Barbara Bokus
1
• Etyka w badaniach psychologicznych
Przykłady eksperymentów,
które nie spełniają wymogu
perfekcjonizmu
etycznego
I. Badanie Ascha ( 1955) eksperyment percepcyjny
Dwie plansze (jedna z trzema różnymi odcinkami
pionowymi, druga z odcinkiem pionowym wzorcowym)
Siedem osób, które odpowiadały przed właściwą osobą
badaną, było w zmowie z E.
Okazało się, ze 1/3 badanych uległa presji grupy i
zgodziła się wbrew temu, co widziała, ze zdaniem
przedmówców.
- Naciski społeczne skłaniające do konformizmu
mogą wpływać na spostrzeżenia (badania Ascha).
II.
Badania Milgrama nad posłuszeństwem
wobec autorytetu (1963)
Osoba w roli Ucznia (podstawiona przez E)
i właściwa osoba badana (ochotnik) w roli
Nauczyciela.
Nauczyciel „uczył” ucznia prawidłowych
odpowiedzi
w serii par słów. Za każdą niewłaściwą odpowiedź
karał coraz silniejszymi wstrząsami
elektrycznymi
Siła wstrząsów w voltach:15V-450V.
Żadna z 40 osób nie przerwała eksperymentu
przed zastosowaniem wstrząsu z 20.poziomu
(300V)
• (!) 5 osób odmówiło dalszego udziału, gdy nakazano
zaaplikowanie wstrząsu powyżej 20. poziomu.
• (!) 9 osób przerwało eksperyment przy wyższych
poziomach wstrząsów (cztery powyżej 315V, dwie
powyżej 330V, jedna powyżej 345V, jedna powyżej
360V i jedna powyżej 375V).
Aż 26 (65%) osób było posłusznych aż do końca
eksperymentu.
III. Eksperyment „więzienny”
prowadzony przez Zimbardo (1971)
z udziałem 21 studentów-ochotników:
10 „więźniów” i 11 „strażników”
Podziemia Uniwersytetu Stanforda imitowały więzienie
Osoby badane miały wczuć się w swoje role (zabroniona była tylko
przemoc fizyczna wobec „więźniów”)
- Cel znany o.b.:
badanie psychologicznych osobliwości
życia więziennego
Uwaga: Po dwóch dniach badani ujawnili zachowania
patologiczne.
Po sześciu dniach (pod naciskiem opinii publicznej, a nie wyłącznie
z własnej woli) Zimbardo jako „dyrektor więzienia” musiał
przerwać eksperyment.
Eksperyment wymknął się spod kontroli
badacza.
IV. Eksperyment Seligmana
szkoła depresji
(opisany w 1967)
Jeżeli wysiłki jakiejś osoby, zmierzające do kontrolowania
własnego
życia, wielokrotnie kończą się niepowodzeniem, u tej osoby
pojawia się wyuczona bezradność.
Po to, by sprawdzić tę teorię, psom aplikowano wstrząsy elektryczne,
które były dla nich bolesne.
Trzy grupy psów: grupa ucieczki,
grupa bez możliwości ucieczki,
grupa kontrolna.
Pary psów (jeden z grupy ucieczki, drugi bez możliwości ucieczki)
otrzymały 64 wstrząsy w ok. 90-sek. odstępach.
Psy z jednej grupy miały możliwość przerywania wymierzanych
wstrząsów
(dla siebie i psa z pary), psy z drugiej grupy nie.
Te drugie rezygnowały z prób naciskania płyt po 30 próbach.
Po 24 godzinach wszystkie psy były badane w skrzynce wahadłowej.
Kiedy wyłączało się światło po l./p. stronie, po 10 sek. przepływał
przez
podłogę prąd elektryczny.
Jeżeli pies w ciągu 10 sek. przeskoczył barierkę, unikał prądu.
Jeżeli nie, odczuwał wstrząs do czasu przeskoczenia barierki
lub przez cale 60 sek.
(10 prób w skrzynce wahadłowej)
Sześciu psom z grupy bez możliwości ucieczki nie udało się uciec
w 9 próbach na 10. (wyuczona bezradność)
Etyka badań empirycznych w psychologii
Dziesięć zasad etycznego prowadzenia badań empirycznych
(APA):
A.
Przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania,
badacz musi dokonać całościowej jego oceny
z etycznego punktu widzenia;
B.
Badacz przed przystąpieniem
do planowania/przeprowadzenia badania
musi rozważyć, czy udział w nim stanowi
(minimalne/znaczące) zagrożenie dla uczestników
badania;
C.
Badacz ponosi całkowitą odpowiedzialność za
etyczność całego badania, w tym także za etyczność
postępowania jego współpracowników, asystentów,
studentów. (Ich też obowiązują te same zasady
etyki);
D.
Udział uczestników badania musi się opierać na
jasno określonym porozumieniu. Niedopuszczalne są
jakiekolwiek formy nacisku.
Po badaniu należy w sposób jasny i pełny
poinformować uczestników badania o wszystkich
aspektach badania. Zasadą jest honorowanie
wszystkich zobowiązań podjętych wobec osób
badanych.
E.
Jeżeli ze względów metodologicznych badacz musi
prowadzić badanie z utajnieniem jakichś elementów
procedury, powinien przed przystąpieniem do realizacji
rozważyć alternatywne sposoby postępowania.
Badacz powinien unikać utajnienia celu badania, a jeżeli
to czyni (wyjątkowo), musi wyjaśnić badanym powody,
dlaczego tak postąpił.
F.
Badacz powinien respektować
prawo osób badanych
do odmowy udziału w badaniu lub wycofania się w jego
trakcie
. Zasad ta nabiera szczególnego znaczenia, gdy
osoby badane pozostają w jakiejś zależności od
badacza.
G.
Badacz
musi chronić o.b. przed różnorakimi
formami psychicznego lub fizycznego
dyskomfortu
. Nie można ich narażać na lęki,
wstyd, ból itp.
H.
Po zakończeniu badania i analizie
rezultatów
badacz musi wyjaśnić uczestnikom naturę
badania
i odpowiedzieć na wszystkie ich pytania
i wątpliwości.
I.
Jeżeli udział w badaniu może pociągnąć za sobą
wystąpienie niepożądanych skutków, to badacz jest
zobowiązany do uczynienia wszystkiego, co w efekcie
zniosłoby owe
przykre skutki
(albo zablokowało
możliwość
ich wystąpienia);
J.
Żadna z informacji uzyskanych w trakcie badania
o jego uczestnikach nie może być przez niego
udostępniana osobom trzecim.
Musi być zachowana dyskrecja,
a uczestników badania
należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji
ich dotyczących, a zebranych w trakcie badania.
W eksperymentach wymienionych wcześniej (np.
Milgram, Zimbardo) złamano następujące zasady
etyki postępowania badawczego:
Zasada A (możliwe zagrożenia)
-Milgram, Zimbardo
Zasada D (presja) -
Milgram, Zimbardo
Zasada E (wprowadzanie w błąd) -
Milgram
Zasada F (brak zgody na wycofanie się z drastycznej
sytuacji) -
Milgram, Zimbardo
Zasada G (dyskomfort osób badanych) –
Milgram,
Zimbardo
Ad. Metodologiczne i etyczne problemy badań
i praktyki psychologicznej
KODEKS ETYCZNY PSYCHOLOGA
na stronie internetowej PTP
www.ptp.org.pl