Bezpieczeństwo Kulturowe

a

Bezpieczeństwo Społeczne

Piotr Rybitw

Paweł Śnieżek

Bezpieczeństwo

W koncepcjach psychologicznych,

szczególnie w psychoanalizie

i psychologii humanistycznej,

wskazuje się na podstawowe

znaczenie zaspokojenia potrzeby

bezpieczeństwa do prawidłowego

rozwoju i funkcjonowania jednostki

oraz grup społecznych.

Miejsce bezpieczeństwa kulturowego i

społecznego w ogólnej typologii

bezpieczeństwa

Źródło: R. Jakubczak, J. Marczak, K. Gąsiorek, W. Jakubczak, Podstawy bezpieczeństwa
narodowego Polski w erze globalizacji, AON, Warszawa 2008. J. Stańczyk, Współczesne
pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996.

Bezpieczeństwo kulturowe

Pojęcie bezpieczeństwa kulturowego odnosi
się do zagrożeń tożsamości kulturowej, a
tym samym do zagrożeń bezpieczeństwa
narodu.

Bezpieczeństwo kulturowe można określić jako
zdolność państwa do ochrony tożsamości
kulturowej, dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,
w warunkach otwarcia na świat, umożliwiających
rozwój kultury poprzez internalizację
wartości niesprzecznych z własną tożsamością.

prof. dr hab. Jan Czaja

Bezpieczeństwo kulturowe jest ściśle
związane z polityką wewnętrzną i zagraniczną
państwa oraz polityką bezpieczeństwa
narodowego i strategią bezpieczeństwa
narodowego.

Wyróżniamy następujące
czynniki bezpieczeństwa
kulturowego:

ochrona wartości kultury symbolicznej - język, religia,

tradycja, zwyczaje, literatura,

ochrona materialnych dóbr kultury i dziedzictwa

kulturowego – zabytki, pomniki, dzieła sztuki i
rzemiosła artystyczne, zamki i pałace,

poczucie bezpieczeństwa kulturowego – dotyczące

zarówno narodu, jednostek, jak i grup etnicznych,

otwartość kultury – zachowanie stanu równowagi

między jej wewnętrznym rozwojem a ochroną przed
niepożądanymi wpływami elementów niesprzecznych,

prowadzenie zagranicznej polityki kulturowej –

promocja własnej kultury i kraju, tworzenie
zewnętrznych warunków rozwoju kultury.

Źródła zagrożeń bezpieczeństwa

kulturowego

globalizacja,
integracja europejska,
modernizacja,
uprzedzenia kulturowe i religijne oraz

dyskryminacja mniejszości narodowych,
etnicznych, kulturowych, religijnych i językowych,

fundamentalizm religijny, antysemityzm,
masowe migracje,
kradzieże dóbr kultury,
masowy import obcej kultury,
kryzys demograficzny,

Aspekty pojęciowe

bezpieczeństwa kulturowego

Bezpieczeństwo kulturowe w

obszarze kultury duchowej

Bezpieczeństwo w obszarze

kultury materialnej

Bezpieczeństwo kulturowe w

obszarze kultury duchowej

Obecne niepokoje o stan bezpieczeństwa
kulturowego związane są w decydującym stopniu
z procesami globalizacji i wielokulturowości,
dotyczą głównie sfery kultury symbolicznej.

 Globalizacja
 Zjawisko wielokulturowości

Proces globalizacji ma tendencje do scalania i
przekształcania świata w „światową wioskę”.
Procesem odwrotnym jest zjawisko
wielokulturowości czyli współwystępowania wielu
kultur na tym samym obszarze geograficznym.

Globalizacja

Proces globalizacji przyczynia się do powstania nowego
kosmopolitycznego stylu życia polegającego na zaniku roli religii,
moralności, rodzimej kultury i narodowości jako wyznacznika
zachowań.

Globalizacja odbierana jako ujednolicenie, powoduje zabijanie
lokalnej wytwórczości lub jej marginalizację, a tym samym
degradację lokalnych tożsamości.

Kultura masowa która reprezentuje globalizację, oddziałując
poprzez media elektroniczne, uderza we wzorce, tradycje
narodowe i religię (a więc podstawy tożsamości kulturowej), tym
bardziej rodzić może postawy dezaprobaty, konflikty, protesty, a
nawet swoiste wojny kulturowe.

Globalizacja i będąca na jej usługach kultura masowa wywołuje
kontrofensywę ze strony różnych „dżihadów”. Są to wojny i
konflikty na podłożu religijno-kulturowym, o których mówił i przed
którymi przestrzegał S. Huntington. Wojny te są swoistymi
wojnami o tożsamość toczonymi na obszarach kręgów
cywilizacyjnych, wojnami na kresach, wojnami lokalnymi.

Zjawisko wielokulturowości

Emigracja, która jest głównym źródłem wielokulturowości,
powoduje napływ szczególnie przybyszów z biednych krajów
Południa, zwłaszcza z krajów o innej religii (głównie jest to
islam) i obyczajowości, rodzi różne problemy i zagrożenia.

W warunkach demokracji te różnice kulturowe wynikające z
różnej etniczności emigrantów mają szanse przekształcić się w
postulaty uzasadniające polityczną i kulturową tożsamość,
prowadząc do wielokulturowości społeczeństwa.

Wielokulturowość przekształca się w rodzaj ideologii, swoistą
kulturę, co grozi fragmentalizacją społeczeństwa (rozpadem na
konkurencyjne getta).

Prowdzi do postaw nacjonalistycznych, wzajemnego odrzucania.

W takich sytuacjach grozi państwu wewnętrzna destabilizacja
społeczna, a problemy współistnienia różnych tożsamości
kulturowych stają się sprawą polityczną generującą napięcia
wewnętrzne, a także międzynarodowe.

Wielokulturowość spowodowana migracją ułatwia
aktywność niepożądanych elementów, takich jak:

•

fundamentalizm religijny

•

terroryzm

•

grupy przestępcze działające w sferze gospodarki

•

handel bronią

•

handel narkotykami

•

handel żywym towarem

•

szybkie bogacenie się grup przestępczych

Z kolei narzucane przez reklamy i media wzorce, cele, dają impuls tworzenia
kontrkultury niszczącej uznane wartości i kanony, kreujące nowe symbole, cele,
sposoby życia i awansu. Sprzyja to rozwojowi:

• przemocy
• narkomanii
• przestępczości
• osłabianiu moralności i religii

Zamazywana zwłaszcza wśród młodych ludzi, granica między dobrem i złem.

Bezpieczeństwo w obszarze

kultury materialnej

Dotyczy zwłaszcza zagrożeń w czasie konfliktów
zbrojnych, choć i w okresie pokoju takich zagrożeń dla
kultury materialnej nie brakuje.

Problem ochrony i tego co ma być chronione !!!

Uregulowania międzynarodowe regulujące bezp. w

obszarze kultury materialnej:

 Konwencja haska, o ochronie dóbr kultury w razie

konfliktów zbrojnych z 1954r.,

 Pakt waszybtoński (tzw. Pakt Roericha) o ochronie

instytucji
artystycznych i naukowych oraz zabytków z 1953r.,

 Zalecenie UNESCO z 19 listopada 1964r. w sprawie

środków zakazu i zapobiegania nielegalnemu
wywozowi, przywozowi i przenoszeniu dóbr kultury.

 Konwencja paryska 14 listopada 1970r. w sprawie

środków zakazu i zapobiegania nielegalnemu
przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr
kultury.

 Rekomendacja UNESCO z 15 marca 1993r. W sprawie

zwrotu dóbr kultury wywiezionych nielegalnie z
terytorium państwa.

 Konwencja rzymska z 25 czerwca 1995r. dotycząca

zwrotu dzieł skradzionych lub bezprawnie
wywiezionych.

 Konwencja w ramach UNESCO o ochronie światowego

dziedzictwa kulturowego i naturalnego z 1972r. Która w

preambule stwierdza, że:

„…dziedzictwu temu coraz bardziej zagraża zniszczenie nie tylko

wskutek szkód wywołanych przyczynami tradycyjnymi (wojny,

wywóz za granicę, grabież, kradzież), lecz także wskutek

przeobrażeń społecznych i gospodarczych, które pogarszają

sytuację przez zjawiska jeszcze groźniejszych szkód lub zniszczeń,

co stanowi nieodwracalne zubożenie dziedzictwa wszystkich

narodów świata”.

Aby temu zapobiec państwa – strony (w praktyce

prawie wszystkie państwa świata) postanowiły:

 prowadzić politykę ogólną zmierzającą do wyznaczenia

dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji
w życiu zbiorowym i włączyć ochronę tego dziedzictwa do
programów planowania ogólnego;

 ustanowić na swoim terytorium jedną lub kilka służb ochrony,

konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i
naturalnego;

 rozwijać studia, badania naukowe i techniczne oraz

doskonalić metody interwencyjne, które pozwolą państwu
sprostać niebezpieczeństwom zagrażającym jego dziedzictwu
kulturalnemu i naturalnemu;

 przedsiębrać odpowiednie środki prawne, naukowe,

techniczne, administracyjne i finansowe w celu identyfikacji,
ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i ożywienia lub
odtworzenia tego dziedzictwa;

 popierać powstawanie i rozwój krajowych albo regionalnych

ośrodków kształcenia w dziedzinie ochrony, konserwacji i
rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naukowego.

„Podmiotem bezpieczeństwa jest
człowiek, traktowany jako
jednostka społeczna, a także jako
określona zbiorowość społeczna o
różnych charakterze więzi i
uwarunkowań.”

Waldemar Kitler, Obrona cywilna(nie militarna) w Polsce, Ministerstwo Obrony Narodowe,

Departament Wychowania i Promocji Obronności, Warszawa 2002, s.21

Bezpieczeństwo społeczne

Stan w którym członkowie danej
wspólnoty państwowej nie odczuwają
zagrożenia czy lęku związanego z polityką
innych państw lub też wynikające z
działań władz państwa, którym podlegają.

Najogólniej rozumiane jako ochrona
egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie
możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb
(materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji
życiowych przez tworzenie warunków do pracy i
nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

 Ogół środków i realizacji interesów społeczeństwa
i państwa w sferze społecznej i socjalnej.

 Rozwój socjalnej struktury i stosunków w
społeczeństwie systemów zapewniania życia i
socjalizacji ludzi.

 Bezpieczeństwo obywateli spokój społeczny czy
praworządność, stan społeczeństwa zapewniający
nie tylko trwanie i przetrwanie narodu lecz również
jego rozwój.

Definicja bezpieczeństwa społecznego:

Tworzenie Bezpieczeństwa

Społecznego:

Realne gwarancje zaspokojenia potrzeb socjalnych
jednostek i rodzin, zabezpieczające przed niedostatkiem
lub obniżeniem poziomu życia spowodowanego głównie
tzw. ryzykiem socjalnym (np. utrata możliwości
zarobkowania, choroba, inwalidztwo) oraz innymi
zdarzeniami losowymi.

Dotyczy przede wszystkim osób chorych, bezrobotnych,
bezdomnych, biednych i polega na umożliwieniu
korzystania bezpłatnie z oświaty, lecznictwa, pomocy
materialnej itp.
Zapewnienie pomocy ludziom, którzy czasowo lub
trwale są niezdolni do pracy zawodowej.
Doraźna pomoc ze względu na zaistniałe okoliczność
zewnętrzne np. powodzie pożary etc.

Pomoc i wsparcie społeczne nie może prowadzić do tzw.
bezradności i bierności obywatelskiej, czyli oczekiwania,
że państwo rozwiąże za obywateli wszystkie problemy i
trudności życiowe.

Państwa - pomoc społeczna

Rynku - praca zarobkowa

Rodziny

Bezpieczeństwo
społeczne zależy od
wsparcia:

Zjawisko zagrożeń

społecznych

Zjawisko zagrożeń społecznych - nie odnosi się
do pojedynczych osób, co najmniej grupy ludzi lub
danego zbiorowiska osób, przy czym negatywne
zjawisko występuje z pewnym natężeniem lub
następuje kulminacja oddziaływania kilku
wyznaczników. Określa się, iż osoby, które
funkcjonują w takich warunkach znalazły się w
"krytycznych sytuacjach życiowych". Sytuacje
te można rozpoznać po kumulacji następujących
zespołów objawów:
niezaspokojenie podstawowych potrzeb

człowieka;
konieczność podjęcia decyzji o wysokim stopniu

ryzyka;
zawodność dotychczasowych mechanizmów

adaptacyjnych;
załamanie drogi życiowej;
niemożność samodzielnego wyjścia z sytuacji

trudnej.

ZAGROŻENIA

SPOŁECZNE

Możemy wyróżnić zagrożenia socjalne i
psychospołeczne. Zagrożenia te w istotny
sposób wpływają na jakość i standard życia
społecznego, a tym samym na poziom rozwoju
cywilizacyjnego nie tylko danego państwa, ale
również społeczności międzynarodowych, wśród
których, w dobie globalizacji, istnieje nie tylko
swobodny przepływ dóbr i usług, ale również
wszelkiego rodzaju zagrożeń, z AIDS,
narkomanią, handlem ludźmi i ich organami na
czele.

W tej sytuacji jakże wymowne i alarmujące jest
stwierdzenie, że HIV/AIDS to najpotężniejsza broń
masowego rażenia na naszej planecie.

sekretarz stanu USA Colin Powell

ZAGROŻENIA

SPOŁECZNE

 Osoby które utraciły pracę
 Zatrudnione w przedsiębiorstwach
 Zatrudnione w sferze budżetowej
 Utrzymujący się z prac na roli
 Rodziny wielodzietne
 Osoby upośledzone umysłowo i fizycznie
 Dzieci i młodzież z rodzin patologicznych
 Osoby starsze utrzymujące się poniżej minimum

socjalnego

Czy możemy wytypować zbiorowości
szczególnie podatne na zagrożenia
społeczne?

ZAGROŻENIA

SPOŁECZNE

Przyjmuje się obecnie, iż zagrożenia społeczne
odnoszą się do wszystkiego, co zagraża życiu i
zdrowiu, tożsamość i narodowej społeczeństw,
bezpieczeństwa socjalnemu i publicznemu. Do
szczegółowych zagrożeń społecznych zaliczyć
możemy:

 naruszanie praw człowieka i podstawowych wolności,
 uprzedzenia kulturowe i religijne,
 dyskryminacje wszelkich mniejszości.
 szowinizm, fundamentalizm, ksenofobię,
 patologie społeczne,
 masowe migracje,
 brutalizację stosunków międzyludzkich,
 kryzysy demograficzne.

Por. Bezpieczeństwo narodowe Polski…, wyd. cyt. s. 112-113,

„WYPACZENIA”

SPOŁECZNE

Bezrobocie - liczba osób zdolnych i poszukujących pracy
a nie znajdujących zatrudnienia
Czynniki wywołujące bezrobocie: Ekonomiczne,
Demograficzne i Społeczno prawne.

Bieda - to sytuacja niezaspokojenia lub zaspokojenia na
niskim poziomie potrzeb człowieka jeśli spełniony jest
przynajmniej jeden czynnik:
brak lub niedostateczna ilość i jakość środków do
zaspokajania potrzeb
brak lub istotne ograniczenie zdolności/możliwości
legalnego i szybkiego zdobycia odpowiednich środków
brak lub istotne ograniczenie zdolności/możliwości
zaspokajania potrzeb posiadanymi środkami brak woli
zaspokojenia potrzeb.

Bezdomności - alkoholizm, utrata o pracy, brak środków
do życia, eksmisja z miejsca zamieszkania, rozpad
rodziny, powrót z zakładu karnego bez możliwości
zamieszkania, przemoc w rodzinie, likwidacja hoteli
pracowniczych, opuszczenie domu dziecka, czy szpitala
psychiatrycznego bez określonego miejsca powrotu.

Wykluczenie społeczne - sytuacja uniemożliwiająca lub
znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodnie z
prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr
publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie
zasobów dochodów w godny sposób.

Uzależnienie - psychiczny, a niekiedy fizyczny stan
wynikający z interakcji między żywym organizmem, a
czynnikiem charakteryzujący się zmianami zachowania do
których należy konieczność przyjmowania danego
czynnika w sposób ciągły lub okresowy w celu
doświadczenia jego wpływu na psychikę.

Alkoholizm - choroba psychiczna polegająca na utracie
kontroli spożywanego alkoholu. Choroba społeczna.

Prostytucja - zjawisko polegające na zaspokojeniu
potrzeb seksualnych przygodnych partnerów za zapłatą
bez zaangażowania uczuciowego.

„WYPACZENIA”

SPOŁECZNE

Wnioski końcowe

„… razem tworzymy państwo silne i bezpieczne, zdolne do

zaspokojenia potrzeb wszystkich Polaków…”

Aleksander Kwaśniewski

Warszawa, 6 kwietnia 1997r.

Czuwanie nad bezpieczeństwem społecznym i
kulturowym przypada organom państwa. Każdy
obywatel ma prawo do bezpieczeństwa
społecznego (pracy, pomocy socjalnej, spokojnej
emerytury, zaspokajania swoich potrzeb) jak i
kulturowego( dóbr kultury, języka, zwyczaji,
tradycji, literatury).

Bez bezpieczeństwa kulturowego i społecznego
obywatel nie może mówić, że „czuje się
bezpieczny” gdyż tak nie będzie. Potrzeba
kulturowego i społecznego braku zagrożeń jest
warunkiem niezbędnym do egzystencji w
cywilizowanej społeczności jakim jest naród
tworzący wspólne państwo.

Źródła
:

M. Huzarski, Zmienne podstawy bezpieczeństwa i obronności państwa, Warszawa

2009.

dr hab. Jan Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczypospolitej Polskiej.

Internet:

http://stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/954-typologia-bezpieczenstwa-

nowe-wyzwania?start=1

http://www.polska-zbrojna.pl/index.php?

option=com_content&view=article&id=6065:bezpieczestwo-
kulturowe&catid=100:roman-kuniar&Itemid=143