Przedsocjologiczna refleksja nad społeczeństwem:

Coś w rodzaju systematycznej dyskusji o zjawiskach społecznych zaczęło się wraz z Grekami.

Starożytna Grecja:

Popper zauważa przejście od „naiwnego monizmu” do „krytycznego dualizmu” – odejście od społeczeństwa zamkniętego do społeczeństwa otwartego. Odróżnienie natury od społeczeństwa – wyodrębniły się dwa byty.

Odkrycie autonomii jednostki – pojawia się kwestia przynależności do społeczeństwa, oraz swojej pozycji w społeczeństwie; nie mówimy jeszcze o indywidualizmie!

„Socjologia rodzi się: może się rodzić tylko w społeczeństwie, które stawia sobie pytanie dotyczące siebie samego, poddaje w wątpliwości swe normy, czyni problemem swą egzystencję i swe działania”

Andre Akoun

Horyzont greckiego polis:

państwo – miasto – społeczeństwo

1. państwo, czy raczej politycznie zorganizowane społeczeństwo?

2. polis jako suwerenna wspólnota obywateli, którzy sami sobą rządzą.

3. dla Greka teoria polis była jednocześnie etyką, socjologią i ekonomią polityczną.

Pojęcie „państwo” w starożytności było całkowicie inaczej rozumiane. Zarówno Platon jak i Arystoteles mieli na myśli „polis” – jest to rodzaj wspólnoty, było ośrodkiem życia rodzinnego; domowego była „okija” – dom.

Przeciętny Grek dzielił swoje życie na te dwa obszary, między którymi była wyraźna, nieprzekraczalna granica.

Przestrzeń publiczna jest przestrzenia jedynej dostępnej wolności. Sfera publiczna jest sferą wolności, tylko w tej sferze możliwe są jakieś działania.

Przestrzeń publiczna, polityczna, ona jest celem autonomicznym, nie spełnia funkcji dbania o dobrobyt obywateli.

Warunkiem uczestnictwa w życiu publicznym jest oddanie życia za zbiorowość, poświęcenie się dla ogółu. Dlatego m.in. Platon gardzi niewolnikiem, ponieważ niewolnik nie wchodzi w sferę publiczną, dlatego nie jest w pełni człowiekiem.

Platon – był zainteresowany nie tyle jednostka, co wspólnotą, która ma solidniejsze podstawy niż jednostka. Prawu nie zależy na tym, by jeden typ obywateli był szczęśliwy, zmierza, by szczęśliwi byli wszyscy obywatele.

Metafora organicystyczna:

Państwo, jako organizm – gdy palec zostanie zraniony, cierpi całe ciało.

Po raz pierwszy pojawia się metafora organicystyczna, z którą będziemy mieli do czynienia w calej socjologii.

Wizja państwa w „Państwie”:

1. zróżnicowanie majątkowe, propozycja komunizmu;

2. ujednostkowienie społeczeństwa – niepokojąca indywidualizacja oznacza zagrożenie dla ładu, stąd uniformizacja;

3. podział pracy „aby każdy czymś jednym, co do niego należy zajmował się”;

4. rozmiar państwa (5040);

5. położenie państwa.

kilka szczegółów:

1. aby znieść spor dotyczący pieniądza, to elita nie powinna posiadać dóbr prywatnych, mogą żyć na koszt państwa. Lud może się bogacić;

2. aby wyeliminować spor o władzę, wg niego problemu nie ma, po prostu elita musi trzymać władzę. Lud nie powinien mieszać się do polityki;

3. w elitach nie powinno być małżeństw i rodziny, kobiety powinny być wspólne. Małżeństwa są tylko dla dzieci – potem rozstanie. Dzieci wychowuje państwo, aby kobiety z elity nie usuwały się z państwa przez wychowywanie dzieci. W placówkach rozpoznawano duszę dziecka, jego predyspozycje, po czym dziecko wysyłano do grupy społecznej;

4. cenzura, wygnanie poetów, jednolity tryb wychowania miałby znieść spory w zróżnicowaniu zdań. Indywidualizm to to samo co egoizm, więc trzeba go zlikwidować.

Arystoteles – antyindywidualizm i krytyk indywidualizmu. Państwo ma jednak u niego zaspokajać potrzeby, dawać szczęście wszystkim obywatelom, nie zaś dążyć do uniformizacji.

Zoon politikon – „człowiek to zwierzę polityczne i do życia w społeczeństwie się narodził”

Aspekty społeczeństwa wg Arystotelesa:

• samowystarczalność

• wspólnota moralna

• różnorodność i komplementarność części

Tu po raz kolejny metafora organizmu w opisie rzeczywistości społecznej, z tym, że u Arystotelesa chodzi raczej o współpracę, a u Platona o jedność tego organizmu.

Machiavelli – twórca makiawelizmu, w jego ujęciu człowiek dąży do celu, bo cel uświęca środki, ludzie postępujący wedle tej zasady, są to ludzie przewrotni i podstępni.

„Książę” – jest to rozprawa, zawarte są w niej porady udzielane władcy, jak władzę zdobyć i jak ją utrzymać.

Koncepcja prawa naturalnego:

	Thomas Hobbes	John Locke	J.J. Rouseau
stan naturalny	człowiek z natury jest jednostką
	ludzie z natury są równi (każdy ma zdolność zabicia drugiego człowieka)
	ludzie z natury są wolni
	człowiek działa egoistycznie, dba o własny interes
	stan natury to wojna	jedynym rozwiązaniem jest współpraca (koordynacja)	obojętność
	konflikt każdego z każdym

Próbowali sobie wyobrazić czym jest człowiek, w jaki sposób jesteśmy zdeterminowani biologicznie. Do jakich związków międzyludzkich popycha nas natura, skąd pochodzą państwa, czy ład społeczny jest zachowany w człowieku i czy ma to związek z jego instynktami.

Twierdzili zgodnie, że zbiorowość opiera się na cechach jednostek.

Hobbes – człowiek to istota aspołeczna z natury (nie ma naturalnej własności). Nie ma przesłanek do stowarzyszania się z innymi. Konflikt to nie jest porządek, dlaczego ludzie żyją w społeczeństwie? Każdy z tych filozofów przyjmował takie założenie, że skoro ludzie są jednostkami, to muszą się umówić, aby powstało społeczeństwo.

Umowa społeczna, to nie jest wydarzenie historyczne. Dlaczego ludzie zawierają umowy? Według Hobbesa – ze strachu. Konflikt zagraża interesom jednostek, bo nie a własności. Zagrożenie życia. W imię bezpieczeństwa ludzie zawierają umowę społeczną. Instrumenty można pokazać przy pomocy władzy absolutnej.

Ludzie ze strachu rezygnują z części wolności i przekazują komuś władzę. „Lewiatan” – biblijny potwór leczył państwo. Zbrodniarz, to ten, który wypowiedział umowę społeczną. Ci, którzy łamią prawo próbują stworzyć stan naturalny, ale temu państwo się przeciwstawia. Stan naturalny natychmiast by się odtworzył, gdyby zniknęła władza (np. była Jugosławia). Bunt przeciwko władzy jest niemoralny. Istnienie władzy umożliwia istnienie państwa. Państwo jest oparte na przymusie. Prawa ludzi muszą być uchwalone, są produktem człowieka.

Locke – naturalną relacja jest współpraca. Uważał, że należy zastanowić się, czego oczekujemy od innych ludzi. Głównym przeciwnikiem jest przyroda, nie człowiek. Śmierć głodowa. Ludzie oczekują wzajemnej „miłości”.

Uważał, że interesy jednostek są zbieżne. Człowiekowi nie zagraża śmierć z ręki wroga, lecz śmierć przez przyrodę (głód). Zakładał, że istnieje naturalna własność, np. nasze ciało. Po co państwo, skoro ludzie doskonale się organizują?

Państwo jest potrzebne, gdy kształtuje się rynek. Zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie żerował na tym, co my wyprodukujemy. Państwo reguluje, stróżuje. Liberalna koncepcja państwa – państwo chroni nas przed złoczyńcami.

Bunt przeciw państwu jest naturalny, ten liberalny projekt leży u podnóża konstytucji USA, który zakładał, że ludzie maja naturalną zdolność stwarzania porządku, a państwo nie powinno się mieszać. Budowa fizyczna nie ma znaczenia wśród ludzi. Każdy jest w stanie zabić drugiego człowieka, nawet wielokrotnie większego od siebie. Jesteśmy podobni do siebie, to co sądzimy o sobie, sądzimy o innych.

Rousseau – ludzie są obojętni wobec siebie, nie wchodzą w kontakty mechanicznie, ani nie współpracują. Natura jest płodna. Człowiek nie jest agresywny z natury. Tę przeciwwagę nazwał „sympatią”, obojętność bez apatii, dzikus nie ma skłonności do agresji, ani do spoufalania się. Te poglądy są obecne we współczesnych wizjach filozoficznych, np. u Freuda (Hobbes), Locke – to racjonaliści. Człowiek, to spłodzone przez cywilizacje dziecko. Te wizje zrodziły pytanie skąd się wzięło społeczeństwo?

Twierdzi, że gdy ludzie żyją w zgodzie z naturą, to są szczęśliwi. Ludzie zapoczątkowali proces, który doprowadził ich do denaturalizacji. Człowiek naturalnie traci tę harmonię dzięki zdolności przewidywania. Prawdziwym założycielem społeczeństwa był ten, który wbił palik i powiedział, że to jest moje. Proces denaturalizacji jest nieodwracalny. Musimy dążyć do harmonii z naturą.