LEKI POBUDZAJĘCE

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

METYLOKSANTYNY

METYLOKSANTYNY

Do metyloksantyn powszechnie
stosowanych w lecznictwie należą:

1. KOFEINA
2. TEOFILINA
3. POCHODNE TEOFILINY:

-AMINOFILINA
-EUPROFILINA

4. TEOBROMINA

KOFEINA

Mechanizm działania

Kofeina podobnie jak i inne metyloksantyny, jest
inhibitorem fosfodiesterazy – enzymu rozkładającego
cykliczny AMP (cAMP- Bierze udział w wielu reakcjach
biochemicznych jako element transdukci sygnału.). W
wyniku jej działania następuje nagromadzenie cAMP w
komórce, co prowadzi do wzmożonej jej aktywności (efekt
podobny do pobudzenia receptorów betaadrenergicznych).
Większość działań farmakologicznych kofeiny jest
następstwem jej hamującego wpływu na fosfodiesterazę.

Działanie w organizmie

Kofeina jest środkiem bardzo silnie pobudzającym OUN,
a zwłaszcza korę mózgu.

1.

KORA MÓZGU



Małe dawki kofeiny zwiększają procesy pobudzenia kory mózgu, nie
wpływając na procesy hamowania.



Ułatwia percepcję wrażeń i ich kojarzenie



Ułatwia pracę umysłową, znosi uczucie zmęczenia i senności.
Zmniejsza ona jednak zdolność koncentracji uwagi, a więc utrudnia
skupienie myśli na jednym przedmiocie.



W większych dawkach kofeina powoduje tzw. gonitwę myśli –
kojarzenie jest tak szybkie, że przy braku możliwości koncentrowania
uwagi dochodzi do stanu ogólnego rozbicia myślowego



W zbyt dużych dawkach wywołuje długotrwałą, męczącą bezsenność



Duże dawki kofeiny powodują drżenie mięśniowe i drgawki kloniczne

Działanie w organizmie

2.

OŚRODKI AUTONOMICZNE



Pobudza ośrodek naczynioruchowy, powodując skurcz naczyń
jelitowych i przemieszczanie krwi z jamy brzusznej do mięśni, skóry i
mózgu



Ciśnienie krwi nie podwyższa się lub podwyższa tylko nieznacznie,
ponieważ kofeina jednocześnie poraża mięśnie gładkie naczyń i
powoduje ich rozszerzenie.



Ciśnienie krwi może się podwyższyć, jeżeli przed podaniem kofeiny
było obniżone, np. w zapaści.



Kurczy naczynia krwionośne mózgu, wskutek czego działa korzystnie
w bólach głowy, spowodowanych rozszerzeniem naczyń mózgu

3.

OŚRODEK ODDECHOWY



Kofeina w dawkach leczniczych pobudza ośrodek oddechowy, lecz
jedynie w stanach jego zahamowania. Oddech staje się szybszy i
głębszy.

Działanie w organizmie

4.

MIĘŚNIE PRĄŻKOWANE



Pod wpływem kofeiny zwiększa się wydajność pracy i siły
mięśni szkieletowych, przy czym na mięśnie osłabione i
zmęczone działa silniej niż na wypoczęte

5.

INNE



Kofeina pobudza także ośrodek przemiany materii oraz
ośrodek termoregulacji powodując podwyższenie
temperatury ciała



Pobudza również mięsień sercowy („leki nasercowe”) raz
działa moczopędnie („leki moczopędne”)

Zastosowanie



W niedomogach krążenia pochodzenia sercowego i
naczyniowego (zapaść).



Jako lek pobudzający czynność psychiczną kory mózgu, np.
przy konieczności intensywnej pracy umysłowej



W niedomogach oddychania - w chorobach zakaźnych, w
zatruciu atropiną.



Jako lek ogólnie tonizujący - w osłabieniu, przemęczeniu,
po ciężkich chorobach zakaźnych, przy ciężkiej pracy
fizycznej.



W bólach głowy jako lek kurczący naczynia mózgowe
( kofeina wchodzi w skład prawie wszystkich tabletek od
bólu głowy)

Preparaty



COFFEINUM NATRIUM BENZOICUM (Kofex) – podwójna
kompleksowa sól kofeiny



GLUKOF – Kofeina (0.02g) + Kwas askorbowy (0,1g) + Glukoza
(0,88g)



COFFEINUM PURUM – w leczeniu migreny

TEOFILINA

Farmakokinetyka



wchłania się z przewodu pokarmowego (pokarmy, wiek, inne leki)



podana doustnie, jak i doodbytniczo - podrażnienie błony
śluzowej



wiąże się z białkami osocza 60-80%



metabolizowana w wątrobie - układ cytochromu P450



85-90% unieczynnione do pochodnych dwumetylowych



Noworodki - wydalana w postaci niezmienionej, część jest
metabolizowana do kofeiny o dłuższym T

1/2

- objawy niepożądane



wydłużenie czasu wydalania:
choroby wątroby: marskość, cholestaza
niewydolność krążenia
leki

Działanie



Rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń krwionośnych w
płucach



Zmniejsza opór naczyniowy w łożysku naczyniowym płuc i w
naczyniach obwodowych, prawdopodobnie przez hamowanie
fosfodiesterazy powodując rozkład cATP.



Pobudza częstość oddechu przez zwiększenie wrażliwości
ośrodka oddechowego na pobudzające działanie dwutlenku
węgla.



Zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego i przepony.



Zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku.



Zwiększa diurezę.



Działa pobudzające na OUN.



Działanie przeciwzapalne, ponieważ zmniejsza aktywność
komórek zapalnych



Działanie immunomodulujące, głównie poprzez wpływ na
limfocyty TH1

Wskazania



Astma oskrzelowa o ciężkim przebiegu, gdy kortykosteroidy i β2-
mimetyki są niewystarczające, a także gdy lek był wcześniej
stosowany przewlekle



w astmie o łagodnym przebiegu teofilina ma znaczenie jako lek
przeciwzapalny (zwykle łącznie z wziewnymi kortykosteroidami)



Do leczenia stanów duszności w przewlekłych chorobach układu
oddechowego takich jak:

dychawica oskrzelowa
przewlekła obturacyjna choroba

płuc

i do zapobiegania wystąpieniu tych objawów.

Objawy uboczne



zgaga, nudności



drżenie mięśniowe



bóle głowy



bezsenność



niedociśnienie



niepokój



rozdrażnienie



zaczerwienie skóry



zaburzenie pracy serca

Przeciwwskazania

Lek należy stosować ostrożnie w:



zaburzeniach rytmu serca



świeżym zawale serca



kardiomiopatii przerostowej



nadczynności tarczycy



Padaczce



Niedociśnieniu tętniczym



Zaostrzonej chorobie wrzodowej zołądka i wunastnicy



Obrzęk płuc



Niewydolnośc mięśnia sercowego



Refluksia żołądkowo-przełykowa



Nadwrażliwość na teofilinę

Interakcje

Wykazuje wiele interakcji z innymi lekami, a zwłaszcza z lekami
odziaływujacymi na izoenzymy cytochromu P-450

TEOFILINA

U pacjentów, u których pojawią się
zaburzenia rytmu serca i drgawki
śmiertelność wynosi 50%
dlatego należy kontrolować poziom
teofiliny w surowicy krwi
norma : 5–15 µg%

TEOBROMINA

Teobromina jest podstawowym alkaloidem znajdującym się
w kakao i czekoladzie. U ludzi jest ona również
metabolizowana w wątrobie w wyniku rozpadu kofeiny na
paraksantynę (80%), teobrominę (10%), oraz teofilinę
(4%).

Teobromina jest szkodliwa dla niektórych zwierząt, miedzy
innymi dla psów i koni. Dla psa ważącego 25kg zjedzenie
dwóch tabliczek czekolady może okazać się śmiertelne.
Spowodowane to jest prawdopodobnie znacznie
wolniejszym tempem metabolizowania teobrominy przez
zwierzęta.

Mechanizm działania



Teobromina wpływa na rozkład cAMP. Teobromina, jak również
inne metyloksantyny, jest przede wszystkim inhibitorem
kompetycyjnym fosfodiestrazy rozkładającej cAMP, w wyniku
czego wzrasta stężenie wewnątrzkomórkowego cAMP, co z kolei
przedłuża efekty hormonów działających na komórki obwodowe
przez układ cyklazy adenylanowej.



Obecnie teobromina jest stosowana coraz rzadziej w
lecznictwie jako środek nasercowy i moczopędny oraz w
astmie oskrzelowej.



Działa silnie diuretycznie i spazmolitycznie.



Ogólnie jej działanie jest zbliżone do kofeiny, ale znacznie
słabsze.



Teobromina wykazuje słabe działanie stymulujące, może
działać miorelaksacyjnie.

POCHODNE

FENYLOETYLOAMINY

POCHODNE FENYLOETYLOAMINY

Amfetamina i jej pochodne

Efedryna

Deksamfetamina

Fenetylina

Fentermina

Metamfetamina

Tranylcypromina

AMFETAMINA

Organiczny związek chemiczny o silnym działaniu
psychotropowym pobudzający ośrodkowy układ
nerwowy

Farmokinetyka

Biodostępność:

doustnie 20–25%

donosowo 75%

doodbytniczo 95–99%

dożylnie 100%

Metabolizm wątrobowy

Wydalanie nerkowe, przeważająca część w postaci

niezmienionej

Stężenie we krwi



lecznicze - od 0,05 do 2 ľg/ml



toksyczne - od 1 do 3 ľg/ml



śmiertelne - ponad 0,5 ľg/ml (średnio 8,6 ľg/ml)

Mechanizm działania



Po dostaniu się do organizmu, amfetamina wzmaga
przekaźnictwo noradrenergiczne i dopaminergiczne.
Jednocześnie hamuje wychwyt zwrotny i nasila uwalnianie
tych przekaźników, co prowadzi do zwiększenia
koncentracji, polepsznia funkcji wykonawczych i czuwania
(obszar górno-bocznykory przedczołowej) oraz pozytywnie
wpływa na nadpobudliwość psychoruchową (wzmożenie
aktywności dopaminergicznej na poziomie jąder
podstawy).



Z tych powodów na świecie jest stosowana w terapii ADHD
i narkolepsji

Efekty zażycia



silne pobudzenie psychomotoryczne



przyśpieszona akcja serca i szybki oddech



brak łaknienia



rozszerzenie źrenic



podwyższone ciśnienie krwi



bladość skóry



gonitwa myśli



wytrzeszcz oczu



jadłowstręt i światłowstręt



suchość w ustach



zmniejszoną wrażliwość na ból, głód oraz zmęczenie

Skutki używania

Możliwe są poważne konsekwencje zdrowotne z
powodu wyczerpania organizmu. W przypadku
spożycia dużych ilości mogą się pojawiać takie
problemy jak:



zaburzenia wzroku i słuchu,



arytmia serca, mogąca w skrajnych przypadkach
powodować zawał,



wycieńczenie organizmu,



psychoza amfetaminowa.

Amfetamina przyjmowana dożylnie w

postaci stężonych roztworów

(zbliżonych do nasyconego) powoduje:



rozpad czerwonych krwinek



jako ligand tworzy z żelazem(II) związki kompleksowe

poprzez które zachodzi utlenianie żelaza w

hemoglobinie ze stopnia utlenienia +2 na +3, a wiec

nieodwracalne tworzenie nieprzenoszącej tlenu

methemoglobiny

objawia się to sinieniem końców palców oraz ust, co

może prowadzić do mikrouszkodzeń mózgu z powodu

niedotlenienia.



powoduje powstawanie zakrzepów w naczyniach,

które mogą stać się bezpośrednią przyczyną zawału

serca lub zatorów w ośrodkowym układzie krwionośnym



ryzyko wylewu podpajęczynówkowego. Ryzyko to

bardzo rośnie z wiekiem, gdyż naczynia tracą normalną

elastyczność, a więc i odporność na wzrost ciśnienia.



Najczęstszą przyczyną śmierci po przedawkowaniu
amfetaminy jest paraliż mięśni oddechowych, a więc
uduszenie się lub zatrzymanie akcji serca wskutek arytmii
lub zawału.



Najczęstszymi powikłaniami są mikrowylewy.



Niewielka część osób popełnia samobójstwo wskutek
psychozy amfetaminowej albo samookalecza się w fazie
odstawienia

AMFETAMINY

Mechanizm działania

Mechanizm działania związany jest głównie z nasileniem
przekaźnictwa dopaminergicznego i noradrenergicznego, oraz w
mniejszym stopniu, przekaźnictwa serotoninergicznego przez
zwiększenie stężenia amin katecholowych w szczelinie
synaptycznej. Ziększają stężenie amin katecholowych głównie
przez nasilenie ich uwalniania z zakończeń presynaptycznych i w
mniejszym stopniu przez hamowanie doneuronalnego. Powodują
również wzrost liczby receptorów postsynaptycznych oraz spadek
wrażliwości autoreceptorów typu D2, co prowadzi do nasilenie
przekaźnictwa dopaminergicznego

AMFETAMINY

Amfetaminy działają pobudzająco na czynności psychiczne.
Znoszą uczucie zmęczenia, senności, zwiększają zdolność
koncentracji, często powodują stan euforii.
Wykazują również działanie anorektyczne, związane głównie z
pobudzeniem przekaźnictwa serotrtoninergicznego i środka
sytości w podwzgórzu.
Przy dłuższym stosowaniu wywołują silne uzależnienie o
charakterze psychivznym.
Przy nadużywaniu amfetamin mogą wystąpić objawy agresji,
zachowania sereotypowego, stany lękowe, natręctwa ruchowe.

AMFETAMINY

Działania niepożądane

Związane z pobudzeniem układu współczulnego, głównie w
postaci zaburzeń układu sercowo-naczyniowego



Wzrost ciśnie krwi



Zaburzenia rytmu serca



Bóle wieńcowe



Zapaść ( przy przedawkowaniu)

AMFETAMINY

1.

Są skutecznymi środkami w terapii otyłości, jednak ze względu na
silnie działanie uzależniające, zaburzenia czynności psychicznych,
zaburzenia krążenia ich stosowanie jest ograniczone.

2.

Amfetamina jest również niedozwolonym środkiem dopingującym,
stosowanym przed zawodami sportowymi.

3.

Amfetaminy są skuteczne w leczeniu zespołu nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi u dzieci
(ADHD), charakteryzującego się nadpobudliwością,
impulsywnością i zaburzeniami koncentracji uwagi.
W leczeniu ADHD stosuje się:



DEKSMETYLFENIDAT (Focalin)



METYLFENIDAT ( Concerta, Metadate CD, Ritalin LA)



MIESZANINĘ SOLI AMFETAMINY (Adderall XR- kapsułki 5mg;
10mg; 15mg; 20mg; 25mg i 30mg)

METYLOFENIDAT

Lek o działaniu stymulującym z grupy fenetylamin jest
inhibitorem zwrotnego wychwytu dopaminy. Używany jest w
leczeniu ADHD i narkolepsji oraz przy wyprowadzaniu narkozy.
Znajduje się w grupie II-P na wykazie środków odurzających i
substancji psychotropowych.

METYLOFENIDAT

Działanie

Metylofenidat działa stymulująco na OUN. Paradoksalnie
wykazuje on działanie uspokajające na dzieci chore na
ADHD, pomaga im się skoncentrować na nauce i innych
zajęciach. Dorosłym chorym na ADHD MPH pomaga skupić
się na zajęciach i zorganizować życie.
Sposób, w jaki metylofenidat ma pomagać ludziom z ADHD
nie jest do końca znany. Prawdopodobnie ADHD jest
powodowane przez niski poziom dopaminy w mózgu
(przede wszystkim w płacie czołowym), a MPH zwiększa
poziom tego neuroprzekaźnika w połączeniach
synaptycznych.

METYLOFENIDAT



Metylofenidat dostępny jest w Polsce pod nazwą Concerta w
specjalnych tabletkach o zmodyfikowanym uwalnianiu działa
ok. 12 godzin 18 i 36 oraz 54 mg a także pod nazwą handlową
Medikinet w tabletkach o natychmiastowym uwalnianiu 5 mg
10 mg oraz 20 mg i o zmodyfikowanym uwalnianiu działa ok. 8
godzin 10 mg 20 mg 30 mg oraz 40 mg. (w USA pod nazwą
Ritalin w dawkach 20 i 40 mg)



Lek w postaci tabletek o natychmiastowym działaniu daje
możliwość dostosowania dawki w zależności od samopoczucia
(przez krótki okres półtrwania metylofenidatu większość pacjentów
musi zażywać kilka tabletek w ciągu dnia), objawy choroby
ustępują znacznie szybciej, kontrolując ilość oraz porę zażywania
preparatu można uniknąć większości uciążliwych efektów
ubocznych występujących przy lekach o zmodyfikowanej prędkości,
powodowanych najczęściej przez zażycie leku później niż zwykle,
np. problem bezsenności występującej u chorego stosującego
zmodyfikowaną formę leku, nie dotyczy pacjenta zażywającego
standardowe tabletki – może pominąć wieczorną dawkę (kapsułka
o zmodyfikowanym uwalnianiu niezależnie od pory przyjęcia
uwalnia stałą dawkę leku przez około 12 godzin). Tę formę leku
stosuje się najczęściej u osób dorosłych, przynosi lepsze efekty,
a konieczność noszenia leku przy sobie nie jest kłopotliwa w
większości przypadków, dzieci najczęściej zażywają kapsułki
o spowolnionym działaniu, aby zminimalizować ryzyko
przedawkowania leku.

EFEDRYNA



Pobudza pośrednio receptory alfa adrenergiczne, przez
uwalnianie endogennej noradrenaliny z ziarnistości neuronu.



Bezposrednio słabo pobudza receptory beta-adrenergiczne

Działanie



Powoduje wzrost ciśnienia krwi (przez zwężenie naczyń
krwionośnych)



Przyśpiesza czynność serca



Rozszerza oskrzela

Wielokrotne podanie w takiej samej dawce w krótkich odstępach
czasu powoduje coraz mniejszy wzrost ciśnienia krwi, na skutek
wyczerpania się zapasów endogennej noradrenaliny

Efedryna wpływa pobudzająco na OUN

Działa słabiej ale dłużej niż norepinefryna

Zastosowanie



Stosowana jest w niedociśnieniu



W bloku przedsionkowo-komorowym, zapobiegawczo w
dychawicy oskrzelowej



Stosowana jest miejscowo w kroplach do oczu i nosa w celu
zmniejszenia przekrwienia błon śluzowych

Przedawkowanie

Po przedawkowaniu efedryny występuje:



Wzrost ciśnienia tętniczego krwi



Przyśpieszenie czynności serca



Niepokój



bezsenność

Przeciwwskazania



Nadciśnienie tętnicze



Choroby serca



Nadczynność tarczycy



Pobudzenie psychiczne

Preparaty

Ephedrinum



Efrinol – krople do nosa 1%; 2%



Ephedrinum hydrochloricum – roztwór do wstrzykiwań
podskórnych lub domięśniowych 25mg/ml



Rubital Compositum – syrop ( Athaeae sirupus + Ephedrinum +
Rubi Sirupus)

LEKI NOOTROPOWE

LEKI NOOTROPOWE

Lekami nootropowymi nazywamy leki o różnych
mechanizmach działania, które wpływają na ośrodkowy
układ nerwowy, poprawiając jego wydolność i takie jego
funkcje jak zdolność uczenia się, myślenia,
zapamiętywania, koncentrowania uwagi itp.
Niektórzy określają leki nootropowe jako leki normalizujące
zaburzone procesy energetyczne w tkance ośrodkowego
układu nerwowego, w wyniku czego poprawia się
integrująca czynność mózgu i procesy kojarzeniowe.

LEKI NOOTROPOWE

Mechanizm działania



Mechanizm działania tych leków jest słabo poznany.
Przypuszcza się, że ich działanie jest związane z
bezpośrednią aktywacją procesów metabolicznych w
komórkach neuronalnych, głównie przez regulację stężenia
neuroprzekaźników aktywujących funkcje struktur
korowych (acetylocholina, dopamina, noradrenalina i
serotonina



Natomiast ich działanie przeciwhipoksyjne
i przeciwischemiczne jest prawdopodobnie związane
z hamowaniem aktywności kanałów wapniowych tylu L i N
w komórkach neuronalnych.

LEKI NOOTROPOWE

Zastosowanie



Leki te są stosowane głównie w leczeniu zespołów otępiennych,



Nicergolina, piracetam, pyritinol – również w leczeniu
zespołów organicznych pochodzenia naczyniowego, zaburzeń
ukrwienia mózgu i zaburzeń świadomości.



Piracetam stosuje się również w leczeniu śpiączki różnego
pochodzenia oraz w zespołach abstynencji alkoholowej.

LE

KI

N
O

OT

R

OP

O

W

E

Leki normalizujące głównie metabolizm komórek nerwowych przez zmniejszenie zapotrzebowania na tlen i zapobieganie rozkojarzeniu fosforylacji

LE

KI

PO

PR

AW

IAJ
ĄC

E

KR

ĄŻ

ENI

E

MÓ

ZG

OW

E

Alkaloidy sporyszu (

inne

Ich wpływ na czynności mózgu nie wynika jedynie z poprawy krążenia

mózgowego.

WŁ

AŚC

IWE

LEKI

NO

OTR

OPO

WE

(POP

RAWI

AJĄC

E

CZYN

NOŚĆ

INTE

GRAC

YJNĄ

MÓZ

GU)

Piracetam

Naftydrofuryl

Meklofenoksat

Deanol

Piracetam

(pochodna GABA)

Jest pierwszym lekiem wprowadzonym do lecznictwa jako
przedstawiciel leków nootropowych. Wywiera on an OUN
działanie, które można by określić jako działanie energizujące.
Powoduje wzmożony „obrót” wysokoenergetycznych związków
fosforowych (ATP), w wyniku czego dochodzi do poprawy takich
funkcji jak:



Zapamiętywanie



Uczenie się



Zdolność do koncentracji uwagi

Piracetam

Bardzo istotne jest wzmożenie odporności tkanki mózgowej
na tzw. „noksy”, tj. czynniki uszkadzające jak
niedotlenienie, urazy mózgu i inne.

Ważne jest również, że piracetam nie wpływa na
prawidłowy obraz eeg, próg drgawkowy oraz nie działa
euforyzująco, jednakże normalizuje zaburzenia eeg
występujące w wyniku hipoksji.

Zastosowanie



W geriatrii – w celu poprawy upośledzonych funkcji
intelektualnych u ludzi w podeszłym wieku. Nie ma jednak
istotnego wpływu na przebieg choroby Alzheimera



W anestezjologii – w celu ułatwienia normalizacji czynności
mózgu po długotrwałym znieczuleniu ogólnym.



W pediatrii – u dzieci z trudnościami uczenia się.



W alkoholizmie – w zwalczaniu objawów delirium tremens oraz
objawów abstynencyjnych



W neurologii – po wylewach krwi do mózgu oraz po urazach
mózgu (wstrząs mózgu) w celu uzyskania powrotu świadomości



Bardzo korzystny efekt uzyskuje się w leczeniu zatrucia
tlenkami węgla.



Miopatiach



Dystrofiach mięśni



Mioklonii

Działanie niepożądane



Pobudzenie psychomotoryczne



Agresywność



Zwiększony popęd płciowy



Zaburzenia snu



Wzrost masy ciała



Zawroty głowy



Wymioty



Nastroje depresyjne



Zmiany ciśnienia tętniczego

Przeciwwskazania



Ciężka niewydolność nerek



Ciąża



Nadciśnienie tętnicze

Preparaty

Piracetamum



Amitropil – syrop 240g/120ml



Lucetam – ampułki z roztworem do wstrzykiwań 1g/5ml; 3g/15ml
tabletki powlekane 0,4g; 0,8g; 1,2g



Memotropil – kapsułki 0,4g

tabletki powlekane 0,8g; 1,2g



Memotropil 20% - rozwór do wlewu dożylnego 12g/60ml



Nootropil – ampułki z roztworem do wlewu dożylnego 12g/60ml

ampułki z roztworem do wstrzykiwań 1g/5ml i

3g/15ml

granulat do przygotowania roztworu doustnego

1,2g/2,5g; 2,4g/5g

kapsułki 0,4g
tabletki powlekane 0,4g; 0,8g; 1,2g