Wykład III Kryminologia
1. Kryminologia antynaturalistyczna
W kryminologii antynaturalistycznej wyróżniamy 3 główne nurty:
1) teorie naznaczania społecznego (etykietowania, stygmatyzacji),
2) teorie konfliktu społecznego,
3) nurt fenomenologiczny
Po kolei omówimy podstawowe koncepcje każdej z tych teorii
1) teorie naznaczania społecznego  antynaturalizm w kryminologii został
zapoczątkowany w latach 50 XX w. przez kierunek określany teorią
stygmatyzacji lub teorią etykietowania:
a) Erwin Lemert i teoria dewiacji wtórnej  operował pojęciem  jaz
ni
odzwierciedlonej . Istota tego pojęcia oparta jest na spostrzeżeniu, że każda
jednostka ma jakieś zdanie na temat samej siebie, posiada jakąś ocenę, która
wywiera istotny wpływ na jej zachowania. Takie spojrzenie na mechanizmy
postrzegania własnej osoby doprowadziły Lemerta do zaproponowania dwóch
kluczowych pojęć tj. dewiacji pierwotnej i dewiacji wtórnej. Przez dewiację
pierwotną rozumiał on po prostu fakt naruszania jakiejś normy. Lemerta
interesowało jednakże bardziej to, jaka jest społeczna reakcja w momencie
uznania jakiegoś zachowania za naruszające normy społeczne, a szczególnie
problem konsekwencji tej reakcji dla jednostki uznanej za dewianta czy
przestępcę. Owe konsekwencje  tj. reakcję jednostki na społeczną reakcję
wobec jej zachowania określił właśnie mianem dewiacji wtórnej. Wg
Lemerta jedną z konsekwencji działania instytucji kontroli społecznej jest
nadawanie jednostkom etykiet dewiantów, chorych umysłowo,
homoseksualistów, narkomanów, złodziei, zabójców. Z chwilą nadania takiej
1
etykiety jednostce zaczynają działać mechanizmy jaz
ni odzwierciedlonej i
rozpoczyna się proces tworzenia i utrwalania dewiacyjnej identyfikacji jednostki
i jej dewiacyjnej osobowości, której nikt nie posiada od urodzenia, nie
dziedziczy itp. Mówiąc w uproszczeniu naznaczenie jednostki jako dewianta
prowadzi do tego, że z czasem zaczyna on wierzyć, że rzeczywiście jest kimś, za
kogo uznało go otoczenie. W takim ujęciu dewiacja jest traktowana jako status
przypisany.
b) Howard S. Becker i  outsiderzy  naukowiec ten opublikował w 1963 r.
książkę pod tytułem  Outsiderzy , która stała się jednym z głównych
manifestów teoretycznych nurtu naznaczania społecznego i jedną z najczęściej
powoływanych pozycji współczesnej literatury kryminologicznej. Koncepcja
Beckera tworzy próbę socjologicznej koncepcji kontroli społecznej.
Punktem wyjścia jest odmienna od przyjętej przez Lemerta koncepcja
definicji zachowania dewiacyjnego. Dewiacyjność jest traktowana jako cechy
pewnych zachowań  społeczna interpretacja zachowania i nadanie mu
określonego znaczenia, w danym wypadku właśnie dewiacyjnego. dewiacyjnego
swym sformułowaniu Becker stwierdził jednoznacznie, że grupy społeczne
kreują dewiację poprzez tworzenie norm, których naruszenie stanowi
dewiację, a następnie zastosowanie tych norm do poszczególnych osób i
naznaczenie ich jako outsiderów. Tym samym Becker nie twierdził, że
zabójstwo lub narkomania nie istniałyby, gdyby nie były tak nazwane, a
jedynie to, ze bez owych nadanych z zewnątrz znaczeń nie byłyby tym czym
są. W ten sposób naznaczenie danej osoby jako dewianta staje się prognozą
samorealizującą. Jednostka uczy się być dewiantem i zaczyna coraz bardziej
zamykać się w swojej nowej roli. Rozpoczyna się kariera dewiacyjna, czego
ostateczną konsekwencją jest zepchnięcie jednostki do podkultury, na
margines społeczny, gdzie outsider znajduje się w towarzystwie jemu
2
podobnych, którzy go nie potępiają i akceptują. W ten sposób koncepcja
Beckera opisuje także powstawanie subkultur dewiacyjnych.
c) proces naznaczania społecznego wg Erwina Schura  wyróżnił 4 elementy
w opisanym przez Beckera mechanizmie tworzenia się kariery dewiacyjnej:
- stereotypizację (pewne generalne wyobrażenie, sądy i opinie),
- retrospektywna interpretacja (osoba, która okazuje się być np. narkomanem
zaczyna być postrzegana, co do swoich poprzednich zachowań, nie mających
nic wspólnego z uzależnieniem przez pryzmat wspomnianego stereotypu,
- inne jednostki utrzymujące do tej pory z dewiantem kontakty mogą
przeżywać silny dysonans poznawczy, wynikający z niemożności pogodzenia
dotychczasowych kontaktów z faktem, iż osoba ta jest dewiantem. Wówczas
okazuje się, że on czy ona zawsze tacy byli. Następuje więc nagłe olśnienie
normalizujące sytuację, wykazujące, że to co zostało właśnie ujawnione tak
naprawdę nigdy nie było czymś niespodziewanym,
- w takiej sytuacji dochodzi często do tzw. pochłaniania ról. Polega to na
tym, że jedna zról społecznych pełnionych przez jednostkę, w danym wypadku
rola dewianta nabiera charakteru roli, czy też statusu dominującego. Dla osoby
naznaczonej jako dewiant będzie to oznaczało, iż będzie ona postrzegana przede
wszystkim jako złodziej, narkoman, pijak, zanim będzie ojcem, mężem,
sąsiadem, kolegą, pracownikiem.
d) wizja przestępstwa i dewiacji w ujęciu Dawid Matzy - koncepcja tego
autora opiera się na rozróżnieniu pomiędzy pojęciami patologii i
zróżnicowania i wynikającym stąd przeciwstawieniu pozytywistycznej
postawie korekcjonalizmu wobec zjawisk dewiacyjnych, które zaproponował
określić mianem docenienia. Oznaczało to, że dewiacja i dewiant powinni
zostać docenieni to znaczy zaakceptowani takimi, jacy są. Tym samym
wysunął on postulat prawa do bycia odmiennym i radykalnej
3
nieinterwencji. Takie podejście w formie artystycznej znalazło swoje ujście
w powieści Kenna Keseya  Lot nad kukułczym gniazdem oraz
zrealizowanym na jej podstawie filmie Milowa Formana pod tym samym
tytułem. Inaczej mówiąc zachowania dewiacyjne są w takim ujęciu
traktowane jako jedna z wielu możliwości adaptacji do rzeczywistości,
której nie może jednak znieść konwencjonalne społeczeństwo.
e) problem wartościowania w kryminologii w ujęciu Fritza Sacka 
przedmiotem zainteresowania kryminologii jako nauki powinny być nie
zachowania, ale mechanizmy społecznej reakcji na owe zachowania (teoria z
1972 r.). Wg tego autora  problem polega na tym, że żadne zachowanie nie
jest przestępnym samo przez się: jest ono takim tylko wtedy gdy jest
oceniane przez pryzmat pewnego wzoru zachowania Sack stwierdził, że
podstawowa sprzeczność wewnętrzna kryminologii pozytywistycznej
wynika stąd, iż nauka ta dopuszcza do tego, że przedmiot badań jest z góry
określany przez prawo karne (tj. przez państwo) może być przezwyciężona
tylko w ten sposób, iż kryminologię trzeba uwolnić od prawa karnego.
Istotą tego założenia jest stwierdzenie, że prawo karne przestaje być
traktowane jako coś, co jest dane , zrozumiałe samo przez się i nie podlega
dyskusji  staje się ono tylko zmienną zależną tj. wymagającą wyjaśnienia.
Oznacza to odrzucenie kryminologii zorientowanej na sprawcę i postulat
kryminologii zorientowanej na normę, kryminologii pojmowanej przede
wszystkim jako socjologia kontroli społecznej i prawa karnego.
2) teorie konfliktu społecznego na gruncie kryminologii
antynaturalistycznej  dzielą się na dwa podstawowe nurty  kryminologii
konfliktowej i radykalnej (krytycznej)
4
a) podstawowe założenia analizy konfliktowej w ujęciu Thomasa
Bernarda  jego zdaniem kryminologia konfliktowa opiera się na
założeniu, iż warunki w jakich żyją jednostki decydują o ich
interesach i kształtują ich systemy wartości. Współczesne
społeczeństwa posiadają pod tym względem bardzo skomplikowaną
strukturę i składają się z grup społecznych o bardzo zróżnicowanych
warunkach życiowych. W konsekwencji składają się one z grup o
bardzo zróżnicowanych, pozostających w konflikcie zespołach
interesów i wartości. Ponieważ interesy i wartości mają tendencję do
stabilizacji w dłuższych przedziałach czasowych, grupy społeczne
tworzą stabilne wzory zachowania się, które w różnym stopniu różnią
się od wzorów zachowań innych grup społecznych.
b) teoria konfliktu grupowego w ujęciu George a Volda  autor ten w
swej koncepcji opierał się na ujęciu zjawiska konfliktu grupowego
zaproponowanego przez Georgia Smila jeszcze w XIX w. Zdaniem Smila
człowiek jest istotą grupową, której życie jest częścią a równocześnie
produktem związków grupowych. Grupa musi być zawsze przygotowana
aby bronić swych interesów wobec innych grup, a lojalność członków w
stosunku do grupy stanowi jeden z podstawowych faktów psychologii
społecznej. Opierając się na powyższych założeniach Vold rozwinął
swoją koncepcję mechanizmów kryminalizacji. Jego zdaniem w
przypadku zaistnienia konfliktu wartości i interesów różnych grup
społecznych dochodzi zawsze do mobilizacji jednej grupy przeciwko
drugiej. Strony konfliktu szukają najczęściej takiej pomocy ze strony
państwa celem obrony swych praw i ochrony interesów. Najczęściej
przejawia się to w postaci domagania się stosowania ustawodawstwa,
które miałoby zabezpieczyć te wartości i interesy. Takie poglądy są
5
bliskie Florianowi Znanieckiemu, wybitnemu polskiemu socjologowi
(1882-1958).
c) Teoria kryminalizacji Austina Turka - wychodził on z założenia
nawiązującego do tez teorii naznaczania społecznego, iż przestępstwo
i bycie przestępcą stanowią cechy definiowane i nadawane przez
innych a nie zjawiska behawioralne, biologiczne czy psychologiczne.
Równocześnie twierdzi, że każde społeczeństwo dzieli się na dwie
podstawowe kategorie: grupę dominującą (podejmującą decyzje i
tworzącą prawo, którą określa on mianem władzy oraz grupę
podporządkowaną, tzn. tych, których prawo to dotyczy, a którzy nie
mają na nie wpływu, ich z kolei określa się mianem poddanych.
Podstawowe w związku z tym pytanie w jaki sposób grupy
posiadające władzę i tworzące prawo legitymizują w społeczeństwie
ten fakt. Odpowiedz
Turka opiera się na specyficznym rozumieniu
instytucji władzy, opartej na koncepcji uczenia się. Jego zdaniem tak
władza jak i poddani nieustannie uczą się na nowo interakcji między
sobą tj. zajmowania odpowiednich pozycji dominacji i
podporządkowania i wykonywania ról dominacji i
podporządkowania: władza uczy się roli społecznej dominacji a
poddani podporządkowania. A
amanie prawa należy traktować wg.
Turka jako wskaz
nik załamania się lub braku władzy.
d) koncepcja społecznej rzeczywistości przestępstwa Richarda
Quinney a - punktem wyjścia tej koncepcji jest teza, iż przestępstwo
to definicja zachowania ludzkiego, kreowana przez upoważnione do
tego agendy w ramach politycznie zorganizowanego społeczeństwa.
W konsekwencji im większa liczba definicji kryminalnych
sformułowanych i stosowanych w praktyce, tym większe rozmiary
6
przestępczości. Definicje kryminalne opisują zachowania, które
pozostają w konflikcie z interesami tych segmentów społecznych,
które posiadają władzę kształtowania polityki publicznej. Kolejną
jego tezą jest stwierdzenie, że definicje kryminalne stosowane przez
segmenty społeczeństwa, które mają władzę kształtowania i
egzekwowania prawa karnego i sprawowania wymiaru sprawiedliwości w
sprawach karnych. Wreszcie twierdził, że koncepcje przestępstwa
skonstruowane w ramach segmentów posiadających władzę
rozpowszechniane są wśród społeczeństwa za pomocą różnych
środków komunikacji. We współczesnym społeczeństwie są to przede
wszystkim środki masowego przekazu, które objęły podstawową rolę w
kształtowaniu koncepcji przestępstwa funkcjonującej w społecznej
świadomości.
e) Nurt kryminologii radykalnej w ujęciu Thomasa Bernarda 
kryminologia krytyczna rozwinęła się w USA oraz krajach Europy
zachodniej  zapoczątkowana została na przełomie lat 60 i 70 i łączyła
się ściśle z ruchem rewolty lat 60. Jest to twierdzenie, że w
społeczeństwie nie istnieje konsensus co do podstawowych interesów i
wartości poszczególnych jednostek oraz grup społecznych. Wręcz
przeciwnie społeczeństwo charakteryzuje konflikt odnośnie tych
zagadnień. Społeczeństwo jest podzielone na klasy, których
członkowie mają zbliżone wartości i interesy, przy czym klasami
podstawowymi jest klasa posiadających pieniądze (środki produkcji)
 klasa panująca oraz klasa tych, którzy są zatrudnieni (klasa
pracująca) Dla kryminologii radykalnej podstawowe znaczenie mają
konflikty pomiędzy tymi dwiema klasami. Z tego punktu widzenia
kryminolodzy radykalni widzą swoje zadanie w demaskowaniu i
piętnowaniu niesprawiedliwości, jakie są w systemie kapitalistycznym
wyraz
ne zwłaszcza w procesie tworzenia i stosowania prawa.
7
f) Nowa kryminologia Iana Taylora, Paula Walona i Jocka Younga 
jednym z podstawowych manifestów radykalizmu kryminologicznego
stała się wydana w roku 1973 książka nowa kryminologia, napisana
przez ową trójkę autorów. Książka ta jest poświęcona przede
wszystkim krytycznej analizie koncepcji kryminologii
pozytywistycznej. Owi autorzy, podobnie jak inni kryminolodzy
radykalni reprezentują zaangażowanie w nauki społeczne, stając po
stronie tych, którzy uważają się za ofiary kontroli społecznej. W ich
przekonaniu kontrola społeczna stanowi nie tylko problem w sensie
naukowym, ale i merytorycznym. Stąd ich gwałtowny atak na
kryminologię pozytywistyczną, którą uważają za naukę
legitymizującą istniejący system represyjnej kontroli społecznej,
czynią to w dodatku pod płaszczykiem naukowej neutralności i
obiektywizmu. Ich zdaniem instytucje kontroli społecznej współczesnych
społeczeństw, jeśli mają przestać stanowić środek opresji i z
ródło
niesprawiedliwości, wymagają przekształcenia i to radykalnego, dla
którego nie wystarczą reformy średniego zasięgu, doskonalenie, wsparcie
środkami polityki społecznej. Inaczej mówiąc, problem kontroli
społecznej jako narzędzia niesprawiedliwości w rękach grup
sprawujących władzę nie może być rozwiązany bez radykalnego
przekształcenia społeczeństwa. Na tym tle rodzą się rozmaite wizje
społeczeństwa pozbawionego przestępczości i kontroli społecznej w
klasycznych ich formach. Nie oznacza to jednak moralnej
identyfikacji z przestępcami, przestępcami jedynie opowiedzenie się
za swoistą aksjologią  nowego społeczeństwa , w którym problemy
tego typu nie będą po prostu istnieć. Poglądy Taylora, Walona i Younga
zaliczyć należy niewątpliwie do umiarkowanej wersji kryminologii
radykalnej, która nie rezygnując z podstawowych założeń teoretycznych ,
8
zajmuje - szczególnie w ostatnich latach  o wiele bardziej umiarkowane
i realistyczne stanowisko.
g) Niels Christie i nurt abolicjonistyczny we współczesnej kryminologii
 abolicjonizm jest to kierunek w kryminologii domagający się
likwidacji prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej.
Sprawca ma ponieść jednak odpowiedzialność, tylko w taki sposób, który
akceptuje zarówno on jaki i poszkodowany przestępstwem, czyli ofiara.
Zdaniem tego naukowca  wsadzenie przestępcy do więzienia nie
rozwiązuje sprawy zadośćuczynienia ofierze, bo z takiej kary nic
mądrego dla przestępcy nie wynika a i tak nie zostanie on
zresocjalizowany. Postulatem Christiego jest zatem zwrócenie sposobu
rozpatrzenia konfliktów zainteresowanym stronom.
3) nurt fenomenologiczny kryminologii antynaturalistycznej  opart jest
na konfliktowej wizji społeczeństwa, a podstawowym przedmiotem
swego zainteresowania cyni pytanie o społeczne funkcje prawa karnego
a) Kai Erikson i społeczne funkcje przestępczości  jest to jeden z
pionierskich sposobów uprawiania kryminologii fenomenologicznej .
Przedmiotem jego zainteresowania stały się trzy fale przestępczości,
które nawiedziły Boston w 1636,1650 i 1692 r. Problemem za każdym
razem były przejawy herezji religijnej, konflikt z inną grupą religijną
bądz
histeria wywołana wokół tzw. czarownic z Salem (p. sztuka
Artura Millera). W oparciu o materiały historyczne Erikson
wykazuje, że każda z kolejnych fal zachowań dewiacyjnych była w
jakimś sensie kreowana przez przywódców religijnych kolonii,
widzących w takim postępowaniu przede wszystkim środek
integrowania zbiorowości, której przewodzili, wokół ortodoksyjnych
wartości purytańskiej ideologii. Osoby naznaczane jako dewianci
9
służyły więc jako swoiste kozły ofiarne, których naznaczenie i
skazanie miało na celu nie tyle ukaranie naruszenia określonych
norm, co jasne zdefiniowanie granic grupy. Tu tak jak u Smila
pojawia się oczywista rola  wroga służąca zidentyfikowaniu granic
grup, poprzez pokazanie, jakie zachowania mieszczą się jeszcze w
granicach tolerancji a jakie nie.
b) William Chambliss i społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa -
- powstała na bazie artykułu tegoż autora na temat ustawodawstwa
dotyczącego włóczęgostwa w krajach anglosaskich. Zdaniem autora
z
ródłem karalności włóczęgostwa nie było wcale przekonanie o tym,
że pozostawanie bez zajęcia jest niemoralne czy społecznie szkodliwe.
Wg niego rzeczywistą przyczyną napiętnowania i karalności
włóczęgostwa było duże zapotrzebowanie na  ręce do pracy .
Dowodem takiego pomysłu był fakt zwiększenia represyjności karania
włóczęgostwa w średniowiecznej Anglii  po raz pierwszy nastąpiło to w
XIV wieku po epidemii dżumy, zwanej czarną śmiercią, która
spowodowała śmierć około 1/3 ludności ówczesnej Europy, czego
konsekwencją był drastyczny niedosyt rąk do pracy.
c) Michel Foucault i społeczne funkcje kontroli społecznej  najbardziej
znana i wpływowa we współczesnej kryminologii koncepcja nurtu
zwanego tu fenomenologicznym jest koncepcja społeczeństwa
dyscyplinującego, stworzona przez Michale Foucault, a dotycząca
przede wszystkim genezy nowożytnego więzienia (1993). Doszedł on
do wniosku, że nowożytne więzienie już od samego początku było
niewypałem, przyniosło bowiem więcej skutków negatywnych i
efektów ubocznych niż pożytku i wszyscy o tym, że tak będzie
doskonale wiedzieli. Więzienie i kara pozbawienia wolności nigdy nie
10
były w stanie w sposób istotny zredukować przestępczości,
równocześnie prowadzą one jedynie do pogłębienia objawów
nieprzystosowania społecznego u swych pensjonariuszy. Poza
oczywistymi celami więzienia  biorąc pod uwagę ww. niedociągnięcia
samego założenia takiej kary więzienie z uwagi na interes państwa musi
spełniać jakieś inne cele. Zdaniem tego autora więzienie i kara
pozbawienia wolności stanowią swoistą technologię sprawowania
władzy  narzędzie dyscyplinowania i nadzorowania społeczeństwa.
Obok armii, szkoły, szpitala psychiatrycznego oraz klasztoru stanowi
więzienie instrument uniformizacji społeczeństwa, którego podstawowym
celem jest zmuszanie jednostek do posłuszeństwa.
2. Kryminologia neoklasyczna i nurty jej pokrewne - sama nazwa
została zapoczątkowana przez Krzysztofa Krajewskiego (1994) ponieważ
we wszystkich jej koncepcjach przewija się wspomniana wizja wolnego i
wybierającego sprawcy. Nazywany jest ten nurt także paradygmatem
ekonomicznym lub kryminologią konserwatywną. W tym nurcie- tak jak
w poprzednich pojawia się całe mnóstwo teorii
a) Andrew von Hirsch i koncepcja sprawiedliwej odpłaty  jednym z
pierwszych na gruncie amerykańskim krytyków polityki karnej
wyrastającej z idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa był ten
właśnie naukowiec. Stworzył on koncepcjępolityki karnej opartej na
jednoznacznej, sprawiedliwościowej i retrybutywnej racjonalizacji
kary. Kara jest utartym sposobem społecznej reakcji na wyrządzone
zło  ci, którzy nie naruszają reguły kontraktu społecznego i
naruszają prawa innych, zasługują po prostu na ukaranie. Celem
kary nie jest w związku z tym realizacja jakichkolwiek celów poza
11
swoistym wyrównaniem rachunków pomiędzy sprawcą a
społeczeństwem. Oznacza to, że podstawą wymiaru kary ma być tylko
i wyłączenie to, co nastąpiło w przeszłości, a więc czyny sprawcy, a
wyrok powinien mieć podobny wymiar w sytuacji podobnych
przypadków przestępstw. Odmienny sposób traktowania dwóch
sprawców, którzy dopuścili się podobnych czynów nie może być
uzasadniany żadnymi względami natury celowościowej. Koncepcje von
Hirscha wywarły stosunkowo niewielki wpływ na amerykański
wymiar sprawiedliwości, która zaczęła rozwijać się w zupełnie innym
kierunku.
b) Ernest van den Haag i renesans koncepcji wolnej woli  jest to
przedstawiciel współczesnej kryminologii amerykańskiej,
nawiązującej w wyraz
ny sposób do rozmaitych wątków kryminologii
klasycznej  akcentuje, że człowiek ma prawo wyboru oraz że
przestępstwo, jak każde inne zachowanie  jest rezultatem zdolności
do wybierania. Można powiedzieć, że autor tej teorii koncentruje się
przede wszystkim nie tyle na samej wolności wyboru, co na jej
uwarunkowaniach. Stwierdza on:  dopóty, dopóki ludzkie reakcje
charakteryzuje określona regularność, możliwa jest racjonalna,
nawet ekonomiczna analiza przestępstwa i kary.
c) Ekonomiczna teoria przestępczości  oznacza odrzucenie koncentracji
na problemie przyczyn przestępczości i skupienie uwagi na
uwarunkowaniach wyborów dokonywanych przez ludzi a z drugiej zaś
strony na możliwościach zewnętrznego sterowania tymi wyborami w
sposób społecznie pożądany, przede wszystkim w odniesieniu do
potencjalnego sprawcy przestępstwa. Jest to koncepcja sprawcy
racjonalnego, w tym sensie, że reaguje on w sposób przewidywalny na
12
określone bodz
ce zewnętrzne w postaci nagród i kar, choć nie zakłada się,
iż za każdym razem u każdego potencjalnego sprawcy przed
popełnieniem przestępstwa ma miejsce świadoma analiza i ważenie
ewentualnych  za i  przeciw spodziewanych zysków i strat. Takie
podejście zwane ekonomicznym współcześnie na gruncie nauki
amerykańskiej reprezentują Gary Becker oraz Isaac Ehrlich.
Podstawowym założeniem jest wskazanie człowieka, jako jednostki
racjonalnej, maksymalizującej przyjemność i zadowolenie. Oznacza to, że
pojęcia wykształcone przez ekonomię a więc popyt, podaż, zysk i koszt
mogą zostać wykorzystane do analizy wszelkich innych zachowań, które
należy traktować tak jak zachowania rynkowe w kategoriach wyboru w
warunkach ograniczonych zasobów. Zwolennicy podejścia
ekonomicznego opierają się na założeniu, iż wszyscy ludzie  przestępcy
jak i nie  przestępcy reagują na określone bodz
ce w taki sam racjonalny
sposób, co oznacza, iż zmiana kosztów i zysku z wielkim
prawdopodobieństwem prowadzi do zmiany dokonywanego wyboru. Nie
musi to jednak oznaczać, że takie wybory są efektem świadomej
kalkulacji. Takie jak ta, ekonomiczne teorie kryminologiczne wywarły
zasadniczy wpływ na praktykę polityki kryminalnej w Ameryce, ale
także po części w Europie. Przede wszystkim oznaczało to radykalne
odejście od prewencji indywidualnej i resocjalizacji jako celów kary
na rzecz oddziaływań generalnoprewencyjnych - tj. odstraszania.
Najczęściej wpływ ten wyrażał się w tendencjach do zaostrzenia
surowości represji kary, która w USA przybrała niesłychane rozmiary. W
związku z tym nurtem od 1976 r. neoklasycyzm amerykański oznacza
przywrócenie egzekucji (poczynając od połowy lat 60 obowiązywało
nieformalne moratorium), których obecnie wykonuje się kilkadziesiąt
rocznie. Tak samo zaczęto masowo stosować kary wieloletniego
więzienia, co skutkuje eksplozją rozmiarów populacji więziennej.
13
Podstawowy problem polityki karnej wykreowanej w oparciu o
neoklasycyzm to olbrzymie koszty- budowa setek zakładów karnych,
utrzymanie  pensjonariuszy , przy jednoczesnym braku poprawy sytuacji
jeśli chodzi o redukcję przestępczości. Od końca lat 90 obserwuje się
niewielki spadek przestępczości, ale może on być spowodowany niżem
demograficznym i dłuższym okresem prosperity i niskiego bezrobocia a
ni zadziałaniem funkcji represyjnej, nadanej karom.
d) James Wilson i problem praktycznego znaczenia badania przyczyn
przestępczości- autor ten jest na gruncie amerykańskim jednym z
najbardziej surowych krytyków pozytywistycznej koncepcji
kryminologii jako nauki o przyczynach przestępczości. Twierdził on,
że teorie takie jak teoria anemii, czy teoria zróżnicowanych powiązań
dotyczą takich zmiennych (jak np.. ubóstwo), które znajdują się poza
zasięgiem środków, które ma do dyspozycji wymiar sprawiedliwości a
także jakikolwiek gremium na poziomie struktur państwowych.
Dlatego właśnie autor ten postuluje przejście od analizy
przyczynowej w kryminologii do analizy w kategoriach możliwości
praktycznego działania. Ten ostatni typ analizy stawia pytania nie o
to co stanowi przyczynę danego problemu, lecz o to co stanowi istotę
stanu rzeczy, który chcemy osiągać, jakie posiadamy możliwości
pomiaru i sprawdzenia, czy ten cel już osiągnęliśmy.
e) Działania rutynowe  czołowym twórcą takiego podejścia jest Marcus
Nelson (1994r.)  jego zdaniem podstawowym błędem
pozytywistycznych teorii przyczyn przestępczości było założenie, że
rozmiary przestępczości zależą od czegoś, co określić można jako
podaż sprawców. Pozytywistyczne pomysły na zwalczanie zjawiska
przestępczości opierały się na założeniu, iż trzeba wpływać w taki w
14
taki lub inny sposób na intensywność czynników kryminogennych, co
doprowadzi do spadku liczby potencjalnych sprawców, a tym samym
do spadku przestępczości. Felson twierdził, że samo założenie
pozytywizmu w tym punkcie było błędne, albowiem podaż sprawców
jest w każdym społeczeństwie pewną wartością stałą. Zdaniem Tym,
co decyduje o rozmiarach przestępczości jest podaż okazji
przestępczych. Zdaniem Felsona tym, co decyduje o popełnianiu
przez ludzi przestępstw, jest okazja, która pojawia się wówczas, gdy
łącznie spełnione są dwie przesłanki: obecność obiektu ataku oraz
brak stosownych jego strażników rozumianych tu jako cały szereg
okoliczności chroniących obiekt przed atakiem. Inaczej mówiąc tym,
co decyduje o rozmiarach przestępczości jest podaż okazji
przestępczych. Owa podaż nie jest wartością stałą i ulega przemianom w
zależności od całego szeregu zdarzeń Podstawową przyczyną stałego
wzrostu przestępczości we współczesnym świecie jest występująca w
nich niezwykle wysoka podaż okazji przestępczych. Jednocześnie we
współczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z osłabieniem
tradycyjnych mechanizmów kontrolnych, przy czym generalnie
odpowiedzialność za to ponoszą w jego przekonaniu procesy urbanizacji i
zmiany społecznej. Pierwszym z brzegu przykładem może być
występujące szczególnie na obszarach miejskich osłabienie tradycyjnych
mechanizmów kształtowania więzi społecznej, wyrażające się w
anonimowości mieszkańców (sąsiadów). Kolejny ważny czynnik
stanowią przemiany modelu funkcjonowania rodziny. Jeszcze sto lat temu
aktywność życiowa każdego człowieka miała miejsce w obrębie rodziny
- dzisiaj większość życia odbywa się poza nią  w szkole, w pracy, w
miejscach rozrywki i zbiorowego wypoczynku. Powoduje to, że ludzie 
szczególnie młodzi znajdują się pod silnym wpływem instytucji
pozarodzinnych i rodzinie nie podporządkowanych i nie kontrolowanych
15
przez nią. Dodatkowym czynnikiem osłabiającym możliwość
sprawowania przez rodzinę kontroli nad swymi członkami są także
przemiany cyklu życia współczesnych ludzi. Chodzi tu przede wszystkim
o wydłużenie okresu adolescencji, czyli póz
niejsze wchodzenie młodych
ludzi w wiek dorosły, póz
niejsze zawieranie małżeństw i przejmowanie
dorosłych obowiązków. Związane jest to m.in. z wydłużeniem się obecnie
okresu edukacji. Podobne znaczenie ma wg Felsona powiększanie się we
współczesnych społeczeństwach czasu wolnego  pojęcia, którego jeszcze
kilkadziesiąt lat temu większość ludzi praktycznie nie rozumiała bo nim
nie dysponowała. Czas wolny jest bowiem w dużej mierze czasem
pozostawania bez żadnej kontroli. Kontrola natomiast jest przerzucana do
coraz większego gremium instytucji kontroli formalnej: policji,
prokuratury, sądu itp. To z kolei prowadzi do kryzysu tych instytucji,
które nie są w stanie podołać wielu nowym obowiązkom, do których
realizacji najczęściej po prostu się nie nadają. Dlatego nadrabianie
osłabienia mechanizmów nieformalnych rozbudową i zaostrzaniem
kontroli formalnej jest najczęściej bezskuteczne. Szczególnym
obiektem zainteresowania we współczesnej kryminologii stało się z
tego punktu widzenia społeczeństwo japońskie, gdzie zachowanie
wartości i tradycyjnych form więzi społecznej przy jednoczesnym
wysokim zurbanizowaniu i industrializacji posiada bardzo niewielki
nawet względem niższych od amerykańskich wskaz
ników wskaz
nik
wiktymizacji i przestępczości.
16