Proces

rozwoju

człowieka

Rozwój a wychowanie

Naszym pierwszym obowiązkiem jest stać się tym

czym jesteśmy, nie ma nic ważniejszego dla każdego

z nas i nic trudniejszego, jak stać się człowiekiem.

Pindar z Teb (518 – 446 p. n. Chr.)

Rozwój a wychowanie

Czym jest wychowanie?

• Proces za pomocą, którego człowiek jest

kształtowany i kierowany ku swemu spełnieniu
(wychowanie w sensie najszerszym)

• Kształcąca praca którą dorośli podejmują w

stosunku do młodzieży i dzieci

• Szczegółowe zadania szkół i uniwersytetów

(wychowanie w sensie najwęższym)

Z rozwojem człowieka wiążę się wychowanie.

Człowiek nie jest tylko zwierzęciem

naturalnym ale jest również zwierzęciem
kulturalnym, historycznym oraz posiada
zdolności poznawcze.

Dlatego rozwój człowieka pod względem

intelektualnym jak i moralnym może się
dokonać tylko i wyłącznie, jeśli jest
wspomagany

przez

zbiorowe

doświadczenie, które poprzednie pokolenia
nagromadziły i przechowały oraz przez
systematyczny

przekaz

osiągnięć

poznawczych.

Rozwój a wychowanie

Rozwój a wychowanie

Jacques Maritain

wskazuje na siedem błędów dotyczących

wychowania:

1. Odrzucenie celów

2. Fałszywe koncepcje celów

3. Pragmatyzm

4. Socjologizm

5. Intelektualizm

6. Woluntaryzm

7. „Wszystkiego można nauczyć”

Rozwój a wychowanie

1. Odrzucenie celów

Wychowanie jest sztuką, sztuką moralną a bardziej mądrością praktyczną.

Nie ma sztuki bez celu.

Błędem współczesnego wychowania jest wyższość środków nad celami.

Rozwój a wychowanie

2. Fałszywe koncepcje celów

Odpowiedź na pytanie: kim jest człowiek?

Dwie kategorie pojęć dotyczące człowieka (wg. J. Maritaina):

• Naukowa

• Filozoficzno – religijna

Naukowa koncepcja człowieka nie daje pełnego obrazu człowieczeństwa.

Pozostaje więc, że pełnym, integralnym pojęciem człowieka,

jakiego wychowanie wymaga przed wszystkimi innymi,

może być tylko filozoficzne i religijne pojęcie człowieka.

Rozwój a wychowanie

2. Fałszywe koncepcje celów c.d.

Filozoficzne i religijne pojęcie człowieka może przybrać

liczne formy.

Wg. J. Maritaina najsolidniejszą i pełną wizją wychowania jest

chrześcijańska koncepcja człowieka.

Na postawione pytanie: Kim jest człowiek?, daje ona następującą

odpowiedź:

Człowiek jest zwierzęciem obdarzonym rozumem, którego najwyższa

godność tkwi w umyśle; człowiek jest wolną jednostką, pozostającą

w osobistej relacji z Bogiem, której najwyższą „sprawiedliwością”

czy prawością jest dobrowolne posłuszeństwo prawu Bożemu;

człowiek jest stworzeniem grzesznym i zranionym, wezwanym do

życia Bożego i do wolności łaski, którego najwyższa doskonałość

polega na miłości.

Rozwój a wychowanie

2. Fałszywe koncepcje celów c.d.

Z tego samego filozoficznego punktu widzenia

zasadniczym pojęciem, na które musimy tutaj położyć nacisk jest pojęcie

osoby ludzkiej.

Człowiek jest osobą, która trzyma we władzy samą siebie

poprzez swój umysł i poprzez swoją wolę.

Człowiek nie jest tylko bytem fizycznym.

Posiada w sobie istnienie bogatsze i szlachetniejsze – duchowe istnienie.

To właśnie dusza (duch) jest rdzeniem osobowości.

Osoba posiada godność absolutną.

Rozwój a wychowanie

2. Fałszywe koncepcje celów c.d.

Trzeba zauważyć, że osobowość jest jednym z biegunów

ludzkiego bytu.

Innym biegunem jest - używając języka Arystotelesa –

jednostkowość,

której korzeniem jest materia.

Obok natury duchowej człowiek jest też w innym znaczeniu,

materialną jednostką, fragmentem gatunku, skrawkiem

fizycznego świata.

Wychowanie to pewien rodzaj zwierzęcej tresury.

Wychowanie człowieka jest ludzkim przebudzeniem.

Tym co liczy się najbardziej w wychowawczym przedsięwzięciu,

jest nieustanny apel do rozumu i wolnej woli dziecka.

Nie powinno się niczego wymagać od dziecka bez jednoczesnego wyjaśnienia mu

i bez upewnienia się, że zrozumiało.

Rozwój a wychowanie

Jaki jest zatem właściwy cel wychowania?

Jest nim kierowanie człowiekiem w dynamicznym rozwoju,

w trakcie którego kształtuje się on jako osoba ludzka,

wyposażona w oręż poznania, siłę sądu i cnoty moralne;

podczas gdy jednocześnie dociera do niego duchowe

dziedzictwo

narodu i cywilizacji, do których należy

i gdy w ten sposób zostaje zachowany wiekowy majątek

pokoleń.

W praktyce najlepszym środkiem do uzyskania tego

celu jest

rozwijanie zdolności ludzkich w całej ich rozpiętości.

Naturalnymi aspiracjami osoby ludzkiej jest osiągnięcie

wolności.

Rozwój a wychowanie

Wolność

Chodzi o wolność, która jest spontanicznością, ekspansją czy

autonomią

i którą musimy zdobywać poprzez wysiłek i nieprzerwaną

walkę.

Jest to pragnienie wolności wewnętrznej i duchowej.

Arystoteles mówił o niezależności jaką człowiek osiąga

poprzez

rozum i mądrość

Ewangelia podniosła ludzką doskonałość na wyższy poziom.

Mówi ona o doskonałości miłości

i wolności tych, którzy są poruszani przez Ducha Bożego.

Osiąga się to przez wewnętrzne działania.

Zatem pierwszym celem wychowania jest

podbój wewnętrznej i duchowej wolności.

Rozwój a wychowanie

3. Pragmatyzm

Działanie nie jest tylko i wyłącznie odpowiedzią na

aktualne

bodźce i sytuację środowiska.

Człowiek ma rozum i dzięki niemu może wyjaśniać

doświadczenia i realizować pragnienia, które są ludzkie

ponieważ są dążeniem do

dobra, panowania, kontroli i przeobrażania świata.

Na początku działania ludzkiego , jako ludzkiego jest

prawda

ujęta ze względu na umiłowanie prawdy.

Rozwój a wychowanie

Wolność jest związana z życiem społecznym i dotyka jego

korzeni.

Oczywiste jest zatem , że wychowanie człowieka powinno

przejawiać troskę o grupę społeczną i przygotować dziecko

do odegrania w niej swej roli.

Jest to zatem drugi spośród istotnych celów wychowania.

Człowiek odnajduje samego siebie podporządkowując się grupie,

a grupa osiąga swój cel jedynie służąc człowiekowi i rozumiejąc,

że człowiek ma tajemnice i powołanie jakich nie obejmuje grupa.

Rozwój a wychowanie

4. Socjologizm

Błąd ten polega na tym, że żąda się od uwarunkowań

społecznych

najwyższej reguły i wzorca wychowania.

Istota wychowania nie polega na przystosowaniu przyszłego

obywatela do warunków i interakcji życia społecznego ale przede

wszystkim na tym, by ukształtować człowieka i przez samo to

przygotować obywatela.

Wychowanie dla wspólnoty wymaga przede wszystkim

wychowania do pełni człowieczeństwa a to praktycznie jest

niemożliwe bez wspólnoty.

Rozwój a wychowanie

5. Intelektualizm

Jedna forma intelektualizmu szuka najwyższej realizacji

wychowania

w czystej sprawności dialektycznej i retorycznej.

Druga forma intelektualizmu porzuca wartości uniwersalne i

kładzie nacisk na praktyczne i robocze funkcje rozumu.

W rzeczywiści potrzebny jest całościowy rozwój człowieka w

jego sferze indywidualnej i społecznej.

Rozwój a wychowanie

6. Woluntaryzm

Wychowanie ma się skupić na woli człowieka

bądź na rozwijaniu natury i naturalnych

potencjalności.

Woluntaryzmowi w rezultacie nie udało się ukształtować i

wzmocnić woli, za to udało mu się zdeformować i osłabić

intelekt przez sam fakt, że wyolbrzymia udział woli w

myśleniu w ten sposób, że wszystko w końcu uzależnia od

woli uważania czegoś za prawdziwe.

Pełne wychowanie ludzkiego bytu powinno pobudzać

jednocześnie rozum i wolę do postępowania ku ich

doskonałości, lecz kształtowanie woli ma niewątpliwie

większe znaczenie dla człowieka, niż kształcenie intelektu.

Rozwój a wychowanie

7. „Wszystkiego można nauczyć”

Żadna nauka nabyta nie zastąpi zdolności osądu konkretnych

przypadków.

Na żadnym wykładzie i w żadnej szkole nie nauczymy się

doświadczenia.

Są wykłady filozofii, lecz nie ma wykładów mądrości.

Mądrość osiąga się przez doświadczenie duchowe.

Zadanie wychowania spoczywa na sferach

wychowawczych i pozawychowawczych.

Sfery wychowawcze to : rodzina, szkoła, państwo i Kościół.

Sfery pozawychowawcze to: wszystko to z czym człowiek ma do

czynienia na codzień – działalność człowieka, troski i praca,

doświadczenia przyjaźni i miłości, zwyczaje społeczne, prawo,

tradycje, sztuka, święta religijne i liturgia.

Rozwój a wychowanie

7. „Wszystkiego można nauczyć” c. d.

Wychowanie człowieka rozciąga się aż do śmierci.

Wychowanie szkolne ma jedynie zadanie cząstkowe, dotyczy

ono świadomości i rozumu.

Wychowanie moralne odgrywa bardzo ważną rolę w

wychowaniu szkolnym i uniwersyteckim.

Ich zadaniem jest oświecać i czynić prawym rozum

praktyczny.

Dlatego nauczyciel powinien być solidnie wykształcony w

dziedzinie psychologii dziecka i odnosić się do niej głęboką

uwagą.

Szkoła i życie szkolne mają za zadanie kształcenie

„premoralne”

Filozofia rozwoju

człowieka w myśli

Romano Guardiniego

Co to znaczy wychowywać?

Co to znaczy pracować nad własnym

wychowaniem?

Jak budować w sobie dobro?

Co rozumie Guardini przez spełnienie i

przezwyciężenie siebie?

Na czym polega rozwój człowieka? (obraz siebie i

innych)

Po co jest wychowanie?

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Trzeba wyjść od pytania : Dlaczego wychowywać?

To odpowiedzialność sprawia że powinniśmy wychowywać.

To ona daje prawo wychowawcy do wychowania.

Zatem po co wychowywać?

Każde wychowanie ma na celu spowodowanie zmian w

wychowanku.

Zmiany zachodzące w dobrym kierunku nazywamy rozwojem.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Odpowiedzialność wg. Romana Ingardena i Hansa Jonasa.

Ingarden koncentruje się na podstawach ontologiczno-

antropologicznych

i warunkach potrzebnych do zaistnienia odpowiedzialności

(obiektywne istnienie wartości, wolność podmiotu, jego

identyczność i substancjalność, przyczynowa struktura świata)

Jonas zaś kładzie nacisk na określenie zakresu i charakteru

różnych rodzajów odpowiedzialności.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Pierwszym podmiotem odpowiedzialności w procesie wychowania są rodzice.

Jednak termin „wychowawca” oznacza

wszystkie osoby odpowiedzialne za wychowanie dziecka,

przede wszystkim rodziców, ale również nauczycieli, instruktorów itp.

Pomocne jest tu wprowadzenie przez Jonasa rozróżnienie

odpowiedzialności naturalnej i kontraktowej.

Naturalna to ta ustanowiona przez naturę, pojawia się „siłą faktów”.

(np. rodzice)

Kontraktowa czyli czerpiąca swą siłę zobowiązującą z umowy

(np. nauczyciel, urzędnik)

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Dostrzeganie tego co wartościowe a czego człowiek jeszcze nie

osiągnął,

choć znajduje się to w jego zasięgu, stawia przed nami problem

odpowiedzialności za własny rozwój.

Jonas wprowadza rozróżnienie między odpowiedzialnością ex post

i odpowiedzialnością wybiegająca do przodu.

Stosując to rozróżnienie trzeba zauważyć, że jesteśmy

odpowiedzialni nie tylko za to co , zrobiliśmy, ale również za to ,

jacy jesteśmy, ponieważ to, jacy jesteśmy określa w dużej mierze

naszą przyszłość.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Obok odpowiedzialności za własny rozwój istnieje jeszcze

odpowiedzialność

za rozwój innych, czyli odpowiedzialność wychowawcy.

Przedmiotem, czyli celem wychowawcy, jest dojrzałość wychowanka

czyli stan, kiedy jest on autonomiczny i suwerenny w swoich

decyzjach.

Wychowanek ponosi odpowiedzialność za swoje czyny

ale w pewnym stopniu i wychowawca również jest za nie

odpowiedzialny.

(nie za to co zrobił ale za to jaki jest)

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Pojawia się zatem pytanie: przed kim jestem odpowiedzialny?

Najbardziej oczywistym trybunałem, przed jakim

odpowiadamy za wychowanie jest społeczeństwo.

Oprócz wymiaru społecznego odpowiedzialność wychowawcy

ma też wymiar moralny – odpowiedzialność przed własnym

sumieniem.

(Bóg, Społeczeństwo, Ja)

Wychowanie jest spełnieniem

odpowiedzialności

jaką ponosimy za rozwój innych osób.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Rozwój

Proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do stanów lub

form bardziej złożonych lub pod pewnym względem

doskonalszych; także pewne (wyższe ) stadium tego procesu,

rozkwit, rozrost.

Rozwój zawsze przebiega w kierunku autonomii moralnej.

Jeśli rozwój moralny polega m.in. na przejściu od heteronomii

do autonomii, to jednym z jego podstawowych składników

musi być samowychowanie.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Pojęcia rozwoju nie można umieścić w każdym kontekście

filozoficznym.

Podstawą jest tu tożsamość osobowa.

Potrzebne jest ustalenie pewnej hierarchii wartości.

Każdy rozwój jest zmianą, ale nie każda zmiana jest

rozwojem.

Osoba w procesie rozwoju nie zmienia nigdy swojej

tożsamości.

Wychowanie jest zawsze narażone na zarzut indoktrynacji z

jednej,

a relatywizmu i dowolności działań pedagoga z drugiej.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Istnieją pewne naturalne stadia w życiu człowieka,

które koleją naturalnego biegu rzeczy są,

a przynajmniej mogą i powinny być osiągane.

Wyznaczają one zatem naturalny kierunek rozwoju fizycznego i

moralnego.

Opisanie stadiów rozwoju fizycznego nie sprawia wielu problemów,

trudniej jest z rozwojem moralnym.

Podjęto próby odnalezienia stadiów rozwoju moralnego na dwa

sposoby:

Filozoficzny i Empiryczny

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Według analiz filozoficznych uważa się,

że wskazanie uniwersalnych prawideł rozwoju człowieka jest

możliwe

po wykazaniu pewnego fundamentu człowieczeństwa czyli natury

ludzkiej.

Rozwój człowieka ma miejsce tylko przy jego świadomym i dobrowolnym

udziale.

Nauki empiryczne twierdzą, że opis stadiów ludzkiego życia nie

należy do filozofii, lecz do nauk szczegółowych , przede wszystkim

do psychologii.

Wg. Piageta i Kohlberga udało się odnaleźć te stadia, tym samym

wskazano konieczny kierunek rozwoju, precyzując cele wychowania.

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Kohlberg przedstawił trzy poziomy moralności:

I. Poziom prekonwencjonalny
Stadium 1. Kary i posłuszeństwa
Stadium 2. Indywidualnych celów instrumentalnych i
wymiany

II. Poziom konwencjonalny
Stadium 3. Międzyosobowych stosunków, oczekiwań i
wzajemności
Stadium 4. Ładu społecznego i przestrzegania społecznych
reguł

III. Poziom postkonwencjonalny
Stadium 5. Podstawowych praw i umowy społecznej
Stadium 6. Uniwersalnych zasad etycznych

Kto ma prawo

wychowywać -

wspierać w rozwoju?

Teoria Kohlberga nie rozwiązuje jednak wszystkich trudności

związanych z problematyką rozwoju moralnego.

Aby wykazać, że kolejne stadium rozwoju prezentuje wyższy

poziom moralności potrzebne są dodatkowe kryteria oceny ,

których sformułowanie i uzasadnienie należy do filozofii.

Psychologia czy inne nauki społeczne dostarczają wprawdzie

bardzo cennych i pożytecznych z wychowawczego punktu

widzenia informacji, jednak nie mogą zastąpić filozofii w

sprawie wskazania celów wychowawczych.

Jak wspierać

wychowanka

w rozwoju?