Wypalenie zawodowe (1)

Zjawisko wypalenia zawodowego

zostało rozpoznane w latach 70.

ubiegłego wieku.

Na początku lat 80. opracowano

pierwsze zestandaryzowane

narzędzia badawcze, które

umożliwiły prowadzenie szeroko

zakrojonych badań empirycznych

oraz rozwój koncepcji ‘wypalenia’.

Wypalenie zawodowe (2)

Terminu ‘wypalenie zawodowe’

(ang. ‘occupational burnout’) po

raz pierwszy użył amerykański

psychiatra Herbert

Freudenberger, w opublikowanym

w 1974 roku artykule na temat

własnych doświadczeń w pracy z

osobami uzależnionymi od

narkotyków

.

Czym jest wypalenie

zawodowe?

Istnieje kilka nieco odmiennych

definicji wypalenia zawodowego –

nie ma jednej, powszechnie

uznawanej przez wszystkich

badaczy zajmujących się tym

zagadnieniem.

Definicja wypalenia zawodowego

Christina Maslach, autorka

najczęściej stosowanego

narzędzia do pomiaru stopnia

wypalenia zawodowego określa je

jako

‘psychologiczny zespół

wyczerpania emocjonalnego,

depersonalizacji* oraz obniżonego

poczucia dokonań osobistych,

który może wystąpić u osób

pracujących z innymi ludźmi w

pewien określony sposób’

Definicja wypalenia zawodowego -

depersonalizacja

* W koncepcji wypalenia

zawodowego, inaczej niż w

tradycji psychiatrycznej, termin

‘depersonalizacja’ oznacza

negatywne, przedmiotowe i

cyniczne traktowanie

‘podopiecznych’ – np. pacjentów

bądź uczniów.

Grupy zawodowe najbardziej

narażone na syndrom wypalenia

(1)

Na wystąpienie wypalenia

zawodowego najbardziej narażeni

są przedstawiciele zawodów z

dziedziny tzw. ‘usług

społecznych’, które wymagają

bliskich i bezpośrednich

kontaktów z ludźmi oraz

osobistego zaangażowania w

pracę.

Grupy zawodowe najbardziej

narażone na syndrom wypalenia

(2)

Do grup ‘podwyższonego ryzyka’

wystąpienia syndromu wypalenia

zawodowego należą w

szczególności:

• lekarze (i lekarze psychiatrzy)

• pielęgniarki

• sanitariusze

• ratownicy medyczni

Grupy zawodowe najbardziej

narażone na syndrom wypalenia

(3)

psycholodzy

terapeuci

pracownicy socjalni

nauczyciele

wychowawcy

A także (spoza sektora ‘usług

społecznych’):

żołnierze, księża, menedżerowie

na wysokich stanowiskach oraz

osoby robiące dynamiczną karierę

Pracownicy ochrony zdrowia są w

szczególny sposób narażeni na

wypalenie zawodowe ze względu

na:

• ogromną odpowiedzialność i

stres związany z pracą

• psychiczne obciążenie

cierpieniem pacjentów

• sztywną hierarchię szpitali i

klinik

• zbyt niskie wynagrodzenie,

nieadekwatne do posiadanych

umiejętności i wykonywanej pracy

Etapy rozwoju syndromu

wypalenia zawodowego

pracownika sektora ‘służb

społecznych’(1)

1.niepowodzenie w radzeniu sobie

ze stresem związanym z pracą

2. ‘psychiczna obrona’ polegająca

na zwiększaniu emocjonalnego

dystansu wobec podopiecznych i

przedmiotowym ich traktowaniu –

depersonalizacja

Etapy rozwoju syndromu

wypalenia zawodowego

pracownika sektora ‘służb

społecznych’(2)

3. negatywne konsekwencje tego
typu strategii obronnej to m.in.:

•spadek zaangażowania

w wykonywaną pracę

• brak satysfakcji z pracy

•negatywna ocena własnych

osiągnięć

Czynniki sprzyjające pojawieniu

się syndromu wypalenia

Czynniki sprzyjające

Zewnętrzne (sytuacyjne)

• praca/ zawód

• organizacja pracy

Wewnętrzne (indywidualne)

• osobowość

• oczekiwania

Czynniki zewnętrzne/

sytuacyjne sprzyjające

wypaleniu zawodowemu

stres związany z bezpośrednią

pracą z ludźmi, konfrontacja z

cierpieniem, lękiem i agresją

zła organizacja pracy: zbyt duże

obciążenie, praca pod presją

czasu, brak dostatecznej

informacji co do wymagań

konflikty interpersonalne w

miejscu pracy

Czynniki wewnętrzne/

indywidualne sprzyjające

wypaleniu zawodowemu

niski poziom odporności

psychicznej lub/ i wysoki poziom

neurotyczności, brak umiejętności

radzenia sobie ze stresem

nadwrażliwość i brak poczucia

własnej wartości

wysokie i nierealistyczne

oczekiwania co do charakteru

pracy oraz dążenie do

perfekcjonizmu*

Niektórzy badacze uważają, że

syndrom wypalenia zawodowego

może pojawić się jedynie u tych

osób, które na początku swojej

kariery zawodowej miały bardzo

wysoki poziom motywacji i

aspiracji

Metody pomiaru

wypalenia zawodowego (1)

Najczęściej stosowanym i

najlepiej wystandaryzowanym

narzędziem do pomiaru stopnia

wypalenia zawodowego jest

opracowany przez Christinę

Maslach kwestionariusz MBI

(Maslach Burnout Inventory).

Pierwsza wersja MBI powstała już

w roku 1981, po czym była

kilkakrotnie zmieniana.

Metody pomiaru

wypalenia zawodowego (2)

Kwestionariusz MBI obejmuje 22

stwierdzenia dotyczące odczuć

psychicznych w ramach

trzech wyróżnionych wymiarów

wypalenia:

• emocjonalnego wyczerpania (9

stwierdzeń)

• depersonalizacji (5 stwierdzeń)

• obniżonego poczucia dokonań

osobistych

(8 stwierdzeń)

Każde stwierdzenie jest oceniane

wg 7-stopniowej skali

częstotliwości występowania, od

‘nigdy’ do ‘codziennie’

Metody pomiaru

wypalenia zawodowego (3)

Wysokie wartości uzyskane w

wymiarach emocjonalnego

wyczerpania i depersonalizacji,

przy niskiej wartości w wymiarze

oceny dokonań osobistych

świadczą o wypaleniu

zawodowym.

Trudności związane z pomiarem

wypalenia zawodowego (1)

Wypalenie zawodowe jest na tyle

skomplikowanym i

wieloaspektowym zjawiskiem, że

trudno o opracowanie

metodologicznie poprawnego,

rzetelnego narzędzia, które

pozwalałoby badać wszystkie jego

wymiary.

Dotychczas stosowane narzędzia

są w mniejszym lub większym

stopniu ograniczone.

Trudności związane z pomiarem

wypalenia zawodowego (2)

Wątpliwości i kontrowersje budzi

sposób odróżniania wypalenia

zawodowego od innych stanów

oraz zaburzeń psychicznych,

takich jak zespół przewlekłego

zmęczenia czy depresja.

Przyjmuje się, że depresja ma

negatywny wpływ na wszystkie

sfery życia, zaś wypalenie

zawodowe – przynajmniej na

wczesnym etapie – obejmuje

jedynie karierę zawodową.

Skutki wypalenia zawodowego (1)

Wypalenie zawodowe może

powodować różnorodne

negatywne konsekwencje,

zarówno dla osoby cierpiącej na

ten syndrom, jak i dla jej

otoczenia (szczególnie w miejscu

pracy).

Skutki wypalenia zawodowego (2)

Na poziomie indywidualnym

wypalenie zawodowe może

prowadzić do:

• pogorszenia ogólnego stanu

zdrowia fizycznego oraz

psychicznego wywołanego

długotrwałym stresem

• wystąpienia zaburzeń lękowych

i depresyjnych

• uzależnień

Skutki wypalenia zawodowego (3)

W szerszym ujęciu wypalenie

zawodowe powoduje także:

• spadek wydajności i

pogorszenie jakości pracy

• zwiększenie

prawdopodobieństwa popełniania

błędów

• skłonność do konfliktów w

miejscu pracy

• zwiększoną absencję

• w skrajnych przypadkach

zmianę zawodu

Zapobieganie (1)

Zarządzanie zasobami ludzkimi

(ang. ‘human resources

management’) to dziedzina, która

ma m.in. na celu zapobieganie

zjawisku wypalenia zawodowego.

Należy pamiętać, że wypalenie

zawodowe może powodować

wysokie koszty społeczne,

wynikające z obniżenia jakości i

wydajności pracy, przez co

zasadne jest rozwijanie metod

zapobiegawczych.

Zapobieganie (2)

Wypaleniu zawodowemu można

zapobiegać m.in. przy

wykorzystaniu takich narzędzi HR

jak:

• odpowiednio zaprojektowane

strategie rekrutacyjne

• dobrze opracowanych systemy

motywacyjne

• treningi radzenia sobie za

stresem

• poprawa organizacji pracy, z

uwzględnieniem optymalizacji

czasu pracy, jakości miejsca

pracy, rotacji personelu