Barbara Bokus

1

Wykład nr 3

Introspekcja – wgląd w siebie

Introspekcja równoczesna

Introspekcja z pamięci (retrospekcja)

2

Wykład nr 3a.

Problem psychofizyczny

Różne rozwiązania problemu
psychofizycznego

Arystoteles (384-322p.n.e.) i Tomasz z Akwinu
(1225-1274)
nie rozłączali duszy od ciała, ale je rozróżniali.

Dusza i ciało mogły istnieć realnie tylko we
wzajemnym połączeniu.
Charakter połączenia: dusza stanowi formę dla
ciała.
Dusza jest formą dla ciała, które ma w swojej
potencji życie

(HYLEMORFIZM

)

3

Różne rozwiązania problemu
psychofizycznego

INTERAKCJONIZM

Dusza i ciało jako dwie różne substancje oddziałują
na siebie wzajemnie (Kartezjusz).
Problem: jak to możliwe, ze dwie jakościowo różne
substancje wpływają na siebie.
Interakcjonizm w niezgodzie z zasadą zachowania
energii.

OKAZJONALIZM (Malebranche, 1638-1715)

Nie ma styczności między substancją rozciągłą
i substancją myślącą.
Obie są bierne, nie oddziałują na siebie.
Nam się tylko wydaje, że oddziałują.
Związek miedzy tymi substancjami jest możliwy
za pośrednictwem Boga.
Sprawiając zmiany w duszy, Bóg przy tej okazji
sprawia też zmiany w ciele.
Sprawiając zmiany w ciele, Bóg przy tej okazji
sprawia zmiany w duszy.
Bóg okazjonalnie dokonuje zmian w duszy i ciele.

4

HARMONIA WCZEŚNIEJ USTANOWIONA
(Leibniz, 1646-1715)

Nie istnieją tylko dwie substancje.
Substancji jest wiele.
Ich natura jest duchowa.

Człowiek jest substancją.
Z natury człowiek ma charakter duchowy.
Ciało jest tylko postacią, w której jedna substancja
ujawnia się innej.

Dusza „została tak stworzona, że wszystko,
co może dać jej ciało, pojawia się w niej samej,
na mocy jej przedstawiającej natury,
która została jej dana wraz z bytem,
aby się dokonać we właściwym czasie”.
(Wyznanie wiary filozofa, 1969, s. 179)

5

Substancje (nazywane „monadami”) są całościami
zamkniętymi, nie oddziałują na siebie.

Istnieją obok siebie w koegzystencji harmonijnej,
ustanowionej przez Boga
(jak dwa zegary wskazujące tę samą godzinę,
uprzednio ustawione w taki sam sposób).

Leibnizowski sposób myślenia o związku pomiędzy
zjawiskami psychicznymi i zjawiskami fizycznymi
został podjęty w XIX wieku przez myśl psychologiczną.

Trzy różne koncepcje psychologiczne:
*

PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY

*IZOMORFIZM PSYCHOFIZYCZNY
*SYNCHRONIZM AKAUZALNY

6

*PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY

Koncepcja sformułowana przez Fechnera
(1801-1887)
w pracy Elemente der Psychophysik (1860).

Stosunki między duszą i ciałem mają
charakter funkcjonalny, a nie przyczynowo-
skutkowy.

Ilekroć występuje zjawisko x (np. fizyczne),
tylekroć towarzyszy mu zjawisko y
(psychiczne).

Zwolennikiem paralelizmu psychofizycznego
był również Wundt, przyjmując stanowisko
równoległości zjawisk psychicznych i
fizycznych.

7

*IZOMORFIZM PSYCHOFIZYCZNY

W świecie zjawisk fizycznych
i w świecie zjawisk psychicznych
obowiązują te same prawa:
prawa

postaci

(Köhler 1887-1967)

8

 

*SYNCHRONIZM AKAUZALNY

Jung

(1875-1961)podaje przykłady z zakresu

parapsychologii)

W niektórych wypadkach zjawiskom fizycznym
odpowiadają czasowo procesy psychiczne w sposób
znaczący dla rozwoju osobowości.
Znaczące zbieżności
np. zatrzymanie się zegara z chwilą śmierci jego
właściciela,
w chwili myślenia o czymś następuje materialne
pojawienie się
tego czegoś.
Te zbieżności mogą się pojawiać, ponieważ istnieją
dwa aspekty: - materialny- psychiczny

psychoidalnej rzeczywistości,

która może je ze sobą „stykać” w momentach
istotnych
dla duchowego rozwoju człowieka
(Jung w Man and his Symbols, 1964,
zob. Rosińska, Matusewicz, 1984, s. 40)

 

9

• Monizm materialistyczny

• Główni eksponenci tego stanowiska:
w XVIII w. materialiści francuscy Cabanis i La Mettrie
w XIX w. Rosjanin Sieczenow

Prekursorzy tego myślenia już w starożytności (Anaksymenes,

Tales,

Heraklit, Demokryt)
Demokryt: Dusza i ciało zbudowane z tej samej substancji, z

atomów.

Atomy duszy różnią się od atomów ciała kształtem (są kuliste)
i mają większą prędkość. Mają własności ognia (bo są cielesne).

• Cabanis

nie chce mówić o duszy, ale o systemie nerwowym.

Centralną kategorią jest dla niego organizm.
Tzw. „człowiek wewnętrzny” czy „dusza” to dla niego mózg
i układ nerwowy.
Wskutek aktywności mózgu powstaje świadomość.

• La Mettrie

: człowiek to maszyna, a nie tylko ciało to maszyna.

Nie istnieje res cogitans.

• Sieczenow:

Procesy nerwowe stanowią substratum

psychicznych.

• Psychologia marksistowska

: świadomość jako funkcja mózgu.

Problem psychofizyczny staje się problemem psycho-fizyczno-
społeczno-historycznym.

Wykład 3b.Psychologia postaci (GESTALT)

1. Utrwalenie w świadomości psychologów ważnego

pojęcia

STRUKTURY(ORGANIZACJI)

oraz przekonania,

że świat ma budowę zorganizowaną;

2. Tożsamość człowieka i zachodzących w nim procesów
określona jest nie tylko przez ich strukturę

wewnętrzną,

ale także ich miejsce i funkcje w takiej lub innej

szerszej

strukturze zewnętrznej;

3. Zmiany zachodzące w człowieku mają charakter nie tyle

sumaryczny czy kumulatywny, sprowadzający się do
przyrastania lub ubywania czegoś, lecz raczej
strukturalny,

polegający na reorganizacji stanu dotychczasowego;

4. Fizykalnemu modelowi świadomości, będącej mozaiką

cząstek elementarnych, postaciowcy (gestaltyści)
przeciwstawili
fizykalny model pola elektromagnetycznego jako pola
sił
i wprowadzili do psychologii pojęcie pola
psychologicznego.

12

Ruch postaciowców – dziedzictwo naukowe

Rozwijał się na terenie Niemiec, Austrii i Skandynawii,
a potem w USA.

1910r. Max Wertheimer – badanie „ruchu pozornego”

(badani postrzegali ruch, który nie istniał realnie)

Wertheimera interpretacja neurofizjologiczna danych z
badań:

Istnieje tzw. pobudzenie poprzeczne

.

Jeżeli występują pobudzenia dwu punktów, to rozchodzą
się one nie tylko wzdłuż włókien nerwowych, ale i
poprzecznie.

W przypadku nałożenia się pobudzeń występuje tzw.
krótkie spięcie, w wyniku czego spostrzegamy zjawisko
pozorne.

Spostrzeganie ruchu nie jest wywnioskowanym
dodatkiem
do „izolowanego” spostrzegania kresek,
ale jest cechą pola sensorycznego, które jest z natury
dynamiczne.

13

14

Podstawowa zasada psychologii Gestalt:

Zasada prymatu całości nad częścią

Rubina kryteria rozróżniania figury i tła:

1. konturowość figury
2. kształt figury (bezkształtność tła)
3. jasność (wyrazistość figury (tło zawsze jawi się jako

„rozmyte”)

4. bliskość figury (tło zawsze wydaje się dalsze)
5. stałość figury

Relacja psychiczno-fizyczna

:

IZOMORFIZM

psychofizyczny

James 91842-1910): świadomość
jako strumień

Świadomość (The principles of
psychology, 1980),
to nie compositum elementów,
które można odkryć drogą
analizy.

Życie jest procesem kosmicznym
i wyraża się w różnych formach.

Życie psychiczne jest jedną z
form życia kosmicznego,
co James nazywa
doświadczeniem.

Przelotne stany myślowe, tak jak
stosunkowo wyraźne i dłużej
trwające, są częściami strumienia
aktywności.

Pięć charakterystycznych cech świadomości:

•

1. Każda myśl czy stan należy do świadomości indywidualnej,

jest posiadana przez kogoś.

•

2. W świadomości jednostki stany ciągle się zmieniają.

•

3. W każdej indywidualnej świadomości istnieje poczucie ciągłości,

pomimo przerwy na sen.

•

4. Świadomość ma do czynienia z przedmiotami niezależnymi
od niej.

•

5. Wybiórczy charakter świadomości.

•

Potwierdzają to selektywna uwaga oraz zachowania wolicjonalne.
Umysł wg Jamesa ma charakter teleologiczny
(nastawiony na kształtowanie się całości,
na nadawanie sensu poszczególnym elementom)

17

1. Świadomość jako byt

2. Locke: świadomość jako samoświadomość

3. Condillac: sensualistyczna koncepcja świadomości

4. Hume: wiązkowa koncepcja świadomości

5. Wundt: świadomość jako zbiór elementów

6. James: świadomość jako strumień