Barbara Bokus

1

• Etyka w badaniach psychologicznych

Przykłady eksperymentów,

które nie spełniają wymogu

perfekcjonizmu

etycznego

I. Badanie Ascha ( 1955) eksperyment percepcyjny

Dwie plansze (jedna z trzema różnymi odcinkami

pionowymi, druga z odcinkiem pionowym wzorcowym)

Siedem osób, które odpowiadały przed właściwą osobą

badaną, było w zmowie z E.

Okazało się, ze 1/3 badanych uległa presji grupy i

zgodziła się wbrew temu, co widziała, ze zdaniem

przedmówców.

- Naciski społeczne skłaniające do konformizmu

mogą wpływać na spostrzeżenia (badania Ascha).

II.

Badania Milgrama nad posłuszeństwem

wobec autorytetu (1963)

Osoba w roli Ucznia (podstawiona przez E)

i właściwa osoba badana (ochotnik) w roli

Nauczyciela.

Nauczyciel „uczył” ucznia prawidłowych

odpowiedzi

w serii par słów. Za każdą niewłaściwą odpowiedź
karał coraz silniejszymi wstrząsami

elektrycznymi
Siła wstrząsów w voltach:15V-450V.

Żadna z 40 osób nie przerwała eksperymentu

przed zastosowaniem wstrząsu z 20.poziomu

(300V)

• (!) 5 osób odmówiło dalszego udziału, gdy nakazano

zaaplikowanie wstrząsu powyżej 20. poziomu.

• (!) 9 osób przerwało eksperyment przy wyższych

poziomach wstrząsów (cztery powyżej 315V, dwie

powyżej 330V, jedna powyżej 345V, jedna powyżej

360V i jedna powyżej 375V).

Aż 26 (65%) osób było posłusznych aż do końca

eksperymentu.

III. Eksperyment „więzienny”

prowadzony przez Zimbardo (1971)

z udziałem 21 studentów-ochotników:

10 „więźniów” i 11 „strażników”
Podziemia Uniwersytetu Stanforda imitowały więzienie
Osoby badane miały wczuć się w swoje role (zabroniona była tylko

przemoc fizyczna wobec „więźniów”)

- Cel znany o.b.:

badanie psychologicznych osobliwości

życia więziennego

Uwaga: Po dwóch dniach badani ujawnili zachowania

patologiczne.
Po sześciu dniach (pod naciskiem opinii publicznej, a nie wyłącznie
z własnej woli) Zimbardo jako „dyrektor więzienia” musiał

przerwać eksperyment.

Eksperyment wymknął się spod kontroli

badacza.

IV. Eksperyment Seligmana

szkoła depresji

(opisany w 1967)

Jeżeli wysiłki jakiejś osoby, zmierzające do kontrolowania

własnego
życia, wielokrotnie kończą się niepowodzeniem, u tej osoby

pojawia się wyuczona bezradność.

Po to, by sprawdzić tę teorię, psom aplikowano wstrząsy elektryczne,

które były dla nich bolesne.

Trzy grupy psów: grupa ucieczki,
grupa bez możliwości ucieczki,
grupa kontrolna.

Pary psów (jeden z grupy ucieczki, drugi bez możliwości ucieczki)
otrzymały 64 wstrząsy w ok. 90-sek. odstępach.

Psy z jednej grupy miały możliwość przerywania wymierzanych

wstrząsów

(dla siebie i psa z pary), psy z drugiej grupy nie.
Te drugie rezygnowały z prób naciskania płyt po 30 próbach.

Po 24 godzinach wszystkie psy były badane w skrzynce wahadłowej.
Kiedy wyłączało się światło po l./p. stronie, po 10 sek. przepływał

przez
podłogę prąd elektryczny.
Jeżeli pies w ciągu 10 sek. przeskoczył barierkę, unikał prądu.
Jeżeli nie, odczuwał wstrząs do czasu przeskoczenia barierki
lub przez cale 60 sek.
(10 prób w skrzynce wahadłowej)

Sześciu psom z grupy bez możliwości ucieczki nie udało się uciec

w 9 próbach na 10. (wyuczona bezradność)

Etyka badań empirycznych w psychologii

Dziesięć zasad etycznego prowadzenia badań empirycznych

(APA):

A.

Przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania,
badacz musi dokonać całościowej jego oceny
z etycznego punktu widzenia;

B.

Badacz przed przystąpieniem

do planowania/przeprowadzenia badania
musi rozważyć, czy udział w nim stanowi
(minimalne/znaczące) zagrożenie dla uczestników

badania;

C.

Badacz ponosi całkowitą odpowiedzialność za

etyczność całego badania, w tym także za etyczność

postępowania jego współpracowników, asystentów,

studentów. (Ich też obowiązują te same zasady

etyki);

D.

Udział uczestników badania musi się opierać na

jasno określonym porozumieniu. Niedopuszczalne są

jakiekolwiek formy nacisku.
Po badaniu należy w sposób jasny i pełny

poinformować uczestników badania o wszystkich

aspektach badania. Zasadą jest honorowanie

wszystkich zobowiązań podjętych wobec osób

badanych.

E.

Jeżeli ze względów metodologicznych badacz musi

prowadzić badanie z utajnieniem jakichś elementów

procedury, powinien przed przystąpieniem do realizacji

rozważyć alternatywne sposoby postępowania.

Badacz powinien unikać utajnienia celu badania, a jeżeli

to czyni (wyjątkowo), musi wyjaśnić badanym powody,

dlaczego tak postąpił.

F.

Badacz powinien respektować

prawo osób badanych

do odmowy udziału w badaniu lub wycofania się w jego

trakcie

. Zasad ta nabiera szczególnego znaczenia, gdy

osoby badane pozostają w jakiejś zależności od

badacza.

G.

Badacz

musi chronić o.b. przed różnorakimi

formami psychicznego lub fizycznego

dyskomfortu

. Nie można ich narażać na lęki,

wstyd, ból itp.

H.

Po zakończeniu badania i analizie

rezultatów
badacz musi wyjaśnić uczestnikom naturę

badania

i odpowiedzieć na wszystkie ich pytania

i wątpliwości.

I.

Jeżeli udział w badaniu może pociągnąć za sobą

wystąpienie niepożądanych skutków, to badacz jest

zobowiązany do uczynienia wszystkiego, co w efekcie

zniosłoby owe

przykre skutki

(albo zablokowało

możliwość

ich wystąpienia);

J.

Żadna z informacji uzyskanych w trakcie badania

o jego uczestnikach nie może być przez niego

udostępniana osobom trzecim.

Musi być zachowana dyskrecja,

a uczestników badania

należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji
ich dotyczących, a zebranych w trakcie badania.

W eksperymentach wymienionych wcześniej (np.

Milgram, Zimbardo) złamano następujące zasady
etyki postępowania badawczego:

Zasada A (możliwe zagrożenia)

-Milgram, Zimbardo

Zasada D (presja) -

Milgram, Zimbardo

Zasada E (wprowadzanie w błąd) -

Milgram

Zasada F (brak zgody na wycofanie się z drastycznej

sytuacji) -

Milgram, Zimbardo

Zasada G (dyskomfort osób badanych) –

Milgram,

Zimbardo

Ad. Metodologiczne i etyczne problemy badań

i praktyki psychologicznej

KODEKS ETYCZNY PSYCHOLOGA
na stronie internetowej PTP

www.ptp.org.pl