Funkcjonowanie małych grup

społecznych

Jednym z najbardziej fundamentalnych
pojęć socjologicznych jest pojęcie

,,grupy

społecznej”.

W toku życia społecznego

wytwarzają się rozmaite międzyludzkie
oddziaływania, kontakty i relacje.

Tym samym powstają grupy społeczne,
które

opierają

się

na

pewnych

stosunkach społecznych i połączone są
różnymi typami więzi.

Grupa społeczna, jedno z podstawowych pojęć
socjologii, używane w dwóch głównych
znaczeniach:

1) szerszym

— wszelki zbiór ludzi połączonych

ze sobą w jakikolwiek sposób (np.
posiadających jakąś cechę wspólną); 

2) węższym i częściej używanym

— każdy zbiór

ludzi, który jest zespolony więzią społeczną, i
którego członkowie przejawiają świadomość
łączności społecznej w kontaktach wzajemnych
oraz z członkami innych grup społecznych. 

W socjologii i psychologii społecznej

dużą

rolę odgrywa podział na

grupy społeczne

pierwotne i wtórne

, zapoczątkowany przez

Ch.H. Cooleya

.

Grupy społeczne pierwotne

charakteryzuje

mała liczebność, więź

osobista (bezpośrednie kontakty), brak
specjalizacji, względna intymność i stałość;
należą do nich np. rodzina, społeczność
sąsiedzka, grupa zabawowa młodzieży;
grupy pierwotne odgrywają doniosłą rolę w
procesie socjalizacji jednostki, pod ich
wpływem kształtuje się osobowość;
jednostek.

Grupy społeczne wtórne

(np.

załoga zakładu przemysłowego, partia
polityczna) nie mają właściwości grup
pierwotnych, członkowie ich złączeni są
więzią formalną przez wykonywane role
społeczne, co zakłada istnienie organizacji
społecznej; powstają one wraz z
przekształceniem się pierwotnych
społeczeństw o prostej strukturze w
stosunkowo liczebne społeczeństwa
nowoczesnego, zróżnicowane ze względu
na podział pracy i specjalizację życia
społecznego. 

Ch.H. Cooleya

Grupa społeczna to

dwie lub więcej

jednostek ludzkich, między którymi zachodzi
jakiś rodzaj stosunku społecznego i tworzy
więź

społeczną.

Tam, gdzie powstają stosunki społeczne i
więzi społeczne, czyli tam, gdzie występują
oparte na wzajemności relacje, zależności
czy świadczenia miedzy ludźmi, mamy do
czynienia z grupami społecznymi. Możliwych
stosunków społecznych jest bardzo duża
liczba, wręcz nie da się ich ogarnąć

W rezultacie

występują

różnorodne rodzaje

grup społecznych:

1) Grupy małe i grupy duże-

Grupy małe

liczą do kilkunastu

członków. Stosunki między nimi zazwyczaj mają charakter
przyjacielski,

bezpośredni,

osobisty.

Ich

styczności

bezpośrednie i bezpośrednia wzajemna znajomość członków
odgrywa istotną rolę. Ta wzajemna bliskość i znajomość
członków rzutują na ich wzajemne oddziaływania i kształtuje
typ

więzi. 

Grupy duże

to grupy zazwyczaj bardzo liczne( np. związki,

partie, subkultury, sekty, religie.) Często są one wynikiem
zwiększenia się liczby członków grup początkowo małych,
skupionych wokół przywódców i organizatorów. Wzrost
liczby członków i zwiększenie się terytorialnego zasięgu
grupy uniemożliwia stopniowo bezpośrednie stosunki
osobiste członków grupy. W rezultacie działanie i kontrola
społeczna przyjmują formy zinstytucjonalizowane, pojawiają
się regulaminy mające na celu: kształtowanie postaw
członków,

utrzymanie

wewnętrznej

spójności

grupy,

regulowanie ich zachowań itp.

2

) Grupy pierwotne i wtórne-

Grupy pierwotne

są

odmianą grup małych. Do tej grupy zalicza się:
rodzinę, grupę sąsiedzką, grupę zabawową
młodzieży. Grupy pierwotne zazwyczaj nie
posiadają więzi formalnej. Zwraca się uwagę na
silnie emocjonalne zaangażowanie członków w
sprawy grupy.

Grupy wtórne

są to grupy zorganizowane dla

realizacji określonego celu. Zazwyczaj są to
grupy duże, niekiedy jednak i małe kilku
osobowe.

3)

Grupy nieformalnie i formalne-

Nazwą

grupa nieformalna

określamy grupę, której

więź wewnętrzna polega tylko na organizacji
instytucji

i

kontroli

nie

formalnej. 

Grupa formalna

to taka grupa, która rozwinęła

instytucje formalne, formalny system kontroli i
organizacji.

4) Inne rodzaje grup

:

- grupy o przewadze więzi osobistej,
- grupy o przewadze więzi bezosobowej,
- grupy dobrowolne (organizacja młodzieżowa,
związek sportowy)
- grupy niedobrowolne (naród, rodzina)
- grupy wewnętrzne (te, za których członka
osobnik się uważa)
- grupy zewnętrzne, (za których członka
osobnik się nie uważa)
- grupy sporadyczne i trwałe
- grupy celowe (zrzeszenia)
- grupy terytorialne
- grupy klasowe

Podstawowa funkcja społeczna
grupy polega, na przekazywaniu
jednostce elementów istotnych
dla kształtowania jej
osobowości. Możliwe jest to,
ponieważ:

1)

Grupa, która jest dla jednostki źródłem

informacji o świecie społecznym, wpaja swym
członkom przyjęty przez nią pogląd na świat i
zagadnienia społeczne, na istotę zjawisk
społecznych, strukturę społeczną, kształtuje
pogląd jednostki na inne grupy społeczne, stwarza
podstawy do identyfikowania się jednostki z grupą.

2)

Grupa zapoznaje jednostkę z

charakterystycznymi dla danej kultury,
akceptowanymi przez grupę, wartościami, co
wpływa na kształtowanie się celów działania
jednostki, pozostającej pod wpływem grupy.
Wpływ grup może tu być bardzo różny, a działanie
ich członków skierowane do osiągnięcia różnych
celów.

3)

Grupa nie tylko wpływa na cele działania swych

członków, ale i wpaja im przekonanie o słuszności
jednych i szkodliwości innych środków, za
pomocą, których cele te mogą być osiągnięte.

4)

Grupa społeczna, przyjmując określony

zespół celów działania oraz środków służących
do realizacji tych celów, ustala też normy
określające granice stosowalności tych środków.
Od osobników, którzy do niej należą, wymaga
zachowania konformistycznego, tzn. zachowania
ściśle podporządkowanego normom i wzorom
postępowania obowiązującym w grupie.

5)

Grupa dostarcza również motywacji

uzasadniających zarówno wybór
propagowanych przez nią celów i środków
działania, jak i norm w niej obowiązujących. Ta
kategoria motywacji przekazywanych członkom
związana jest więc z dążeniami i potrzebami
grupy.

6)

Grupa ustala charakterystyczne dla niej

zachowania zgodne z przyjętymi jej celami,
środkami działania oraz normami i
motywacjami. Pożądany i propagowany przez
grupę wzór zachowania, wskazywany jest jako
najbardziej właściwy i obowiązujący członków
grupy.

7)

Istnienie takiego wzoru umożliwia grupie

porównywanie z nim faktycznych zachowań
członków grupy i ocenę tych zachowań więcej
lub mniej zbieżnych ze wzorem.

8)

Grupa wytwarza pewien system norm

stanowiący podstawę kontroli zachowań
członków grupy. 

9)

Wobec członków, których faktyczne

zachowanie koliduje z uznanym wzorem
zachowania, grupa stosuje sankcje ujemne
mogące przybierać różne formy. Członkowie
których zachowania grupa ocenia pozytywnie,
cieszą się w niej szacunkiem, pełniącym rolę
sankcji pozytywnej. Cieszą się oni zaufaniem
grupy.

Rodzina

-

podstawowa grupa

pierwotna złożona z małżeństwa i 

dzieci

 (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych
każdego z małżonków. Istotą rodziny są dwa
rodzaje więzi społecznych: małżeńska i
rodzicielska, a w niektórych typach rodzin —
również więź powinowactwa. 

Rodzina występuje we
wszystkich społeczeństwach i
epokach, spełnia w życiu
społeczeństwa kilka
podstawowych funkcji,
najważniejsze:

1) prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości
biologicznej społeczeństwa; 

2) socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego
pokolenia w normy i mechanizm życia
zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do
samodzielnego odgrywania ról społecznych; 

3) utrzymywanie ciągłości kulturowej
społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa
kulturowego następnym pokoleniom; 

4) prowadzenie gospodarstwa domowego i w
wielu wypadkach także działalność produkcyjna
(zwł. w rolnictwie); 

5) organizowanie życia swoich członków,
sprawowanie kontroli społecznej nad ich
zachowaniem, zapewnienie im równowagi
emocjonalnej, pomocy wzajemnej i opieki w
wypadku choroby, starości itp.

Zależnie od miejsca i czasu, w którym
występuje, rodzina spełnia też ważne
obowiązki w stosunku do poszczególnych
zbiorowości społ., w których skład wchodzi,
tj. rodu, plemienia, państwa, społeczności
lokalnej itp.; obfitość funkcji rodziny i ich
waga sprawiają, że jej działalność podlega
regulacji i instytucjonalizacji ze strony
szerszych zbiorowości społecznych.
Uwidacznia się to zwłaszcza w normach
moralnych i religijnych, postulatach ochrony
rodziny przez państwo i pomocy
ekonomicznej (zasiłki rodzinne i
macierzyńskie, uprawnienia pracownicze
matek); liczne aspekty relacji rodzinnych są
regulowane przez prawo (w Polsce zwł.
kodeks rodzinny i opiekuńczy). 
Rodzina jest kategorią hist. zmieniającą się z
upływem czasu. 

W społeczeństwach na różnych szczeblach rozwoju rodzina
przybiera różne formy:

1

) ze względu na liczbę członków

(zazwyczaj tworzących jedno

gospodarstwo domowe) wyróżnia się rodzinę pełną, składającą się z
męża, żony, dzieci, oraz rodzinę niepełną, w której brak jednego z
rodziców; 
2

) ze względu na liczbę generacji

— rodzinę małą, składającą się z

rodziców i dzieci, oraz rodzinę wielką — utworzoną przez co
najmniej 3 generacje;
3

) ze względu na włączanie dziecka do rodu ojca lub matki i

dziedziczenie pozycji społ. po ojcu lub matce

— rodzinę

patrylinearną i rodzinę matrylinearną;
4

) ze względu na przechodzenie mężczyzny lub kobiety do grupy

lokalnej, w której żyje partner

— rodzinę patrylokalną i rodzinę

matrylokalną.
Industrializacja wpłynęła na przekształcenie się dużej rodziny
patriarchalnej w nowoczesną rodzinę małą, egalitarną, o
ograniczonych funkcjach ekonomiczno-produkcyjnych,
zmniejszonym zakresie kontroli społecznej nad jej członkami i
zmniejszonym autorytecie rodziców. Te przeobrażenia rodziny
zrodziły pogląd o jej kryzysie, są one jednak przejawem jedynie
zmieniających się funkcji rodziny w strukturze społeczeństwa,
przekształcającej się wskutek procesów industrializacji, urbanizacji
oraz tworzenia się nowego stylu życia i stylu kultury. 

„Rodzina jest grupą naturalną opartą na związkach krwi,
małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty”

(Zaborowski Z., 1980, s. 7).
D. Wall stwierdza, że „pierwszym i dlatego pod wieloma
względami najbardziej kształtującym rozwój dziecka
środowiskiem jest rodzina, która może wiele osiągnąć w
zakresie wychowania dziecka lub wiele zaprzepaścić” (Wall D.,
1986, s. 3).

J. Bradshaw wymienia następujące cechy rodziny:

- jest jednostką zabezpieczającą rozwój i wzrastanie każdego
człowieka, włączając także rodziców,
- jest glebą, która zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich
członków. Potrzeby te obejmują znalezienie równowagi
pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań
społecznych i seksualnych,
- jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego ja,
- jest jednostką socjalizacji i ma decydujące znaczenie dla
przetrwania społeczeństwa.

(Por. Bradshaw J., 1994, s. 18).

Wskazuje się, iż dla wielu osób (i rodzin)

najważniejszą

wartością jest praca zawodowa oraz zapewnienie
dzieciom warunków do przeżycia lub (i) życie zgodne z
pewnymi przyjętymi standardami.

Wobec tego faktu siłą

rzeczy samo wychowanie dzieci staje się sprawą jakby
drugorzędną. W wyobrażeniach wielu rodziców funkcję tę
mogłaby (powinna) przejąć szkoła. Mało jest również
dzisiaj tzw. rodzin wielopokoleniowych, w których rolę
wychowawczą pełnili zazwyczaj dziadkowie – rodzice zaś
mogli ze spokojem wypełniać profesjonalne obowiązki.
Nie należy także zapominać o obcych nam wzorcach
kulturowych coraz natarczywiej wkraczających w nasze
życie. Modnym staje się styl życia preferowany w
bogatych krajach Europy i Ameryki Płn. Dotyczy to
również wzorców wychowania i nauczania. Z reguły
jednak jesteśmy wobec tychże wzorców dość bezkrytyczni
– wytwarza się więc swego rodzaju próżnia, którą młode
pokolenie musi sobie wypełnić.

Rodzina zawsze odgrywała i

odgrywa doniosłą rolę w

kształtowaniu postaw dziecka wobec niemal wszystkich
spraw.

Wyznacza jego funkcjonowanie w środowisku

pozarodzinnym. Decyduje o spojrzeniu dziecka na
otaczającą rzeczywistość, określa formowanie się
sądów o świecie, powoduje powstawanie różnego
rodzaju wyobrażeń, które dziecko chciałoby osiągnąć
w

swoim

późniejszym

życiu.

Rodzice mają ogromne obowiązki i odpowiedzialność za
przyszłe, dorosłe życie dziecka. Nie jest łatwo temu
sprostać.

Konieczność

zapewnienia

warunków

bytowych powoduje, że myśli i zaangażowanie rodziców
jest większe w pracę zawodową, niż w rodzinę. 

Zmęczenie matek aktywnością zawodową i
obowiązkami domowymi zabiera im nie tylko
czas, ale siły i cierpliwość.

Głównymi wrogami

dobrego wychowania w rodzinie są:

- konsumpcyjne nastawienie do życia,
- chęć zdobywania i gromadzenia coraz to
nowych rzeczy,
- niedocenianie wagi więzi rodzinnej,
- niedocenianie wagi elementarnych zasad
moralności,
- rozpowszechnianie postawy roszczeniowej, że
nam należy się więcej, niż należy się od nas,
- niski poziom kultury życia codziennego
(awantury, alkoholizm),
- brak przygotowania młodych ojców i matek do
wypełniania rodzicielskich ról.
(Por. Chmieleńska I., 1990, s. 9).

Prawidłowości zmian zachodzących w rozwoju
psychofizycznym dzieci i młodzieży stanowią podstawę
podziału tego rozwoju na poszczególne okresy.

W polskiej

psychologii rozwojowej został przyjęty podział na okresy
rozwojowe ze względu na:

- sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez
dziecko otaczającej rzeczywistości;
- dominujący rodzaj działalności dziecka
- specyficzne formy i metody oddziaływania
wychowawczego, jakie są w tym okresie stosowane wobec
dziecka

(Por. Żebrowska M. 1976, s. 16).

Na podstawie powyższych kryteriów

Maria Żebrowska

opracowała periodyzację obowiązującą do dzisiaj.

Wygląda ona następująco:
- okres niemowlęcy (pierwszy rok życia);
- okres poniemowlęcy (2-3 rok życia)
- wiek przedszkolny (4-6 rok życia)
- młodszy wiek szkolny (7-11-12 rok życia)
- wiek dorastania (1-12-17-18 rok życia);
- okres młodzieńczy (17-18-24 rok życia) (Por. ibidem, s.
72).

Między poszczególnymi okresami nie ma ostrych granic.
Wszystkie zmiany dokonują się stopniowo, każdy etap
stanowi przygotowanie do następnego, a narastające
zmiany ilościowe prowadzą do przemian jakościowych.
Ważne jest by pamiętać, iż każde dziecko rozwija się we
wszystkich sferach swoim indywidualnym tempem. W
przekonaniu wielu ludzi okresem, który nasuwa
szczególne trudności jest zwłaszcza wiek dorastania.
Można określić go jako „okres burzy i naporu” lub jako
„powtórne

narodziny”.

Konflikty

nastolatków

z

otoczeniem traktuje się jako zjawiska występujące
powszechnie u wszystkich prawie dorastających.
Geneza tych trudności najczęściej wiąże się z
dojrzewaniem filozoficznym, a szczególnie przemianami
gospodarki hormonalnej. Wszystkie okresy rozwoju są
ważne. Każdy z nich ma swoje charakterystyczne
właściwości, każdy przynosi specyficzne problemy
wymagające rozwiązania.

Bibliografia:

1) Wiedza o społeczeństwie- T. Woś, J.
Stelmach, M. Mankowicz, M.
Grzybowiski, T. Władyka. PWN
Warszawa 2001
2) Elementarne pojęcie socjologii-
Jan Szczepański PWN Warszawa
1996 
3) Społeczeństwo- Wstęp do
socjologii systematycznej- Jerzy J.
Wiatr PWN Warszawa 1977
4) Socjologia- Jan Woskowski PSWS
Warszawa
5) Wstęp do socjologii- Norma
Goodman Zysk i S-ka 1997

Dziękuje za uwagę 