Barbara Bokus

1

Wykład 12.

OSOBOWOŚĆ

.

Etapy rozwoju

osobowości

Osobowość (personality)

- złożony zbiór własności psychicznych, które wpływają
na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki,
niezmienne czasowo i sytuacyjnie.

Źródła danych:

1. dane z samoopisu
2. dane obserwacyjne, co o jednostce twierdzą inni
3. specyficzne dane zachowaniowe jednostki
4. dane biograficzne
5. dane fizjologiczne

Te dane mogą być interpretowane według dwu podejść
do studiowania osobowości:

I. podejście idiograficzne
II. podejście nomotetyczne

2

ad.

I.

podejście idiograficzne

, skoncentrowane

na osobie,
dotyczy tego, w jaki sposób unikatowe aspekty
osobowości jednostki tworzą zintegrowaną całość;
Podstawowe metody:

- studium przypadku
- zbiorcze studium przypadku (porównanie

informacji

idiograficznych na temat wielu osób)

ad.

II.

podejście nomotetyczne

,

skoncentrowane na zmiennych.
Założenie, że te same cechy czy wymiary osobowości
stosują się do każdej jednostki, a ludzie różnią się
stopniem,
w jakim przejawiają daną własność.

Stosuje się metody korelacyjne
do badania współzmienności cech.

3

Badania zmian rozwojowych

:

- badania poprzeczne

- badania podłużne
(ale nie tylko, por. wykład 13)

TEORIE OSOBOWOŚCI

- hipotetyczne systemy twierdzeń na

temat

struktury i funkcjonowania

osobowości.

Czemu służą:
a/ rozumieniu struktury, genezy i korelatów
osobowości;
b/ przewidywaniu zachowań i życiowych zdarzeń
na podstawie tego, co wiemy o osobowości
jednostki.

Allport i Odbert (1936) odkryli w słownikach

18000 przymiotników opisujących różnice
indywidualne.

4

 

Kategoryzacja według typów osobowości,

tj. charakterystycznych wzorców własności
psychicznych,
na podstawie których przypisuje się ludzi do
określonych kategorii

Wczesne typologie: np. Hipokratesa

Hipokrates (V wiek p.n.e.):
osobowość jednostki zależy od dominacji jednego
z płynów, tzw. humorów

- krwi ( u sangwinika, wesołego i aktywnego)
- flegmy (u flegmatyka, apatycznego i ospałego)
- czarnej żółci (u melancholika, smutnego i
zadumanego)

- żółci (u choleryka, pobudliwego, łatwo wpadającego w
złość)

Czarna żółć (

gr. mélas – czarny + cholé – żółć).

Prawdopodobnie chodzi o krew żylną (ciemniejszą)
/dopływającą ze śledziony do wątroby/.

5

• Typologia Pawłowa

• Zachowanie człowieka i zwierząt zależy od czynności układu

nerwowego (zasada nerwizmu)

• Podstawowe właściwości układu nerwowego
- siła procesów nerwowych
- równowaga między procesami pobudzenia i hamowania
- ruchliwość procesów nerwowych

Typy układu nerwowego

Słaby (melancholik)
Silny, niezrównoważony, z przewagą pobudzenia (choleryk)
Silny, zrównoważony
a/ ruchliwy (sangwinik)
b/ powolny (flegmatyk)

Sheldona typologia

(1942)

na podstawie cech somatycznych

:

-

endomorficzny

(gruby, krągły): zrelaksowani,

towarzyscy, smakosze

-

mezomorficzny

(muskularny, silny): silne fizycznie

osoby,

przepełnione energią

-

ektomorficzny

(chudy, kruchy) - introwertycy o

skłonnościach do rozmyślań raczej niż preferujący
działanie.

Teoria raczej spekulacyjna, nie była

udokumentowana.

(por. wcześniejsza typologia konstytucjonalna Kretschmera

(1921)
– typy: pykniczny, atletyczny,
leptosomatyczny)

 

7

• Typologia Junga

sięgająca do wskaźnika MBTI

(Myers-Briggs Type Indicator)

na podstawie samoopisu preferencji badanych

4 wymiary:

ekstrawersja – introwersja
zmysłowość – intuicja

myślenie –

odczuwanie

sądy – percepcja

Wypełniający test zostaje przypisany do jednego krańca
każdego z wymiarów, ich kombinacja da wynik: do którego
z 16 typów osobie najbliżej.

TEORIE OSOBOWOŚCI wg CECH

Allport

(1937, 1961, 1966)

Cechy jako zmienne pośredniczące
wiążące zbiory bodźców i reakcji

-

cechy kardynalne

, wokół których osoba organizuje

swoje życie;

-

cechy centralne

, reprezentują podstawowe właściwości

osoby;

-

cechy drugorzędne

, właściwości indywidualne (typu:

preferencje co do stroju o.b), które pomagają
przewidzieć zachowania,

ale są mniej przydatne do zrozumienia cech

osobowości.

 
 

10

• KOMBINACJE TYPÓW i CECH

• Model Eysencka

(1947, 1990)

łączy typy, cechy, zachowania
w hierarchiczny system

•

IV. typy: ekstrawertyk, neurotyk,

psychotyk

•

III. cechy

•

II. reakcje nawykowe

•

I. pojedyncze reakcje (akty działania,

akty

poznawcze)

12

Wyróżnia się 3 wymiary:

ekstrawersja, neurotyzm,

psychotyzm

.

(ale Eysenck nie używa ich do określenia odrębnych kategorii. Omawia
różnice między np. ekstrawertykami a introwertykami, nie zakłada
bowiem nieciągłości kategorii)

Zróżnicowanie jednostek jest spowodowane czynnikami
biologicznymi, w tym: genetycznymi.

Np. introwertycy reagują silniej na stymulacje zmysłową
i wykazują niższy poziom wydzielania dopaminy w mózgu
niż ekstrawertycy (szczególnie gdy introwersji
towarzyszy neurotyzm).

Neurotyzm częściej u osób z grupą krwi B niż A.

Fizjologiczne dane dotyczące psychotyzmu są złożone
i trudne do interpretacji.

• Testy behawioralne stosowane przez

Eysencka wykazały

:

• - Introwertycy mają niższy próg bólu.

• - Uczą się szybciej od ekstrawertyków, jeśli bodźce

bezwarunkowe są słabe lub wzmocnienie jest
nieregularne.

• U introwertyków pamięć skojarzeniowa jest lepsza

przy małym pobudzeniu niż przy dużym.

• Ekstrawertycy potrzebują więcej stymulacji z

zewnątrz.

Kontrowersja

:

dziedziczność czy środowisko

Genetyka behawioralna bada stopień, w jakim

cechy osobowości i wzorce zachowania
są dziedziczone.

Czy dana cecha silniej koreluje u bliźniąt

jednojajowych (100% wspólnych genów) niż u
dwujajowych (50% genów wspólnych),
u rodzeństwa tzw. zwykłego* (50% wspólnych genów)
niż u przyrodniego* (25% wspólnych genów)

lub ciotecznego*/ stryjecznego* (12,5% wspólnych

genów) ?

Wpływy środowiska testuje się w porównaniach par

a/bliźniaków wychowywanych wspólnie
i b/ bliźniąt rozdzielonych.

UW- między innymi badania pod kierunkiem J. Strelaua,
prace W. Oniszczenki, B. Zawadzkiego.

14

WIELKA PIĄTKA (The Big Five)

Nazwy cech wydobyte ze słownika przez Allporta
i Odberta (1936) zredukowano do 200 wiązek
synonimów.

Poproszono ludzi o oszacowanie siebie i innych na podanych
wymiarach.
Oszacowania poddano analizie czynnikowej, by ustalić
wzajemne powiązania między wiązkami synonimów.

Okazało się (por. Norman, 1967), że różne zespoły
badawcze odkryły tylko pięć podstawowych wymiarów
(dwubiegunowych):

1.

Ekstrawersja

+ rozmowny, energiczny, asertywny
- spokojny, wycofujący się, nieśmiały

2.

Bycie przyjaznym (tzw. Przyjazność)

+ sympatyczny, miły, ciepły
- zimny, kłótliwy, okrutny

3.

Sumienność

+ zorganizowany, odpowiedzialny, przezorny
- beztroski, lekkomyślny, nieodpowiedzialny

15

4.

Stabilność Emocjonalna

+ spokojny, stabilny, zadowolony
- lękliwy, niestały, wybuchowy

5.

Otwartość na Doświadczenie

+ twórczy, inteligentny, otwarty umysłowo
- prosty, płytki, nieinteligentny

Analizy czynnikowe wykazały

:

*niskie wyniki w zakresie Socjalizacji
i wysokie wyniki w zakresie Psychotyzmu
korelują z negatywnymi biegunami tzw.

Przyjazności

i Sumienności;

**wysokie ryzyko pojawienia się

przestępczości

( z użyciem przemocy) koreluje z

negatywnym biegunem Stabilności Emocjonalnej;

Wielu badaczy akceptuje Wielką Piątkę jako ogólne
wymiary wspólnego systemu opisowego.

16

Paradoks spójności

Oceny osobowości dokonywane w różnym czasie
i przez różnych obserwatorów są spójne,
oceny zachowania w różnych sytuacjach są
niespójne.

Dyskusję nad spójnością rozpoczęli teoretycy
społecznego uczenia się, którzy chcieli wyodrębnić
zachowania specyficzne i zidentyfikować
wywołujące je czynniki sytuacyjne.
Odkryto, że

specyficzne miary zachowania

pozwalają
z dużą dokładnością przewidywać te same
zachowania
w bardzo podobnych sytuacjach, ale nie dają się
trafnie uogólniać na sytuacje odmienne.

Na zachowania specyficzne wpływają raczej
sytuacje niż cechy osobowości.

Cechy osobowości,

ponieważ stanowią miary sumaryczne, są lepszymi
predykatorami ogólnych wzorów zachowania w
sytuacjach nieznanych

.

17

18

Teoria osobowości wg Chłopkiewicz

Osobowość to stająca się i utrwalająca w czasie
„postać”
indywidualnie zorganizowanych wokół Ja jednostki
i wzajemnie określających się dynamizmów
wewnętrznych.
Postać ta obiektywizuje się w reakcjach jednostki
na rzeczywistość zewnętrzną i wewnętrzną.

Podstawowe mechanizmy regulacyjne,
zwane też dynamizmami regulacyjnymi:

1.

Dynamizm fizjologicznych potrzeb organizmu

opiera się na strukturze somatyczno-fizjologicznych
właściwości i potrzeb jednostki;
2.

Dynamizm aktywności eksploracyjno-ćwiczącej

.

Jego główną strukturą jest układ nerwowy
dysponujący zdolnościami odbioru bodźców i
reagowania na nie;
3.

Dynamizm interakcyjnych potrzeb psychicznych

(potrzeba bezpieczeństwa, więzi emocjonalnej,
akceptacji i pochodne);
4.

Dynamizm ustalania zgodności poznawczej;

5.

Dynamizm realizacji wartości.

• Reykowskiego teoria osobowości

Osobowość jako centralny system integracji
i regulacji zachowania

• Wyróżnia się dwa podstawowe poziomy mechanizmów:
-poziom mechanizmów podstawowych (oparty na

doświadczeniach emocjonalmych w pierwszych latach życia);

-poziom mechanizmów wyższych oparty na

hierarchicznie zorganizowanym systemie struktur
poznawczych

(Sieć Deskryptywna, Ewaluacyjna, Operacyjna)