Sekty-

psychomanipulacja

Magdalena Błażek

Definicja sekty

• pierwotnie określenie grupy wyznawców, których

poglądy religijne są przez tradycyjne Kościoły

uznane za niezgodne z oficjalną, dominującą

doktryną. Współcześnie termin kontrowersyjny

(według jego przeciwników będący elementem

pseudonauki), nie uznawany przez niektórych

religioznawców

• Według nich każda grupa wyznaniowa i religijna

może być nazwana sektą, z braku jedynego

punktu odniesienia (względność).

• Sektą w znaczeniu potocznym są wszystkie

podgrupy religijne, które odłączyły się od

wyznania wiodącego i głoszą dogmaty

niezgodne z dogmatami grupy macierzystej.

Charakterystyka

• Sektę, według definicji encyklopedycznej, charakteryzuje

zespół cech, które często uznawane są za negatywne

przez oficjalne instytucje państwowe lub religijne, m.in.

• autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty,

• traktowanie członków sekty w sposób instrumentalny

przez jej kierownictwo,

• łączenie celów politycznych i ekonomicznych (czerpanie

korzyści materialnych z działalności sekty przez wybrane

osoby lub grupy osób) z celami religijnymi lub

parareligijnymi,

• brak samokrytycyzmu,

• dążenie do uniezależnienia się od uznawanych przez

społeczeństwo czynników kontroli (np. rodzina lub media)

Charakterystyka

• Członkowie sekt wierzą, że stoją ponad

prawem

• Zachowują poczucie, że działają w imię

„prawdy i sprawiedliwości”

• Posługują się kłamstwem, oszustwem,

kradzieżą, łamią normy etyczne

stosując techniki kontroli umysłu

• Naruszają swobody obywatelskie,

czyniąc ludzi niewolnikami

Rodzaje sekt

• O charakterze religijnym-

najliczniejsze i najbardziej znane-

odwołują się do Biblii lub ich przywódcy

tworzą własne systemy ideologii

• Uważają swoją działalność za duchową
• Przywódcy żyją zwykle w luksusie
• Przykłady: Kościół Zjednoczeniowy,

Scjentologiczny, Powszechny i

Triumfujący Kościół, Droga

Rodzaje sekt

• O charakterze politycznym- skrajne

lub ekstremistyczne ugrupowania

• Podstawą działalności jest określona

doktryna polityczna

• Przykłady: Move, Aryan Nation,

Rodzaje sekt

• O charakterze edukacyjnym- proponują

oświecenie, wgląd, poczucie pełni,

jedności ze Wszechświatem

• Podatni absolwenci zapisywani są na

kursy dla zaawansowanych- potem

stają się narzędziem pozyskiwania

nowych członków

• Przynależność kończy się często

depresją, rozpadem małżeństwa, utratą

pracy, samobójstwem

Rodzaje sekt

• O charakterze handlowym- odwołują

się do chciwości i żądzy posiadania

• Zmuszają do ciężkiej pracy w nadziei

na wielkie zyski w przyszłości,

• Struktura tych organizacji jest

wielopoziomowa- członkowie na
najniższych szczeblach są oszukiwani,
że kiedyś osiągną szczyt rozwoju

Sposoby rekrutacji

• Sekty poszukują ludzi inteligentnych,

operatywnych, wrażliwych

• Większość ludzi werbowana jest w

trudnym momencie życiowym-
znaczne osłabienie mechanizmów
obronnych

• Źródłem werbunku zwykle są inni

ludzie, ale również media

Kontrola umysłu

• Kontrola zachowań
• Kontrola myśli
• Kontrola uczuć
• Kontrola informacji

Kontrola zachowań

• Poddanie całej sfery życia codziennego

jednostki określonym regułom

• Reguły dotyczą: otoczenia, ubioru, ilości

snu, odżywiania, obowiązków, obrzędów

• Sztywny plan zajęć dla członków sekt
• W grupach restrykcyjnych wyznawcy nie

mogą bez pozwolenia podjąć żadnego

działania

• W wielu grupach brak jest swobody

finansowej

Kontrola zachowań

• Ograniczenie kontaktów z rodziną i

znajomymi, czasami pozbawienie go
całkowicie

• Obowiązek zdawania sprawozdań
• Skuteczna kontrola zachowania

uzyskiwana jest m.in. dzięki
wspólnemu wykonywaniu zadań

• Przejawy indywidualizmu są tępione

Kontrola zachowań

• Polecenia przywódcy docierają za

pośrednictwem zastępców

• Zachowania są karane i nagradzane, co

utrzymuje członków w stałej
niepewności

• Za wykroczenia stosowane są dotkliwe i

upokarzające kary: głodówki, całonocne
czuwanie, kąpiele w lodowatej wodzie,
czyszczenie butów innym

Kontrola zachowań

• Sekty mają swoją specyfikę w

zakresie oczekiwań dotyczących:
wysławiania się, poruszania, mimiki
(Moona- rytuały wschodnie)

• Członek sekty, który nie okazuje

należnego entuzjazmu może być
wezwany przed oblicze przywódcy i
oskarżony o egoizm, nieczystość,
brak godności itp.

Kontrola zachowań

• Istotą oddziaływania na zachowanie

jest dokonanie zmiany w obrazie
świata, sposobie myślenia i
odczuwania, po to, aby zmniejszyć
prawdopodobieństwo pojawienia się
intencji, myśli i uczuć niezgodnych z
zamiarami przywódcy sekty

Kontrola myśli

• Intensywna indoktrynacja- skutek-

doktryna sekty zajmuje miejsce
własnego światopoglądu, systemu
przekonań,

• Służy temu posługiwanie się

„nowomową” oraz wyciszanie umysłu

• W sektach totalitarnych przyjęcie

doktryny traktowane jest jako
poznanie prawdy

Kontrola myśli

• Przyjęcie ideologii wpływa na proces

przetwarzania informacji

• Doktryny sekt są najczęściej czarno-

białe (my-oni, dobro- zło)

• Niektóre ugrupowania twierdzą, że

słuszność ich doktryny jest

potwierdzona przez naukę

• Większość sekt posługuje się własnym

językiem- zmiana sposobu

symbolizowania świata

Kontrola myśli

• Język zaczyna stopniowo budować

mur między członkami sekty a
światem zewnętrznym

• Zapewnia poczucie, że należy się do

grona wybrańców, wprowadza
niepokój wśród nowych członków
grupy, którzy chcą jak najszybciej
zrozumieć, co się wokół nich dzieje

Kontrola myśli

• Uodpornianie członków sekty na

konkretne informacje (negatywne o
sekcie)

• Podstawowe mechanizmy obronne

jednostki zaczynają zatem zwalczać jej
dotychczasową tożsamość

• Członkowie sekt reagują wrogo na

każdą informację, która stanowi atak
na przywódcę, grupę lub doktrynę

Kontrola myśli

• Najbardziej skuteczną metodą kontroli

myśli jest praktykowanie niemyślenia, jako

metody samorozwoju

• Sposoby: koncentracja na modlitwie przez

długie godziny, powtarzanie mantr,

medytacja, mówienie językami,

wielogodzinne śpiewy

• Sens tych działań w sektach ulega

wypaczeniu: charakter mechaniczny

(ucisza niepokój, niepewność)

• Metoda ta znacznie obniża zdolność

krytycznego myślenia

Kontrola uczuć

• Zmierza do ograniczenia skali uczuć i

manipulowania nimi

• Postawę konformistyczną i uległą uzyskuje

się dzięki stałemu wzbudzaniu poczucia

winy

• Źródła tego poczucia winy nie muszą być

osobowe (atak na Hiroszimę, obozy

koncentracyjne, ludzie umierają z głodu)

• Osobiste: nie wykorzystuję swoich

możliwości, skłamałem, sfałszowałem test

Kontrola uczuć

• Strach: kreowanie wizerunku wroga

zewnętrznego, lęk przed karą za
„grzechy”, lęk przed nieszczęściami

• Do najbardziej cenionych uczuć

należą: lojalność, oddanie grupie,

• Uczucia negatywne są kierowane

wyłącznie na zewnątrz

Kontrola uczuć

• Wzajemne relacje członków grupy są

poddawane kontroli: przywódca ma
prawo regulować te relacje

• W niektórych sektach wymaga się

stłumienia p. seksualnego i zastępuje
się go ciężką pracą

• W innych wymaga się dużej

aktywności seksualnej, często pod
kontrolą przywódcy

Kontrola uczuć

• Spowiedzi: opowiadanie o swoich winach,

często wyimaginowanych

• Każdy, kto uczestniczy w publicznej

spowiedzi musi pamiętać, że to, co powie

będzie wykorzystane przeciwko niemu

• Podsycanie fobii: jednostka wpada w panikę

na sama myśl o opuszczeniu grupy

• Przywódcy często stwarzają pozory

posiadania przez członków wolnej woli:

każdy może odejść, a jeśli zostaje, to z

własnej woli

Kontrola informacji

• Jednostka nie może dokonać oceny,

jeśli pozbawi się ją dostępu do
informacji

• W sektach podstawowe źródło

informacji stanowią jej publikacje,
dostęp do pozostałych jest istotnie
ograniczony (niektóre są pokazywane,
aby uwiarygodnić sektę)

Kontrola informacji

• Kontroli podlegają rozmowy: nie wolno

dzielić się informacjami na temat
przywódcy, metod działania sekty itp.

• Pożądane jest donosicielstwo
• Rozmowy niższych rangą odbywają się

przy innych- stała kontrola

• Nakłanianie do trzymania się z daleka

od dawnych członków sekty

Kontrola informacji

• Informacje z zewnątrz poddawane są

ścisłej kontroli- oczywiście są przekonani,
że w porównaniu z ludźmi z zewnątrz są
świetnie poinformowani

• Różne poziomy „prawdy”- inna jest

doktryna oficjalna a inna wewnętrzna

• W razie wątpliwości jednostka otrzymuje

komunikat, że nie dojrzała do zrozumienia
„prawdy”, ale wkrótce ją pozna

Kontrola informacji

• Istotne jest pojęcie „wtajemniczenia”-

stałym dążeniem członka jest taki
stan, w którym podsiadł całą wiedzę

• To jednak też podlega manipulacji ze

strony przywódcy i/lub jego
najbliższego otoczenia

• Nadmiernie ciekawi są cofani do

poprzednich etapów do momentu, gdy
stają się mniej dociekliwi

Model zdobywania kontroli

umysłu

• Opisany przez Edgara Scheina

trójstopniowy model

• Schein prowadził badania nad

„praniem mózgu” stosowanym w
maoistowskich Chinach

• Opisuje metodę, w której doprowadza

się do zmiany myślenia, odczuwania i
zachowania bez stosowania przemocy
fizycznej

Etap I- Rozmrażanie

• Jednostka musi zwątpić w

prawdziwość własnej wizji świata

• Indoktrynacja ma wywołać całkowitą

dezorientację

• kwestionuje się kryteria w oparciu o

które jednostka ocenia siebie i
otoczenie oraz konstrukty, których
dotychczas używała

Etap I- Rozmrażanie

• Metody:
• pozbawianie snu, pokarmu,
• zmieniona dieta (mało białka, dużo

węglowodanów- kwashiorkor)

• wywołanie załamania psychicznego
• hipnoza- wywoływanie dezorientacji
• deprywacja i przeciążenie sensoryczne

(rezygnacja z oceny wobec potoku
informacji lub ich braku)

Etap I- Rozmrażanie

• Podwójne związanie- osoba pozostaje

pod kontrolą mając złudzenie, że wybór
należy do niej (wszyscy, którzy wątpią
w moją prawdę niech wiedzą, ze to ja
zasiałem te wątpliwości w ich umyśle)

• Medytacja, ćwiczenia fizyczne, śpiewy,

osobista spowiedź okazują się pomocne
podczas rozmrażania- jednostka jest
pozbawiana indywidualności

Etap I- Rozmrażanie

• Na etapie „rozmiękczenia” umysłu

wmawia się członkom, że mają
straszne wady

• Każdy problem, jaki ma dana osoba

jest wyolbrzymiany, czasami
dokonuje się publicznego poniżenia

• Gdy tylko członek załamie się

następuje etap kolejny

Etap II- Przekształcanie

• Narzucenie nowej tożsamości
• Formowanie nowej świadomości odbywa

się formalnie oraz nieoficjalnie

• Ciągłe powtórzenia, monotonia,

jednostajność, powtarzanie treści

• Wszystko kręci się wokół jednej sprawy-

świat jest pełen zepsucia a jednostki
nieoświecone nie potrafią jej naprawić

Etap II- Przekształcanie

• Przywódca sekty proponuje

prawdziwe szczęścia

• Stare Ja nie pozwala w pełni

zrozumieć „nowej prawdy”

• „przestarzałe poglądy” to ciężar,

należy się ich wyrzec

• Kształtowanie nowych zachowań

odbywa się początkowo subtelnie

Etap II- Przekształcanie

• Nowa tożsamość budowana jest stopniowo
• Zasada: „mów tylko to, co inny potrafi

zaakceptować”

• Wywoływanie „doświadczeń duchowych”-

sięganie do doświadczeń osobistych, które
sprawia wrażenie, że mistrz czyta w
myślach

• Aranżowanie napaści w świecie

zewnętrznym, aby uczynić go bardziej
wrogim i wzmocnić zaangażowanie

Etap II- Przekształcanie

• Największy wpływ wywierają na

siebie członkowie sekty- rozmowa z
wyznawcą jest wielkim przeżyciem

• Rekrutujący muszą odnosić sukcesy,

aby nie czuć się winnymi

• Psychologia tłumu- grupy, w których

wszyscy myślą jednakowo,
wątpiących się izoluje

Etap II- Przekształcanie

• Samo posłuszeństwo nie wystarcza

do przemiany

• Organizacja spotkań- szkoła

konformizmu- grupa popiera pewne
zachowania, okazując zaufanie,
indywidualizm jest tępiony tak długo,
aż jednostka przestaje go wyrażać i
odczuwa jako obcy wobec Ja

Etap III- Ponowne

zamrażanie

• Ponowne kształtowanie osoby, jej

tożsamości i światopoglądu

• Formułowanie nowych celów życiowych,

nowych zadań mających na celu
utrwalenie nowego sposobu myślenia,
odczuwania i działania

• Znieważenie dotychczasowego Ja-

wzmacnianie myślenia o błędach, winach,
złych relacjach z ludźmi a gloryfikowanie
aktualnych- w sekcie

Etap III- Ponowne

zamrażanie

• Nowicjuszom dostarcza się konkretnych

wzorów do naśladowania- duchowe
dzieci i duchowi rodzice

• Metoda ta zmusza starszych członków

do nienagannych zachowań a w nowych
wzbudza pragnienie stania się starszym

• Grupa staje się prawdziwą rodziną

nowicjuszy

• Nadawanie nowych imion

Etap III- Ponowne

zamrażanie

• Zmiana sposobu ubierania się,

uczesania, języka (żargon),

• Przekazanie dóbr materialnych sekcie
• Całymi miesiącami pozbawia się snu,

zmusza do określonej diety,
uniemożliwia zachowanie prywatności

• Szybko włącza się w działalność

„nawracania” innych- utrwala to system
przekonań

Podwójna tożsamość

• Osoba pozostająca w sekcie ma dwie

tożsamości

• Często w początkowym okresie przynależności

trudno tę zmianę rozpoznać bliskim takiej
osoby

• Tożsamość autentyczna- większa rola przekazu

emocjonalnego, dobry kontakt wzrokowy,
autentyczność zachowań

• Tożsamość sekciarska- sztywność emocjonalna,

duże napięcie, spojrzenie „zimne”

Podwójna tożsamość

• Nie można całkowicie wymazać dobrych

wspomnień i świadomości tego, kim się
naprawdę jest

• Odzyskanie „siebie” jest procesem często

bolesnym, ale dzięki cierpliwości i
życzliwości ludzi możliwym

• Prawdziwe Ja podejmuje czasem próby

wyjścia przez kontakt ze światem: choroby
uniemożliwiające pracę lub dające kontakt
z lekarzem, sny określonej treści,

Jak rozpoznać sektę

• Nieograniczona władza przywódcy
• Gromadzenie pieniędzy
• Przymus psychiczny i fizyczny (strażnicy)

przy próbie opuszczenia grupy

• Brak jednoznacznych i precyzyjnych

informacji, zmienianie ich w trakcie
„wtajemniczania”

• Utrudnianie kontaktu z rodziną i

przyjaciółmi

Jak rozpoznać sektę

• Zakładanie rodziny wyłącznie w ramach

grupy

• Ograniczenie dopływu informacji ze świata
• Wrogość wobec świata, społeczeństwa
• Nieomylność nauki propagowanej przez

grupę

• Wrogie nastawienie wobec kształcenia

poza obszarem grupy (rezygnacja z
dalszej nauki)