Procesy poznawcze

Wiedza o procesach poznawczych zawiera kilka

istotnych założeń:

Poznawanie jest procesem aktywnym, angażującym nasz

umysł, o charakterze raczej twórczym niż reproduktywnym.
Obraz otaczającego nas świata jest konstruowany z bardzo

fragmentarycznej informacji, uzupełnianej danymi z

doświadczenia, wnioskami, uogólnieniami i wyobraźnią

(Efekt Phi Wertheimera). Dlatego nasze spostrzeżenia nie są

sumą bodźców.
„Spostrzeżenia to hipotezy”(Gregory). Zdobywanie

informacji o świecie ma charakter testowania hipotez, i

przyjmowania zadowalająco prawdopodobnych,

niekoniecznie pewnych.
„Zadaniem wzroku nie jest oglądanie fotografii”- procesy

poznawcze możemy zrozumieć kiedy znamy ich cel, funkcję

jaką pełnią w przystosowaniu człowieka do otoczenia.

Automatyzm i kontrola w
czynnościach człowieka

Przetwarzanie

automatyczne

nie w pełni kontrolowane,
przebiega bez wysiłku,
ma charakter holistyczny,
poddaje się stopniowemu

wpływowi praktyki,
jego modyfikacja jest

trudna,
poziom wykonania

wysoki,
introspekcyjna

dostępność niska.

Przetwarzanie

kontrolowane

wymaga wysiłku,
ma charakter cząstkowy,
może być w dowolnym

momencie przerwane

lub zainicjowane,
nie poddaje się

wpływowi praktyki,

jednak jest łatwiejsze do

doraźnej korekty,
poziom wykonania jest

relatywnie niski
dostępność

introspekcyjna

przetwarzanego

materiału wysoka

Automatyzm i kontrola

Do jakiego

stopnia człowiek

działa

odruchowo, a na

ile jego

działanie ma

charakter

kontrolowany?

Model Normanna-
Shalice’a

Nadrzędny system

uwagi angażują:

Sytuacje wymagające

planowania i

podejmowania decyzji;
Sytuacje wymagające

korekcji błędów;
Sytuacje wymagające

reakcji nowej lub słabo

wyuczonej;
Sytuacje oceniane jako

trudne lub

niebezpieczne;
Sytuacje wymagające

przekraczania granic

zachowań wyuczonych.

 

System

postrzegani

a

Baza
przełącznikó
w akcji

 

Planowanie
zachowań

System

reakcji

Nadrzędny
system
uwagi

Widzenie przedmiotów-
identyfikacja obiektów

Teoria obiektów-tokenów:

Wg Kanwisher i Driver pole widzenia dzielone

jest na obiekty (tokeny) w zależności od

lokalizacji, cech fizycznych i ważności

zadaniowej.
Alokacja uwagi wzrokowej następuje w

obszarach odpowiadających tokenom.
Tokeny mają niewielką trwałość czasową.

Prawa percepcji wzorów

Prawo pregnancji- spostrzegamy figurę jako

najprostszą
Prawo bliskości
Prawo podobieństwa
Prawo ciągłości
Prawo zamknięcia
Prawo symetrii

B AB AB AB AB A

X O X O

X O X O

X O X O

X O X O

{[( )]}

Spostrzeganie głębi

Jednooczne wskazówki głębi

Gradient faktury
Względna wielkość
Interpolacja (zasłanianie)
Perspektywa liniowa
Perspektywa powietrzna
Umiejscowienie na płaszczyźnie obrazu (nad horyzontem

wyżej=bliżej, poniżej horyzontu wyżej=dalej)
Paralaksa ruchowa (wzrost prędkości i

wielkości=zbliżanie)

Dwuoczne wskaźniki głębi (w zakresie 3-5 m.)

Konwergencja
Dwuoczne zróżnicowanie

Chodnikowe obrazy Juliana Beevera

Percepcja obiektów

społecznych

Również w spostrzeganiu ludzi czy grup obowiązują podobne

reguły. Na podstawie kilku obserwacji tworzymy

zgeneralizowaną opinię o innych.
Teoria atrybucji Heidera: wnioskujemy o cechach osoby na

podstawie zachowania gdy:

Zachowanie jest nieoczekiwane
Osoba dokonała wyboru jednej z kilku podobnych możliwości

Atrybucja zewnętrzna i wewnętrzna (czy działanie przypiszemy

warunkom, czy trwałym cechom osoby?)
Funkcja ochrony samooceny- spostrzeżenia zarówno obiektów

fizycznych jak i społecznych są dokonywane tak, aby

pozostawały w zgodzie z naszym dobrym zdaniem o sobie.
Testy psychologiczne- również służą do wnioskowania o cechach

na podstawie próbek zachowania. Ich przewaga polega na tym

że są to próbki reprezentatywne, a ich związek z cechami jest

dowiedziony

Pamięć zmysłowa

Zanim informacje zostaną przekazane do

dalszego przetwarzania, przez krótki czas

(około 1 sekundy) przechowywane są w

pamięci superkrótkotrwałej (Sperling)
Jest ona odrębna dla każdego ze zmysłów

(badano pamięć wzrokową, słuchową i

węchową)
Jej pojemność jest stosunkowo duża w

porównaniu z pamięcią roboczą

Eksperyment Sperlinga
(partial report)

• 5 3 1
• 1 4 6

0 3 5 2

Pamięć semantyczna,
proceduralna i
epizodyczna

Pamięć proceduralna umożliwia przechowywanie

wyuczonych połączeń między bodźcami i łańcuchami

odpowiedzi oraz pozwala na przystosowanie się do

środowiska.
Pamięć semantyczna obejmuje w zasadzie wiedzę o świecie,

ma zdolność do „wewnętrznej” reprezentacji stanów świata

fizycznego i społecznego.
Pamięć epizodyczna dotyczy nabywania i przechowywania

wiedzy o zdarzeniach osobiście doświadczonych przez

jednostkę
Pamięć proceduralna zawiera programy różnych czynności,

wykonywanych w sposób zautomatyzowany. Reprezentacje

epizodyczne mają charakter wyłącznie reproduktywny, a im

bardziej reprezentacja ma charakter semantyczny, w tym

większym stopniu jest generatywna.

Integracja wiedzy deklaratywnej
(know what) i proceduralnej w
działaniu

Wiedza proceduralna to umiejętność wykonywania

czynności (również poznawczych), w odróżnieniu

od wiedzy deklaratywnej będącej zmagazynowaną

informacją. Jednostkami w tym rodzaju pamięci są

„produkcje” (Anderson).
Kompilacja produkcji może mieć charakter

„kompozycji” lub „automatyzacji”.

W pierwszym przypadku kilka produkcji zostaje

zredukowanych do jednej czynności.
Automatyzacja, polega na wbudowaniu w strukturę

czynności wszystkich niezbędnych elementów wiedzy

deklaratywnej

Klasycznie: „Wiedza- umiejętności- nawyki”

Pamięć robocza (wg
Baddeleya)

Istnieją trzy niezależne bufory przechowujące informacje.

Każdy składa się z biernego magazynu i wyspecjalizowanego

mechanizmu przetwarzania
Proste zadania angażują wyłącznie odpowiedni bufor, i nie interferują

ze sobą

Centralny procesor przetwarza informacje każdego rodzaju o

większej złożoności

Zadania angażujące centralny procesor interferują.

Cowan: Pamięć robocza to aktywny podzbiór pamięci

długotrwałej

Centralny procesor

Bufor

epizodycz

ny

Bufor

wzrokowo-

przestrzenn

y

Pętla

fonologiczn

a

Wzrokowa

LTM

Pamięć

epizodycz

na

Werbalna

LTM

Wiliam James i
prapoczątki koncepcji
uwagi

Każdy wie czym jest uwaga. Jest to
zajęcie umysłu w sposób jasny i
aktywny czymś, co wydaje się być
jednym z kilku równocześnie
dostępnych obiektów lub wątków
myślenia

Donders- badania nad szybkością
reakcji (1868).

Behawioryści- uwaga to
wewnętrzny nieobserwowalny
konstrukt

Psychologia introspekcyjna- bada
wyłącznie zjawiska dostępne
świadomości a zatem wyłącznie
uwagę

Czym jest uwaga...

Krzysztof ma świetną podzielność uwagi, o czym
świadczy to, że wczoraj...

Joanna ma dobrą koncentrację uwagi, na przykład
ostatnio...

O nieuwadze kierowcy świadczy to, że...

Uczeń nie uważał na lekcji, a konkretnie...

Patrz uważnie, a ...

Będę miał na uwadze Twój problem, czyli...

Zwrócimy uwagę na kwestię bezrobocia, a zatem...

Synonimy słowa
„uwaga”

Po polsku

Koncentracja

Skupienie

Zainteresowanie

Baczność

Po angielsku Attention

Concentration

Awareness

Interest

Look out!

Trzy mechanizmy
uwagowe

Uwaga jako selekcja

Uwaga jako kontrola (uwaga
wykonawcza)

Uwaga wzrokowa

Uwaga jako selekcja
informacji

Broadbent- istnieje wczesny filtr uwagi
Deutsch i Deutsch- istnieje późny filtr uwagi
Treismann- uwaga ma charakter „osłabiacza”
Pashler- zamiast mówić o filtrze można oceniać ile

zasobów poznawczych jest przeznaczane na

przetwarzanie danej informacji. Teorie uwagi jako

filtra i alokacji zasobów są komplementarne
Allport- Zadaniem selekcji uwagowej nie jest obrona

przed chaosem poznawczym, ale behawioralnym.

Uwaga wzrokowa

Uwaga wzrokowa

Przetwarzanie poznawcze- zależy

Przetwarzanie poznawcze- zależy

od widzenia centralnego.

od widzenia centralnego.

Odpowiada za rozumienie tego, co

Odpowiada za rozumienie tego, co

widzimy.

widzimy.

Przenoszenie uwagi- zależy od

Przenoszenie uwagi- zależy od

widzenia peryferycznego,

widzenia peryferycznego,

odpowiada za wychwytywanie

odpowiada za wychwytywanie

ważnych obiektów w polu widzenia

ważnych obiektów w polu widzenia

Procesy wstępujące (sterowane przez

Procesy wstępujące (sterowane przez

wyrazistość bodźców)

wyrazistość bodźców)

Procesy zstępujące (sterowane przez

Procesy zstępujące (sterowane przez

realizowany cel- zadanie)

realizowany cel- zadanie)

Uwaga wzrokowa:

Uwaga wzrokowa:

Budowa oka

Budowa oka

•

Jedynie niewielka część

(ok. 1.5 °) naszego pola

widzenia przypada na

obszar widzenia

ostrego. Złudzenie że

patrząc na duży obiekt

widzimy go dokładnie w

całości to efekt

precyzyjnego

mechanizmu który

umożliwia przenoszenie

wzroku na najbardziej

istotne elementy.

Skokowe ruchy oka-

średnio wykonujemy 3

ruchy na sekundę.

System kierowania tych

ruchów na elementy

istotne decyduje o

niezwykłej efektywności

naszego wzroku.

Dołek

centralny

Zaangażowanie uwagi
wykonawczej

Zadania wymagające przetwarzania materiału

różnego rodzaju (wielkoprzestrzenny+ werbalne)

Równoczesne wykonywanie dwóch zadań

Przełączanie pomiędzy dwoma procesami

Myślenie abstrakcyjne

Sytuacje konfliktowe

np. Efekt Stroopa- czytanie nazw kolorów

napisanych innym kolorem:

•

Żółte

kwiaty

Hamowanie reakcji niepożądanych

Pojęcie inteligencji

Sir Francis Galton (1883)

Energia działania (długotrwały

wysiłek)

Wrażliwość zmysłowa

Wilhelm Stern (1921)

Pojęcie ilorazu inteligencji (wiek

umysłowy i wiek życia)

Współcześnie- dewiacyjny iloraz

inteligencji

Inteligencja

Spearman (1904) Czynnik ogólny

(enrgia mentalna) i czynniki specyficzne

Podział czynności poznawczych na

nabywanie doświadczeń, wnioskowanie o

relacjach, wnioskowanie o

współzależnościach.

Vernon: Czynniki werbalno-szkolny i

przestrzenno-manualny

Cattel (1971) Inteligencja

płynna (dostrzeganie złożonych relacji,

operowanie symbolami)

Skrystalizowana (dysponowanie wiedza i

umiejętnościami ważnymi w danym kręgu

kulturowym)

Inteligencja (wg

Inteligencja (wg

Sternberga)

Sternberga)

Kontekst

Doświadczenie

Duże

małe

Społeczn

y

Praktyczny

I.

Praktyczna

Automatyza

cja

Zmaganie z

nowością

I. Społeczna

Komp. wykonawcze

metakompone

nty

Komp. Nabywania

wiedzy

Diagnoza inteligencji

Diagnoza inteligencji

Testy- badają głownie metakomponenty i

Testy- badają głownie metakomponenty i

komponenty wykonawcze. Operują z

komponenty wykonawcze. Operują z

założenia materiałem nowym.

założenia materiałem nowym.

Najczęściej stosowany jest test matryc

Najczęściej stosowany jest test matryc

(Raven) mierzący poziom inteligencji

(Raven) mierzący poziom inteligencji

płynnej (czynnik G).

płynnej (czynnik G).

Test WAIS daje możliwość oceny różnych

Test WAIS daje możliwość oceny różnych

aspektów inteligencji.

aspektów inteligencji.

Ocena inteligencji w praktyce

Ocena inteligencji w praktyce

psychologa.

psychologa.

AB, lat 34, prawo jazdy ma od 12 lat, jest

AB, lat 34, prawo jazdy ma od 12 lat, jest

właścicielem piekarni w małym mieście.

właścicielem piekarni w małym mieście.

Wykształcenie zasadnicze zawodowe.

Wykształcenie zasadnicze zawodowe.

Został skierowany na obowiązkowe

Został skierowany na obowiązkowe

badania psychologiczne z powodu jazdy

badania psychologiczne z powodu jazdy

samochodem pod wpływem alkoholu (0.6

samochodem pod wpływem alkoholu (0.6

promila we krwi).

promila we krwi).

Badany uzyskał wynik testu Ravena

Badany uzyskał wynik testu Ravena

(wersja Standard) w granicach 2 stena,

(wersja Standard) w granicach 2 stena,

wyniki testów uwagi, czas reakcji i

wyniki testów uwagi, czas reakcji i

koordynacja w normie.

koordynacja w normie.

Jakie inne, poza testem, wskaźniki uwagi

Jakie inne, poza testem, wskaźniki uwagi

należałoby zastosować?

należałoby zastosować?

Zaplanuj:

Zaplanuj:

Hipotezy i pytania wywiadu mające na

Hipotezy i pytania wywiadu mające na

celu weryfikację diagnozy

celu weryfikację diagnozy