Układ nerwowy dzielimy na ośrodkowy i obwodowy. Do ośrodkowego zaliczamy mózgowie

i rdzeń kręgowy. Do układu obwodowego zaliczamy 31(rzadko 32) par nerwów rdzeniowych, sploty nerwowe, nerwy obwodowe oraz zwoje nerwowe, a także 12 par nerwów czaszkowych i ich zwoje czuciowe.

Podział ontogenetyczny mózgowia.

OUN rozwija się z ektodermy. W części mózgowej powstają trzy rozszerzenia zwane pierwotnymi pęcherzykami mózgowymi. Są to:

TYŁOMÓZGOWIE(rhombencephalon), ŚRÓDMÓZGOWIE(mesencephalon), PRZODOMÓZGOWIE(prosencephalon).

W toku dalszego rozwoju zaznaczają się coraz bardziej przewężenia, co pozwala wyodrębnić ostatecznie 5 pęcherzyków wtórnych:

TYŁOMÓZGOWIE dzieli się na:

1. Rdzeniomózgowie (myelencephalon) [rdzeń przedłużony]

2. Tyłomózgowie wtórne (metencephalon) [most i móżdżek]

3. ŚRÓDMÓZGOWIE (mesencephalon) już się nie dzieli, tylko się rozrasta. [konary mózgu, pokrywa śródmózgowia]

PRZODOMÓZGOWIE dzieli się na:

4. Międzymózgowie (diencephalon) [wzgórzomózgowie, podwzgórze]

5. Kresomózgowie (telencephalon) [ półkule mózgu i kresomózgowie środkowe]

Uwagi ogólne.

Do OUN zaliczamy mózgowie(encephalon) i rdzeń kręgowy (medulla spinalis). Pod pojęciem mózgowia rozumiemy: mózg (cerebrum), pień mózgu (truncus cerebri) i móżdżek (cerebellum). Mózg jest to inaczej kresomózgowie, natomiast do pnia mózgu zaliczamy rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie. Klinicznie, czyli czynnościowo do pnia mózgu zaliczamy także międzymózgowie.

Podział kliniczny mózgowia.

Klinicznie mózgowie dzielimy na mózg, czyli kresomózgowie oraz pień mózgu. Do tzw. pnia mózgu zaliczamy anatomicznie rdzeniomózgowie, tyłomózgowie wtórne i śródmózgowie. Klinicznie zalicza się jeszcze do pnia mózgu międzymózgowie, ze względu na znaczenie znajdujących się tam ośrodków.

Podział topograficzny całego układu nerwowego = podział anatomiczny.

Podział czynnościowy układu nerwowego.

Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na: somatyczny i autonomiczny.

a) układ nerwowy somatyczny - posiada część czuciową i część ruchową. Część czuciowa odpowiada za świadome bodźce czuciowe. Prowadzi od receptorów przez nerwy obwodowe, drogi nerwowe wstępujące oraz przez wzgórze, (przez które przechodzą wszystkie drogi czuciowe z wyjątkiem drogi węchowej, gdyż tam ulegają uświadomieniu) do kory mózgowej.

Część ruchowa odpowiada za ruch i dotyczy tylko mięśni poprzecznie prążkowanych. Obejmuje układ piramidowy i pozapiramidowy, czyli drogi zstępujące. Dalej przez nerwy rdzeniowe i nerwy obwodowe prowadzi impulsy do mięśni szkieletowych, które są efektorem.

b) układ nerwowy autonomiczny(wegetatywny) - dzielimy na sympatyczny („ministerstwo spraw zagranicznych”) oraz parasympatyczny („ministerstwo spraw wewnętrznych”). W układzie nerwowym autonomicznym także wyróżniamy część ośrodkową i część obwodową.

Cały zakres unerwienia układu autonomicznego da się ująć w trzech punktach:

- mięsień sercowy

- mięśniówka gładka (naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, mięśnie przywłośne)

- komórki gruczołowe (gruczoły narządów wewnętrznych, ślinianek, gruczoły skóry).

Histologicznie w budowie OUN wyróżniamy istotę białą i szarą. Istotę szarą tworzą ciała komórek nerwowych (perykariony) oraz komórki gleju. Istota biała jest utworzona przez wypustki ciał komórek nerwowych (dendryty i neuryty). Te włókna nerwowe są w większości pokryte osłonką mielinową, która daje białe zabarwienie.

Włókna nerwowe na terenie OUN możemy podzielić na: spoidłowe, kojarzeniowe, rzutowe.

1. Włókna spoidłowe (komisuralne) - łączą ze sobą jednoimienne ośrodki lub jądra prawej i lewej strony, na tym samym poziomie OUN.

2. Włókna kojarzeniowe (asocjacyjne) - łączą ze sobą ośrodki lub jądra położone po tej samej stronie (nie przekraczają płaszczyzny pośrodkowej). Rozpoczynają się i kończą na tym samy poziomie OUN. Są one łącznikiem między drogami wstępującymi i zstępującymi.

3. Włókna rzutowe (projekcyjne) - łączą odległe ośrodki lub jądra na różnych poziomach. Większość z tych włókien rzutowych krzyżuje się, tzn. przechodzi na przeciwną stronę OUN.
   Włókna OUN łączą się w pęczki i tworzą drogi nerwowe.
   Droga nerwowa (tractus nervosus) jest to pęczek lub wiązka włókien mających wspólny początek i zmierzających do tego samego ośrodka. Podobnie jak włókna, drogi nerwowe dzielimy na spoidłowe, kojarzeniowe i rzutowe. Drogi rzutowe dzielimy na wstępujące (czuciowe inaczej dośrodkowe) i zstępujące (ruchowe inaczej odśrodkowe).

Opony mózgowo-rdzeniowe.

Opony mózgowia.

Idąc od zewnątrz wyróżniamy oponę twardą, oponę pajęczą i oponę miękką.

Opona twarda mózgowia (dura mater) jest zbudowana ze zrośniętych ze sobą dwóch blaszek: zewnętrznej i wewnętrznej.

Blaszka zewnętrzna, czyli okostnowa stanowi jednocześnie okostną pokrywającą kości czaszki od wewnątrz.

Blaszka wewnętrzna, czyli oponowa leżąca od strony mózgowia. Obie blaszki są ze sobą zrośnięte z wyjątkiem tych miejsc gdzie znajdują się zatok żylne opony twardej, leżące między obu blaszkami, (ale o tym i o innych miejscach gdzie blaszki są oddzielone - potem skrypt45).

Opona twarda pełni, więc rolę okostnej wewnętrznej i stanowi jednocześnie osłonę mózgowia. Blaszka wewnętrzna wytwarza ponadto w kierunku mózgowia wypustki, tworzące przegrody, które dzielą wnętrze czaszki na kilka połączonych ze sobą przestrzeni. Wypustki te są zbudowane ze zdwojonej blaszki wewnętrznej. Zaliczamy do nich: sierp mózgu (wnikających miedzy półkule) namiot móżdżku (w płaszczyźnie miej więcej poziomej oddziela półkule mózgu od móżdżku) sierp móżdżku (jako przedłużenie sierpa mózgu biegnie w płaszczyźnie strzałkowej od namiotu móżdżku) przepona siodła (rozpięta nad siodłem tureckim, oddziela dół przysadki i samą przysadkę, oddzielając od reszty środkowego dołu czaszki). Opona twarda jest unerwiona autonomicznie i posiada też bogate unerwienie czuciowe. Pochodzące od nerwu trójdzielnego, X i XII i górnych nerwów rdzeniowych szyjnych.

Unaczynienie tętnicze opony twardej (tętnice oponowe) jest całkowicie oddzielne od unaczynienia mózgowia.

Opona pajęcza mózgowia (arachnoidea) jest to delikatna przeźroczysta błonka, nieunaczyniona i nieunerwiona. W warunkach prawidłowych przylega do opony twardej przyciskana przez płyn mózgowo-rdzeniowy. Jest połączona z leżącą we wnętrz oponą miękką beleczkami łącznotkankowymi. W pajęczynówce występują zgrubienia zwane ziarnistościami pajęczynówki, zwłaszcza w sąsiedztwie zatok opony twardej(a zwłaszcza zatoki strzałkowej górnej).

Opona miękka mózgowia (pia mater encephali) Ściśle obejmuje mózgowie wnikając do samego dna we wszystkie bruzdy, szczeliny i zagłębienia. Pełni rolę łącznotkankowego zrębu utrzymującego delikatną i plastyczną konsystencję mózgowia. Jest unerwiona autonomicznie (współczulnie i przywspółczulnie). Posiada też włókna czuciowe, jednak bodźce mechaniczne (przecinanie, dotyk) nie wywołują bólu.

Przestrzenie międzyoponowe mózgowia.

Przestrzeń nadtwardówkowa (spatium epidurale) inaczej nadoponowa mózgowia jest przestrzenią potencjalną i w warunkach prawidłowych nie występuje. Pojawia się wraz z narastającym krwiakiem nadtwardówkowym.

Przestrzeń podtwardówkowa (spatium subdurale) występuje pomiędzy blaszką wewnętrzną opony twardej a oponą pajęczą.

Przestrzeń podpajęczynówkowa (spatium subarachnoidea) znajduje się między oponą pajęczą a oponą miękką i jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Jest to przestrzeń szczelinowata. W niektórych miejscach opony te oddalają się od siebie, przestrzeń jest obszerniejsza. Miejsca te noszą nazwę zbiorników podpajęczynówkowych.

Opony rdzenia kręgowego.

Opona twarda rdzenia kręgowego także składa się z blaszki zewnętrznej i wewnętrznej.

Blaszka zewnętrzna wyściela kostny kanał kręgowy jako okostna. Blaszka wewnętrzna tworzy właściwą oponę twardą rdzenia. Jedynym miejscem połączenia tych blaszek jest brzeg otworu wielkiego kości potylicznej, gdzie opona przechodzi w oponę twardą mózgowia. Na pozostałym obszarze między obu blaszkami znajduje się jama nadtwardówkowa (cavum epidurale). W jamie tej występuje wiotka tkanka łączą zawierająca szczeliny limfatyczne, tkanka tłuszczowa. Występują też obfite sploty żylne tzw. sploty żylne kręgowe wewnętrzne, które odpowiadają zatoką żylnym opony twardej mózgowia. Sploty te łączą się ze splotami kręgowymi zewnętrznymi. Jama nadtwardówkowa stanowi ochronę mechaniczną da rdzenia kręgowego podczas ruchów kręgosłupa. Blaszka wewnętrzna, czyli właściwa opona twarda rdzenia na poziomie L2 kończy się jako tzw. stożek opony twardej, który przedłuża się w cienką tzw. nić końcową, zawierającą składowe wszystkich 3 opon.

Opona wysyła też do każdego otworu międzykręgowego wypustkę - pochewkę korzeniową, która obejmuje korzeń brzuszny i grzbietowy ze zwojem rdzeniowym.

Tętnice opony twardej mają to samo źródło, co naczynia rdzenia kręgowego (gałęzie rdzeniowe). Unerwienie to gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych, które prowadzą włókna czuciowe i autonomiczne (naczynioruchowe).

Pajęczynówka rdzenia kręgowego (arachnoidea spinalis) odtwarza kształt worka opony twardej przylegając do niej od wewnątrz. Jest oddzielona od opony miękkiej jamą podpajęczynówkową.

Opona miękka rdzenia kręgowego (pia mater spinalis) obejmuje bezpośrednio rdzeń kręgowy wnikając do szczeliny pośrodkowej przedniej. Z oponą miękką łączy się aparat wieszadłowy mocujący rdzeń kręgowy, zawieszony w płynie mózgowo-rdzeniowym. Jest to parzyste tzw. więzadło ząbkowane leżące po bokach i biegnące przez całą długość rdzenia. Jako narząd mocujący rdzeń kręgowy więzadło to odciąża rdzeń przedłużony i bierze udział w ruchach kręgosłupa.

Zatoki żylne opony twardej mózgowia.

Są to przestrzenie zawarte pomiędzy blaszką zewnętrzną a wewnętrzną opony twardej mózgowia, wypełnione krwią żylną. Ich dopływami są żyły mózgowia, żyły ucha wewnętrznego, żyły oczne, żyły oponowe i żyły śródkościa.

Zatoki tworzą dwa układy - górny i dolny, z których krew odpływa do żył szyjnych wewnętrznych.

Grupa górna zatok. Punktem zbiorczym jest nieparzysty spływ zatok leżący na guzowatość potylicznej zewnętrznej. Należy tutaj:

1. Zatoka strzałkowa górna (nieparzysta). Biegnie od otworu ślepego pod sklepieniem (w górnym brzegu sierpu mózgu) do spływu zatok.

2. Zatoka strzałkowa dolna (nieparzysta). Biegnie od przodu ku tyłowi w dolnym brzegu sierpu mózgu. Przed dojściem do namiotu móżdżku łączy się z dochodzącą od przodu i góry żyłą wielką mózgu. Z tego połączenia powstaje zatoka prosta, która dochodzi do spływu zatok.

3. Zatoka prosta(nieparzysta).

4. Zatoka poprzeczna (parzysta). Odchodzi bocznie od spływu zatok, po dojściu do piramidy kości skroniowej zmienia nazwę na zatokę esowatą.

5. Zatoka esowata (parzysta). Po dojściu do otworu szyjnego zmienia nazwę na żyłę szyjną wewnętrzną, która przechodzi przez otwór szyjny. Prowadzi ona do serca całą krew z wnętrza czaszki.

6. Zatoka potyliczna ( nieparzysta) biegnie od spływu zatok w kierunku otworu wielkiego gdzie rozdziela się na parzystą zatokę brzeżną, otaczając otwór potyliczny.

Grupa dolna zatok. Punktem zbiorczym jest parzysta zatoka jamista, leżąca po bokach siodła tureckiego. Przez światło tej zatoki biegnie tętnica szyjna wewnętrzna oraz nerw odwodzący (VI). W bocznej ścianie zatoki biegnie nerw okoruchowy(III), oczny (V1), a w dolno bocznym kącie ściany zatoki nerw szczękowy (V2). Wszystkie te nerwy z wyjątkiem szczękowego (V2) wchodzą do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną.

Oprócz zatoki jamistej, która jest punktem zbiorczym, do układu dolnego należy:

1. Zatoka międzyjamista przednia i tylna łączą obie zatoki jamiste odpowiednio do przodu i do tyłu od siodła tureckiego

2. Zatoka klinowo-ciemieniowa (dopływa od przodu)

3. Zatoka skalista górna (odpływa ku tyłowi)

4. Zatoka skalista dolna (dopływa ku tyłowi)

5. splot podstawny (odpływa ku tyłowi)

Do zatoki jamistej uchodzi od przodu żyła oczna górna.

[Do zagadnień klinicznych]

1. Krwiak nadtwardówkowy (haematoma epidurale) inaczej nadoponowy, jest to pourazowe nagromadzenie krwi między wewnętrzną powierzchnią kości czaszki a blaszką zewnętrzną opony twardej,(czyli między kością a oponą twardą). W większości przypadków krew pochodzi z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej (gałęzi tętnicy szczękowej). Tętnica oponowa środkowa wchodzi do środkowego dołu czaszki przez otwór kolcowy, wchodzi między blaszkę zewnętrzną opony a kość i dzieli się na gałęzie biegnące przez kanaliki kostne. Z powodu takiego przebiegu tętnica i jej gałęzie jest narażona na uszkodzenia podczas złamań kości a nawet po elastycznym ugięciu kości bez złamania. Po uszkodzeniu tej tętnicy krwiak narasta w okolicy skroniowej lub skroniowo-ciemieniowej. Powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co może prowadzić do wgłobienia.

2. Krwiak podtwardówkowy (haematoma subdurale) inaczej podoponowy, jest to nagromadzenie się wynaczynionej krwi pomiędzy blaszką wewnętrzną opony twardej a oponą pajęczą. Krwiak osiąga zwykle duże rozmiary, najczęściej umiejscowiony jest w okolicy czołowo-ciemieniowej. Źródłem krwawienia są najczęściej uszkodzone żyły uchodzące z powierzchni mózgu do zatok opony twardej (przede wszystkim do zatoki strzałkowej górnej). Są to tzw. żyły mostkowe. Najwięcej tych żył występuje w okolicy czołowej i ciemieniowej. Chwilowe przemieszczenie mózgu w czasie urazu może spowodować przerwanie tych żył. Oprócz uszkodzenia tych żył może wystąpić krwawienie podtwardówkowe przez ścianę samej zatoki żylnej, jeśli uszkodzeniu ulegnie blaszka wewnętrzna opony w miejscu zatoki. Może też wystąpić krwawienie nadtwardówkowe, gdy uszkodzeniu ulegnie blaszka zewnętrzna opony twardej. W zależności od szybkości narastania i czasu krwiaki podtwardówkowe można podzielić na ostre, podostre i przewlekłe.

3. Krwawienie podpajęczynówkowe (haemorrhagia subarachnoidealis) jest to wylew krwi do przestrzeni między oponą pajęczą a miękką, którą jest wypełniona płynem mózgowo- rdzeniowym. Najczęściej (80%) przyczyną jest pęknięcie tętniaka wewnątrz czaszkowego. Najczęstsze umiejscowienie tętniaków (80-90%) to przednia część koła tętniczego mózgu. Inne przyczyny poza tętniakami to: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze krwi dużego stopnia a rzadko naczyniaki mózgu. Objawy to: nagły silny ból głowy o charakterze rozpierającym, promieniujący do karku. Mogą wystąpić wymioty. Pojawiają się dodatnie objawy oponowe, sztywność karku, objaw Babińskiego może być dodatni. Często występuje krótkotrwała utrata przytomności lub świadomości, po której może utrzymywać się zamroczenie i niepokój. Złym rokowaniem jest wystąpienie zaburzeń oddechowych i prężeń odmóżdżeniowych, ponieważ świadczą o zajęciu struktur pnia mózgu i układu komorowego. Stan przytomności chorego zależy od rozległości, od ilości wynaczynionej krwi i miejsca krwawienia. W ciężkich przypadkach następuje śpiączka i zgon (porażenie ośrodka oddechowego i naczyniowego w pniu mózgu). Wykonuje się tomografię, angiografię naczyń mózgowych, co pozwala na ustalenie rozpoznania i miejsce krwawienia. Leczenie najczęściej operacyjne.

4. Krwiak podokostnowy noworodków. Występuje dość często u noworodków w wyniku otarcia główki o części kostne miednicy. Może mieć różne rozmiary, krew wynaczynia się pomiędzy kością a okostną zewnętrzną czaszki. Nie należy nakłuwać, aby nie narażać na infekcję, wchłania się samoczynnie.

Oprócz komórek nerwowych, czyli neuronów w OUN znajdują się także komórki niepobudliwe - glejowe, tworzące makroglej(astrocyty i oligodendrocyty) i mikroglej. Komórki makrogleju oddzielają i podpierają neurony, pośredniczą w wymianie produktów metabolicznych między krwią a komórkami nerwowymi, izolują od siebie synapsy, wytwarzają płyn mózgowo-rdzeniowy. Komórki mikrogleju pożerają zwyrodniałe i obumarłe komórki nerwowe i ich wypustki.

Kresomózgowie (mózg).

Do kresomózgowia zaliczamy:

- półkule mózgu (tzw. kresomózgowie parzyste)

- kresomózgowie środkowe (nieparzyste), do którego zaliczamy:

*spoidła kresomózgowia (spoidło przednie, spoidło wielkie-czyli ciało modzelowate i spoidło sklepienia)

*(pole przedwzrokowe)

*(blaszka krańcowa)

Obie półkule są oddzielone od siebie szczeliną podłużną mózgu, w której leży sierp mózgu. Dno tej szczeliny stanowi ciało modzelowate, czyli spoidło wielkie, które ku bokom tworzy promienistość ciała modzelowatego.

W każdej półkuli wyróżniamy powierzchnię górno-boczną, czyli wypukłą, powierzchnię przyśrodkową zwróconą do szczeliny podłużnej oraz powierzchnię podstawną inaczej dolną.

Powierzchnię te łączą się wzdłuż brzegów: górnego, dolnego i przyśrodkowego.

Na obu półkulach z przodu leży biegun czołowy, z tyłu potyliczny a z boku biegun skroniowy. Powierzchnia półkul jest pofałdowana i pokryta licznymi bruzdami i zakrętami.

W każdej półkuli wyróżnia się pięć płatów, 4 z nich odpowiadają jednoimiennym kościom czaszki. Są to:

- płat czołowy

- płat ciemieniowy

- płat skroniowy

- płat potyliczny

Piąty płat tzw. płat wyspowy lub wyspa jest ukryty w głębi bruzdy bocznej.

Istota szara kresomózgowia to kora mózgu leżąca powierzchownie oraz jądra podkorowe (podstawne) leżące głębiej w półkulach.

Kora mózgu - pokrywa powierzchnię zakrętów i bruzd obu półkul. Patrząc od zewnątrz widoczna jest ok. 1/3 powierzchni kory. Pozostałe 2/3 leżą w bruzdach tworząc ich ściany i dno. Powierzchnia całej kory mieści się w granicach od 1670 do 2850 cm2. Największa powierzchnia przypada na płat czołowy (ok. 40%). Grubość kory wynosi od 1,5-4,5mm. Liczba komórek nerwowych mózgu obu półkul jest oceniana średnio na 10 miliardów (według najnowszych badań jest ona ponad dwukrotnie większa, ok. 25mild). Pomiędzy komórkami kory występują olbrzymie ilość połączeń synaptycznych.

W korze mózgu rozróżnia się trzy rozwojowo różne części:

a) kora nowa, która u człowieka uzyskuje najwyższy stopień rozwoju i zajmuje ponad 95% powierzchni półkul. Wyróżnia się w niej 7 warstw komórek.

b i c) kora dawna i kora stara zajmują mniej niż 5% powierzchni, składają się z 2 lub 3 warstw zasadniczych komórek.

Na podstawie różnic w budowie mikroskopowej korę mózgu podzielono na szereg pól architektonicznych. Najbardziej rozpowszechnił się podział wg. Brodmanna, który wyróżnił 52 takie pola.

Lokalizacja ważniejszych ośrodków korowych.

1. Korowy ośrodek czucia (pierwszorzędowa kora czuciowa). Znajduje się w płacie ciemieniowym. Docierają tu: droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa, droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa i droga jądrowo-wzgórzowo-korowa. Uszkodzenie tego obszaru kory prowadzi do niedoczulicy i astereognozji po stronie przeciwnej ciała.

(Drugorzędowa, inaczej wtórna kora czuciowa znajduje się również w płacie ciemieniowym. To inaczej kora somatosensoryczna, w której zachodzą złożone analizy bodźców czuciowych.

2. Kora ruchowa leży w płacie czołowym. Stąd wychodzi większość włókien drogi

piramidowej. Uszkodzenie daje objawy po stronie przeciwnej.

Kora przedruchowa w płacie czołowym odpowiada za ruchy kompleksowe znacznych obszarów ciała.

3. Kora przedczołowa leży w zakrętach czołowych i zawiera ośrodek uczuciowości wyższej i abstrakcyjnego myślenia.

4. Kora wzrokowa (korowy ośrodek wzroku) leży w płacie potylicznym w otoczeniu tzw. bruzdy ostrogowej.

5. Kora słuchowa (korowy ośrodek słuchu) leży w płacie skroniowym (zakręty skroniowe Heschla).

6. Korowy ośrodek węchu (hak zakrętu hipokampa)

7. Korowy ośrodek smaku (wieczko czołowo-ciemieniowe)

8. Czuciowy ośrodek mowy (zakręt skroniowy górny)

9. Ruchowy ośrodek mowy (zakręt czołowy dolny)

10. Ośrodek czytania (zakręt kątowy)

11. Ośrodek pisarski. (zakręt skroniowy górny).

Ścisłą lokalizacją czynnościową odznacza się jedynie kora ruchowa, czuciowa, wzrokowa, słuchowa, smakowa, węchowa. Pola te zajmują około 20% powierzchni kory mózgu. Pozostałe obszary to tzw. pola kojarzeniowe (asocjacyjne). Zachodzą w nich procesy intelektualne takie jak kojarzenie, przewidywanie, wnioskowanie, uogólnianie, rozwaga i pamięć i inne.

Jądra kresomózgowia (jądra podstawne)

Jądra podstawne są to skupiska istoty szarej leżące w głębi półkuli mózgu. Należą do nich:

1. Ciało prążkowane zbudowane z a) jądra ogoniastego, b) jądra soczewkowatego, oddzielonych od siebie przez pasmo istoty białej tworzące tzw. torebkę wewnętrzną.

2. Przedmurze

3. Ciało migdałowate

(Jądro soczewkowate =skorupa +gałka blada)

(prążkowie =skorupa +jądro ogoniaste)

Jądro ogoniaste ma głowę leżącą w płacie czołowym, trzon w płacie ciemieniowym i ogon w płacie skroniowym.

Ciało migdałowate należy do tzw. układu limnicznego (gąbkowego). Jego podrażnienie powoduje efekty wegetatywne (czynność układu sercowo-naczyniowego trawiennego i oddychania). Efekty somatyczne (żucie, połykanie). Zmiany wewnątrz wydzielnicze, Zmiany emocjonalne w zachowaniu (strach, agresja, wściekłość).

Gałka blada jest centralnym ośrodkiem układu pozapiramidowego.

Istota biała kresomózgowia

Istota biała półkul mózgu otacza poszczególne jądra podkorowe. Ulega zgrubieniu na pewnej przestrzeni i tworzy idąc od strony przyśrodkowej półkul w stronę boczną: torebkę wewnętrzną, torebkę zewnętrzną i torebkę ostatnią. Włókna nerwowe istoty białej półkul dzielimy na rzutowe, spoidłowe i kojarzeniowe. Włókna dróg rzutowych znajdują się głównie w torebce wewnętrznej. Włókna dróg spoidłowych, które łączą obie półkule tworzą spoidło przednie, wielkie (ciało modzelowate) i spoidło sklepienia (spoidło hipokampa). Włókna dróg kojarzeniowych łączą różne ośrodki tej samej półkuli. Dzielimy je na: korowe (łączą ośrodki tego samego zakrętu). Podkorowe krótkie (łączą dwa sąsiednie zakręty), podkorowe długie (łączą płaty jednej półkuli). Wieniec promienisty:::::::::::::::::::::::

Układ limbiczny (rąbkowy; brzeżny)

Ta nazwa obejmuje pewne struktury przodomózgowia (głównie kresomózgowia) odgrywające podstawową rolę w koordynacji układu somatycznego i autonomicznego oraz w powstawaniu stanów emocjonalnych. (świadomość wrażeń, napęd do podjęcia działania). Do układu limnicznego należy wiele połączeń i struktur, między innymi hipokamp.

Międzymózgowie

Podział międzymózgowia:

1. Wzgórzomózgowie, do którego zaliczamy
   a) wzgórze (parzyste), zawierające również parzyste
   b) zawzgórze,
   c) nadwzgórze (nieparzyste)

2. Podwzgórze

3. Niskowzgórze.

a) Wzgórze

Wzgórze ma kształt jaja. Prawe i lewe wzgórze w ok. 80% przypadków są połączone pasmem - tzw. zrostem międzywzgórzowym. Istota szara grupuje się w wiele jąder, które można podzielić na grupy. Wyróżniamy jądra boczne, brzuszne, pośrodkowe, śródblaszkowe, jądro przyśrodkowe i siatkowate. Znaczna ilość jąder wzgórza łączy się z korą mózgu za pośrednictwem włókien (dróg) wzgórzowo-korowych i korowo-wzgórzowych. Tworzą one tzw. promienistość wzgórza, która biegnie przez torebkę wewnętrzną.

Czynność wzgórza ma charakter bardzo złożony ze względu na rozmaitość połączeń zarówno dośrodkowych jak i odśrodkowych. Do wzgórza dochodzą (przez wzgórze przechodzą) wszystkie impulsy czuciowe (z wyjątkiem węchowych). Wszystkie bodźce czuciowe, aby zostały uświadomione muszą przejść przez wzgórze (wzgórze - „brama do świadomości”).

Między innymi wzgórze ma połączenia z układem pozapiramidowy i móżczkiem. Dzięki temu może ono koordynować i kontrolować charakterystyczne ruchy np. w odpowiedzi na ból. Wzgórze otrzymuje także z kory ruchowej i może wpływać modyfikująco na motorykę za pośrednictwem układu pozapiramidowego. Wzgórze wpływa także na stan świadomości i uwagę.

b) Zawzgórze

Jest również parzyste jest topograficznie ściśle związane ze wzgórzem. Składa się z ciała kolankowatego przyśrodkowego i bocznego. Przyśrodkowe jest podkorowym ośrodkiem słuchu a boczne podkorowym ośrodkiem wzroku.

c) Nadwzgórze

Jest nieparzyste, ale symetrycznie położone. Do nadwzgórza zalicza się między innymi szynkę i spoidło tylne.

2 Podwzgórze.

Czynności podwzgórza

- Produkcja neurochormonów i kontrola czynności hormonalnej przysadki.

- Integracja czynności wegetatywnych (układu sympatycznego i parasympatycznego) i utrzymanie homeostazy

- Termoregulacja

- Regulacja pobierania pokarmu i wody (ośrodek głodu i sytości).

- Emocje i stany psychiczne (strach, lęk).

- Sen, czuwanie oraz rytmy dobowe.

-podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem całego układu autonomicznego.

3. Niskowzgórze

Śródmózgowie

Śródmózgowie składa się z 1)pokrywy, 2)nakrywki i 3)odnóg mózgu.

Ad1. Głównym składnikiem pokrywy śródmózgowia jest blaszka pokrywy w skład ,której wchodzi parzysty wzgórek górny i parzysty wzgórek dolny. Wzgórek górny pełni rolę ośrodka odruchów wzrokowych. Dochodzi do niego (przez ramię wzgórka górnego między innymi część włókien drogi wzrokowej). Ramię wzgórka górnego dochodzi do ciała kolankowatego bocznego, które jest podkorowym ośrodkiem wzroku. Wzgórek dolny pełni rolę odruchowego ośrodka słuchu, dochodzi do niego przez ramię wzgórka dolnego między innymi część włókien drogi słuchowej. Ramię wzgórka dolnego dochodzi do ciała kolankowatego przyśrodkowego, które jest podkorowym ośrodkiem słuchu.

Ad2. Istota szara nakrywki śródmózgowia składa się z wielu jąder własnych oraz jąder kilku nerwów czaszkowych. Spośród jąder własnych można wymienić istotę czarną, jądro czerwienne, jądra tworu siatkowatego oraz istotę szarą środkową.

Do jąder nerwów czaszkowych leżących w śródmózgowiu należy jądro ruchowe nerwu IV(bloczkowy), jądra nerwu III(okoruchowy), jądro śródmózgowiowe nerwu V(trójdzielny).

Istota biała nakrywki jest utworzona przez włókna wielu dróg.

Ad3. Parzysta odnoga mózgu jest zbudowana w całości z istoty białej. Włókna nerwowe przechodzą tędy z torebki wewnętrznej do mostu. 3/5 środkowe odnogi mózgu zajmują drogi piramidowe.

Móżdżek

Leży w dole tylnym czaszki na łusce kości potylicznej, przykryty namiotem móżdżku. W móżdżku wyróżniamy 3 zasadnicze części. Część środkowa zwana robakiem (vermis) oraz półkul móżdżku. Powierzchnię zewnętrzną pokrywa istota szara czyli kora móżdżku. We wnętrz znajduje się kora biała, w której leżą jądra móżdżku. Wyróżniamy 4 parzyste jądra móżdżku: jądro zębate, czopowate, kulkowate leżące w półkulach móżdżku oraz jądro wierzchu leżące w robaku. Jakie płaty są::::::::brakuje::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

Istota biała móżdżku jest utworzona przez drogi domóżdżkowe, odmóżdżkowe i drogi własne.

Filogenetycznie w strukturach móżdżku wyróżniamy:

- móżdżek dawny (odpowiada za równowagę)

- móżdżek stary (odpowiada za regulację napięcia mięśni - zaliczamy tu jądro kulkowate, czopowate oraz płat przedni i tylny)

- móżdżek nowy (odpowiada za połączenia móżdżku z korą mózgową).

Połączenia móżdżku.

Móżdżek łączy się z poszczególnymi częściami pnia mózgu za pomocą trzech parzystych konarów móżdżku i zasłony rdzeniowej górnej, przez które przebiega szereg dróg nerwowych.

Konar dolny móżdżku łączy móżdżek z częścią grzbietową rdzenia przedłużonego.

Konar środkowy móżdżku łączy móżdżek z częścią podstawą mostu.

Konar górny móżdżku łączy móżdżek z nakrywką śródmózgowia.

Zasłona rdzeniowa górna łączy móżdżek również z nakrywką śródmózgowia.

Czynność móżdżku. Móżdżek uczestniczy w następujących czynnościach:

-utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała

-utrzymanie właściwego napięcia mięśniowego, kontrola precyzji i płynności ruchów dowolnych(układ piramidowy) jak i zautomatyzowanych(układ pozapiramidowy).

-odpowiednie rozłożenie siły skurczu mięśni oraz koordynacja ruchów

Móżdżek jest swoistym „bankiem pamięci” gromadzącym informację o zdolnościach poszczególnych mięśni i grup mięśniowych do wykonywania określonych ruchów. Tzn. posiada on zakodowane „gotowe programy” o możliwościach czynności ruchowych i po przez obustronne połączenia z korą mózgu informuje korę w jaki sposób wykonać dany ruch. Odbierając informacje z receptorów ciała móżdżek uaktualnia informacje pamięciowe.

Odgrywa też rolę w doborze kolejności ruchów dowolnych i zautomatyzowanych, uzupełniając płynność i precyzję. Jest jakby „nadzorcą” czynności ruchowych ale sam nie inicjuje ruchów.

Objawy uszkodzenia móżdżku (nowego):

1. ataksja (niezborność) móżdżkowa - (bezład kończyn, nie może stać prosto, a jak idzie to zbacza w stronę ogniska choroby).

2. dysmetria (nie zatrzyma celowego ruchu we właściwym momencie, jeśli za daleko to hipermetria a jak za blisko hipometria).

3. asynergia - dokładna współpraca różnych grup mieśniowych w celu wykonania określonego ruchu jest niemożliwa. Grupy mięśniowe zostają pobudzone „każda dla siebie”, nie ma koordynacji grup mięśniowych.

4. adiadochokineza - brak szybkiej współpracy antagonistycznych grup mięśniowych. Np. nawracanie lub odwracanie przedramienia, czy przebierania palcami. Przebiegają powolij, nie rytmicznie i zacinają się.

5. drżenie zamiarowe - (uszkodzenie jądra zębatego lub konaru górnego móżdżku. Jest następstwem zaburzeń napięcia mięśniowego. Drżenie rozpoczyna się w pierwszej fazie ruchu celowego i nasila się w miarę zbliżania ręki do celu.

6. zjawisko odrzutu - podczas badania chory pełną siłą naciska na rękę badającego. Jeśli lekarz nagle usunie swoją rękę to chory nie może natychmiast zahamować ręki która podąża dalej.

7. hipotonia (zmniejszone napięcie mięśni) po tej samej stronie i szybsze męczenie się tych mięśni.

8. niewłaściwa ocena wagi przedmiotów po stronie chorej (ma to związek z poprzednim pkt. 7).

9. oczopląs (ruchy poziome gałek)

10. mowa skandowana (w skutek braku koordynacji mięśni mowy).

Most (pons)

Istota szara części podstawnej mostu jest utworzona przez jądra własne mostu, do których dochodzą i z których wychodzą drogi nerwowe. Np. drogi korowo-rdzeniowe, których włókna omijając jądra własne część postawnej mostu ulegają tu rozproszeniu.

W obrębie nakrywki mostu leżą jądra nerwów czaszkowych V, VI, VII, VIII.

Istotę białą nakrywki mostu stanowi szereg dróg nerwowych. Np. wstęga przyśrodkowa, wstęga boczna, droga jądrowo-wzgórzowo-korowa, droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa, rdzeniowo-móżdżkowa przednia, pęczek podłużnych przyśrodkowy i grzbietowy.

Na powierzchni grzbietowej mostu, znajduje się dół równoległoboczny (tzw. dno komory czwartej, ma kształt latawca) dolna jego część należy już do rdzenia przedłużonego.

Rdzeń przedłużony (medulla oblongata)

Na zewnątrz powierzchni brzusznej rdzenia przedłużonego, po obu stronach bruzdy pośrodkowej przedniej widoczne są dwie podłużne wypukłości, tzw. piramidy i skrzyżowanie piramid. Zawierają one włókna dróg korowo-rdzeniowych (w piramidach krzyżuje się około 85% tych włókien. Na powierzchni tylnej rdzenia przedłużonego zaznacza się pęczek smukły i pęczek klinowaty zawierające jądra tej samej nazwy. Pęczki te są utworzone przez włókna drogi czucia głębokiego rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowej. Pęczek smukły zawiera włókna z dolnej połowy ciała (do Th5), a pęczek klinowaty zawiera włókna z górnej połowy ciała. Do części grzbietowej rdzenia przedłużonego dochodzi konar dolny móżdżku.

W rdzeniu przedłużonym leżą jądra nerwów czaszkowych IX, X, XI, XII. Poza tym jądra własne rdzenia przedłużonego, np. jądro smukłe i klinowate.

W części brzusznej rdzenia przedłużonego biegną drogi korowo rdzeniowe (piramidowe), które tworzą piramidy.

W części grzbietowej wspomniana droga rdzeniowo-pouszkowo-wzgórzowo-korowa rozdzielająca się tu na pęczek smukły i klinowaty. Oprócz tego droga jądro-wzgórzowo-korowa, rdzeniowo-wzgórzowo-korowa, rdzeniowo-móżdżkowa przednia i tylna, pęczek podłużny przyśrodkowo i grzbietowy, oraz wiele innych.

Twór siatkowaty pnia mózgu. (formatio recitularis)

Istota szara pnia mózgu jest reprezentowana zasadniczo przez dwie grupy jąder. Są to jądra nerwów czaszkowych i jądra własne. Jądra własne charakteryzują się tym, że ich neuryty nigdy nie opuszczają ośrodkowego układu nerwowego. Wśród jąder własnych pnia mózgu wyróżniamy: jądra tworu siatkowatego (w liczbie około 100).

Twór siatkowaty składa się więc jąder tworu siatkowatego i przebiegających między nimi w różnych kierunkach włókien nerwowych. Wypełnia on przestrzeń między jądrami nerwów czaszkowych i przebiegającymi przez pień drogami nerwowymi. Twór siatkowaty sięga od śródmózgowia do szyjnej części rdzenia kręgowego, osiągając pełny rozwój w pniu mózgu. Wśród połączeń tworu siatkowatego wyróżniamy drogi doprowadzające, odprowadzające i drogi własne. Struktury tworu siatkowatego mają połączenia z prawie wszystkimi częściami ośrodkowego układu nerwowego.

Anatomicznie twór siatkowaty dzielimy na część wstępującą i zstępującą(wstępujący i zstępujący twór siatkowaty). Przebiegają więc przez niego drogi wstępujące czyli czuciowe oraz zstępujące drogi układu pozapiramidowego.

Czynność tworu siatkowatego.

Najogólniej można scharakteryzować jako utrzymywania świadomego stanu czuwania, podczas którego możliwe jest odbieranie różnego rodzajów bodźców. Stanowi on coś w rodzaju ośrodka koordynującego pracę pnia mózgu i rdzenia kręgowego.(bywa nazywany „korą pnia mózgu”.

Podsumowanie.

1. na terenie tworu siatkowatego leżą wszystkie jądra nerwów czaszkowych, dzięki czemu jest możliwe powstawanie odruchów- „przełączanie” na jądro innego nerwu czaszkowego. (np. odruch rogówkowy-podrażnienie rogówki nerw V1, powoduje zamykanie oka, ruch powieki nerw III)

2. na terenie tworu siatkowatego znajdują się ważne życiowe ośrodki (oddechowy, sercowy, naczynioruchowy oraz ośrodki związane z czynnością przewodu pokarmowego i układu moczowego(ssania, połykania, wydzielania gruczołów, wymiotny i regulujący napięcie pęcherza moczowego).

3. wykazuje stały wpływ w stosunku do kory mózgowej i motoneuronów rogów przednich rdzenia kręgowego. Jest to działanie nieswoiste. Wynikające z faktu, że otrzymuje impulsy ze wszystkich receptorów.

4. [w czasie czuwania ma zdolność do ciągłej stymulacji kory mózgowej w celu podwyższenie progu wrażliwość kory na bodźce swoiste (tykający zegar)]

5. stale pobudza motoneurony rogów przednich rdzenia utrzymując je w ciągłej gotowości

6. w okresie snu twór siatkowaty znacznie obniża swoją aktywność przez co spada wrażliwość kory mózgowej

Rdzeń kręgowy (medulla spinalis).

Leży w kanale kręgowym. U góry łączy się z rdzeniem przedłużonym. Granica między nimi jest umowna, stanowi ją dolny brzeg skrzyżowania piramid lub górna granica pierwszej pary nerwów rdzeniowych. Ku dołowi rdzeń kręgowy sięga do poziomu krążka międzykręgowego L1, L2. To zakończenie rdzenia kręgowego nazywamy stożkiem rdzeniowym. W przedłużeniu stożka biegnie tzw. nić końcowa aż do kości guzicznej. Rdzeń kręgowy jest krótszy od kanału kręgowego, a ilość jego segmentów, (których wychodzą pary nerwów rdzeniowych) odpowiada mniej więcej ilość kręgów. Dlatego korzenie nerwów rdzeniowych coraz niżej wychodzących ulegają stopniowemu wydłużaniu, aby nerwy rdzeniowe mogły wychodzić w przeznaczonych dla siebie otworach międzykręgowych na odpowiednio niższej wysokości. Te wydłużone korzenie przednie i tylne razem z nicią końcową nazywamy ogonem końskim.

Rdzeń kręgowy nie wypełnia całego kanału kręgowego zarówno na długość jak i na grubość. Nie jest on także jednakowo szeroki na całej długości, występują w nim szersze miejsca zwane zgrubieniami. Jest to zgrubienie szyjne (C3-Th1) i zgrubienie lędźwiowe (Th10-L1) w rzucie na kręgosłup. Te zgrubienia są wynikiem nagromadzenia większej ilości włókien ruchowych z masy mięśniowej obręczy kończyny górnej i kończyny górnej oraz obręczy i kończyny dolnej.

Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego.

- szczelina pośrodkowa przednia, w której biegnie tętnica rdzeniowa przednia. Bocznie od niej wychodzą z rdzenia pęczki włókien tworzące korzenie przednie nerwów rdzeniowych. Miejsce, z którego wychodzą włókna dla jednego korzenia nazywamy polem korzeniowym.

- bruzda, pośrodkowa tylna. Oddziela od siebie sznury tylne.

- rowek boczny tylny. Leży bocznie od bruzdy pośrodkowej tylnej. Wchodzą do niego nici korzeniowe korzeni tylnych, czyli grzbietowych nerwów rdzeniowych. W rowkach tych leżą także tętnice rdzeniowe tylne.

Powyżej segmentu Th5 sznur tylny jest podzielony przez bruzdę pośrednią tylną na: pęczek smukły leżący przyśrodkowo i pęczek klinowatych leżący bocznie.

Pomiędzy bruzdą boczną tylną a bruzdą boczną przednią leżą obustronnie sznury boczne.

Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego.

Na przekroju poprzecznym istota szara ma kształt litery H i jest otoczona istotą białą, która grupuje się w tzw. sznury. W istocie szarej (substantia grisea) wyróżniamy na przekroju poprzecznym rogi przednie i rogi tylne. Między nimi leży tzw. istota szara pośrednia. W segmentach od C8-L2 wyróżniamy rogi boczne, które zawierają jądro pośrednio boczne (ośrodkową część układu sympatycznego). W segmentach S2-S4 w istocie szarej pośredniej (nie ma tu rogów bocznych) znajduje się jądro pośrednio-przyśrodkowe (inaczej jądro krzyżowe przywspółczulne), które jest ośrodkową częścią układu przywspółczulnego.

Róg przedni (cornu anterius) ma charakter ruchowy. Do jego komórek (tzw. motoneuronów) dochodzą od góry drogi piramidowe i pozapiramidowe. Wychodzą natomiast neuryty tworzące korzenie przednie, czyli ruchowe nerwów rdzeniowych i unerwiające mięśnie szkieletowe.

Róg tylny (cornu posterius) ma charakter czuciowy. Do jego komórek dochodzi większość włókien korzeni tylny nerwu rdzeniowego (a konkretnie są to włókna komórek zwojów rdzeniowych leżących na korzeniu tylnym). Wychodzą natomiast od nich ku górze drogi wstępujące.

O rogach przednich i tylnych mówimy na przekroju poprzecznym rdzenia. Na całej długości rdzenia mówimy o słupach przednich i tylnych.

Istota biała (substantia alba) jest zbudowana z włókien nerwowych układających się w sznury. Wyróżniamy obustronnie sznur przedni, boczny i tylny. Otaczają one od zewnątrz istotę szarą. Prawy i lewy sznur przedni są niecałkowicie przedzielone przez szczelinę pośrodkową przednią. Łączą się oba te sznury cienkim pasmem istoty białej zwanym spoidłem białym. Sznury tylne są oddzielone od siebie całkowicie przez bruzdę pośrodkową tylną. Sznur tylny od sznura bocznego jest oddzielony przez róg tylny. Między sznurem bocznym a przedni granicę umową stanowią włókna korzeni przednich nerwów rdzeniowych.

Lokalizacja ośrodków układu autonomicznego.

Ośrodki układu autonomicznego są strukturami nadrzędnymi dla jego części współczulnej i przywspółczulnej. Należą tu:

- ośrodki korowe (zlokalizowane prawdopodobnie na dolnej powierzchni płata czołowego,

w wyspie i w zakręcie obręczy).

- podkorowe zlokalizowane w jądrach podwzgórza

- ośrodki rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego.

W rdzeniu przedłużonym

Znajdują się tu tzw. życiowo ważne ośrodki tj. ośrodek naczynioruchowy i oddechowy. W ośrodku naczynioruchowym wyróżnia się część zwężającą i rozszerzającą naczynia. Jego uszkodzenie powoduje zgon wskutek zaburzeń w układzie krążenia. Ośrodek oddechowy zapewnia automatyzm oddechowy wyróżniamy się w nim część kierującą wdechem i część kierującą wydechem. Oprócz tego ośrodek połykania, ośrodek wymiotny oraz jądra przywspółczulne niektórych nerwów czaszkowych.

W rdzeniu kręgowym

Część współczulna

W segmentach C8-L2 w istocie szarej pośredniej bocznej, leży parzyste (prawe i lewe) jądro pośrednio-boczne. (z niego wychodzą włókna przedzwojowe, które następnie oddzielają się od nerwu rdzeniowego do zwojów pnia współczulnego jako gałąź łącząca biała).

Znaczenie czynnościowe tego jądra jest bardzo różnorodne, znajdują się tu ośrodki:

- ośrodki naczynioruchowe (wazomotoryczne) występują one na całej długości jądra pośrednio-bocznego, odpowiednio dla poszczególnych partii ciała. Podrażnienie tych ośrodków powoduje skurcz naczyń. Uszkodzenie ich powoduje początkowo rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zaczerwienienie i ocieplenie skóry. Później w skutek zmniejszonego napięcia ściany naczyń następuje zastój krwi w naczyniach włosowatych. Prowadzi to do oziębienie, zasinienia skóry i zaburzeń troficznych.

-ośrodki włosoruchowe występują także na całej długości jądra. Ich podrażnienie powoduje skurcz mięśni przywłośnych i pojawienie się „gęsiej skórki”.

- ośrodki wydzielania potu także na całej długości. Ich uszkodzenie zmniejsza lub hamuje wydzielanie potu.

- w segmencie C8-Th2 znajduje się ośrodek sercowo-rdzeniowy, którego podrażnienie przyśpiesza akcję serca

- w segmencie C8-Th2 znajduje się ośrodek rzęskowo-rdzeniowy, zapewnia unerwienie współczulne strukturą w obrębie głowy i szyi (jego podrażnienie powoduje rozszerzenie źrenicy, wytrzeszcz gałki ocznej).

Część przywspółczulna.

Ośrodkiem rdzeniowym układu przywspółczulnego jest parzyste prawe i lewe jądro krzyżowe przywspółczulne( jądro pośrednio-przyśrodkowe). Leży ono w segmentach od S2-S4 rdzenia kręgowego. Znajdują się tam ośrodki:

-ośrodek oddawania moczu (mikcji)

-ośrodek oddawania kału (defekacji)

-ośrodki czynności płciowych (erekcji, ejakulacji).

Układ komór mózgu i krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Układ komór mózgu składa się z parzystej komory bocznej oraz nieparzystej komory trzeciej i nieparzystej komory czwartej. W komorach mózgu krąży płyn mózgowo-rdzeniowy.

Komora boczna - leży w kresomózgowiu. Jej róg przedni leży w płacie czołowym, część środkowa w płacie ciemieniowym, róg tylny w płacie potylicznym i róg dolny w płacie skroniowym. Róg przedni komory bocznej łączy się z komorą trzecią przez otwór między komorowy.

Komora trzecia (III)- jest to ustawiona strzałkowo szczelinowata, czworoboczna przestrzeń. Leży ona między dwoma wzgórzami. Od góry nad komorą trzecią leży środkowa część ciała modzelowatego. Komora trzecia łączy się z komorą czwartą przez wodociąg śródmózgowia.

Komora czwarta(IV)- leży w obrębie tyłomózgowia. Patrząc od strony bocznej ma kształt namiotu, który swoim szczytem (wierzchem) dochodzi do móżdżku (wcina się w móżdżek).

Przednią ścianę komory czyli jej dno stanowi dół równoległoboczny omówiony wyżej .

Komunikacje komory czwartej:

1. przez wodociąg śródmózgowia z komorą III

2. przez kanał centralny rdzenia przedłużonego z kanałem centralnym rdzenia kręgowa

3. przez otwór pośrodkowy i dwa otwory boczne z przestrzenią podpajęczynówkową mózgowia.

Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest produkowany przez sploty naczyniówkowe komór mózgu, głównie komór bocznych. Dobowa produkcja wynosi około 550ml, przy czym ilość płynu krążącego wynosi około 135ml (w ciągu doby ulega więc mniej więcej 4 krotnej wymianie).

Z komór bocznych płyn dostaje się przez otwory międzykomorowe do komory III a z komory III przez wodociąg śródmózgowia do komory IV. Z komory IV przez otwór pośrodkowy i dwa otwory boczne do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia (komunikacja komory IV punkt 3). Przestrzeń ta nie jest jednolitej szerokości, ma miejsca poszerzone które noszą nazwę zbiorników podpajęczynówkowych i leżą na podstawie mózgowia. Niewielka ilość płynu dostaje się z komory IV do kanału centralnego rdzenia kręgowego, choć często połączenie to jest niedrożne. Z zbiorników podstawy mózgowia płyn dostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego oraz wypełnia pozostałe zbiorniki wewnątrz jamy czaszki.

Drogi odpływu:

1. Około 70% ulega resorpcji z przestrzeni podpajęczynówkowej do naczyń żylnych opony miękkiej

2. Około 20% przez wypustki opony pajęczej otaczające nerwy czaszkowe i rdzeniowe, do naczyń chłonnych.

3. Około 10% przez ziarnistości pajęczynówki do zatok żylnych opony twardej głównie do strzałkowej górnej.

4. Jest częściowo resorbowany przez sploty naczyniówkowe komór, te same które go produkują.

Naczynia mózgowia i rdzenia kręgowego.

Krew do mózgowia dostaje się za pośrednictwem czterech tętnic. Jest to parzysta tętnica kręgowa, która odchodzi od t. podobojczykowej jako pierwsza jej gałąź. Biegnie ku górze przechodząc przez otwory wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Układa się na kręgu szczytowym (bruzda tętnicy kręgowej) i między tym kręgiem na kością potyliczną wchodzi do jamy czaszki przez otwór wielki. Po wejściu obie tętnice kierują się do przodu i góry leżąc na stoku i łączą się w tętnicę podstawną (a. basilaris).

Parzysta tętnica szyjna wewnętrzna, która powstaje w wyniku podziału tętnicy szyjnej wspólnej na zewnętrzną i wewnętrzną na poziomie chrząstki tarczowatej krtani. Na szyi t. szyjna wewnętrzna nie oddaje żadnych gałęzi. Po dojściu do podstawy czaszki wchodzi do kanału tętnicy szyjnej i po przejściu przez zatokę jamistą opuszcza swój kanał i wychodzi w dole środkowym czaszki na podstawę mózgowia.

Na podstawie mózgowia obydwie tętnice szyjne wewnętrzne i t. podstawna za pośrednictwem swych gałęzi końcowych i tętnic łączących zespalają się wytwarzając tzw. koło tętnicze mózgu (patrz rysunek).

Od t. kręgowej i podstawnej odchodzą 3 pary tętnic do móżdżku.

Odpływ krwi żylnej.

Żyły mózgowia nie towarzyszą tętnicom i mają inne nazwy. Odpływ krwi żylnej prowadzi przez zatoki opony twardej. W przeciwieństwie do zaopatrzenia tętniczego, które jest oddzielne dla mózgowia i dla opon, odpływ krwi żylnej jest wspólny.

Żyły mózgowia tworzą układ głęboki i powierzchowny. Z żył głębokich mózgu powstaje prawa i lewa żyła wewnętrzna mózgu. Łączą się one w żyłę wielką mózgu, która łączy się z zatoką strzałkową dolną (na granicy sierpu mózgu z namiotem móżdżku) w zatokę prostą, która uchodzi do spływu zatok. Żyły powierzchowne mózgu uchodzą w efekcie do żył głębokich lub bezpośrednio do zatok żylnych.

Cała krew z wnętrza czaszki odpływa przez żyłę szyjną wewnętrzną, która jest przedłużeniem zatoki esowatej.

Mózgowie i rdzeń kręgowy nie posiadają naczyń chłonnych i nie są unerwione czuciowo !!!!!

Rdzeń kręgowy jest unaczyniony przez dwa układy naczyń:

- z boków przez otwory międzykręgowe dochodzą gałęzie rdzeniowe odchodzące od różnych tętnic szyi i tułowia w zależności od poziomu

- od góry jedna tętnica rdzeniowa przednia i dwie tętnice rdzeniowe tylne odchodzące od tętnic kręgowych.

Szczegółowe omówienie dróg rzutowych, czyli projekcyjnych

Drogi zstępujące (ruchowe)

Drogi zstępujące, czyli ruchowe dzieli się na drogi piramidowe i pozapiramidowe.

1. Drogi piramidowe (tractus pyramidales)

Drogi piramidowe przewodzą impulsy dla ruchów dowolnych, czyli celowych, zamierzonych, w pełni świadomych.

Zaliczamy tu dwie drogi: korowo-rdzeniową i korowo-jądrową.

Droga korowo-rdzeniowa (tractus corticospinalis).

Rozpoczyna się w komórkach piramidowych (stąd nazwa) leżących w płacie czołowym (pole Brodmanna nr.4). Komórki te stanowią I neuron tej drogi. Neuryty tych komórek przechodzą przez tylną odnogę torebki wewnętrznej. Z kresomózgowia droga wchodzi do śródmózgowia gdzie jej włókna wspólnie z drogą korowo-jądrową tworzą około 3/5 odnogi mózgu. Następnie droga korowo-rdzeniowa przechodzi przez część podstawą mostu (włókna ulegają tu rozproszeniu, omijając jądra własne mostu). W rdzeniu przedłużonym droga wytwarza piramidy rdzenia przedłużonego widoczne na jego brzusznej powierzchni. W tzw. skrzyżowaniu piramid około 80-85% włókien krzyżuje się tzn. przechodzi na stronę przeciwną. Włókna skrzyżowane biegną ku dołowi w sznurach bocznych rdzenia kręgowego jako droga korowo-rdzeniowa boczna.

Pozostałe około 15-20% włókien biegnie ku dołowi w sznurach przednich rdzenia jako droga korowo-rdzeniowa przednia. Włókna te krzyżują się w spoidle białym rdzenia na tej wysokości na której mają synapsę i dochodzą do alfa-motoneuronów rogu przedniego. Włókna drogi korowo-rdzeniowej przedniej wyczerpują się na wysokości dolnych segmentów szyjnych rdzenia. Droga korowo-rdzeniowa boczna także kończy się synapsami z alfa-motoneuronami rogu przedniego. Komórki te stanowią II neuron drogi korowo-rdzeniowej.

Droga korowo-jądrowa (tractus corticonuclearis)(nazywana też drogą korowo-opuszkową, ponieważ jej najdłuższe włókna kończą się w rdzeniu przedłużonym).

I neuron stanowią ciała komórek piramidowych w płacie czołowym (pole 4). Neuryty tych komórek tworzą kolano torebki wewnętrznej. Z kresomózgowia przechodzą do śródmózgowia gdzie wspólnie z drogą korowo-rdzeniową stanowią 3/5 odnogi mózgu.

W śródmózgowiu dołanczają się włókna dochodzące do jąder ruchowych nerwu czaszkowego III i IV. Pozostała część włókien przechodzi do części podstawnej mostu.

Odłączają się tu włókna dochodzące do jąder ruchowych nerwu V,VI i VII. Pozostała część włókien przechodzi do rdzenia przedłużonego i dochodzą do jąder ruchowych IX, X, XI, XII. W jądrach ruchowych nerwów czaszkowych leżą II neurony tej drogi.

Charakterystyczną cechą drogi korowo-jądrowej jest to, że przed dojściem do jądra ruchowego część włókien przechodzi na stronę przeciwną. W efekcie jądra ruchowe nerwów czaszkowych otrzymują włókna zarówno z tej samej strony jak i włókna skrzyżowane ze strony przeciwnej. Wyjątek stanowi jądro nerwu XII i dolna część jądra ruchowego nerwu VII, które otrzymują wyłącznie skrzyżowane włókna ze strony przeciwnej. Jest to klinicznie bardzo istotne ponieważ w przypadku uszkodzenia nawet całej drogi korowo-jądrowej po jednej stronie (np. kolano torebki wewnętrznej) występują objawy porażenia tylko z dolnej części jądra VII i całego jądra XII po stronie przeciwnej (dolna połowa twarzy i mięśnie języka). [Część włókien drogi korowo-jądrowej nazywamy drogą korowo-śródmózgowiową. Są to włókna dochodzące do jąder ruchowych nerwów III, IV i VI. Impulsy te odpowiadają za skojarzone ruchy gałek ocznych.]

2. Układ pozapiramidowy (systema extrapiramidalis)
Drogi układu pozapiramidowego przewodzą impulsy dla ruchów z automatyzowanych nie w pełni uświadamianych. Ośrodki korowe leżą do przodu od bruzdy przedśrodkowej i do tyłu od bruzdy zaśrodkowej. Stąd wychodzą drogi biegnące do niższych pięter układu pozapiramidowego:

a) w kresomózgowiu (jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, przedmurze, ciało migdałowate) b) w międzymózgowiu (jądro niskowzgórzowe, jądra boczne i jądro przyśrodkowe wzgórza)

c) w śródmózgowiu (jądro czerwienne, istota czarna, jądra pokrywy i jądra tworu siatkowatego)

d) w moście (jądra przedsionkowe, jądra tworu siatkowatego)

e) w rdzeniu przedłużonym (jądra oliwki i jądra tworu siatkowatego).

W ścisłym związku z układem pozapiramidowym jest móżdżek. Jest on połączony z ośrodkami korowymi (drogi korowo-mostowo-móżdżkowe) a także z poszczególnymi jądra niższych pięter tego układu (np. droga siatkowo-móżdżkowa, siatkowo-rdzeniowa, oliwkowo-móżdżkowa itp.). Ponad to poszczególne jądra układu pozapiramidowego są ze sobą połączone drogami krótkimi.

Szczególnie ważne jest połączenie jąder wzgórza z jądra kresomózgowia gdyż umożliwia przekazanie impulsu ze wzgórza który jest podkorowym ośrodkiem czucia na drogi odruchu do niższych pięter układu pozapiramidowego.

Z jąder układu pozapiramidowego w pniu mózgu leżących wychodzą drogi krótkie i długie. Drogi długie to: pokrywowo-rdzeniowa, czerwienno-rdzeniowa, siatkowo-rdzeniowa, przedsionkowo-rdzeniowa, oliwkowo-rdzeniowa. Te drogi kończą się synapsami na alfa- i gama- motoneuronach w rogu przednim rdzenia kręgowego.

Drogi wstępujące (czuciowe)

Drogi wstępujące czyli czuciowe można podzielić na drogi czucia powierzchownego i drogi czucia głębokiego. Szczególnym rodzajem dróg czuciowych są drogi zmysłowe (zostaną omówione przy narządach zmysłów). Drogi czucia głębokiego dzielimy na drogi czucia świadomego i nieświadomego.

1. Droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa

Przewodzi czucie głębokie (proprioceptywne) świadome. Czucie z prioprioreceptorów leżących w narządach układu ruchu ( więzadła, okostna, torebki stawowe, mięśnie, ścięgna i powiezie). Jest to czucie położenia, czucie sterognostyczne, czucie wibracji.

Z prioprioreceptorów impulsy biegną włóknami nerwowymi w kierunku rdzenia kręgowego.

I neurony leżą w zwojach rdzeniowych leżących na korzeniach tylnych nerwów rdzeniowych. Następnie w korzeniach tylnych dochodzą do rdzenia kręgowego i biegną w sznurach tylnych ku górze (włókna, które dochodzą wyżej układają się coraz bardziej bocznie i począwszy od Th4 sznur tylny jest podzielony na pęczek smukły zawierający włókna do Th5 i bocznie leżący pęczek klinowaty zawierający włókna od Th4 w górę). Pęczki te wchodzą do części grzbietowej rdzenia przedłużonego i dochodzą do jądra smukłego i klinowatego. Tam leżą II neurony. Neuryty wychodzące z tych jąder przechodzą na stronę przeciwną czyli krzyżują się z drugostronnymi, nazywamy to skrzyżowanie wstęg. Po skrzyżowaniu włókna po obu stronach nazywamy prawą i lewą wstęgą przyśrodkową. Wstęga biegnie dalej przez część grzbietową rdzenia przedłużonego, nakrywkę mostu, nakrywkę śródmózgowia i dochodzi do jądra tylno bocznego wzgórza gdzie leżą ciała III neuronu i jest to podkorowy ośrodek czucia. Neuryty tego jądra biegną w drodze wzgórzowo-korowej i przez odnogę tylną torebki wewnętrznej dochodzą do korowego ośrodka czucia w płacie ciemieniowym (pole Brodmanna 3,1,2).

Droga impulsu odruchowego. Część neurytów z jądra wzgórza przełącza się na jądra układu pozapiramidowego a nich impuls dochodzi do rogów przednich rdzenia.

2. Droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa.

Należy do dróg czucia powierzchownego, impulsy biegną z receptorów nerwami obwodowymi i dochodzą do zwojów rdzeniowych gdzie leżą pierwsze neurony. Neuryty komórek zwojów rdzeniowych poprzez korzenie tylne rdzenia kręgowego dochodzą do jądra własnego rogu tylnego rdzenia. W jądrze tym jest II neuron. Neuryty wychodzące z tego jądra krzyżują się przechodząc na stronę przeciwną przez spoidło białe rdzenia i rozdzielają się na dwie grupy:

a) część włókien biegnie ku górze w sznurach przednich - droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia która przewodzi czucie dotyku i ucisku.

b) druga część włókien biegnie ku górze w sznurach bocznych - droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna, która przewodzi czucie bólu, ciepła i zimna.
Obie te drogi (a i b) z rdzenia kręgowego wchodzą do część grzbietowej rdzenia przedłużonego, nakrywki mostu, nakrywki śródmózgowia i dochodzi do jądra tylno-bocznego wzgórza gdzie leżą ciała III neuronu. Z komórek tego jądra wychodzą neuryty biegnące w drodze wzgórzowo-korowej, która przechodzi tak samo przez tylną odnogę torebki wewnętrznej do korowego ośrodka czucia w płacie ciemieniowym (pole 3,1,2). Droga odruchu jak w poprzedniej drodze.

3. Droga jądrowo-wzgórzowo-korowa.

Jest drogą czuciową nerwów czaszkowych. Należy do dróg czucia powierzchownego i głębokiego.

I neurony leżą w zwojach czuciowych nerwów czaszkowych, które są odpowiednikami zwojów rdzeniowych.

(dla V jest to zwój trójdzielny, dla VII zwój kolanka, dla IX zwój górny i dolny zwany skalistym, dla X zwój szyjny i zwój węzłowy) Neuryty komórek tych zwojów biegną jąder odpowiednich nerwach i dochodzą do jąder czuciowych tych nerwów w których leżą II neurony tej drogi. Wychodzące z nich neuryty przechodzą na stronę przeciwną pnia mózgu czyli krzyżują się i dołączają się do wstęgi przyśrodkowej. Biegną więc przez nakrywkę mostu, nakrywkę śródmózgowia i dochodzą do jądra tylno-przyśrodkowego wzgórza, gdzie leżą III neurony. Neuryty tego jądra biegną w drodze wzgórzowo-korowej i przez tylną odnogę torebki wewnętrznej dochodzą do korowego ośrodka czucia w płacie ciemieniowym (pole 3,1,2). Droga odruchu jak w obu poprzednich.

Drogi rdzeniowo-móżdżkowe.

Należą do dróg czucia głębokiego nieświadomego. Należy tu droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia i tylna.

Droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia. I neurony leżą w zwojach rdzeniowych. Neuryty komórek tych zwojów biegną w korzeniach tylnych do rdzenia kręgowego i dochodzą do jądra rogu tylnego gdzie leżą II neurony. Neuryty wychodzące z tego jądra krzyżują się przechodząc przez spoidło białe i biegną ku górze w sznurach bocznych. Biegną przez część grzbietową rdzenia przedłużonego, nakrywkę mostu i wchodzą do nakrywki śródmózgowia tu odginają się i przez konar górny móżdżku i zasłonę rdzeniową górną dochodzą do móżdżku

(a dokładnie do kory płata przedniego i tylnego móżdżku oraz jądra kulkowatego i czopowatego).

Droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna. I neurony w zwojach rdzeniowych. Stąd przez korzenie tylne do rdzenia kręgowego. U podstawy rogu tylnego w segmentach C8-L1 jest tzw. jądro piersiowe Stillinga-Clarke'a gdzie leżą II neurony. Neuryty które wychodzą z tego jądra nie krzyżują się, biegną ku górze w sznurach bocznych p tej samej stronie. Biegną przez część grzbietową rdzenia przedłużonego, odginają się i przez konar dolny móżdżku dochodzą do móżdżku (do tych samych struktur jak poprzednia).

Pęczki podłużne.

Pęczek podłużny grzbietowy jest to droga, która łączy ze sobą wszystkie jądra autonomiczne pnia mózgu (ośrodki nadrzędne układu autonomicznego) z jądrami autonomicznymi rdzenia kręgowego. Rozpoczyna się w jądrze tylnym podwzgórza, biegnie przez nakrywkę śródmózgowia, nakrywkę mostu, część grzbietową rdzenia przedłużonego i wchodzi do sznurów bocznych rdzenia kręgowego.

Pęczek podłużny przyśrodkowy jest to droga koordynująca ruchy gałek ocznych z ruchami głowy i szyi. Rozpoczyna się w nakrywce śródmózgowia w tzw. jądrze śródmiąższowym Cajala. Biegnie w nakrywce śródmózgowia, nakrywce mostu, części grzbietowej rdzenia przedłużonego i dochodzi do rogów przednich rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym. Droga ta łączy jądra nerwów czaszkowych III,IV,VI, jądra przedsionkowe nerwu VIII, jądro XI z rogami przednimi rdzenia kręgowego w segmentach szyjnych.

Uszkodzenia dróg nerwowych

Uszkodzenie drogi piramidowej prowadzi do przerwania dopływu impulsów dla ruchów dowolnych płynących od kory mózgowej do komórek rogów przednich rdzenia kręgowego.

• Zespół ośrodkowego porażenia spastycznego-objawy:

- hipertonia, czyli zwiększenie napięcia mięśni spastyczne,

- osłabienie siły mięśniowej

- utrata delikatnych ruchów

- wzmożenie odruchów własnych

- osłabienie lub wzniesienie odruchów skórnych

- pojawienie się odruchów patologicznych np. odruchu Babińskiego

Objawy uszkodzenia drogi piramidowej w zależności od miejsca uszkodzenia:

• w pobliżu kory - niedowład (paresis) po stronie przeciwnej

• torebka wewnętrzna, gdzie włókna drogi są ciasno upakowane - spastyczna hemiplegia po stronie przeciwnej (układ piramidowy + pozapiramidowy). Porażenie włącznie z drogą korowo-jądrową więc wystąpi porażenie w zakresie dolnej części nerwu VII i całego XII po stronie przeciwnej (otrzymują tylko włókna skrzyżowane), oraz niedowład w zakresie pozostałych jąder ruchowych nerwów czaszkowych.

• Konary mózgu - spastyczny niedowład połowiczy (hemiparesis) po stronie przeciwnej.

• Most, gdzie włókna drogi są rozproszone - niedowład połowiczy po przeciwnej stronie

• Piramida - wiotki połowiczy niedowład po stronie przeciwnej. Drogi pozapiramidowe nie są uszkodzone więc nie występuje porażenie połowicze.

• Rdzeń szyjny - spastyczne porażenie połowicze po tej samej stronie.

• Rdzeń piersiowy - (uszkodzenie ciągłości sznura bocznego) - spastyczne porażenie kończyny dolnej po tej samej stronie (monoplegia), a w przypadku porażenia obustronnego paraplegia.

• Uszkodzenie korzeni przednich - wiotki niedowład po tej samej stronie
  

Uszkodzenia układu pozapiramidowego manifestują się:

1. zaburzeniami w napięciu mięśniowym (dystonia)

2. występowaniem ruchów mimowolnych (hiperkinesis). Jako przykład można podać choroby prążkowia nowego i istoty czarnej. Np. choroba Parkinsona, której podłożem są zmiany zwyrodnieniowe prowadzące do zaniku komórek w obrębie istoty czarnej, oraz zaniku włókien nerwowych biegnących do ciała prążkowanego. Jeśli zmiany występują jednostronnie (co rzadko się zdarza) to objawy choroby występują po stronie przeciwnej.

Objawy uszkodzenia sznurów tylnych (drogi czucia głębokiego)

1. zniesienie czucia położenia i czucia ruchu ciała

2. astereognozja

3. zniesienie czucia wibracji

4. dodatni objaw Romberga (przewraca się gdy stoi z zamkniętymi oczami)

5. zniesienie dwu punktowego różnicowania (2 dotknięcia obok siebie czuje jako jedno, nie rozpoznaje liter pisanych palcem dla plecach)

* Uszkodzenie każdej drogi czuciowej poniżej wzgórza znosi dane rodzaje czucia po stronie przeciwnej.

* Zespół połowiczego uszkodzenia rdzenia (zespół Browna-Seguarda) Charakteryzuje się następującymi objawami.

1. po stronie uszkodzenia (homolateralnie) z powodu przerwania drogi korowo-rdzeniowej bocznej - wystąpi porażenie połowicze, z powodu przerwania sznura tylnego - zniesienie czucia głębokiego i objawy z tym związane, a z powodu przerwania dróg autonomicznych naczynioruchowych - porażenie błony mięśniowej naczyń

b) po stronie przeciwnej (heterolateralnie) wystąpi zniesienie czucia bólu i temperatury (uszkodzenie drogi rdzeniowo-wzgórzowej) [zachowane będzie natomiast czucie dotyku ponieważ jest przewodzone przez drogi skrzyżowane i nieskrzyżowane].

str. 1

---