KRYMINOLOGIA
dr hab. Wiesław Pływaczewski, prof. UWM
WYKA
AD I; 10.10.2013
1. Kryminologia  bada i gromadzi wiedzę na temat przestępstwa jako szczególnej formy zachowania
dewiacyjnego, przestępczości jako zjawiska społecznego oraz osoby sprawcy, ofiary a także instytucji
tworzonych przez społeczeństwa celem zapobiegania przestępczości.
a. Przestępczość,
b. Przestępstwo,
c. Przestępca,
d. Ofiara,
e. Instytucje.
2. Kryminalistyka  opracowuje metody wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich winy w
sądzie.
KRYMINOLOGIA KRYMINALISTYKA
�� Monopolizuje etiologię przestępstwa, �� Ujawnianie dowodów i ich zabezpieczanie,
�� Nauka stosowana, �� Taktyka,
�� Nauka empiryczna. �� Obszar profilaktyki,
�� Kwestie techniczne.
3. Nie posiada własnej metodologii bazuje na metodach innych nauk: biologii, antropologii, medycyny,
psychologii, socjologii. Jest nauką interdyscyplinarną.
a. Kryminologia a nauki medyczne  koncentracja na osobie sprawcy, na jego cechach biologicznych
mających związek z zachowaniami przestępczymi
b. Kryminologia a psychologia  badanie psychicznego podłoża przestępstwa, indywidualnych cech
osobowości jak emocjonalność, osobowość, poziom rozwoju umysłowego.
c. Kryminologia a pedagogika  stosowana głównie w resocjalizacji
d. Kryminologia a statystyka  gromadzenie danych na temat przestępczości stanowiących z
ródło
informacji o nasileniu czy dynamice przestępczości.
e. Kryminologia a socjologia  traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne, patologię społeczną.
Szkodliwe zjawiska społeczne zakłócające prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, oprócz
przestępczości to np. alkoholizm, narkomania czy prostytucja.
f. Kryminologia a ekonomia  bada związki pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi a przestępczością
g. Kryminologia a historia  bada historię przestępczości i historię prawa, co pozwala na wybieranie
efektywniejszych rozwiązań dziś
4. Kryminologia interesuje się społecznymi uwarunkowaniami przestępczości znajdującymi się w otoczeniu
jednostki:
a. Struktury I stopnia  rodzina, grupa rówieśnicza, inne grupy pierwotne
b. Struktury II stopnia  sąsiedztwo, społeczność lokalna
c. Społeczeństwo globalne  państwo
5. Nie każda dewiacja jest patologią, choć zazwyczaj patologie są dewiacjami.
a. Problem społeczny - zjawiska niepożądane, do których eliminacji społeczeństwo dąży takie jak
ubóstwo czy dyskryminacja.
b. Socjologia prawna  bada genezę, mechanizmy działania i postrzeganie norm prawnych przez
społeczeństwo
6. Kryminologia a prawo karne  empirycznie zajmuje się przestępstwem, sprawcą, i społeczną reakcją na
czyn zabroniony. Prawo karne  ten sam zakres, ale normatywnie i odpowiadając na pytanie jak jest a nie
jak być powinno. Miejscem połączenia obu dziedzin jest nauka i polityka kryminalna. Kryminologia nie jest
jeszcze niezależną dziedziną wiedzy (powinna być  analiza instytucji prawa karnego i kontroli społecznej)
jest pomocnicza do prawa karnego.
7. Prawo karne  nauka normatywna, która wyznacza granice kryminologii.
WYKA
AD II; 24.10.2013
1. Nurty nauki kryminologii:
a. Klasycyzm:
Jej początki są związane z wykształceniem się szkoły klasycznej prawa karnego i działalności
postaci takich jak Beccaria, Betham, Kant, Hegel, Feuerbach. Koncepcje prawne i polityczne szkoły
klasycznej:
�� Każdy człowiek jest jednostką racjonalną, świadomie wybierającą, podsiadającą wolną
wolę  indeterminizm,
�� Absolutna koncepcja kary  sprawiedliwa odpłata za zło,
�� Pesymistyczna wizja natury człowieka  człowiek jest skłonny i zdolny do zła,
�� Zachowania człowieka mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą,
�� Pragmatyczny wymiar kary.
b. Pozytywizm:
Jej pojawienie łączy się z wykształceniem się w drugiej połowie XIX wieku szkoły pozytywnej
prawa karnego, reprezentowanej przez Lombroso, Ferriego i Garofalo. Jest to konsekwencja
scjentyzmu, kultu nauki i naukowości oraz wiary w nieograniczone możliwości poznania i
wykorzystania jego wyników dla dobra ludzkości. Maksymalne zbliżenie nauk społecznych do
przyrodoznawstwa (Comte, Spencer).
�� Deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa  przyczynowość zadań
człowieka; rządzą nim różne czynniki,
�� Kryminologia jako etiologia przestępczości,
�� Przestępca wyróżnia się szczególnymi cechami,
�� Optymistyczna wizja natury człowieka  indywidualizm:
o Indywidualistyczny  przyczyny odmienności w samym przestępcy, jego
uwarunkowaniach biologiczno-antropologicznych lub psychologicznych,
o Socjologiczny  przyczyny odmienności sprawcy tkwią poza nim, w jego
otoczeniu, środowisku, społeczeństwie.
�� Korekcjonalizm  sposobem zlikwidowania zachowań przestępnych jest likwidacja
odmienności,
�� Konsensualizm  traktowanie przestępcy jako odmieńca, stojącego na społecznym
marginesie.
c. Antynaturalizm:
Powstała w latach 60. XX wieku jako prąd negujący pozytywizm kryminologiczny. Ogarnia całość
nauk społecznych.
�� Odrzucenie naturalizmu metodologicznego i przekonania o jedności nauk oraz przejście
na stanowisko, stwierdzające iż specyficzny przedmiot badań nauk społecznych
uniemożliwia uprawianie ich na wzór nauk przyrodniczych; oznacza to odwołanie się do
metod badawczych socjologii humanistycznej i rozumiejącej,
�� Konfliktowa wizja społeczeństwa i prawa karnego  prawo karne jest postrzegane jako
instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych przez strony owych konfliktów 
przestępczość jako konsekwencja przebiegu procesów konfliktu społecznego,
�� Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa  żaden przedmiot czy zachowanie nie jest
tym, czym jest tylko ze względu na swe obiektywne właściwości, lecz tym, czym jest ze
względu na znaczenie jakie jest mu nadawane w procesie interakcji społecznych,
�� Podstawowym przedmiotem badań powinno być audytorium społeczne; mechanizmy
społecznej reakcji; dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a inne nie?
�� Krytycyzm wobec instytucji kontroli społecznej; instytucje te same wywołują szereg
negatywnych konsekwencji ubocznych i wielu wypadkach mogą być szkodliwe,
�� Optymistyczna wizja człowieka  zło nie tkwi w człowieku.
d. Neoklasycyzm:
Pojawiła się w latach 70. W USA jako reakcja na dominację socjologicznych teorii przestępczości.
Nurt zakłada, że:
�� Polityka kryminalna nie sprawdza się, gdyż pomimo dużych nakładów, nie prowadzi do
redukcji nasilenia przestępczością,
�� Zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo
w walce z przestępczością,
�� Przestępca jest wolną jednostką, wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi
alternatywami postępowania, podatną na bodz
ce, jakie stanowią zagrożenia karne,
�� Zwiększenie efektywności instytucji kontroli społecznej jak najmniejszym kosztem.
WYKA
AD III; 07.11.2013
KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA
1. Kierunek biopsychologiczny:
a. TEORIE ANTROPOLOGICZNE: chodzi przede wszystkim o teorię  przestępcy z urodzenia
Lombroso z 1876 roku. Niektórzy ludzie mają tendencję do popełniania przestępstwa, o czym
świadczy budowa ciała  ukształtowanie twarzy, czaszki. Do tych cech należą: cofnięte czoło,
deformacje czaszki, zniekształcenia szczęk, wystające kości policzkowe, specyficzna budowa ucha,
ale także odmienności budowy organów wewnętrznych lub płciowych czy leworęczności. W
zależności od konfiguracji takich cech można określić, na popełnianie jakich kategorii przestępstw
jest nastawiony dany osobnik. Początkowo Lombroso uważał wrodzoną skłonność do popełniania
przestępstw za atawistyczną, póz
niej jednakże zmienił poglądy, wskazując na obciążenie
dziedziczne, wynikające z chorób psychicznych lub alkoholizmu, a także uwzględnił wpływ
czynników środowiskowych jako kształtujących tendencję do popełniania przestępstw. W myśl
koncepcji Lombroso, przestępczość jest dziełem nie tylko przestępców z urodzenia, lecz także
przestępców nałogowych, z namiętności oraz przypadkowych, jak również tzw. kryminoidów, czyli
osób nieodpornych na czynniki zewnętrzne skłaniające do przestępnego zachowania.
b. KONCEPCJA DZIEDZICZENIA SKA
ONNOŚCI DO ZACHOWAC
ASPOA
ECZNYCH: zakłada ona, że
mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy somatyczne, ale również tendencje do
określonego zachowania.
c. KONCEPCJE ZABURZEC
STRUKTURY CHOMOSOMÓW: niektóre badania prowadzone wśród
przestępców wykazujących nieprawidłowość w sferze psychiki wykazały, że zamiast
standardowego obrazu struktury chromosomów (kariotypu) zapisywanego u mężczyzn jako 46XY,
a u kobiet jako 46XX występuje kariotyp o zwiększonej liczbie chromosomów Y, czyli np. 47XYY czy
48XXYY, co miało wywoływać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym.
d. KONCEPCJE ZABURZEC
OŚRODKOWEGO UKA
ADU NERWOWEGO: uszkodzenia lub schorzenia
ośrodkowego układu nerwowego na społeczne funkcjonowanie człowieka, a zwłaszcza na
zachowania kryminalne, nie jest wyjaśniony. Psychiatrzy szczególnie podkreślają znaczenie
mikrouszkodzeń układu nerwowego prowadzących do zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu jako
trudniej wykrywalnych.
e. INNE KONCEPCJE:
�� POGL
DY A

CZ
CE ZABURZENIA ENDOKRYNOLOGICZNE Z ZACHOWANIEM
PRZEST
PNYM: w myśl tych koncepcji procesy biochemiczne mają co najmniej zasadniczy
wpływ na społeczne funkcjonowanie człowieka, a zaburzenia tych procesów wyzwalają
tendencję do zachowań antyspołecznych, w tym także przestępnych; wskazywano
zwłaszcza na niedobór witamin, nieprawidłowy poziom cukru we krwi, reakcje alergiczne
i rozchwianie hormonalne, zwłaszcza jeśli chodzi o hormony płciowe.
�� POGL
DY DOTYCZ
CE ZWI
ZKU ZACHOWAC
PRZEST
PCZYCH Z OBNIŻENIEM
SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ: niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać
spełnianie wymagań społecznych, co jednak może być niwelowane przez odpowiedni
wpływ środowiska (np. rehabilitację).
�� KONCEPCJE TYPÓW PYCHOSOMATYCZNYCH: są to typologie ludzi łączące właściwości
psychiczne z cechami somatycznymi. Najstarszą taką klasyfikację stworzył Hipokrates,
wyróżniając sanguiników (silnie reagujących i niewytrwałych w działaniu), choleryków
(silnie reagujących i wytrwałych w działaniu), melancholików (słabo reagujących i
wytrwałych w działaniu) oraz flegmatyków (słabo reagujących i niewytrwałych w
działaniu).
�� TEORIA KONSTYTUCJONALNA EYSENCKA: ona wyjaśniać uwarunkowania przestępcze za
pomocą wyszczególnienia dwóch typów układu nerwowego: ekstrawertyków (łatwych do
pobudzenia i wygaszenia, poszukujących stymulacji, aktywnych, impulsywnych,
towarzyskich, optymistycznych aż do braku krytycyzmu, spontanicznych,
nieopanowanych, co prowadzi często do agresji) oraz introwertyków (trudnych tak do
pobudzenia jak i wyhamowania, powściągliwych, nieśmiałych, systematycznych,
sumiennych, pesymistycznych i skoncentrowanych na życiu wewnętrznym).
�� KONCEPCJE NIEPRAWIDA
OWEJ OSOBOWOŚCI: Koncepcje nieprawidłowej osobowości:
za istotną nieprawidłowość osobowości uznawane są zaburzenia w obrębie obrazu
samego siebie, zwłaszcza zaś niezgodność między jaz
nią subiektywną a odzwierciedloną.
�� PSYCHOPATIA: pojęcie to nie jest jednolite, najczęściej jest pojmowana jako nie-
prawidłowe ukształtowanie osobowości.
2. Kierunek socjologiczny:
a. KONCEPCJE EKOLOGICZNE: opierają się one na poszukiwaniu związków między zachowaniem
przestępnym a środowiskiem.
b. TEORIE STRUKTURALNE: opierają się na tezie, że zróżnicowanie społeczne daje ludziom
umiejscowionym na różnych poziomach struktury społecznej różne możliwości działania.
�� Merton wyróżnił pięć sposobów przystosowania:
�� konformizm: występuje gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele i środki
oraz ma dostęp do akceptowanych sposobów ich osiągania i potrafi je
wykorzystać.
�� innowacja: pojawia się, gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele, lecz
zignorowała lub odrzuciła konieczność sięgania do akceptowalnych środków;
jednostka taka będzie skłonna do podejmowania innych działań, zdatnych do
realizowania zinternalizowanych celów, np. popełniać przestępstwa.
�� rytualizm: pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów
wyznaczonych przez kulturę przy internalizacji aprobowanych sposobów
osiągania tychże; jednostka redukuje lub rezygnuje z aspiracji osiągnięcia
sukcesu, zadowalając się ścisłym przestrzeganiem uznawanych norm
postępowania.
�� wycofanie: występuje, gdy co najmniej niektóre cele i środki ich osiągania
zostały zinternalizowane, lecz środki te zawiodły, co powoduje niemożność
osiągnięcia celów; jednostka porzuca wysiłek związany z osiąganiem
akceptowanych celów i podejmuje działalność zastępczą, np. nadużywanie
alkoholu czy narkotyków.
�� bunt: pojawia się przy odrzuceniu kulturowo określonych celów i środków ich
osiągania, przy jednoczesnym podjęciu próby określenia odmiennych celów i
norm; dochodzi do niego, gdy istniejący system postrzegany jest jako przeszkoda
w dochodzeniu do celów nie mieszczących się w tym systemie, a uznawanych za
pożądane.
c. TEORIA ZRÓŻNICOWANIA KULTUROWEGO: odrzuca on pogląd o jednolitości struktury kulturowej
w społeczeństwie.
�� TEORIA PRZEST
PCZEJ PODKULTURY COHENA: dominacji społecznej warstwy średniej i
narzucania przez nią swoich standardów warstwie niższej, co wynika z faktu że
przedstawiciele warstwy średniej piastują w społeczeństwie pozycje związane ze
sprawowaniem zinstytucjonalizowanej kontroli społecznej (nauczyciel, sędzia, policjant).
�� TEORIA MILLERA: samodzielne wytworzenie subkultury przez warstwę niższą
przeciwstawnej do kultury innych warstw: określa subkulturę warstwy niższej jako zbiór
punktów skupienia, czyli wartości grupowych, kształtujących zachowania pozwalające
uzyskać prestiż w grupie.
�� TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH OKAZJI CLOWARDA I OHLINA: na wybór zachowania
zgodnego albo sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających
do zachowań poprawnych, lecz także dostępność do środków koniecznych do podjęcia
zachowań antyprawnych, przy czym chodzi o środki kulturowe  wzorce zachowań,
postawy, motywacje, systemy wartości i tym podobne oraz o możliwości postępowania
zgodnie z tymi wzorcami i motywacjami i możliwości nabycia umiejętności potrzebnych
do prowadzenia działalności niezgodnej z prawem.
d. TEORIE UCZENIA SI
ZACHOWAC
PRZEST
PNYCH: oparte na założeniu przyswajania zachowań
dominujących w środowisku jednostki.
�� TEORIA ZRӯNICOWANYCH POWI
ZAC
SUTHERLANDA: ona mechanizm wyboru
określonego zachowania i obejmuje dziewięć podstawowych też.
�� TEORIA SPOA
ECZNEGO UCZENIA SI
BANDURY: w myśl tej teorii, jednostka musi zetknąć
się z określonym przestępnym zachowaniem, by je zapamiętać, nabywając potrzebne
umiejętności; informacji dostarczają: rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie oraz
media.
�� TEORIA TECHNIK NAUTRALIZACJI SYKESA I MATZA: kwestionuje pogląd o tworzeniu się
subkultur przestępnych jako głównej przyczynie zachowań kryminalnych, gdyż ich
istnienie wymagałoby odrzucenia wartości i norm ogólnie przyjętych w społeczeństwie;
osoby popełniające przestępstwa przyswajają sobie poprawny system wartości i norm,
lecz wynajdują sposoby usprawiedliwiania niezgodnego z nim postępowania.
e. TEORIE KONTROLI: ich podstawę stanowią prace Durkheima dotyczące powiązania przestępczości
z innymi zjawiskami społecznymi. Durkheim twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem
normalnym, które występowało, występuje i będzie występować w każdym społeczeństwie, gdyż
zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo,
zmuszającym je do nieustannej rewizji swego stosunku do własnych wytworów kulturowych;
ponadto, człowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma żadnych biologicznie warunkowanych
hamulców powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi.