UKŁAD NERWOWY - OŚRODKOWY

Jest on zbudowany z tkanki nerwowej, utworzonej z komórek nerwowych (neurocytów, neuronów) i gleju, pełniącego rolę rusztowania dla komórek nerwowych. Komórki gleju pośredniczą w przemianie materii. Neuron jest podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego. Neuron to komórka nerwowa wraz z wypustkami. Wewnątrz ciała komórkowego jest jądro.

Wyróżnia się dwa rodzaje wypustek: pojedynczą dłuższą, zwaną neurytem lub aksonem, i krótkie rozgałęzione, zazwyczaj liczne wypustki, nazwane dendrytami. Neuryty mogą osiągnąć długość do jednego metra.

Komórki nerwowe mogą mieć różny kształt i różną liczbę wypustek, stąd istnieje podział na komórki jedno-, dwu- i wielobiegunowe. Wypustki, zwane też włóknami nerwowymi, są pokryte osłonką rdzenną (mielinową). Osłonka mielinowa pełni rolę izolatora i bierze czynny udział w przewodnictwie nerwowym.

Mózgowie ma masę średnio od 1000 do 1300 g. U kobiet jest ono zwykle mniejsze niż u mężczyzn o około 100 g.

Mózg ma kształt elipsy spłaszczonej od dołu. Wyróżnia się w nim dwie półkule. Zewnętrzna warstwa półkul tworzy istotę szarą, zwaną płaszczem, a wewnętrzna - istotę białą, w której są skupiska neuronów w postaci jąder podkorowych. Płaszcz zwany korą mózgu jest pofałdowany, dlatego wyróżnia się w nim liczne bruzdy i zakręty. W każdej półkuli mózgu wyróżnia się powierzchnię wypukłą, przyśrodkową i podstawną. Powierzchnie przyśrodkowe oddziela od siebie szczelina podłużna mózgu, w którą wnika sierp mózgu. Szczelina pozioma oddziela powierzchnię podstawną półkul mózgu od móżdżku. Powierzchnia wypukła jest pofałdowana, znajdują się na niej liczne bruzdy i zakręty. Bruzda środkowa oddziela płat czołowy od płata ciemieniowego. Bruzda boczna oddziela płat czołowy i ciemieniowy od płata skroniowego, w głębi jej położony jest płat piąty, zwany wyspą. Jest on widoczny dopiero po rozchyleniu bruzdy bocznej. Bruzda ciemieniowo-potyliczna oddziela płat ciemieniowy od płata potylicznego.

W płacie czołowym ku przodowi od bruzdy środkowej jest zakręt przedśrodkowy, w którym znajdują się ośrodki ruchowe, a ku przodowi od bruzdy przedśrodkowej są zakręty czołowe: górny, środkowy i dolny, w których są ośrodki (pole) kojarzeniowe przednie - odpowiedzialne za zrozumienie, percepcję, wyobraźnię, tworzenie pojęć i pamięć nową.

W płacie ciemieniowym w zakręcie zaśrodkowym znajdują się ośrodki czucia, bólu, dotyku, temperatury. Na pograniczu płata ciemieniowego i potylicznego jest pole kojarzeniowe tylne, dzięki któremu orientujemy się w położeniu poszczególnych części ciała.

W płacie skroniowym zlokalizowany jest ośrodek czuciowy mowy. Ośrodek ruchowy mowy znajduje się w dolnych częściach zakrętu przedśrodkowego. Należy podkreślić, że ośrodki mowy znajdują się w półkuli dominującej, to znaczy u osób praworęcznych w lewej, a u leworęcznych w prawej. W płacie skroniowym i w wyspie jest także pole kojarzeniowe środkowe, a w nim umiejscowiona jest pamięć dawna, długotrwała oraz ośrodek pamięci dźwiękowej - korowy ośrodek słuchu.

W płacie potylicznym w okolicy bruzdy ostrogowej znajduje się ośrodek wzroku.

W móżdżku umiejscowiony jest ośrodek koordynacji ruchowej i równowagi.

Powierzchnia podstawna poza płatami mózgu zawiera również inne struktury, które zostaną opisane idąc od przodu ku tyłowi. Na płacie czołowym znajdują się bruzdy i zakręty oczodołowe. Równolegle do szczeliny podłużnej biegnie bruzda węchowa, w której leży opuszka i pasmo węchowe związane z pierwszym nerwem czaszkowym. Dalej ku tyłowi są nerwy wzrokowe i skrzyżowanie wzrokowe, które ku tyłowi przechodzi w pasma wzrokowe, a między nimi znajduje się guz popielaty.

Guz popielaty wchodzi w skład podwzgórza, ku dołowi przechodzi on w lejek, za pomocą którego łączy się z przysadką. W podwzgórzu w okolicy guza popielatego są jądra (skupiska komórek nerwowych) odpowiedzialne za takie czynności, jak: pragnienie, łaknienie, termoregulacja, popęd płciowy. Za guzem popielatym widoczne są dwa ciała suteczkowate i konary mózgu przechodzące w most. Pośrodku mostu widoczna jest bruzda podstawna, w której leży tętnica podstawna. Tętnica ta powstaje w wyniku połączenia się dwóch tętnic kręgowych. Rozgałęzienia tętnicy podstawnej i tętnic szyjnych wewnętrznych łączą się ze sobą za pomocą tętnic łączących tylnych i przedniej, wytwarzając koło tętnicze zaopatrujące mózgowie.

Most ku tyłowi przechodzi w rdzeń przedłużony. Pośrodku jego biegnie szczelina pośrodkowa przednia, po obydwu jej stronach znajdują się piramidy, a bocznie od nich oliwki. Rdzeń przedłużony, na końcu piramid w miejscu ich skrzyżowania przechodzi w rdzeń kręgowy.

Na moście i rdzeniu przedłużonym leży móżdżek, który łączy się z nimi za pomocą konarów móżdżku. W obrębie móżdżku widoczne są dwie półkule i leżący między nimi robak. Na bocznym brzegu mostu ukazuje się nerw trójdzielny, będący piątym nerwem czaszkowym. Na granicy mostu i rdzenia przedłużonego wychodzi nerw szósty - odwodzący. W kącie mostowo-móżdżkowym ukazują się: nerw siódmy - twarzowy i ósmy nerw przedsionkowo-ślimakowy. Od rdzenia przedłużonego odchodzą nerwy: dziewiąty - językowo-gardłowy, dziesiąty -błędny, jedenasty - dodatkowy i dwunasty - podjęzykowy. Bocznie i ku tyłowi uwidoczniono dolne powierzchnie płatów skroniowego i potylicznego.

---