Barbara Bokus

1

PSYCHOANALIZA

Freud a Wundt

Wundt

(1832-1920)

-Ogólne prawo logicznej ewolucji duszy

,

które pozwoliłoby „przeniknąć przez bariery
nieświadomego życia psychicznego”

Poszukiwania Wundta, który po latach

a/ odrzuca doktrynę nieświadomej psychiki

(grzech

młodości)
Chodzi o nieświadome logiczne wnioskowanie,
prowadzące do powstania „wykończonych produktów”,
składających się
na świadomość (por. przykład z odróżnianiem barw);

b/ samą nieświadomość traktuje jako „wytwór
mistycznej

metafizyki

”

2

 

Stanowisko Freuda (1856-1939):

•Sens objawów wszelkich zaburzeń nerwicowych
jest przed pacjentem zawsze ukryty.
** Nic z warunków psychicznych, które do tego
objawu doprowadziły, nie doszło do
świadomości.

Teza:

Istnieje NIEŚWIADOME w psychice

.

Nieświadome to jedna z trzech jakości procesu
psychicznego:

-

świadomy

-

przedświadomy

(przedświadome staje się bez

naszego udziału, bez jakiegoś wysiłku, świadome)
-

nieświadomy

(nieświadome może dzięki naszym

wysiłkom zostać uświadomione, przy czym odnosimy
wrażenie,
że częstokroć pokonujemy wtedy silny opór).

Te ostatnie procesy psychiczne niełatwo zostaną
uświadomione, gdyż ich treścią są wyparte
wspomnienia
i skłonności (Freud, 1944, s. 111-112).

 

3

Psychoanaliza (psychologia głębi),

oparta na

teorii libido

Teoria libido (libido w jęz. łacińskim oznacza życzenie,
pociąg, dążenie):

Nieświadome afektywne dążenie leży u podłoża
każdego ludzkiego zachowania.

Wszechpotężną siłą nieświadomą jest libido,
czyli instynkt seksualny.

Rozumienie instynktu seksualnego

jest u Freuda bardzo

szerokie.
Nie jest to tylko dążenie do reprodukcji gatunku,
ale dążenie do przyjemności, u podstaw której leżą
doznania seksualne.

Libido to energia, która daje „napęd” do wszelkiej
aktywności.
Jest siłą życia i źródłem przyjemności.

Kryterium: ukierunkowanie energii
a/energia skierowana na zewnątrz organizmu:

libido

przedmiotowe

,

b/ energia skierowana na osobnika doznającego
przyjemności:

libido narcystyczne

.

Fazy kształtowania popędu seksualnego: oralna, analna,
falliczna, latentna i genitalna
Czy Freud zdołałby wzbudzić czyjekolwiek
zainteresowanie,
gdyby zamiast o tłumieniu danej treści
przez odrzucenie jej od świadomości i związanej z tym
konieczności przezwyciężenia przez osobę pewnych
oporów,
mówił o jej zapominaniu,
a na miejsce demonicznych mocy zaludniających
nieświadomość wprowadził apatyczne ślady
pamięciowe?

STRUKTURA PSYCHIKI

ID EGO SUPEREGO

 
 

4

• Cytaty ze Wstępu do psychoanalizy, 1982.

Psychoanaliza nie zapominała nigdy o tym, że istnieją także i popędy

nieseksualne. Została ona zbudowana na ostrym rozgraniczeniu

popędów seksualnych i popędów jaźni, i zapewnia wobec każdej

opozycji, że nerwice nie pochodzą z seksualności, lecz zawdzięczają

swe powstanie konfliktowi między jaźnią a seksualnością (s. 320)

Otóż jest godne uwagi, że popędy seksualne i popędy

samozachowawcze nie zachowują się w ten sam sposób względem

niedostatku realnego.
Popędy samozachowawcze i wszystko, co pozostaje w związku z nimi,

są łatwiejsze do wychowania; uczą się one zawczasu znosić niedostatek
i ukierunkowywać swój rozwój podług wskazówek rzeczywistości (...)
Popędy seksualne są trudniejsze do wychowania, gdyż z początku nie

znają braku obiektów (s. 324).

• Fazy kształtowania popędu seksualnego:

oralna, analna, falliczna, latentna i genitalna

• Czy Freud zdołałby wzbudzić czyjekolwiek zainteresowanie,

gdyby zamiast o tłumieniu danej treści przez odrzucenie jej
od świadomości i związanej z tym konieczności przezwyciężenia
przez osobę pewnych oporów, mówił o jej zapominaniu,
a na miejsce demonicznych mocy zaludniających nieświadomość wprowadził apatyczne ślady pamięciowe?

• STRUKTURA PSYCHIKI

ID EGO SUPEREGO

• Psychoanalityczna

hipoteza nieświadomej aktywności psychicznej

•

Sugestia metodologiczna Immanuela Kanta, wyrażona w 1978r. (Antropologie in pragmatischer Hinsicht)

•

To, czego nie da się bezpośrednio doświadczyć, da się być

może pośrednio wywnioskować z faktów

doświadczenia.

Psychoanalityczna

hipoteza nieświadomej aktywności psychicznej

• Sugestia metodologiczna Immanuela Kanta,
wyrażona w 1978r (Antropologie in pragmatischer Hinsicht)

To, czego nie da się bezpośrednio doświadczyć,
da się być może pośrednio wywnioskować
z faktów doświadczenia.

7

Idąc tym tropem, Freud wprowadza

psychoanalityczna

hipotezę nieświadomej aktywności psychicznej.

1. Każdemu z nas świadomość dostarcza wiedzy

jedynie o jego własnych stanach psychicznych.

2. O tym, że i drugi człowiek ma świadomość, możemy

się dowiedzieć tylko dzięki wnioskowaniu przez
analogię
na podstawie dających się spostrzec ekspresji i
działań
tego człowieka (Freud, 1993, s. 107).

3. Wszelkie akty i ekspresje, które spostrzegam u siebie,

a których nie umiem powiązać z resztą mojego życia
psychicznego, muszą być rozpatrywane tak,
jak gdyby należały do innej osoby i miały znaleźć
wyjaśnienie na podstawie przypisywanego jej życia
psychicznego.

4. Mianem „nieświadomego” określamy proces

psychiczny,
którego istnienie musimy założyć, ponieważ
wnioskujemy
o nim na podstawie skutków, jakie powoduje, nie
wiemy
jednak niczego na jego temat.

Odnosimy się wówczas do niego w podobny

sposób

jak do procesu psychicznego zachodzącego w

innym człowieku,

tyle że w tym wypadku chodzi proces zachodzący

w nas samych (Freud, 1995, s. 82).

Cel Freuda: przyjęcie istnienia psychicznej
nieświadomości

Krytyka w/w argumentacji Freuda (w Polsce np. w
tekstach Kreutza)

Reakcja Freuda na krytykę

:

… Wnioskowanie zastosowane, pomimo wewnętrznego
oporu,
do własnej osoby, nie prowadzi do odkrycia
nieświadomości, lecz … do przyjęcia innej, drugiej
świadomości, która zostaje zjednoczona w mojej osobie
ze znaną mi już świadomością (Freud, 1993, s. 108).

Na podstawie danych z psychoanalizy wyjaśnia jednak
dalej,
co następuje:

Z badań analitycznych dowiadujemy się, iż część tych
utajonych procesów posiada takie cechy i właściwości,
które wydają się nam obce, a nawet niewiarygodne, i
bezpośrednio przeczą znanym nam właściwościom
świadomości.

8

Zakłócone działa jako zakłócające

.

Treści wyparte – nieświadomość dynamiczna.

Teoria marzeń sennych wyjaśnia hipotetyczny proces
pracy marzenia sennego, polegającej na przeobrażeniu się
w życiu psychicznym śniącego ukrytych myśli sennych
w jawne marzenia senne.

Praca marzenia sennego wyjaśniana jest przez Freuda jako
tłumaczenie oryginału (

myśl senna)

i
powstanie przekładu

(jawne marzenie senne)

9

 

Marzenie senne nie jest wiernym przekładem słowo

w słowo

myśli sennej

(Freud, 1996, s. 247).

Marzenie senne

samo w sobie

nie jest komunikatem

mającym charakter społeczny,

nie jest żadnym środkiem

porozumiewania się (Freud, 1995).

Marzenie senne jest tak utworzone, żeby pozostać

niezrozumiałe

.

Dokonując przekładu lub odszyfrowania jawnego marzenia
sennego, można przekształcić marzenie senne w
pełnowartościowy komunikat społeczny (Freud, 1995, s.
12).

Krytyka: Skoro marzenie senne nie jest żadnym środkiem
porozumiewania się, to można wątpić, czy można dokonać
jego przekształcenia w komunikat społeczny (Macmillan,
1997, s. 57).

10

Co o tłumaczeniach mówi Freud?

Przekład 1 to prymitywny sposób wyrażania się,

podobny do pisma obrazkowego (Freud,

1982, s. 241)

Przekład 2 – odcyfrowanie przez psychoanalityka
elementów

przypomnianego (zrelacjonowanego)

marzenia

sennego, dostarczonych za

pośrednictwem metody

swobodnych skojarzeń.

Owo drugie tłumaczenie to przekładanie treści
tekstu jawnego marzenia sennego na treść ukrytych
myśli sennych.

Jest w całej pełni analogiczne do

czynności

odcyfrowania antycznego pisma obrazkowego w
rodzaju egipskiego pisma hieroglificznego

(Freud, Das Interesse an der Psychoanalyse, 1924,
s. 327)

11

Jak doszło do odcyfrowania pisma hieroglificznego?

Słynny kamień z Rosetty

(znaleziony podczas

wyprawy Napoleona do Egiptu, przechowywany od
1802 roku
w British Museum w Londynie)

Blok z czarnego bazaltu, na którym jest
częściowo uszkodzona inskrypcja

-w 2 wersjach językowych (greckiej i egipskiej)

-w 3 pismach:

tekst grecki

-

literami greckimi

tekst egipski

-

pismo hieroglificzne egipskie

-

pismo demotyczne

(kursywna

postać pisma

hieratycznego)

Inskrypcja: dekret kapłanów z Memphis z 197/196 r.
p.n.e.
ku czci Ptolemeusza V Epifanesa.

12

13

Champollion w 1822 r. odcyfrował święte pismo

obrazkowe starożytnych Egipcjan.

Dobrze, że na znalezionym kamieniu zachowała się

dwujęzyczna wersja tego samego tekstu,
ponieważ

jeden z języków był już wcześniej znany (grecki).

Freud nie dysponuje dwujęzyczną inskrypcją, by

przekładać treść jawną marzenia sennego na
myśl ukrytą senną.

Założenie Freuda o przekładzie treści jawnego

marzenia sennego na treść ukrytych myśli
sennych:

1. Treść marzenia sennego i myśli marzenia

sennego jako analogia dwóch języków.

2. Praca marzenia sennego: przekształcenie

ukrytych myśli sennych (oryginał) jako
nieświadomych aktów psychicznych w sytuacje o
treści obrazowej (przekład).

14

3. Marzenie senne jest tak utworzone,
aby zostać niezrozumiałe.

4. Marzenie senne staje się zrozumiałe po
dokonaniu przekładu jego treści na język myśli
sennych.

5. Treść marzenia sennego jest dana w formie
pisma rebusowego, czyli „ formie znaków
zastępujących każdy obraz jakąś sylabą lub
słowem, które w jakiś sposób daje się odnieść do
rysunku (Freud, 1996, s. 243).

6. Przekład treści tekstu jawnego marzenia
sennego na tekst ukrytych myśli sennych jest
analogiczny do odcyfrowania antycznego pisma
obrazkowego.

15

Czy psychoanaliza jest nauką?

Karl Popper (filozof nauki):
Dana teoria jest naukowa, jeśli wynikają z niej
sprawdzalne empirycznie hipotezy (jeśli można
zatem wskazać takie fakty, które poddają w
wątpliwość prawdziwość danej hipotezy).

Hipotezy psychoanalityka

Akceptacja lub brak akceptacji objaśnień marzeń
sennych
– teoria prawdziwa w jednym i drugim wypadku.

Adolf Grunbaum (1984) i Hans J. Eysenck (2002)
wykazują,
że wbrew twierdzeniu Poppera teorię Freuda można
poddać testom, ale ich wyniki nie potwierdzają
prawdziwości teorii.
Eksperymentalne badanie procesu śnienia.

16

Badanie Łurii (1902-1977),
powielone przez Eysencka (1916-1997)

Zastosowanie

hipnozy

zapewniało

znajomość

ukrytych myśli sennych i jawną postać

marzeń

sennych

.

Okazało się, że symbolika myśli sennych nie ma nic
wspólnego z freudowskimi mechanizmami
stłumionych życzeń z dzieciństwa, ani innymi
życzeniowymi mechanizmami marzeń sennych.

Wniosek: Freudowski model psychoanalizy

tchnie bezgraniczną łatwowiernością.

Inne próby weryfikacji empirycznej teorii Freuda:

- N. Miller (obiekty zastępcze, na których następuje
realizowanie popędu agresji)

- Badania nad popędem głodu: interpretacje plam
atramentowych Rorschacha u osób głodzonych

- Badania antropologiczne B. Malinowskiego

Co to znaczy być człowiekiem?

• Alfred Adler (1870-1937) psychologia indywidualna

Co to znaczy być człowiekiem?

» Poczucie niższości i dążenie do mocy

• Carl Gustav Jung (1875-1961) psychologia analityczna

Nieświadomość indywidualna – stłumione pragnienia,

doświadczenia i motywy jednostkowe

Nieświadomość zbiorowa – dziedziczona pamięć gatunkowa,
zbiorowe doświadczenie przeszłych pokoleń,
głęboko zakorzenione w psychice.

• Karen Horney (1885-1952) o neurotycznej osobowości

naszych czasów

Lęk osamotnienia i bezradności we wrogim świecie to lęk

podstawowy
Sposoby radzenia sobie z lękiem

Krewni i znajomi Edypa (Zalewska,

Schier)

• Współczesny paradygmat badawczy psychoanalizy

sięga
do różnych konstrukcji modeli teoretycznych i
obejmuje
coraz szersze kręgi humanistyki

• Mechanizmy obronne (wg Anny Freud) to strategie umysłowe
używane przez Ego do obrony przed ustawicznym konfliktem
między impulsami Id, które domagają się wyrażenia,
a wymaganiami Superego, by je odrzucić:

1. Wyparcie

2. Zaprzeczanie rzeczywistości

3. Projekcja

3a. Przemieszczenie

4. Zwrócenie się przeciwko sobie

5. Reakcja pozorowana

6

.

Sublimacja

7. Introjekcja

7a. Identyfikacja z agresorem

8. Izolacja

9. Anulowanie

10. Regresja

11. Racjonalizacja

20

Terapia behawioralna

– założenia i zasady

(uzup. wykładu 4)

1

/ Podobnie jak inne istoty, ludzie rodzą się

ze

zdolnością uczenia się,

które u wszystkich gatunków rządzi się

podobnymi zasadami.

2.

Ludzie uczą się przystosowawczych

zachowań
poprzez wzmacnianie i naśladownictwo.

3.

Natura psychopatologii

:

Zaburzenia zachowania są także efektem

uczenia się.
Problemem jest symptom.
Ukryta, leżąca u jego podstaw, choroba nie

istnieje.

• 4.

Cel terapii

: Wyeliminowanie symptomu i zastąpienie go

zachowaniami przystosowawczymi.

• 5.

Dziedzina psychiki, na którą kładzie się nacisk

:

zachowanie (i dające się zaobserwować przejawy uczuć).

• 6.

Perspektywa czasowa

:

Brak zainteresowania wczesnym okresem życia jednostki
i etiologią zaburzeń.
Analizuje się i koryguje aktualne zachowanie.

• 7.

Rola terapeuty:

Terapeuta funkcjonuje jak trener, pomagając

pacjentom oduczyć się starych zachowań i (lub) nauczyć się
nowych. Ważne jest zachowanie kontroli nad wzmocnieniem.
Relacja interpersonalna (terapeuta - pacjent) ma drugorzędne

znaczenie.

22

Warunkowanie reaktywne (klasyczne) (Pawłow,
1849-1936

)

- uczenie się przewidywalnych sygnałów

Warunkowanie instrumentalne (Thorndike

)

Organizm uczy się nowej reakcji, która jest
środkiem (instrumentem) prowadzącym do
określonej nagrody (stanowiącej bodziec
wzmacniający).

Prawo efektu wg Thorndike’a:

„Każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje zadowolenie,
zostaje skojarzony z tą sytuacją tak, że kiedy sytuacja
powtarza się,
jest bardziej prawdopodobne (niż kiedykolwiek przedtem),
iż dany akt zostaje powtórzony.

I na odwrót, każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje
przykrość, zostaje oddzielony od tej sytuacji, tzn., gdy
powtórzy się ona,
ponowne wystąpienie tego aktu jest mniej
prawdopodobne
niż przedtem” (1905, s.202.)

• Warunkowanie sprawcze (Skinner

)

• Tempo, w jakim występuje dana reakcja, gdy możliwość

jej wykonywania nie jest ograniczona, a konsekwencje

ani pozytywne, ani negatywne, nazywa się poziomem

sprawczym.

• Organizm nie uczy się nowej reakcji, tylko uczy się

zmieniać tempo znanych reakcji pod wpływem różnych

rodzajów wzmocnienia.

• W obecności bodźca dyskryminacyjnego po reakcji

sprawczej następuje bodziec wzmacniający.

24

TERAPIA BEHAWIORALNA (Meyer,

Chesser)

Wykorzystanie paradygmatów uczenia się
w terapii behawioralnej (modyfikacji zachowania)

I.

Warunkowanie reakcji przeciwstawnych

Cel: Wytworzenie akceptowalnych i przystosowawczych

reakcji
na bodźce, które uprzednio wywoływały symptomy
choroby.

Mechanizm: wytworzenie i wzmocnienie nowej reakcji

przeciwstawnej do istniejącej prowadzi do eliminacji
reakcji dotychczasowej.

1. Bezpośrednie przeuczenie w realnej sytuacji

życiowej

(np. Mary Cover Jones – kontynuatorka

demonstracji przeprowadzonej przez Watsona
(Albert, Peter)

2. Systematyczne odczulanie w wyobraźni (Joseph

Wolpe)

Ad.3.Jeżeli zakończenie działania szkodliwego bodźca
następuje po innym bodźcu, to wystąpienie tego drugiego

spowoduje złagodzenie lęku.

Ad.5. Tzw. warunkowanie „pozytywne”, odwołujące się do

paradygmatu warunkowania klasycznego (Mowrer &
Mowrer)

25

3. Technika łagodzenia lęku
Jeżeli zakończenie działania szkodliwego bodźca
następuje po innym bodźcu, to wystąpienie tego drugiego
spowoduje złagodzenie lęku.

4. Naśladownictwo

5. Tzw. warunkowanie „pozytywne”, odwołujące się
do paradygmatu warunkowania klasycznego (Mowrer &
Mowrer)

6. Terapia awersyjna

II. Powtarzanie niepożądanych reakcji bez
wzmocnienia

III. Terapia zanurzająca (implozywna)

IV. Terapia oparta na warunkowaniu sprawczym.

26

• Pięć rodzajów zależności

w warunkowaniu sprawczym:

• 1. Warunkowanie przy użyciu nagród zwiększa częstość

reakcji sprawczych

• 2. Warunkowanie ucieczki zwiększa częstość reakcji sprawczych

• 3. Warunkowanie unikania zwiększa częstość reakcji sprawczych

• 4. Kara zmniejsza częstość reakcji sprawczych

• 5, Wygaszanie zmniejsza częstość reakcji sprawczych