Barbara Bokus

1

WSTĘP do PSYCHOLOGII

http://aneksy.pwn.pl/psychologia/

Program zajęć w Katalogu Kursów na stronie

www.psych.uw.edu.pl

1. Ewolucja poglądów na przedmiot psychologii, jej metody i
zastosowania

1.1. Okres przednaukowy
1.2. Psychologia introspekcyjna
1.3. Tzw. nowe szkoły psychologiczne: psychoanaliza,
behawioryzm, psychologia postaci
1.4. Niektóre kierunki aktualne

2. Struktura zachowania człowieka

2.1. Wrodzone modyfikacje zachowania jako odpowiedzi na
zmienność fizycznych cech środowiska
2.2. Podstawowe paradygmaty uczenia się: warunkowanie
klasyczne, instrumentalne i sprawcze
2.3. Struktura i organizacja czynności ludzkich

2

3

3. Psychologiczne mechanizmy regulacji zachowania

3.1. Mechanizmy aktywacji (emocje i motywacja)
3.2. Mechanizmy poznawcze:
3.2. 1. Percepcja obiektów fizycznych i społecznych
3.2.2. Przechowywanie informacji (pamięć)
3.2.3. Przetwarzanie informacji w procesie rozwiązywania problemów
3.2.4. Komunikowanie się ze środowiskiem
3.3. Osobowość jako system samoregulacji
3.4. Świadomość i jej funkcje w normie i patologii
3.5. Społeczne uwarunkowania zachowania

4. Podstawowe problemy rozwoju psychicznego człowieka

5. Metodologiczne i etyczne problemy badań oraz praktyki psychologicznej

http://aneksy.pwn.pl/psychologia/

Wykład nr 1.

Psyche a materia (dusza a ciało, psychika a mózg)

• Heraklit

• Platon (Epithymia, Thymos, Nus
na osi mózgowo-rdzeniowej)

• Galen

• Kartezjusz

• Meyer

• Gall

• Broca
Wernicke
Goldstein

• Pawłow

• Anochin
. Łuria
. Mariusz Maruszewski, Danuta Kądzielawa

Wykład 2.

Psychologia introspekcyjna

Psychologia świadomości

Metoda poznania: introspekcja
Przedmiot psychologii: świadomość

Wcześniejsze ujęcia świadomości

1. Świadomość jako byt

Kartezjusz (1596-1650)odróżnia psychikę od ciała,
wskazuje na dwa byty substancjalne (rzeczy).

Psychika (dusza) jest „rzeczą myślącą”.
Funkcja psychiki: myślenie i produkowanie idei.

„Myślenie” dla Kartezjusza bliższe pojęciu
„świadomości”
niż pojęciu „myślenie” w rozumieniu „aktów czy
procesów
poznawczych (kognitywnych)”.

5

Myślenie u Kartezjusza to:

zarówno akty poznawcze, jak i wolicjonalne,
tak wyobraźnia, jak i wrażliwość doznaniowa,
a także namiętności i emocje

.

Wszystkie te różnorakie zjawiska psychiczne
są tą samą czynnością.
Różnią się od siebie stopniem wysiłku umysłu,
ilością energii włożonej w wyprodukowanie wyobraźni,
myślenia w wąskim sensie tego słowa, aktu woli itp.

Umysł zatem byłby rzeczą produkującą świadomość,
której najwyższą formą jest myślenie wymagające
największego wysiłku umysłu, czyli samoświadomość.
Kartezjusz wprawdzie nie używa tego terminu, ale cały
jego wysiłek to szukanie wiedzy o swojej ludzkiej
świadomości (Rosińska, 1984).

6

Holistyczna koncepcja psychiki

Psychika jest świadomością.
Nie ma miejsca na żadne podziały, ani na tworzenie
większych części z mniejszych elementów.

Res Cogitans można badać introspekcyjnie.
„Myślenie - ono jedno nie daje się ode mnie oddzielić”
(Kartezjusz, Medytacja II, s.22).
Cogito ergo sum

Skąd się biorą treści świadomości?
Są wyprodukowane przez umysł – odpowiedziałby
Kartezjusz.
Umysł je bierze sam z siebie.

Żadne zewnętrzne przedmioty nie stanowią ich źródła.
Chodzi tu nie o wszystkie idee, jakie są w umyśle (są
tam bowiem także idee pochodzące od zmysłów, nie
zawsze jasne
i prawdziwe), ale o idee oczywiste i prawdziwe, których
nie można nabyć z doświadczenia. Są to np. idea Boga
czy idea „ja”,
czy idea kwadratu…

7

Kartezjusz odżegnuje się od prymitywnych form
natywizmu, jakie mu czasem przypisywano.
„

Przez idee wrodzone nigdy nie rozumiałem nic innego

niż to (…), że wrodzona nam jest z natury pewna
dyspozycja, dzięki której możemy poznać Boga.

2. J. Locke: świadomość jako samoświadomość

Racjonalizm Kartezjusza a empiryzm Locke’a
(1632-1704)

Locke używa analogicznych terminów jak
Kartezjusz:
umysł,
idee = wszystko, co jest przedmiotem aktywności
umysłu,
myślenie w szerokim zakresie znaczeniowym.

Nawet wrażenia zmysłowe nazywa Locke ideami,
bo znajdują się w umyśle.
„Widzę szklankę, dotykam szklanki ” =
„Posiadam ideę szklanki, ale nie szklanki w
ogóle, tylko tej konkretnej szklanki”.

Idee są w umyśle. Skąd się biorą w

umyśle?

8

 

Idee pochodzą z doświadczenia.

Dwa rodzaje doświadczenia:

-wewnętrzne doświadczenie (reflexion, świadomość)

- zewnętrzne doświadczenie – doznania zmysłowe

Wewnętrzne doświadczenie (reflexion) świadomość:
„percepcja tego, co zachodzi w umyśle podmiotu”,
„obserwowanie wewnętrznych operacji naszego umysłu
w tym momencie, gdy ten jest zajęty otrzymanymi
ideami”
(Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, 1955,
s. 19)

Świadomość byłaby to aktywność, za pomocą której
zdobywam idee (percepcja, myślenie, wola,
wątpienie…)
Aby wiedzieć coś o myśleniu, muszę mieć zdolność do
myślenia
i zarazem zdolność do obserwowania aktu myślowego.
Nie należy tego mylić z koncentracją na treści
myślowej.

9

To nie jest obserwacja tego, co myślę, ale tego, że
myślę.

Świadomość u Locke’a jest rozumiana trojako:

-świadomość zjawisk zewnętrznych, które stanowią
źródło percepcji zmysłowej;

-świadomość własnych stanów i aktów psychicznych,
co jest równoznaczne z samoświadomością;

- „zmysł wewnętrzny”, za pomocą którego jest
możliwe zdobywanie owej samoświadomości, czyli
introspekcja.

Bez refleksji poznanie nie byłoby możliwe.
Refleksja dostarcza takich idei, jakich nie może
dostarczyć doznanie zmysłowe: idei postrzegania,
myślenia, chcenia …

 

10

Idee

- proste (których nie można rozdzielić na

elementy,

pojawiają się w umyśle niezależnie od jego

woli,

najczęściej są to wrażenia zmysłowe, dostarczane

przez jeden zmysł, dają nam idee proste)

- złożone (twory umysłu, które są łączeniem idei

prostych)

Locke akcentuje:

-refleksję jako zdolność umysłu do obserwacji własnej
aktywności

-wyposażenie idei pochodzących od zmysłów w wartość
poznawczą (u Kartezjusza dawały one wiedzę
nieprawdziwą)

-nadanie umysłowi charakteru twórczego
np. przypominanie to ponowne oglądanie idei
zachowanych w pamięci. Umysł nie zawsze zachowuje
się biernie, bo zjawienie się przygasłych obrazów zależy
od naszej woli. „Umysł poszukuje też często idei ukrytej,
jak gdyby zwracając ku niej oko duszy”(Locke, tamże,
Ks. II, rozdz. 1).

 
 

11

12

3. Condillac (1715-1780): sensualistyczna koncepcja
świadomości

O pochodzeniu poznania ludzkiego

Zgoda co do Locke’a tezy:
Początkiem, źródłem świadomości jest doświadczenie.

Nieprawda jednak, że istnieje inne niż zewnętrzne
doświadczenie.
Condillac: Umysł jest bierny.

Zarówno treści umysłu, jak i jego sposoby
funkcjonowania, wytwarzają się w doświadczeniu
zewnętrznym jednostkowym.

Umysł nie posiada żadnych wrodzonych idei, żadnych
„dyspozycji do” (jak chciał Kartezjusz).

Wystarczy jeden zmysł, aby rozwinęło się całe życie
umysłowe.
Różnorodność intensywności wrażeń wytwarza uwagę,
która skupia się na wrażeniach silniejszych.
Wrażenia pozostawiają ślady (pamięć).
Nowe wrażenia porównywane są ze starszymi: zdolność
sądzenia itd.

W każdym wrażeniu:
-przedstawienia
-zabarwienia uczuciowe

Z przedstawień wyprowadzamy zdolności umysłowe:
uwagę, pamięć, sądzenie, wnioskowanie.

Z zabarwienia uczuciowego wyprowadzamy pożądanie,
wolę, miłość, nienawiść, nadzieję, obawę.

Mamy 5 zmysłów = mamy 5 różnych sposobów
poznawania (odbijania) rzeczywistości + mamy 5 różnych
typów świadomości.

Condillac jest krytykowany za koncepcję
a/ człowieka jako -posągu, - jednostki samotnej
b/ człowieka bez idei osoby, bez „ja” (ta idea nie
wytwarza się
z wrażeń).

13

4. Hume (1711-1776): wiązkowa koncepcja świadomości

Umysł nie jest substancjalną rzeczą (jak u Kartezjusza
i – jak można domniemywać – u Locke’a).

Umysł to „wiązka lub zbiór różnych percepcji”.

Percepcje - elementarne cząstki umysłowe.
Mogą nimi być: myśl, emocja, impresja (wrażenie).

Wiązki, jakie tworzą się pomiędzy nimi, zachodzą
wg określonych praw:
1. idee łączą się na zasadzie podobieństwa,

2. idee łączą się na zasadzie bliskości w przestrzeni i

czasie

3. idee łączą się na zasadzie przyczynowo-skutkowej

4. jedna impresja pociąga drugą, jeżeli są one do siebie

podobne

14

5. złożony stan psychiczny, składający się z impresji i
idei,
łączy się z innym, także złożonym z impresji i idei,
jeżeli:
-dwie impresje są związane podobieństwem,
a
-dwie idee związane bądź podobieństwem, bliskością w
czasie lub przestrzeni, bądź przyczynowością.

Mówiąc o kojarzeniu idei, Hume na myśli kojarzenie
pomiędzy treściami poszczególnych myśli.

Mówiąc o kojarzeniu impresji, ma na myśli kojarzenie
treści emocji, „czuć”. Używa też terminu „impresje” na
określenie wrażeń (impresje pierwotne).

15

Pojawiła się ostatnio interpretacja praw Hume’a
jako praw prawdopodobnych:
prawa asocjacji idei są ważne pod warunkiem, że
odpowiednie stany mózgu zostały wytworzone i
utrzymane.

5. Wundt (1832-1920): świadomość jako zbiór
elementów

Świadomość – nazwa stanu obejmującego

następujące składniki:

wrażenia,

obrazy (przedstawienia)

uczucia

„chcenia” (wola)

16

Składniki świadomości =

treści psychiczne (treści

świadomości), nie zaś akty lub czynności (funkcje
psychiczne).

Treści świadomości mają charakter

oglądowy

.

Doznajemy ich bezpośrednio, niejako przez
oglądanie.

Wrażenia i uczucia są elementami podstawowymi,
ale łączą się one w wiele różnorodnych wzorców w
doświadczeniu,
iż dopiero wytrenowany w introspekcji podmiot jest
w stanie porozbijać te zsyntetyzowane całości na
elementy.

Podstawowa zasada łączenia elementów (atomów)
psychicznych w struktury złożone: zasada
kojarzenia.

Oprócz biernego kojarzenia się elementów (zgodnie
z opisywanymi przez Hume’a zasadami)
występuje aktywne łączenie się elementów:

apercepcja

.

17

18

Apercepcję od asocjacji różni uczucie aktywności,
jakie towarzyszy apercepcji.
Treści apercepcyjne to te, na których jest skupiona
uwaga.

Pomiędzy stanami apercepowanymi a kojarzonymi
treściami istnieją wzajemne związki
– te same treści raz są w centrum uwagi, a innym
razem inne.

Koncepcja świadomości wg Wundta nie ma tylko
charakteru atomistycznego, mechanicznego.
Wyróżniając składowe świadomości i podając ich
charakterystykę, Wundt dodawał, iż świadomość to
pewna całość.

Idiogeniści i allogeniści - spory atomistów w
psychologii introspekcyjnej.

19

Dusza a świadomość ( por. Titchener)

Świadomość „ktosiowa”– doświadczenie danego
podmiotu poznającego (Witwicki)

W celu poznania życia duchowego człowieka należy
też badać historię kultury ludzkiej.

20

6. James: świadomość jako strumień

Świadomość (The principles of psychology, 1980),
to nie compositum elementów, które można odkryć
drogą analizy.

Życie jest procesem kosmicznym i wyraża się w
różnych formach.

Życie psychiczne jest jedna z form życia
kosmicznego,
co James nazywa doświadczeniem.

Przelotne stany myślowe, tak jak stosunkowo
wyraźne
i dłużej trwające, są częściami strumienia
aktywności.

21

Pięć charakterystycznych cech świadomości:

1. Każda myśl czy stan należy do świadomości

indywidualnej, jest posiadana przez kogoś.

2. W świadomości jednostki stany ciągle się

zmieniają.

3. W każdej indywidualnej świadomości istnieje

poczucie ciągłości, pomimo przerwy na sen.

4. Świadomość ma do czynienia z przedmiotami

niezależnymi od niej.

5. Wybiórczy charakter świadomości.

Potwierdzają to selektywna uwaga oraz zachowania

wolicjonalne.

Umysł wg Jamesa ma charakter teleologiczny
(nastawiony na kształtowanie się całości,
na nadawanie sensu poszczególnym elementom)