17.11.2009 INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ - REFERENDUM - konstytucyjne - ustawodawce - fakultatywne - obligatoryjne - lokalne - ogólnokrajowe - abrogacyjne - służy uchyleniu aktu prawnego - referendum plebiscytarne W POLSCE: Art. 152 - musi wziąć udział ponad 50% uprawnionych by były obligatoryjne - dotyczy spraw ważnych dla kraju, generalnie jest jednak ustawodawcze Art. 90 - szczególnie istotna kwestia - oddanie kompetencji organu państwowego organizacji międzynarodowej - Art. 170 - referendum lokalne - dotyczy spraw ważnych na danym terenie, np. odwołanie organów lokalnych - samo opodatkowanie Art 235 - konstytucyjne - nie obejmuje całości materii konstytucyjne - fakultatywne - zatwierdzające INNE KRAJE: Szwajcaria - częste referenda Anglia - brak referendów - wynika to z zasady suwerenności parlamentu USA - brak referendów federalnych, liczne referenda stanowe Francja - w pierwszej fazie częste referenda, obecnie rzadko stosowane Niemcy - słaba praktyka referendalna - wynika z historii przedwojennej kraju - ZGROMADZENIE LUDOWE - zebranie uprawnionych do głosowania i podejmowanie decyzji - landsgemeinde - we Szwajcarii, raz do roku, na końcu kwietnia - początku maja - zgromadzenie gminne - w części stanów USA (w nowej Anglii) - wynika z tradycji osadniczej - PLEBISCYT - oświadczenie woli ludności co do przynależności terytorialnej - WETO LUDOWE - referendum aborgacyjne - dotyczące unieważnienia aktów prawnych - brak w Polsce - jest np. we Włoszech - INICJATYWA OBYWATELSKA - formalna - propozycja projektu ustawy - nieformalna - Art 118 - 100 tys obywateli mających prawo wyboru - obywatele muszą przedstawić skutki finansowe - przedkłada się sejmowi gotowy projekt ustawy - Ustawa "O wykonaniu inicjatywy obywatelskiej przez obywateli" - dyskontynuacja kadencyjna nie obowiązuje projektów obywatelskich - dyskontynuacja kadencyjna - po wybraniu nowego sejmu trzeba od nowa składać projekty ustaw - ODWOŁANIE - w USA odbywa się na poziomie stanowym, istnieje blisko w połowie stanów Na następne: - demokracja przedstawicielska: - pluralizm - podstawowe zasady - systemy wyborcze i metody przeliczania głosów - partie polityczne - ewolucja partii - instytucjonalizacja prawna partii 23.11.2008 PLURALIZM POLITYCZNY - wielość partii, wyrażanie poglądów ART 11: - ART 13: - nie można tworzyć partii totalitarnych i komunistycznych PRAWO WYBORCZE: W sensie: - podmiotowym - przedmiotowym - organizacja wyborów - ustalanie wyniku - aspekt materialny regulacji wyborczych - są zawarte w ordynacjach wyborczych i konstytucji - w kodeksie wyborczym Prawo: czynne bierne ZASADY: - powszechność - cenzusy wyborcze - prawa dla kobiet - 1893 w Nowej Zelandii - bezpośrednie - głosujemy bezpośrednio na kandydata USA: 2000r - elektor głosował niezgodnie z predyspozycjami - protest itp. - było kilkanaście przypadków wyłamywania się elektorów - równe 2 aspekty: - formalny - np. każdy ma 1 głos - materialny - każdy głos ma taką samą siłę Historyczne ograniczenia: - różnie grupy społeczne miały różną ilość głosów - system kurialny - ograniczenia w sensie materialnym - duże i małe grupy wybierają tle samo przedstawicieli - system prularny - przyznaje się różną liczbę głosów Manipulacja okręgami wyborczymi - w Polsce: w wyborach 1989 - połączenie miast i wsi w okręgi - okręg sosnowiecki - tajne Zapewnia się wyborcą anonimowość. - proporcjonalne W POLSCE: ART. 96 i 97 - sejm - 5 przymiotnikowe - senat - 3 przymiotnikowe - brak równości, proporcjonalności SYSTEMY WYBORCZE - większościowe - zwycięzca bierze wszystko - okręgi jednomandatowe Podział: - większości względnej - trzeba zdobyć najwięcej głosów - w USA, WB, w Nowej Zelandii - w krajach Anglosaskich - brak drugiej tury - większości bezwzględnej - trzeba zdobyć 50$ + 1 głos - we Francji, Polsce - system większościowy dyskryminuje mniejsze partie zalety:: - gwarancja stabilnych rządów wady: - niw odzwierciedla poglądów społecznych - proporcjonalny - okręgi wielomandatowe METODY PRZELICZANIA GŁOSÓW: 1) Metoda Dhonta ? dzielimy przez kolejne liczby naturalne i szukanie tylu największych wartości, ile jest mandatów do obsadzenia - ta metoda promuje partie większe - w Polsce najczęściej stosowany - np. w 1998r 2) Metoda ? Dzieli się przez liczby nieparzyste 1, 3, 5, 7... Zmodyfikowana metoda to: 1.4, 3, 5, 7... - ten system promuje średnie partie zalety: - oddaje nastroje społeczne wady: - niestabilne rządy 8.12.2009 ZASADA SOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO - pojęcie powstało w XIX w w prawie niemieckim jako przeciwieństwo państwa zwierzchniego - państwo zwierzchnie - prawo pełni służebną rolę dla państwa - organy państwa są ponad prawem - państwo prawa - prawo ponad państwem W konstytucji RP: - Art. 2 - Art. 7: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i iw granicach prawa" - zasada praworządności - zasada legalizmu - pozycja obywatela: obywatel może robić wszystko co nie jest zakazane ! Praworządność: - materialnie - prawo powinno być "dobre", moralne - formalnie - wszystkie działania organów zgodnie z prawem Prawo: - ustanowione w określonej procedurze - określona hierarchia - Organy działają na podstawie prawa ! W państwie prawa dwa aspekty powinny być obecne. Krytyczny stosunek do praworządności formalnej - Radbruch - normy niemoralne nie muszą być stosowane - lex... - prawo rażąco niesprawiedliwe nie jest prawem - krytyka pozytywizmu prawniczego lecz nie całościowa USTAWOWE BEZPRAWIE PONAD USTAWOWE PRAWO Lekceważenie treści prawa może mieć wiele konsekwencji Radbruch nie krytykuje całkowicie pozytywizmu prawniczego Na podstawie doktryny Radbruch sądzeni byli strzelcy z buru berlińskiego. ISTOTNE ELEMENTY: - wolności i prawa obywatelskie - podział władzy - instytucje kontroli - hierarchia systemu źródeł prawa - niezawisłość sądu - Status obywatela przed sądem: - prawo do obrony, domniemanie niewinności, in dubio pro reo - prawo nie działa wstecz - istnieją wyjątki: lecz tylko z korzyścią dla obywatela - nie ma kary bez ustawy, nie ma przestępstwa bez ustawy - ... - możliwość odwołania - instancyjność postępowanie sądowego - immunitet sędziowski - prawo - ZASADA PRZYZWOITEJ LEGISLACJI - jasne - niesprzeczne wewnętrznie - równe - nie łamiące podstawowych zasad moralnych - pewność prawa - stabilne - czytelne - ogłoszone - ochrona praw nabytych PROMULGACJA - ogłoszenie aktu prawnego Zasady ogłaszania: - odpowiednie vacatio legis - standardowo 14 dni - można je skrócić gdy dotyczy organów państwa a nie obywateli - można wydłużyć, np. prawo podatkowe ZASADA PODZIAŁU WŁADZ Podział władz: - aspekt horyzontalny - trójpodział władzy - John Locke: - wykonawcza, ustawodawcza, federacyjna (dotycząca polityki zagranicznej) - władza sądownicza w ramach władzy wykonawczej - Monteskiusz - "O duchu praw" - 1748 - aspekt wertykalny - dotyczy terytorialnej struktury państwa - występuje w państwach federalnych Koncepcje podziału władzy: - amerykański - ścisła separacja władz - europejski - kooperacja władz 3 kryteria podziału władz: - funkcjonalny - ogólny podział w sferze kierunków działania państwa - organizacyjny - poszczególne organy nie mogą "posiadać" kilku władz - jedyny wyraźnie zaznaczony aspekt w WB - personalny - te same osoby nie mogą być częścią różnych władz Lord Kanclerzy - w modelu brytyjskim - posiadał uprawienia w zakresie trzech władz - minister sprawiedliwości - zasiadał w izbie lordów i jej przewodniczył - funkcje sądowe pełnił komitet sądowy izby lordów - najwyższa instancja w WB - zasiadał w nim Model ten obowiązywał do 2005 r. Na następne: - system amerykański - system parlamentarno-gabinetowy - semiprezyencki - parlamentarno-komitetowy - system kanclerski Zwierzchowski i Ludwikowski - struktura, funkcje parlamentu 15.12.2009 - system rządów prezydenckich !!! - monizm egzekutywy - brak premiera - ministrowie prezydenta - prezydent dowódcą armii - szefem partii - zajmuje się polityką zagraniczną - personalna Odrębność władz - gabinet, ministrowie są odpowiedzialni przed prezydentem a nie parlamentem - brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed parlamentem - ministrowie - sekretarze stanu - legitymacja władzy prezydenckiej - wybory powszechne - prezydent NIE MOŻE rozwiązać parlamentu - parlamentarno-gabinetowy !!! - dualizm władzy wykonawczej - dokładny podział kompetencji - rząd z premierem - prezydent ma przede wszystkim funkcje reprezentacyjną - neutralizacja polityczna prezydenta - prezydent wybierany przez parlament - nie ma wyborów powszechnych !!! - egzekutywa odpowiedzialna przed parlamentem - głowa państwa (często na wniosek parlamentu) dysponuje możliwością rozwiązania parlamentu - uprawnienia prezydenta wymagają kontrasygnaty - w konsekwencji brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed parlamentem - głowa państwa pełni funkcje strażnika konstytucji - FUNKCJA ARBITRAŻOWA PREZYDENTA - ma małe uprawnienia polityczne przez co nie jest postrzegany jaku władza wykonawcza, lecz arbitralna - system semiprezydencki ! prezydent ma większe uprawnienia w stosunku do modelu parlamentarno-gabinetowy - system mieszany - we Francji od 5 republiki od 1958 - w Rosji, na Ukrainie, Polska po małej konstytucja 1992, Rumunia ! prezydent wybierany w wyborach powszechnych - pojęcie to wymyślił Maurie Durerger ! struktura egzekutywy: - model dualistyczny - odpowiedzialność rządów przed parlamentem - koncepcja parlamentaryzmu orleańskiego - dualistycznego - jest nierealizowana - faktycznie odpowiedzialność ponoszona jest przed prezydentem - zwyczaj: zespolenie rządu z prezydentem - po wyborach prezydenckich premier podaje się do dymisji - minister NIE MOŻE być członkiem parlamentu - niepołączalność mandatów - niemal nieskrępowana możliwość rozwiązania parlamentu przez prezydenta - nie wymaga włosku - politolodzy amerykańscy szeroko interpretują definicje tego modelu - istnieją prerogatywy - uprawnień nie wymagających kontrasygnaty - model ten buduje model "dwugłowej egzekutywy" - jest najbardziej podatny na zmiany polityczne - zjawisko koabitacji - premier odzyskuje kompetencje w wyniku zmiany sił politycznych - konstytucja jest wtedy inaczej interpretowana w wyniku współpracy premiera i prezydenta z innych obozów - prezydent przewodniczy obradom rady ministrów - system kanclerski - w Niemczech - parlament może odwołać kanclerza gdy wskaże kandydata na jego miejsce - konstruktywne wotum nieufności - racjonalizacja systemu rządów - parlamentaryzm zracjonalizowany - wzmocnienie rządu kosztem parlamentu - stan konieczności ustawodawczej - ułatwienie procedury ustawodawczej dla kanclerza mniejszości - możliwość przyjmowania ustaw tylko za zgodą drugiej izby - wzmocnienie kanclerza kosztem innych ministrów - zniwelowanie urzędu prezydenta - brak wolnych wyborów - możliwość odwołania mniejszościowego kanclerza lub parlamentu gdy nie dojdzie do porozumienia - bardzo rzadko stosowane - parlamentaryzm zracjonalizowany - przewaga rządu nad parlamentem która ma służyć usprawnieniu funkcjonowania ustroju - ingerencja rządu w proces ustawodawczy - konstruktywne wotum nieufności - system parlamentarno-komitetowy - w Szwajcarii - system rządów zgromadzenia - parlament jest najwyższym organem władzy - ustanawia rząd - głowa państwa odpowiedzialna przed parlamentem - głowa państwa nie ma uprawnień względem egzekutywy - rząd ma mały wpływ na działanie parlamentu - rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu - przejęcie kompetencji głowy państwa na rzecz parlamentu - niepołączalność mandatów - głównym organem jest zgromadzenie federalne - uwypuklenie kompetencji parlamentu WŁADZA USTAWODAWCZA - Struktura współczesnych parlamentów - izba niższa - izba wyższa Sposób powoływania izby wyższej: - arystokratyczny - ograniczony cenzusem wiekowym - przez nominacje ze strony przedstawiciela głowy państwa - mieszany ! 4 modele izby wyższej: - izba refleksji - charakterystyczna dla państw jednolitych - próba dbałości o proces stanowienia prawa - izba jako przedstawicielstwo podmiotów federacji - model amerykański - przedstawiciele poszczególnych stanów. - wybierani w głosowaniu powszechnym - Niemcy - rządy federalne delegują przedstawicieli - Austria - przedstawicieli wybierają parlamenty - Szwajcaria - wybory powszechne - idea partycypacji (uczestnictwa) w polityce kraju - władze lokalne mogą uczestniczyć w stanowieniu polityki federalnej - izba typu nordyckiego - w Norwegii - Storting - parlament norweski - wybierany jak parlament jednoizbowy - później dzielił się - izba reprezentacji funkcjonalnej - reprezentacja określonych środowisk (zawodowych, pracowniczych itp.) Na następne: - władza ustawodawcza - status przedstawiciela - immunitet - parlamentaryzm symetryczny i nie - funkcje parlamentu - postępowanie ustawodawcze - organizacja wewnętrzna - autonomia parlamentu 5.01.2010 - 19.01.2010 - kolos od systemów partyjnych - Doczytać - sądownictwo - państwo scentralizowane PARLAMENT - status przedstawiciela - MANDAT WOLNY - wybrany na mocy wyborów - legitymacja od całego społeczeństwa - wyborcy nie mogą go odwołać i zobowiązywać instrukcjami - traktuje się wyborców jako członków zbiorowego podmiotu suwerenności - nie realizuje konkretnych interesów danego regionu - reprezentuje cały kraj - MANDAT IMPERATYWNY - reprezentuje tylko swoich wyborców - można na nim wywierać wpływ i udzielać instrukcji - można odwołać - IMMUNITET art 105 - materialny - dotyczy funkcjonowania w parlamencie - niemożność karania za działanie wchodzące W ZAKRES SPRAWOWANIA MANDATU - nie można wyciągnąć odpowiedzialności w trakcie, jak i po mandacie - jest związany z działalnością w parlamencie - za zgodą sejmu poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem - formalne - nie ma procesu - dotyczy spraw podlegających postępowaniu karnemu - może być uchylony przez sejm - nie może być zatrzymany bez zgody sejmu - posła można oskarżać gdy złapano go na gorącym uczynku - ma charakter względny - cele immunitetu: - chroni status deputowanego by mógł sprawnie działać - niepołączalność mandatu - art 103 - w Polsce istnieje możliwość łączenia funkcji deputowanego i funkcji ministerialnych - STRUKTURA WEWNĘTRZNA PARLAMENTU - organizacja wewnętrzna konkretnych izb - organy kierownicze - prezydia, marszałkowie, przewodniczący - funkcje - określanie porządku obrad - prowadzenie obrad - reprezentacja izby na zewnątrz - funkcje dodatkowe - nie związane z funkcjonowaniem sejmu - marszałek może zastąpić prezydenta w przypadku jego niedyspozycji, do następnych wyborów - np. w Polsce - funkcja opiniodawcze - we Francji opiniują korzystanie prezydenta z nadzwyczajnych uprawnień - kreacyjne - czasem istnieje wymóg apolityczności - np. spiker w izbie gmin WB - spiker ma też szereg istotnych uprawnień - struktura zorganizowana - komisje stałe - komisja regulaminowa - komisje resortowe - komisje nadzwyczajne - np śledcza - komisja całej izby - występuje np. w WB, Kanadzie, Nowej Zelandii - komisja w której skład wchodzą wszyscy członkowie izby - powoływana na określonym etapie procedury legislacyjnej - funkcjonuje bez szczególnych wymogów proceduralnych - taka komisja może szybko funkcjonować - rozwiązanie charakterystyczne dla państw anglosaskich - tryb pracy parlamentu - SESYJNY - konstytucyjnie wydzielony okres sesji w którym parlament może funkcjonować - parlament WB, USA, Francja - sesja nadzwyczajna - zwołuje ją najczęściej organ pozaparlamentarny - np. głowa państwa na wniosek premiera - PERMANENTNY, STAŁY - posiedzenia mogą być zwołane w każdej chwili - nie ma wydzielonych okresów - głowa państwa nie ma uprawnień do wpływania na pracę parlamentu - art 109 - w Polsce - Niemcy - dyskontynuacja prac parlamentarnych - prace legislacyjne nie są kontynuowane w kolejnej kadencji - w WB jest to dyskontynuacja w ramach sesji rocznej - FUNKCJE PARLAMENTU - USTAWODAWCZA - POSTĘPOWANIE USTAWODAWCZE 1) inicjatywa ustawodawcza - przysługuje grupie 15 posłom, senatowi, prezydentowi, 100000 obywateli - w przypadku ustawy budżetowej, inicjatywa przysługuje tylko rządwi 2) 1 czytanie na forum sejmu lub komisji - można zgłosić poprawki lub wycofać projekt - 2 czytanie - 3 czytanie i głosowanie - większość zwykłe - senat (ZNAJDŹ SE W NECIE) - instytucja posła sprawozdawcy - poseł w imieniu komisji przedstawia projekt - we Włoszech jest możliwość uchwalenia projektu przez komisję bez obrad plenarnych - prawodawcza - KONTROLNA - wotum zaufania - wotum nieufności - w stosunku do rządu i ministra - interpelacja - jest pisemna - jest rozbudowana - po odpowiedzi może się odbyć debata - która może być podstawą do wotum nieufności - zapytanie - nie służy prowadzeniu debaty - nie wywołuje poważniejszych skutków - uchwały - mogą wyrażać dezaprobatę - dezyderat - forma żądania - zatwierdzenie budżetu i absolutorium z wykonania ustawy budżetowej - dyskusje - KREACYJNA - powoływanie organów władzy państwowej - w Polsce prezes NIK, Członkowie TK, rzecznik praw obywatelskich - w innych krajach: wybór głowy państwa (w systemach parlamentarno-gabinetowych) - ZASADA AUTONOMII PARLAMENTU - regulamin przyjmowany w drodze uchwały - akt wewnętrzny parlamentu - nie ingeruje się w niego z zewnątrz - nie jest do końca szanowana - we Francji regulaminy kieruje się do rady konstytucyjnej WŁADZA WYKONAWCZA - Ustawa O Radzie Ministrów - przez pryzmat polskiej konstytucji - rząd - różne rozumienia - rada ministrów - najwęższe rozumienie - w Polsce - kilkunastu ministrów - rząd jako gabinet i inny :) - w WB rozróżnię się gabinet i rząd - gabinet - rząd w wąskim rozumieniu - rząd - przedstawiciele o takim statusie politycznym - urzędnik polityczny, nie koniecznie jest ministrem lecz tworzy rząd - we Francji czym innym jest rząd a czym innym rada ministrów - rząd - premier, ministrowie, niżsi funkcjonariusze polityczne - rada ministrów - nie wszyscy członkowie uczestniczą - posiedzeniami rady kieruje Prezydent - różni się zatem od rządu składem personalnym - rząd - system rządów - ART 11 - prezydent i rada ministrów - władza wykonawcza w Polsce - pozycjo głowy państwa - sposób wyborów - kompetencje - jakie funkcje pełni - prerogatywy - systematyka konstytucji może odzwierciedlać pozycje głowy państwa - art 126 - w Polsce - nie ma funkcji arbitrażu - funkcja mediacyjna - czuwanie nad zgodnością prawa z konstytucją - kompetencje - art 133, 134 - reprezentant międzynarodowy - mianuje przedstawicieli RP za granicą - nie prowadzi samodzielnej polityki zagranicznej - najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych - art 144, ust 3 - kompetencje nie wymagające kontrasygnaty - proregatywy - prawo łaski - powoływanie sędziów - nadawanie orderów - zwoływanie rady gabinetowej - członkowie rady ministrów pod przewodnictwem prezydenta - nie dysponuje kompetencjami - nie ma istotnych uprawnień politycznych - skracanie kadencji sejmu w sytuacjach określonych w konstytucji - gdy nie zostanie powołany rząd - przy problemach z ustawą budżetową - nie ma jednak swobody manewru - nie może rozstrzygać sporów między organami państwa = nie jest arbitrem - jest to prezydentura pasywna - w Polsce - na następne - ustawa o radzie ministrów - status premiera - czy uprawnione jest mówienie o polskim systemie jako o systemie premierowskim? - status ministrów - władza sądownicza - polskie prawo konstytucyjne - Garlicki - struktura sądów w Polsce - trybunały - ustawa o trybunale stanu i TK - członkowie trybunału konstytucyjnego - kompetencje TK - odpowiedzialność konstytucyjna 12.01.2010 WŁADZA WYKONAWCZA - na kolos - od instytucjonalizacji partii - całe sądownictwo (konstytucyjny i stanu) - Sarnecki, Garlicki, ustawa o TK - struktura terytorialna - Zwierzchowski - rozdział 6 konstytucji - STATUS I FUNKCJE RADY MINISTRÓW - art 146 - prowadzi politykę zewnętrzną i wewnętrzną polityki polskiej - punkt 11 - ogólne kierownictwo obronności kraju - kieruje wykonaniem budżetu - punkt 3 - kieruje administracją rządową - ZASADA DOMNIEMANIA kompetencji na rzecz rady ministrów - - inicjatywa ustawodawcza ustawy budżetowej - status premiera - "polski system rządów można by zaliczyć do systemu premierowskiego" - premier: - powołuje ministrów - kieruje pracami rady ministrów - art 148 - nadzór nad samorządem terytorialnym - określa sposoby polityki - koordynuje prace rady ministrów - konstruktywne wotum nieufności - wzmacnia premiera - USTAWA O RADZIE MINISTRÓW - odwołanie premiera odwołuje gabinet - art 5: - kompetencje premiera: - 1. określa zakres spraw ministerstw - 2. żądanie sprawozdań i dokumentów okresowych od ministrów - funkcja zwierzchnia - 3. - korespondencyjne uzgodnienie stanowisk - na zasadzie wymiany dokumentów - zwoływać i branie udziału i przewodniczenie organim pomocniczym' - komitety itd. - funkcja przewodnictwa - przewodniczy posiedzeniom rady ministrów - przyporządkowanie poszczególnych spraw poszczególnym ministrów - rozstrzyga spory kompetencyjne w ramach ministrów Typy sporu kompetencyjnego - pozytywny - negatywny - art 12 - premier może powołać organy pomocnicze w drodze zarządzenia - komitety, rady zespołów doradczych i opiniodawczych - art 17 - wydaje się oczywisty lecz jest ważny - zwoływanie posiedzeń, ustalanie porządku, przewodniczenie - art 33 - określa szczegółowy zakres spraw ministra - przydziela ministerstwo które ma obsługiwać ministra - w rozporządzeniu - premier przyporządkowuje działy poszczególnym minierom - DZIAŁY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ - sfery działania - ministerstwo tworzy i przekształca rada ministrów - przez rozporządzenie STATUS MINISTRA - 2 twarze ministra - polityczna - działa kolegialnie - uczestniczy w kreowaniu polityki państwa - ponosi odpowiedzialność - inicjacja polityki rządu - reprezentacja rządu przed sejmem - administracyjna - art 34 - kieruje, nadzoruje, kontroluje działalność podporządkowanych jednostek SĄDOWNICTWO - struktura - okręgowe, rejonowe, apelacyjne - grodzkie - w sprawie wykroczeń - wydziały - rodzinne, pracy - sądownictwo administracje - wojewódzkie sądy administracyjne - naczelny sąd administracyjny - art. 176, utt 1. - dwuinstancyjność - 1985? - Wojewódzkie sądy administracyjne 1980 - NSA 1982 - TS 1985 - TK - dyrektor generalny - najwyższe stanowisko apolityczne w ministerstwie - rada ministrów działa zazwyczaj kolegialnie, działa na posiedzeniach - sądy wojskowe - zakaz tworzenia sądów wyjątkowych - szczególnych STATUS SĘDZIEGO - niezawisłość - niepołączalność stanowisk - immunitet sędziowski - art. 180 - nieusuwalność - powoływani przez prezydenta na wniosek KRS - na czas nieokreślony TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY - status sędziego TK - sposób powołania - sejm powołuje na kadencje 9 lat - bez możliwości reelekcji - zgromadzenie ogólne sądu najwyższego wyznacza 2 kandydatów - prezesem TK obecnie jest Bogdan Zdziennicki - Kompetencje - kontroluje konstytucyjność ustaw i celów partii politycznych - orzeka w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych - rozpatrywanie skarg konstytucyjnych - stoi na straży hierarchii prawa - badanie zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, które wymagały zgody w ustawie - każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne, co do zgodności z konstytucje - informuje sejm i senat o problemach wynikających z działalności TK - sprawa niewykonywania orzeczeń TK - kompetencje sądów konstytucyjnych innych krajów - prawo do wykonywania wykładni ustaw - stwierdzanie ważności wyborów - egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej - w Polsce - TS - sąd włoski