Barbara Bokus

1

Psychologia behawiorystyczna

John B. Watson

(1878-1958), zoopsycholog

doktorat z psychologii za rozprawę o rozwoju
psychicznym
białego szczura (1903, promotor: J.R. Angell)

1909r. – w jęz. angielskim ukazał się przegląd prac
Pawłowa

Zapowiedź powołania do życia nowej psychologii, której
„introspekcja jest równie potrzebna jak fizyce lub
chemii”

Projekt nowej psychologii przedstawiony w wykładzie
na posiedzeniu APA 24 lutego 1913r

.

Krytyka metody introspekcji

Watson był zwolennikiem darwinowskiej orientacji
metodologicznej.
Hołdował metodzie obserwacji (obserwacji wzrokowej).

2

Dane zmysłowe (głównie wzrokowe)
to jedyny materiał analiz psychologicznych.

Dane obiektywne, dostępne każdemu obserwatorowi.

Odrzucenie pojęcia świadomości
i tradycyjnego pojmowania psychiki jako świadomości.

Obserwacji wzrokowej dostępne jest ZACHOWANIE
(behavior).

Termin behavior stał się podstawowym terminem
symbolizującym cały nurt myślowy zainicjowany przez
Watsona.

Zachowanie jest reakcją na bodźce ze świata
zewnętrznego.

Relacja S-R (Stimulus-Reaction) jest podstawowym
układem zależności, interesującym behawiorystów.
Oddaje bardzo dobrze zależność organizmu od
środowiska.

3

Bodźcem

jest działanie energetyczne świata

zewnętrznego
na żywy organizm.
Łączne oddziaływanie wielu bodźców tworzy sytuację
stymulującą.

Reakcja

następuje bezpośrednio po zadziałaniu

bodźca.
Przejawia się jako - akt motoryczny
- działanie określonego organu,
np. gruczołu
- tzw. reakcja wewnętrzna

Reakcja wewnętrzna obejmuje takie formy reagowania,
jak myślenie, ciche mówienie, fantazjowanie.
(Fantazjowanie poznawane dzięki introspekcji
stanowi dowód niekonsekwencji metodologicznej
wczesnych prac Watsona).

Zaproponowana formuła S-R wywodzi się z tradycji
asocjacjonizmu i nauki o odruchu.

4

Interpretacja Watsona:

„Istnieje bezpośrednia zależność bodźca i reakcji,
tzn. bodziec ma określone właściwości
wywoływania odpowiednich reakcji.
Procesów mózgowych łączenia bodźca i reakcji
obserwować nie możemy, ale widzimy to, jak np.
szczur uczy się właściwej reakcji na dany
bodziec”.

-Z wielu możliwych reakcji szczur wybiera jedną.

-Jeżeli ja utrwali, powtarza próbę i znowu wybiera
tę reakcję, która odpowiada bodźcowi.

-Powtarzając czynność wyboru właściwej reakcji,
utrwala ją. I dzięki temu na dany bodziec
kształtuje się tylko jedna reakcja.

Ponieważ jedynymi danymi psychicznymi dostępnymi
obserwacji wzrokowej są reakcje, głównie ruchowe,
Watson opracował
dla każdego procesu (fenomenu) psychicznego tzw.

substytuty cielesne.

5

Wykorzystał wiedzę dotyczącą związków pomiędzy
procesami psychicznymi a procesami motorycznymi:

Np. „dziecko uczy się mówić, przyporządkowując
właściwe ruchy organów mowy właściwym

bodźcom.

Początkowo mówi głośno, potem szeptem (w

reakcji

na dany bodziec), a potem staje się to mową

wewnętrzną, czyli myśleniem.

Ruchy organów mowy charakteryzują myślenie”.

Poglądy Watsona przeciwstawiają peryferyzm
centryzmowi

.

„Mówienie, że myśli się przy pomocy mózgu, jest
równoznaczne mówieniu, że chodzi się za pomocą
rdzenia przedłużonego.
Obserwowalne są procesy peryferyjne i one stanowią
przedmiot badań psychologicznych”

Watson sformułował ideę o możliwości kierowania
zachowaniem jednostki, a nawet całych grup ludzkich.

Słynne credo: Dajcie mi niemowlę, a zrobię zeń, kogo
zechcecie: lekarza, nauczyciela, inżyniera….

6

Główną metodą kierowania zachowaniem jest
WARUNKOWANIE.

Mechanizmy warunkowania:

-----reaktywne (klasyczne) [Pawłow, 1849-1936]
-----instrumentalne [Thorndike, 1874-1949]
-----sprawcze [Skinner, 1904-1990

]

Warunkowanie reaktywne (klasyczne)

Koncentruje się na mimowolnych reakcjach organizmu
(pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego)

Czego w warunkowaniu klasycznym uczy się organizm?

Uczy się nowej cechy bodźca pierwotnie obojętnego So z
punktu widzenia reakcji Rb, która w wyniku
warunkowania staje się Rw.
So staje się sygnałem bodźca Sb (i zaczyna być Sw).

 
 

7

8

Główne procesy stanowiące podstawę warunkowania
klasycznego:

1. Ogólna pobudliwość
Nawet po jednym zestawieniu bodźców So i Sb organizm będzie
reagować na sytuację warunkowania w ten sposób, że będzie
bardziej pobudliwy (np. ogólne pobudzenie pokarmowe).

2. Układ bodźców w czasie (odstęp między bodźcem
bezwarunkowym a warunkowanym)
Zwiększenie liczby zestawień
bodźca warunkowanego z bezwarunkowym
powoduje zwiększenie siły reakcji warunkowych,
ale tylko przy zachowaniu optymalnego odstępu
między wspomnianymi bodźcami (około pół sekundy).

Pierwszy bodziec sygnalizuje drugi i przygotowuje organizm
pod względem fizjologicznym

.

Krótsze odstępy zmniejszają użyteczność Sw jako sygnału, a
dłuższe dają zbyt dużo czasu na wystąpienie innych bodźców,
aktywację innych reakcji.

3. Generalizacja bodźca
We wczesnych stadiach wytwarzania reakcji warunkowej wiele
bodźców podobnych do właściwego Sw będzie wywoływać tę
reakcję.
Jeżeli bodźce uporządkuje się (od najniższego do najwyższego)
według ich relacji do bodźca warunkowego, to siłę reakcji na
każdy
z tych bodźców będzie można przedstawić za pomocą krzywej
zwanej gradientem generalizacji bodźca.

W miarę postępów warunkowania jednostka reaguje coraz silniej
na bodźce coraz bardziej podobne do właściwego sygnału
(gradient generalizacji bodźca z płaskiego staje się stromy).

4. Różnicowanie i hamowanie
Chociaż początkowo może być użyteczne dla organizmu
reagowanie
na wszystkie bodźce, które potencjalnie mogą mieć wartość
sygnałową, musi on nauczyć się rozróżnić bodźce istotne od
nieistotnych i hamować swoją reakcję na wszystkie bodźce,
które nie są związane z Sb.
W procesie warunkowania różnicowanie bierze górę nad
generalizacją.

9

6. Wygaszanie
Wobec zmienności środowiska ważne, żeby związki wytworzone
przez warunkowanie nie były niezmienne.
Gdy bodziec warunkowy nie sygnalizuje już ani
niebezpieczeństwa,
ani korzyści, reakcja warunkowa staje się coraz słabsza i
słabsza,
osiąga intensywność równą 0. Reakcja zostaje

wygaszona

.

Wygaszanie jest szczególnym przypadkiem aktywnego
hamowania,
a nie utratą wyuczonego skojarzenia

.

Po okresie wypoczynku rzekomo wygaszona reakcja znowu
ożywa
przy pierwszym ponownym pojawieniu się bodźca Sw,
ale w słabszej postaci

(spontaniczne odnowienie reakcji).

Jeżeli przeprowadzi się dodatkowe próby Sw + Sb,
to reakcja powróci do swej poprzedniej siły.

W czasie wygaszania zachodzi proces analogiczny
do generalizacji bodźca w trakcie nabywania Rw.
Reakcje na bodźce, których nie poddano bezpośrednio
wygaszaniu, również zostaną wygaszone, proporcjonalnie do
podobieństwa tych bodźców do bodźca warunkowego (to

szerzenie się hamowania,
znane jest jako ubytek generalizacji).

10

8. Pseudowarunkowanie
W niektórych wypadkach zachowanie podobne do reakcji
warunkowej występuje pomimo tego, że w rzeczywistości
warunkowanie nie wystąpiło. Spowodowane jest to stanem ogólnej
pobudliwości organizmu.

Warunkowanie instrumentalne
(Thorndike

)

Organizm uczy się nowej reakcji, która jest środkiem
(instrumentem) prowadzącym do określonej nagrody
(bodziec wzmacniający).

Warunkowanie sprawcze (Skinner

)

Tempo, w jakim występuje dana reakcja, gdy możliwość jej
wykonywania nie jest ograniczona, a konsekwencje ani
pozytywne, ani negatywne, nazywa się poziomem
sprawczym.

Organizm nie uczy się nowej reakcji, tylko uczy się
zmieniać tempo znanych reakcji pod wpływem różnych
rodzajów wzmocnienia.
W obecności bodźca dyskryminacyjnego po reakcji
sprawczej następuje bodziec wzmacniający.

11

 
TERAPIA BEHAWIORALNA (Meyer, Chesser)

Wykorzystanie paradygmatu uczenia się w terapii
behawioralnej

I. Warunkowanie reakcji przeciwstawnych

Cel: Wytworzenie akceptowalnych i przystosowawczych reakcji
na bodźce, które uprzednio wywoływały symptomy choroby.
Mechanizm: wytworzenie i wzmocnienie nowej reakcji
przeciwstawnej
do istniejącej prowadzi do eliminacji reakcji dotychczasowej.

1. Bezpośrednie przeuczenie w realnej sytuacji życiowej
2. Systematyczne odczulanie w wyobraźni
3. Technika łagodzenia lęku
Jeżeli zakończenie działania szkodliwego bodźca następuje po
innym bodźcu, to wystąpienie tego drugiego spowoduje
złagodzenie lęku.
4. Naśladownictwo
5. Tzw. warunkowanie „pozytywne”, odwołujące się do
paradygmatu warunkowania klasycznego.
(Mowrer & Mowrer)
6. Terapia awersyjna

12

II. Powtarzanie niepożądanych reakcji bez wzmocnienia

III. Terapia zanurzająca (implozywna)

IV. Terapia oparta na warunkowaniu sprawczym.

13

Prawo efektu wg Thorndike’a:

„Każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje zadowolenie,
zostaje skojarzony z ta sytuacją tak, że kiedy sytuacja
powtarza się,
jest bardziej prawdopodobne niż kiedykolwiek przedtem,
iż dany akt zostaje powtórzony.

I na odwrót, każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje
przykrość, zostaje oddzielony od tej sytuacji, tzn., gdy
powtórzy się ona,
ponowne wystąpienie tego aktu jest mniej prawdopodobne
niż przedtem” (1905, s.202.)

14

15

Pięć rodzajów zależności
w warunkowaniu sprawczym:

1. Warunkowanie przy użyciu nagród

zwiększa częstość reakcji
sprawczych

2. Warunkowanie ucieczki zwiększa

częstość reakcji sprawczych

3. Warunkowanie unikania zwiększa

częstość reakcji sprawczych

4. Kara zmniejsza częstość reakcji

sprawczych

5, Wygaszanie zmniejsza częstość

reakcji sprawczych