Rodzina w teorii socjologicznej.

Specyfika życia rodzinnego w okresie

transformacji

,,Przyszłość ludzkości idzie przez

rodzinę. Jest zatem rzeczą nieodzowną
i naglącą, żeby każdy człowiek dobrej
woli zaangażował się w sprawę
ratowania i popierania wartości
i potrzeb rodziny’’.

Jan Paweł II

Definicje rodziny według studentów

Wypowiedzi dzieci definiujące słowo ,,rodzina’’.

Definicje rodziny w ujęciu naukowym

• Rodzina – oprócz środowiska lokalnego i grup rówieśniczych – jest

jednym z naturalnych środowisk wychowawczych (…). Jest też
pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. (…) Najczęściej
rodzina opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji.
Spełnia ważne funkcje zarówno dla utrzymania ciągłości
biologicznej, jak również normalnego rozwoju psychospołecznego
jednostki i społeczeństwa. Według M. Łobocki.

•Rodzina – to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem

małżeńskim i rodzicielskim. Według J. Szczepańskiego.

•Rodzina – to podstawowa i najważniejsza grupa społeczna, na

której opiera się całe społeczeństwo. Według A. Comte.

Definicja ,,Funkcje rodziny’’.

• Funkcje rodziny to cele, do których

zmierza życie i działalność rodzinna
oraz zadania, jakie pełni rodzina na
rzecz swoich członków.

• W bogatej literaturze dotyczącej

problematyki rodziny można znaleźć
różne klasyfikacje funkcji rodziny,
różniące się liczbą wymienianych
zadań, zasadami podziału, użytą
terminologią i sposobem opisywania.

Do najważniejszych funkcji rodziny jako grupy społecznej M. Łobocki wyróżnia:

• funkcja prokreacyjna
• funkcja opiekuńcza
• funkcja gospodarcza (ekonomiczna)
• funkcja wychowawcza

(socjalizacyjna)

• funkcja stratyfikacyjna

•Prokreacyjna

– pozwala na zaspokojenie emocjonalno-rodzicielskich potrzeb

współmałżonków oraz na biologiczne przetrwanie społeczeństwa. Utrzymanie
ciągłości biologicznej społeczeństwa (płodzenie, pielęgnacja, kształcenie, wychowanie
dzieci).

•Opiekuńcza

– polega na zapewnieniu środków niezbędnych do życia oraz

sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi, chorymi lub starszymi członkami
rodziny, którzy ze względu na wiek i stan zdrowie nie mogą sami zaspokoić własnych
potrzeb.

•

Gospodarcza (ekonomiczna)

– pozwala na zaspokajanie materialnych potrzeb

rodziny. W skład każdej rodziny wchodzą osoby, które zdobywają środki na jej
utrzymanie. Dzięki ich aktywności rodzina może funkcjonować jako pewna całość.
Członkowie rodziny tworzą wspólnie gospodarstwo domowe.

•Wychowawcza (socjalizacyjna)

– jest realizowana w dwóch wymiarach: jako

przygotowanie dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych oraz jako
wzajemne dostosowywanie swoich zachowań i cech osobowości przez
współmałżonków.

•

Stratyfikacyjna

– gwarantuje członkom rodziny określony status życiowy oraz

wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej.

Prawidłowe spełnianie funkcji wychowawczej
polega w szczególności na:

• Zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych

dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i afiliacji
(przynależności), uznania i samourzeczywistnienia;

• Dostarczaniu pożądanych społecznie wzorów zachowań, wyzwalających u

dzieci procesy identyfikacji z rodzicami;

• Przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i

współpracy preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją;

• Umożliwianiu dzieciom (poczynając od wczesnych lat życia) aktywnego

udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych,
traktując je zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

• Rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianiu u dzieci

więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.

• Ponadto pełnienie funkcji wychowawczej przez rodziców wymaga także

m.in. Zabezpieczenia możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego
dzieci; wprowadzenia ich w świat kultury, czyli w materialny i duchowy
dorobek ludzkości; przygotowania do samodzielnego życia poprzez
wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie.

• Najbardziej optymalne warunki dla pełnienia funkcji wychowawczej ma

rodzina pełna, złożona z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze
sobą silną więzią emocjonalną, której się przestrzega powszechnie
uznawanych zasad, norm, wartości ideałów. Wszelkie pozostałe typy
rodzin znacznie utrudniają pełnienie w nich funkcji wychowawczej.

Całokształt działalności wychowawczej rodziny wobec dzieci:
• Rodzina zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby

dziecka, tj. potrzebę bezpieczeństwa zależności, miłości. Kształtuje
zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne: potrzebę
życzliwości, uznania, zaspokojenia, ciekawości, samourzeczywistnienia i
wielu innych.

• Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa,

pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i
zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych

• Rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych

i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego

• Rodzice i inni członkowie rodziny przekazują dzieciom określony system

wartości i norm społecznych

• Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie

zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i
interesy, współdziałania w grupie, pełnienia ról społecznych

• Rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym

wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt
odniesienia (wzorce) w rodzicach lub innych członkach rodziny

Struktura rodziny

• Rodzina należy do tych instytucji, które zawierają w sobie

bogatą wewnętrzną i zewnętrzną strukturę. Struktura
ta odnosi się do wszelkich podziałów rodziny oraz jej
modeli. Dlatego też o rodzinie dzisiaj myśli się jako
o systemie, którego wewnętrznym aspektem jest
struktura.
Ze względu na pozycję i rolę społeczną w rodzinie
wskazuje się na dwa rodzaje jej struktury: władzę i
autorytet.

• Natomiast biorąc za kryterium podziału status społeczny,

wyróżniamy rodzinę: chłopską, robotniczą, inteligencką;
występuje drugi podział na: wiejską i miejską.

• Ponadto warto zauważyć, że w analizie socjologicznej

istnieje bardzo wiele podziałów rodziny, a ich rozróżnienie
zależy od przyjętego kryterium.

• Zależnie od miejsca i czasu, w którym występuje, rodzina spełnia

też ważne obowiązki w stosunku do poszczególnych zbiorowości
społecznych, w których skład wchodzi, tj. rodu, plemienia, państwa,
społeczności lokalnej itp.; obfitość funkcji rodziny i ich waga
sprawiają, że jej działalność podlega regulacji i instytucjonalizacji
ze strony szerszych zbiorowości społecznych. Uwidacznia się to
zwłaszcza w normach moralnych i religijnych, postulatach ochrony
rodziny przez państwo i pomocy ekonomicznej (zasiłki rodzinne i
macierzyńskie, uprawnienia pracownicze matek); liczne aspekty
relacji rodzinnych są regulowane przez prawo . Źródłem prawa
rodzinnego jest uchwalony 25 lutego 1964 roku „Kodeks rodzinny i
opiekuńczy” (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z 1964 roku z późniejszymi
zmianami).

• Rodzina jest kategorią historyczną zmieniającą się z upływem

czasu. W społeczeństwach na różnych szczeblach rozwoju rodzina
przybiera różne formy:

 ze względu na liczbę członków (zazwyczaj tworzących jedno

gospodarstwo domowe) wyróżnia się rodzinę pełną, składającą się
z męża, żony, dzieci, oraz rodzinę niepełną, w której brak jednego z
rodziców;

 ze względu na liczbę generacji — rodzinę małą, składającą się z

rodziców i dzieci, oraz rodzinę wielką — utworzoną, przez co
najmniej 3 generacje;

 ze względu na włączanie dziecka do rodu ojca lub matki i

dziedziczenie pozycji społecznej po ojcu lub matce — rodzinę
patrylinearną i rodzinę matrylinearną;

 ze względu na przechodzenie mężczyzny lub kobiety do grupy

lokalnej, w której żyje partner — rodzinę patrylokalną i rodzinę
matrylokalną.

• W miarę zmiany epok zmieniło się oblicze

rodziny. Dawniej rodziny były bardziej liczne,
lecz śmiertelność także wysoka. Pracą
zarobkową zajmował się mężczyzna, a do
kobiety należało zajmowanie się
gospodarstwem i wychowaniem dzieci. Całymi
rodzinami uczestniczyli w zabawach ludowych,
dożynkach, okolicznościowych wydarzeniach
(kiszenie kapusty, zakończenie wykopów,
skubanie pierza, topienie marzanny, święta
spędzane razem). Wykształcenie dzieci nie było
obowiązkowe, co prowadziło do
wykorzystywania dzieci do prac fizycznych
często ponad ich siły.

Małodzietność

• Jednym z ważnych problemów współczesnej rodziny jest

kwestia demograficznej depopulacji. Rodziny wielodzietne stają
się dziś niemodne; dominuje bowiem model małej, nielicznej
rodziny nuklearnej z jednym albo dwójką dzieci. Zjawisko
małodzietności w Polsce (i w krajach
postkomunistycznych) tłumaczy się w sposób nieco
uproszczony: trudną i pogarszającą się sytuacją ekonomiczną
oraz wzrostem kosztów utrzymania (rodzice twierdzą, że nie
stać ich na kolejne dziecko).

• Panuje model rodziny z jednym dzieckiem jest tzw. styl rodziny

zachodniej. O środki finansowe zabiegają zarówno kobieta jak i
mężczyzna. Życie rodzinne zostało zubożone, do wspólnych
spotkań dochodzi sporadycznie tylko w wyjątkowych
sytuacjach (ślub, pogrzeb). Resztę wolnego czasu rodzinie
zabiera bardzo często telewizja i inne media. Im wyższe
wykształcenie i lepsza praca tym mniej czasu poświęca się
rodzinie a zabieganie zuboża więzy rodziny.

• Sytuację w krajach zamożnych i liberalnych, gdzie wcześniej

wystąpiła małodzietność, wyjaśnia się z kolei konsumpcyjnym
stylem życia, wygodnictwem, czy wręcz egoizmem ludzi
bogatych. Nie da się ukryć, że oba te czynniki faktycznie nie
sprzyjają dzietności.

• Trzeba jednak pamiętać, że wszystkie zjawiska i procesy

społeczne (w tym wypadku małodzietności) są zwykle bardziej
złożone i nie dają się zredukować tylko do ekonomii czy też
liberalnego stylu życia.

Dramat rozwodu

• Jednym z ważniejszych problemów rodziny i społeczeństwa jest

rozwód. Zdaniem Jerzego Holzera „rozwód oznacza rozwiązanie
związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd i formie przypisanej
prawem. W praktyce życia codziennego istnieją jednak związki
małżeńskie formalnie zarejestrowane, a faktycznie samoistnie
rozwiązane, nie ma przesłanek dla określenia, jaki procent
faktycznie rozwiązanych związków małżeńskich obejmują rozwody
udzielone przez sądy. Należy dodać, że przepisy dotyczące
rozwodów, obowiązujące w różnych krajach, różnią się między
sobą i stąd porównywalność tych informacji w skali
międzynarodowej jest ograniczona".

• W socjodemografii rozwód jest traktowany jako przejaw patologii

społecznej, ponieważ pozostaje on w zasadniczej sprzeczności ze
światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są
akceptowane. Powszechnie wiadomo, iż rozwód jest bardzo
bolesnym, a zarazem dramatycznym doświadczeniem
rozchodzących się małżonków, między którymi nie ma już więzi
małżeńskiej, a mimo to doświadczenia te nie wpływają na
mniejszą skalę tego zjawiska.

Jeszcze kilkanaście lat temu pierwszą przyczyną

rozpadu rodziny była śmierć jednego ze współmałżonków,
obecnie coraz częściej decydują o nim rozwód i
separacja.

Poszukując zatem przyczyn rozwodów, najpierw

należy odwołać się do zaniku komunikacji między
małżonkami.
Tak naprawdę przyczyn jest wiele, a właściwie każda
niezdrowa sytuacja w rodzinie, długotrwały konflikt czy
kryzys może stać się przyczyną rozwodu. Z punktu
analizy socjologicznej można zwrócić uwagę na dwa
rodzaje przyczyn: ze strony udzielanych rozwodów przez
sądy i społecznych.

Do przyczyn po stronie sądów zalicza się:
niezgodność charakterów (45%),
alkohol (21%),
zdrada (17%),
naganny stosunek do członków rodziny (6%),
pieniądze (5%),
przemoc (4%).
Natomiast ze względów społecznych do przyczyn
rozwodów można zaliczyć: ubóstwo, bogactwo, migrację
zarobkową i patologie.

Jakie według Was funkcje
rodziny uległy zmianie lub też
całkowitej redukcji?

- Rozpad rodziny częściowy lub pełny

- Rodzina partnerska i tradycyjna

- Coraz trudniejsza komunikacja między
pokoleniowa

- Rola kobiety w rodzinie

Podsumowanie:

Rodzina podlega procesowi rozwoju. Jest on wynikiem oddziaływania
szerszych systemów społecznych oraz indywidualnych zmian
członków rodziny i stosunków pomiędzy nimi. Pomimo zmian
makrospołecznych związanych z nasileniem występowania
alternatywnych form życia rodzinnego oraz ograniczania i odraczania
prokreacji, rodzice nadal stanowią podstawę dla rozwoju dzieci, a
dzieci stanowią szansę dla rozwoju indywidualnego swoich rodziców.

CIEKAWOSTKA

W 2016 roku rozwiodło się aż 64 tys. par, a dodatkowo wobec 1,7
tys. małżeństw sąd orzekł separację. I choć liczba rozpadających
się związków była mniejsza o 3 tys. niż w 2015 r., nie można
mówić o poprawie. To dlatego, że tzw. współczynnik rozwodów,
czyli liczba rozpadających się małżeństw na 1000 nowo
zawartych, pozostał praktycznie bez zmian.
Znacznie częściej rozpadają się małżeństwa w mieście niż na wsi.
– W mieście rozwodem kończy się 44 proc. małżeństw, podczas
gdy na wsi 22,7 proc. – mówi prof. Piotr Szukalski, demograf z
Uniwersytetu Łódzkiego, autor najnowszego raportu o
rozwodach.