Barbara Bokus

1

Podsumowanie wykładów:

Człowiek
jako przedmiot
i jako podmiot

2

 

Człowiek jako przedmiot oddziaływań

i człowiek jako podmiot w procesie rozwoju

I.

Psychologia jako nauka o zjawiskach

lub procesach

-psychologia klasyczna

-przedmiot: anonimowe, niczyje zjawiska i procesy
(wrażenia, spostrzeżenia, uczenie się,
reakcje,

systemy reakcji itd.)

-

człowiek jako scena

, na której rozgrywa się

jakaś akcja,
a nie jako aktor, który wykonuje jakieś zadanie

3

II.

Psychologia jako nauka o człowieku

-analizy w kategoriach wewnętrznie zorganizowanego

układu

, struktury zdolnej do funkcjonowania w

określony sposób,

integralnej części świata

,

uczestnika zdarzeń, które w świecie zachodzą

Dwie przeciwstawne tendencje
w traktowaniu człowieka:

Epigoni pragmatyzmu

widzą człowieka jako

przedmiot manipulacji i pracują nad coraz
skuteczniejszymi technikami manipulowania nim.

Epigoni egzystencjalizmu

obmyślają zabiegi,

które pozwoliłyby wyzwolić człowieka z wszelkich
zależności i dotrzeć do człowieka
„autentycznego”, „samego w sobie”.

4

Zaostrzenie teoretycznego problemu:

Człowiek jako przedmiot
Człowiek jako podmiot

1/ Psychofizyka XIX wieku: zachowanie się
człowieka,
w tym również zjawiska świadomości) jako
reakcje na działanie bodźców
fizykochemicznych (aktywizujących wrażliwe
zakończenia nerwowe).

2/ W skrajnej postaci znalazło to wyraz
we wczesnobehawiorystycznej formule S-R.

3/ Zarzucono tę formułę, bo nie udało się
wykazać jednoznacznego przyporządkowania
między bodźcami
i reakcjami.

5

4/ Powrócono do przekonania

o dwufazowym uwarunkowaniu zachowania
się
(zewnętrzno-wewnętrznym),
o działaniu czynników zewnętrznych przez
warunki wewnętrzne,
i przyjęto formułę S-O-R.

5/ Powiększał się dystans między wiedzą

neurofizjologiczną o mechanizmach
regulacyjnych
a narastającą wiedzą psychologiczną
o zachowaniu się człowieka

6

7

Lukę między w/w rodzajami wiedzy zaczęto
wypełniać

„konstruktami teoretycznymi

”

na temat

wewnętrznych mechanizmów

regulacyjnych

.

Konstrukty rozwinęły się w 2 kierunkach:

- w kierunku

teorii poznawczo-programowych

(których pierwowzorem jest teoria
asocjacyjna)

- w kierunku

teorii emocjonalno-

motywacyjnych

( których pierwowzorem jest teoria
instynktów)

8

Obie te teorie stały się podstawą do
konstruowania ogólnej teorii osobowości jako
wewnętrznego mechanizmu regulacji.

Trudne do pogodzenia dwie sprzeczne
interpretacje tych mechanizmów: statyczna i
dynamiczna.

a/

Statyczna interpretacja wewnętrznych

czynników

regulacji zachowania

-rozwinęła się w odniesieniu do czynników
poznawczych i wyraża się w takich pojęciach,
jak:

sieci (skojarzeniowe, poznawcze, ewaluacyjne)
schematy (operacyjne)
standardy
systemy (pojęć, postaw, poglądów, wartości,
opinii, potrzeb)
algorytmy (działania)

9

Główna cecha tych mechanizmów:
same nie są źródłem impulsów, ale mogą być
uruchamiane
i zatrzymywane z zewnątrz.

Funkcjonują zgodnie ze swą strukturą i spełniają funkcje
regulacyjne (jak sieć rur kanalizacyjnych).

Statyczna interpretacja konstruktów
emocjonalnych:
traktuje się je jako trwałe stany o różnym poziomie
u różnych jednostek (podobnie jak w urządzeniach
technicznych różne stany ciśnienia).

Dobrze mieszczą się w pojęciu zmiennej pośredniczącej
w formule S-O-R ( u Twardowskiego człowiek w roli
medium)

10

b

/

Dynamiczna interpretacja wewnętrznych

czynników regulacji zachowania

:

Uznanie nie tylko reaktywnych form zachowania
prowadzi do

dynamicznej interpretacji mechanizmów

regulacyjnych.

Rozwiązanie tradycyjne

:

w obrębie struktur statycznych funkcjonuje jakieś jądro
aktywne

(rozrusznik daje absolutny początek aktywności).

W średniowieczu i wcześniej: d u s z a
Później: pojęcie j a ź n i (por. Külpe, 1912)
Różnicowanie pojęcia (Allport w 1943 wymienia różne
interpretacje), najbardziej rozpowszechniła się
interpretacja psychoanalityczna

Wolna wola rozbita na pewną liczbę motywów
wyspecjalizowanych, z których każdy jest zdolny do
spontanicznej aktywizacji człowieka

11

Aktywność jako stan normalny istot żywych
( a nie stan bezruchu jak w formule S-R)

Aktywizacja jako

proces energetyczny

i sterowanie jako

proces semantyczny

Zadanie jako podstawowy układ odniesienia
dla interpretacji zdarzeń

Z – W

Z / S-R/ W

Z/ S-O-R/ W

STp [Z/ S-O-R/ W] STk

12

Zdolność interpretowania zdarzeń jako celowych
manifestuje się bardzo wcześnie w ontogenezie.

Pionierskie badania z początku lat
dziewięćdziesiątych
oparte zostały na

metodzie habituacji

.

Występowanie interpretowania zdarzeń jako
celowych
stwierdzono u niemowląt

w wieku 9 miesięcy

(Csibra i in., 1995; patrz też Tomasello 1996).

U dzieci 12-miesięcznych

stwierdzano zdolność

dokonywania szeregu różnych wnioskowań z
celowościowej interpretacji zdarzenia (Csibra, Biró,
Koos i Gergely, 2003; Kuhlmeier, Wynn i Bloom,
2003).

Wiele nowszych doniesień dotyczy

dzieci 6-

miesięcznych

(Woodward i in. 2001; Csibra, w

przygotowaniu),
a

nawet 5-miesięcznych

(Luo i Baillargeon, 2005).

13

Nawet u dzieci

w wieku około 3 i pół miesiąca

stwierdza się:

-formułowanie celowościowej interpretacji
zachowania ludzkiej ręki, o ile dzieci przejdą
wcześniej odpowiedni trening (Sommerville,
Woodward i Needham, 2005),

-
a także

-preferencję wzrokową dla ruchu celowego
(Rochat, Morgan i Carpenter, 1997).

14

Király i in. (2003):
dwa główne stanowiska na temat interpretacji
celowościowych we wczesnym niemowlęctwie

1/

Dziecięca zdolność interpretowania

obserwowanych zdarzeń przez pryzmat celów
rozwija się stopniowo w niemowlęctwie
i początkowo dotyczy bardzo wąskiego zbioru
działań,
takich jak chwytanie przedmiotu przez ludzką dłoń.

Początkowo wąska dziedzina zdarzeń,
które dziecko potrafi interpretować jako celowe,
rozszerza się w miarę rozwoju motorycznych
kompetencji niemowlęcia do wykonywania celowych
działań.

15

2/ Konkurencyjne stanowisko

postuluje

istnienie

systemu

reprezentacyjnego „posiadającego wrodzone
podstawy,
abstrakcyjnego i specyficznego dziedzinowo,
wyspecjalizowanego

w

identyfikowaniu

wykonawców działań intencjonalnych
i/lub w reprezentowaniu i interpretowaniu
działań
jako celowych” (Király i in., 2003, s. 753).
[

nastawienie teleologiczne

]