klasycyzm

Ogólna charakterystyka epoki
Szkoły przedklasyczne

Literatura

Alina Mądry, Carl Philipp Emanuel
Bach. Estetyka – Stylistyka – Dzieło,
Poznań 2003.

Piotr Orawski, Lekcje muzyki, T. IV –V,
Warszawa 2013-14.

Klasycyzm



Nazwa okresu w historii muzyki obejmującego
twórczość trzech wielkich kompozytorów
wiedeńskich (klasycyzm wiedeński):

J. Haydna (1732-1807)
W.A. Mozarta (1756-1791)
L. van Beethovena (1770-1827)

oraz nazwa

stylu

określająca ich twórczości

W szerszym rozumieniu

klasyczny=wzorcowy,

prawdziwy, piękny, pełen symetrii i harmonii, a
także prosty i zrozumiały

. W klasycznym dziele

odnaleźć można

równowagę między



formą i treścią



uczuciem i rozumem.

Oświecenie w XVIII w.



osłabienie wpływów religii



człowiek za pomocą rozumu i zdolności
krytycznych sądów osiąga

samodzielność i

dojrzałość

(Kant);



wiara w wielkie możliwości

rozumu

człowieka



odejście od dawnych porządków

społecznych na

rzecz nowego pojmowania wolności, godności i
szczęścia człowieka



kulturę dworską, zlokalizowaną w pałacach i
kościołach, zastępuje

kultura mieszczańska,

której centrum stanowią prywatne domy, salony,
kawiarnie



w kulturze mieszczańskiej muzyk jest

indywidualnością

, prezentuje się zwykle przed

anonimową publicznością i jest poddawany
krytyce

Naturalizm w XVIII wieku



W miejsce barokowego sposobu życia, przesiąkniętego

patosem, pompą, ceremoniałem i sztucznością pojawia

się

tęsknota za prostotą i naturalnością



Głoszono hasła

powrotu do natury (również do

antyku)

i jednoczesną

krytykę kultury

(Rousseau)



Doceniono

lud

z jego prostymi formami bytowania



W miejsce barokowej teorii afektów, promującej

stylizację uogólnionego uczucia pojawia koncepcja

wyrażania w muzyce uczuć osobistych,

indywidualnych

, bez konwencjonalnej stylizacji

Klasycyzm – granice epoki



1690 Akademia Arkadyjska w Rzymie

–

protest przeciw zawiłości i nienaturalności w
muzyce barokowej



1715 śmierć króla Francji Ludwika XIV

–

sztuka przestaje pełnić funkcje reprezentacyjne,
staje się rozrywką, towarzyszy na dworze, ale
nie jest częścią ceremoniału



1722 Traktat o harmonii J-Ph. Rameau



1730-60 okres przedklasyczny, styl

galant, rokoko



1740-80 okres stylu sentymentalnego



1780-1827 dojrzały klasycyzm

wiedeński

1730-1760 – okres przedkasyczny



charakteryzujący się stylem galant i nowymi
zjawiskami we włoskiej operze buffa, sonacie i sinfonii;
okres ten zwany jest także rokoko, głównie w
odniesieniu do francuskich klawesynistów



styl galant jest określeniem maniery
kompozytorskiej, powstał w późnym baroku jako
swobodny styl komponowania i stanowił
opozycję wobec uczonego, ścisłego stylu
kontrapunktycznego

wyróżnia go: lekki, radosny charakter, śpiewna
melodyka, wdzięczna ornamentyka, swobodny
akompaniament, prosta faktura homofoniczna oraz
przejrzystość formalna



styl galant rozwinął się w twórczości klawesynowej
i kameralnej m.in. F. Couperina, Jean-Philippe
Rameau,
Louis-Claude Daquin, D. Scarlattiego, G. Ph.
Telemanna,
Carl Philipp Emanuel Bach

Okres ten jest schyłkową fazą kultury dworskiej

1740-1780 styl sentymentalny

(niem. Empfindsamer Stil);



Edward Young The Complaint, or Night Thoughts on Life,
Death, and Immortality (1742–1745)



Laurence Stern Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy
(1768)



Freidrich Gottlieb Klopstocka Mesjada (1748)

styl pełen kontrastów, stanowił opozycję do barokowych afektów i
patosu, w ich miejsce wprowadza bezpośrednią wymowę osobistych
uczuć

, co wiąże się z ogólnymi tendencjami epoki. Do tego kręgu

należą m.in.:



kompozytorzy szkoły mannheimskiej



Wilhelm Friedemann Bach



Carl Philipp Emanuel Bach



Johann Joachim Quantz O zasadach gry na flecie poprzecznym
1752

Okres ten jest zapowiedzią romantyzmu w muzyce XIX wieku

Lata 60-te i 70-te XVIII w. zwane są także

okresem „burzy i naporu”

od tytułu dramatu

Klingera Sturm und Drang (1776)



Nastąpiło w tym czasie dalsze

spotęgowanie

uczuć

, powszechnie sądzono, że dusza ludzka

jest siedliskiem

namiętności



F. Schiller Zbójcy



J.W. Goethe Cierpienia młodego Wertera

(1774)



Głównym zadaniem muzyki stało się

wzburzanie

uczuć słuchaczy

Kompozycje utrzymane w takiej estetyce znajdziemy w
twórczości:

C.Ph. E. Bacha, W. F. Bacha, J. Haydna

(symfonie z lat 70-tych)

1780-1827 – dojrzały

klasycyzm;

muzyka staje się ponadnarodowa, stanowi
uniwersalny język ludzkości
(J. Haydn Mój język rozumie cały świat)



muzyka dojrzałego klasycyzmu jest

wypowiedzią

ludzkości, przenosi ona słuchacza na wyższy
stopień świadomości

(nie służy tańcom,

rozrywce, uświetnianiu uroczystości, rozrywce…),

wypełniają ją wyższe treści etyczne



estetyka klasycyzmu przeciwstawia sztuczności i
zawiłości barokowej muzyki

naturalne piękno

,

sądzono, że artysta przewyższa naturę,
dokonując wyboru i uporządkowania materii wg.
prawideł estetycznych

KLASYCYZM W PIGUŁCE

Definiowanie muzyki w
klasycyzmie



Muzyka jako

nauka

, sztuka rządząca się

regułami



Muzyka wywodzi się

z języka



Muzyka to

sztuka

łączenia dźwięków w

sposób miły dla ucha – Rousseau



Muzyka ma

wyrażać namiętność i uczucia

–

zapowiedź romantyzmu w muzyce

Szkoła starowiedeńska



Kompozytorzy związani z dworem cesarzowej Marii Teresy



Dochodzi do uproszczenia stylu, odejścia od barokowego
kontrapunktu, od b.c. w kierunku faktury homofonicznej i
śpiewnej, nawiązującej do wzorców ludowych melodyki

Uprawiane gatunki:



Włoskie sinfonie



Sonaty, zapowiadające muzykę kameralną
klasycyzmu



Koncerty



Notturni, Divertimenta, Kasacje, Serenady



Czołowi kompozytorzy:

Georg Christoph Wagenseil

oraz

Matthias Georg Monn

; w ich twórczości

wykształca się dualizm tematyczny; tematy posiadały
jeszcze wiele cech barokowych, ale przetwarzane były już
w nowatorski sposób

Szkoła mannheimska



Kompozytorzy związani z dworem książęcym w Mannheim nad
Renem, czołową postacią wśród nich był

Czech Jan Štamic

(1717-57), który w 1748 roku objął orkiestrę dworką i w
krótkim czasie wyniósł ją na czołowe miejsce w Europie;
Mannheim uznaje się za

kolebkę nowożytnej orkiestry,

gdzie styl barokowy przeistaczał się w klasyczny



Smyczki: 22 skrzypiec, 4 altówki, 4 wiolonczele,
kontrabas



Dęte drewniane: 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty



Dęte blaszane: 2 rogi, 2 trąbki oraz występujące łącznie
z trąbkami 2 kotły



przedstawiciele:

Franz Xaver Richter, Franz Beck, Ignaz

Holzbauer, Carl Štamic

Zdobycze szkoły mannheimskiej przeniósł na grunt
francuski i rozwinął

François-Joseph Gossec

(Concerts

Spirituel)

Osiągnięcia szkoły
mannheimskiej



Dominacja melodii, odejście od b.c.



Pierwszoplanowa rola instrumentów smyczkowych



Odejście od faktury polifonicznej na rzecz
homofonicznej



Klarowna, periodyczna rytmika, nawiązująca do
wzorców ludowych



Zróżnicowana struktura tematów, w tym szczególnie
rozbudowany temat główny



Nowatorskie traktowanie dynamiki



Dyscyplina orkiestrowa



Menuet jako trzecia część symfonii



Odmienna rola instrumentów dętych, zdwajających
głównie instrumenty smyczkowe oraz odgrywających
ważną rolę w zakresie kolorystyki

Londyn

Johann Christian Bach

należał do

najwybitniejszych kompozytorów epoki



Jako jeden z pierwszych pisał kompozycje
przeznaczone bezpośrednio na fortepian



1765 zainaugurował cykl rocznych koncertów

Zainteresowanie w Anglii muzyką nieżyjących
już kompozytorów (wyjątek w Europie) –
Akademia Muzyki Dawnej (1726)

Pierwsze publikacje dotyczące historii muzyki,
m.in.

Charles Burney

Szkoła berlińska



Zainteresowanie sztuką na dworze w Poczdamie za czasów

Fryderyka II Wielkiego (1740-86)

,

który grał na flecie



Johann Joachim Quantz (1697-1773)

, flecista,

nadworny kompozytor na dworze pruskim, autor

traktatu o

grze na flecie poprzecznym Versuch einer Anweisung die
Flöte traversière zu spielen (1752)



C. Ph. E. Bach (1714-88)

– nadworny klawesynista króla

pruskiego, który po śmierci Telemanna przeniósł się do
Hamburga (1768), dając początek stylowi niemieckiemu w
muzyce; autor szkoły gry na instrumentach
klawiszowych Versuch über die wahre Art das Klavier zu
spielen, (1753 , cz. II 1762)



Luigi Boccherini

– nadworny kompozytor (od 1789 r ) za

czasów Fryderyka Wilhelma II., wybitny wiolonczelista,
twórca znakomitych kwintetów smyczkowych

Instrumenty klawiszowe
XVIII w.

Klawesyn:



skrzydłowy Flügel, Cembalo, Clavecin,
Harprischord



trapezoidalny lub prostokątny (szpinet,
wirginał)

Tangentenklaviere:



skrzydłowy Tangentenflügel, Tangentenclavier



prostokątny Clavichord

Hammerklavier:



skrzydłowy, trapezoidalny, prostokątny
Fortepiano, Pianoforte,

Klawesyn



skoczek zaopatrzony w piórko, które
zarywa strunę



brak możliwości kształtowania
dynamiki i barwy za pomocą
klawisza



wersje do 3 manuałów – dynamika
tarasowa



zwielokratnianie systemu strun 8’,
4’, 2’ itd., zmiany rejestrów możliwe
za pomocą dźwigni pedałowych



bogato zdobione

Klawikord (II poł XIV w.
Włochy)



na końcu klawisza umieszczony był sztywno
metalowy tangent, ustawiony pionowo, który
uderzał w strunę



dźwięk był cichy, drżała tylko prawa część
struny, licząc od uderzenia tangentu



do momentu zwolnienia klawisza tangent
utrzymywał ciągły kontakt ze struną –
możliwość kontroli dźwięku, wpływania na
barwę



Klawikordy wiązane i wolne



stosowanie krótkiej oktawy C/E



Skromne wizualnie

Hammerklavier (1698 r.
Florencja)



B. Cristofori Cembalo che fa il piano e il forte



uderzanie struny jak w klawikordzie, drganie
całej struny jak w klawesynie



tangent zastąpiony młoteczkiem, który
odskakiwał od struny, pozwalając jej drgać
na całej długości



możliwość różnicowania natężenia i barwy
dźwięku



Rozwój budownictwa fortepianów w
Niemczech w II poł. XVIII w. J. G. Silbermann