – 1500

kcal, można zastosować diet o bardzo

niskiej zawartości energii,

dostarczającej np. 10 kcal/kg należnej

masy ciała. Dieta ta musi być

stosowana pod ścisłym nadzorem

lekarza w warunkach szpitalnych lub

sanatoryjnych.



Istnieje możliwość przyjmowania leków

zmniejszających apetyt są to leki z grupy beta-

fenetylamin mające wpływ na metabolizm serotoniny

i noradrenaliny. Działają one jednak tylko wtedy

kiedy są stosowane i po ich odstawieniu często

obserwuje się przybieranie na wadze. Należą tu

benzfetamina, fendimetrazyna, dietylpropion,

mazindol, chlorowodorek fenterminy,

fenylopropanolamina, fenfluramina,

deksfenfluramina. Są one pochodnymi amfetaminy,

jednak rzadko w przypadku ich stosowania dochodzi

do uzależnienia.



W przypadku fenfluraminy nie wykazano zdolności

do powodowania uzależnienia. Leki te powinno się

stosować u pacjentów z BMI większym od 30.0

kg/m2 lub większym od 27.0 kg/m2 i

towarzyszącymi otyłości chorobami. W przypadku

znacznej otyłości (BMI powyżej 40.0 kg/m2 lub

powyżej 35.o kg/m2 przy współistnieniu innych

obciążeń) można stosować zabiegi chirurgiczne na

przewodzie pokarmowym. Najlepszy efekt przynosi

operacja polegająca na ominięciu żołądka, gdy

górna jego część jest połączona anastomozą typu

Roux-en-Y z pętlą jelita czczego oraz plastyka

żołądka z pionowym opasaniem.

Co, ile i jak jeść



Regularne, urozmaicone posiłki
Zalecane są co najmniej 3 posiłki
dziennie, ale oparte o niskokaloryczne
produkty. Ważne są też regularne pory
posiłków.



Umiar w jedzeniu. Nie należy najadać
się do syta, a tylko zaspakajać głód.



Unikanie podjadania między
posiłkami.



Ograniczenie produktów o dużej
zawartości tłuszczu. Pamiętaj: 1 gram
tłuszczu to 9 kalorii, a białko
i węglowodany dają 4 kalorie.



Unikanie potraw smażonych.



Ograniczenie cukru i słodyczy

Cukier i słodycze zawierają łatwo-

przyswajalne węglowodany, które w

organiźmie szybko są zamieniane na

tkankę tłuszczową.



Zwiększone spożycie warzyw i owoców

Świeże warzywa i owoce są najlepszym

źródłem witamin i soli mineralnych.



Stosowanie produktów zbożowych
z pełnego ziarna.



Płyny
W diecie niskokalorycznej zalecana
jest większa ilość płynów.

Cukrzyca - definicja

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą spowodowaną

brakiem lub nieprawidłowym działaniem hormonu

nazywanego insuliną.

Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez

specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce

- gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki

te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych.

Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w

regulacji wszystkich procesów przemiany materii

zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona

stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich

komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku jak i

między posiłkami - niezależnie od długości przerw

między nimi.

Cukrzyca - insulina

Rola insuliny polega na:



wykorzystywaniu cukrów i tłuszczów
jako materiału energetycznego dla
komórek;



magazynowaniu nadmiernej ilości
cukrów w postaci zapasów;



wytwarzaniu białek z substancji
znajdujących się w pożywieniu.

Cukrzyca - insulina

Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako

źródło energii, konieczna jest obecność

odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny.

Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w

komórce, przez które do jej wnętrza wnikają

cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w

przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są

pozbawione materiału energetycznego (cukier,

tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie

mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z

czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z

bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez

nerki i tam część glukozy przenika do moczu.

Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

Cukrzyca - podział



Cukrzyca typu 1 (zwana także cukrzycą

młodzieńczą bądź insulinozależną) - wywołana jest

zniszczeniem komórek beta trzustki,

odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie

insuliny.

Ten rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u ludzi

młodych oraz u dzieci. Spośród chorych na

cukrzycę, na typ 1 choruje 15 - 20% chorych.

Jedynym możliwym leczeniem tej choroby jest

podawanie insuliny oraz właściwe odżywianie i

aktywny tryb życia (wysiłek fizyczny).

Cukrzyca - podział



Cukrzyca typu 2 (cukrzyca dorosłych lub insulinoniezależna) - w tym

rodzaju cukrzycy przyczyną podwyższonego poziomu glukozy we krwi

nie jest brak insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie

(oporność na działanie insuliny). Najczęściej cukrzycy typu 2

towarzyszy otyłość oraz nadciśnienie tętnicze.

Ten rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u ludzi starszych. Około 80 -

85% wszystkich pacjentów z cukrzycą stanowią chorzy na cukrzycę

typu 2. Początkowo leczenie tej choroby opiera się na stosowaniu

odpowiedniej diety, dostosowanego do możliwości chorego wysiłku

fizycznego oraz doustnych leków hipoglikemizujących

(przeciwcukrzycowych). Często, z czasem, potrzebne jest także

przejście na zastrzyki z insuliną.

Pewna grupa osób młodych, poniżej 35 roku życia, cierpi na odmianę

cukrzycy typu 2 - MODY (maturity onset diabetes of the youth).

Cukrzyca - podział

Cukrzyca ciężarnych - cukrzyca po raz pierwszy

rozpoznana w ciąży i występująca do momentu

urodzenia dziecka. W grupie kobiet z cukrzycą

ciężarnych istnieje wyższe ryzyko zachorowania w

przyszłości na cukrzycę w porównaniu z kobietami

bez tego powikłania. Leczenie tej postaci cukrzycy

powinno być prowadzone tylko w

wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno-

diabetologicznych.

Cukrzyca – podział

Cukrzyca wtórna - to najbardziej zróżnicowana etiologicznie grupa cukrzyc, które łącznie

stanowią około 2-3% wszystkich postaci cukrzycy w Europie i Ameryce Północnej.

Charakterystyczne dla tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły

chorobowe.

Najczęstsze przyczyny cukrzycy wtórnej można podzielić na:



polekowe - niektóre leki stosowane w chorobach układu krążenia (tiazydy lub inne leki

moczopędne, szczególnie w zestawieniu z beta blokerami, leki sterydowe i inne);



niektóre choroby gruczołów dokrewnych (endokrynopatie) - choroba i zespół Cushinga,

akromegalia, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, guz wydzielający

glucagon;



genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii - hemochromatoza;



choroby trzustki - przewlekłe zapalenie trzustki, rak trzustki, stan po pankreatektomii

(operacyjnym usunięciu trzustki);



cukrzyca na tle niedostatecznego i wadliwego odżywiania - występuje głównie wśród

ludności tubylczej strefy międzyzwrotnikowej w krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, w

których niedożywienie i głód są powszechne.

Cukrzyca - przyczyny



W olbrzymiej większości przypadków

przyczyny cukrzycy pozostają nieznane.

Jedynie u niewielu chorych można

stwierdzić powód wystąpienia jej objawów.

Mogą to być na przykład ostre i przewlekłe

choroby trzustki (narządu produkującego

insulinę), nadużywanie alkoholu, wynik

działania niektórych leków, choroby o

podłożu genetycznym, w których obok

cukrzycy występuje wiele innych zaburzeń.

Cukrzyca - objawy



Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie

leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich

nasilenie może mieć różny stopień. Na typowy

zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie,

osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej

ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony

apetyt, chudnięcie. Podstawowe znaczenie dla

rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne

krwi i oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w

moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu).

Cukrzyca – normy cukru



Zawartość cukru we krwi
(glikemię) podaje się w miligramach
na 100 ml krwi (mg%) lub w
milimolach na litr (mmol/l); związek
między tymi dwoma jednostkami
określa wzór:
[mg%] x 18 = mmol/l.

Cukrzyca - badanie

Cukrzycę można rozpoznać, mierząc (w nawiasach

podano wartości potwierdzające obecność

choroby):



2-krotnie glikemię na czczo (≥ 126 mg%,

czyli ≥ 7,0mmol/l);



w teście obciążenia 75,0 glukozy (w 120. min ≥

200 mg%, czyli ≥ 11,1 mmol/l);



2-krotnie glikemię przygodną - o dowolnej porze

niezależnie od posiłku (≥ 200 mg%, czyli ≥

11,1mmol/l).

Przewlekłe powikłania
cukrzycy



Ostatnich kilkanaście lat przyniosło wyraźną poprawę rokowania

u chorych na cukrzycę. Żyją oni dłużej oraz obserwuje się mniej

hospitalizacji spowodowanych ostrymi powikłaniami tej choroby.

Sytuacja ta spowodowała jednak, że u coraz większej liczby

diabetyków obserwuje się przewlekłe powikłania cukrzycy.

Główną przyczyną przewlekłych, wynikających z długiego czasu

trwania schorzenia, powikłań cukrzycy jest utrzymujący się

przez długi czas zbyt wysoki poziom cukru (hiperglikemia).

Podwyższona glikemia jest przyczyną wielu zaburzeń

metabolizmu i powoduje uszkodzenie małych naczyń

krwionośnych (mikroangiopatię) oraz dużych tętnic

(makroangiopatię). Doprowadza to do zaburzeń ukrwienia oraz

uszkodzenia wielu narządów. Przewlekłe powikłania cukrzycy

dzieli się na mikroangiopatyczne oraz makroangiopatyczne.

Do powikłań wynikających z uszkodzenia małych tętniczek

należą retinopatia, nefropatia oraz neuropatia.

Retinopatia cukrzycowa

Jest to uszkodzenie narządu wzroku związane ze

zmianami w siatkówce, która jest odpowiedzialna za

odbieranie bodźców wzrokowych. Jej uszkodzenie

powoduje upośledzenie widzenia. Siatkówkę można

zbadać podczas oglądania dna oka. W niektórych

sytuacjach wykonuje się zdjęcia dna oka. U

większości chorych z długo trwającą cukrzycą

występują zmiany na dnie oka charakterystyczne

dla retinopatii. Retinopatię cukrzycową dzieli się na

prostą - w większości wypadków wymagającą tylko

obserwacji pacjenta oraz przedproliferacyjną i

proliferacyjną. Dwa ostatnie stadia wymagają

intensywnej terapii okulistycznej i często leczenia

laserem (laseroterapii). Nieleczona retinopatia

może prowadzić do utraty wzroku.

Powikłania
makroangiopatyczne



Do powikłań makroangiopatycznych zalicza się chorobę

wieńcową, niedokrwienie kończyn dolnych oraz chorobę

naczyń mózgu. Choroba wieńcowa znacznie częściej

występuje u chorych na cukrzycę i jest spowodowana

zwężeniem tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za ukrwienie

serca. Choroba ta może doprowadzić do zawału serca. Jej

objawy są charakterystyczne - występują bóle (palące,

piekące) za mostkiem, początkowo zwykle po wysiłku

fizycznym. Niestety, niektórzy chorzy na cukrzycę mogą nie

odczuwać żadnych dolegliwości. Choroba niedokrwienna

kończyn dolnych jest wywołana miażdżycą tętnic.

Początkowo objawia się bólami nóg w czasie chodzenia

(chromanie przestankowe). W przypadku bardziej nasilonych

zmianach miażdżycowych może dochodzić do martwicy

dystalnych (obwodowych) części stopy (palce, pięta).

Nefropatia cukrzycowa

Jest powikłaniem polegającym na uszkodzeniu kłębuszków

nerkowych, odpowiedzialnych za filtrowanie krwi i usuwanie z

organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany

materii. Nefropatia cukrzycowa prowadzi do niewydolności

nerek, do uszkodzenia których dochodzi stopniowo. Początkowo

zwiększa się wydalanie albumin w moczu (co nazywa się

mikroalbuminurią), następnie wydalane są większe ilości białka

w moczu (jest to tzw. jawny białkomocz). Zwykle w tym stadium

pojawia się nadciśnienie tętnicze. W kolejnym etapie następuje

stopniowy wzrost stężeń mocznika i kreatyniny we krwi. W

najbardziej zaawansowanych stadiach nefropatii konieczne jest

leczenie, polegające na zastosowaniu urządzenia zastępującego

swą funkcją nerki, nazywane dializą. Obecnie istnieje także

możliwość przeszczepienia nerki (transplantacji).

W neuropatii cukrzycowej dochodzi do uszkodzenia nerwów.

Objawy mogą być różnorodne i zależą od tego, które nerwy są

uszkodzone. Najczęściej występuje polineuropatia obwodowa,

która objawia się bardzo charakterystycznie uczuciem palenia i

pieczenia stóp i dłoni, głównie w godzinach nocnych. U chorych

z neuropatią częściej dochodzi do powstania stopy cukrzycowej.

Żywienie w cukrzycy

Prawidłowe żywienie jest jedną z

metod leczenia cukrzycy powinno
być zgodne z najnowszymi
zaleceniami i stosowane w żywieniu
całej rodziny.

Celem stosowania odpowiedniego żywienia (diety)

jest:

Dostarczanie zalecanej ilości energii i wszystkich

niezbędnych składników odżywczych,

Utrzymanie należnej masy ciała,

Wyrównanie cukrzycy

Zachowanie prawidłowych stężeń lipidów w

surowicy

Zapobieganie wczesnym i późnym powikłaniom

W cukrzycy typu 1 zaleca się 6 posiłków

dziennie. Posiłek powinien być spożyty
około 30 minut po wstrzyknięciu insuliny. W
cukrzycy typu 2 można spożywać 4-5
posiłków dziennie. Posiłki powinny być
spożywane o stałych porach. W celu
urozmaicenia jadłospisu należy stosować
wymienniki węglowodanowe, białkowe i
tłuszczowe.

W planowaniu żywienia dla chorych z

cukrzycą typu 1 szczególnie przestrzega

się ilości wymienników węglowodanowych

i ich rozkładu na posiłki, w zależności od

rodzaju i dawek insuliny.

Produkty białkowe pochodzenia zwierzęcego

stosuje się w ilościach umiarkowanych

zgodnie z zapotrzebowaniem pacjenta,

produkty tłuszczowe należy ograniczyć.



W żywieniu chorych na cukrzycę typu
1, jak i 2 zaleca się produkty
zawierające węglowodany złożone,
błonnik pokarmowy (pieczywo
razowe, warzywa). Produkty białkowe
o małej zawartości tłuszczu oraz
tłuszcze roślinne.