ERGONOMIA I BiHP
Parametry przestrzenne i
materialne środowiska pracy
Granice przestrzeni roboczej, są determinowane przez:
- minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska,
- łatwość dostarczania materiału,
- długość traktów komunikacyjnych,
- jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie),
- warunki bhp.
Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:
- zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla 90% populacji użytkowników,
- być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,
- umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do
indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,
- uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia
- zapewniać swobodę ruchów,
- zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku pracownika,
- zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia.
Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jak
i jego elementów składowych są wymiary antropometryczne użytkowników
oraz ich granice: pola widzenia i zasięgów ruchu.
1-7  rozmiary,
a*  granica pola widzenia;
b*  pozioma (normalna) linia widzenia;
c*  centralna linia widzenia;
d*  optymalna linia widzenia;
A  kąt powyżej którego oświetlenie nie daje olśnienia, strefa
nieważnych układów sterowniczych;
B  górna strefa mniej ważnych układów sterowniczych i
kontrolnych;
C  strefa optymalna dla układów kontrolno-sterowniczych;
D  dolna strefa mniej ważnych układów kontrolno-
sterowniczych;
E  zasięg.
Główne wielkości pomiarowe
uwzględniane w analizie struktury
przestrzennej stanowiska pracy w
zależności od:
- pozycji ciała: a) stojącej, b)
siedzącej,
- ustawienia płaszczyzny pracy
lub obserwacji: a) pionowej, b)
poziomej, c) pod pewnym kątem.
Wysokość manipulacyjna (Hmanip)  podstawowa miara właściwego położenia
strefy pracy w stosunku do operatora.
Określa ona wysokość od oparcia stóp do płaszczyzny poziomej przechodzącej
przez miejsce optymalnego przyłożenia rąk w czasie pracy.
Wysokość manipulacyjna określa się w zależności od przyjętej pozycji ciała w
trakcie pracy i wymagań dotyczących samych czynności (cechy ruchu).
Dla pracy wymagającej dużej swobody ruchu, wykonywanej w pozycji stojącej,
wysokością optymalną jest położenie ręki przy zgiętym przedramieniu, 5 cm
poniżej łokcia.
Ogólne zalecenia doboru Hmanip w zależności od przyjętej pozycji ciała
pracownika są następujące:
- dla pozycji stojącej - płaszczyzna pracy powinna znajdować się 7,5 cm poniżej
łokcia,
- dla pozycji siedzącej, wykonanie prac lekkich i średnio ciężkich powinno być
możliwe rękami zgiętymi w łokciu pod kątem 90� lub lekko rozwartymi,
- dla pozycji przemiennej (siedząco-stojącej) - Hmanip powinna być taka jak dla
pozycji stojącej.
Kolejność postępowania przy ustaleniu wysokości manipulacyjnej (Hmanip):
1. ustalenie typu pracy i ciężkości wykonywanych czynności,
2. ustalenie pozycji ciała przyjętej przez pracownika w trakcie pracy,
3. określenie rodzaju wykonywanych ruchów,
4. ustalenie stopnia ograniczenia ruchowego dla przyjętych ruchów,
5. ustalenie zakresu nastawności siedziska i podnóżka,
6. określenie strefy wygody związane z danym typem pracy.
7. ustalenie Hmanip dla odpowiedniej wartości rozkładu normalnego danych
antropometrycznych (progowego lub mediany).
Kształt i wymiar siedzisk:
W = PU - 5 cm,
- Gmin = 2/3 U (warunek ważny ze względu na utrzymanie równowagi ciała, zapewnia swobodę
ruchu nóg, zmniejsza ucisk ud),
- OT = 1/3 T (nie powinno być poniżej lędz
wi),
- OB = T - RA (zależne jest od obwodu ciała i długości ramienia),
- SB = 1,5 M - szerokość miednicy.
Parametry siedziska powinny zapewnić:
- warunków stabilizacji tułowia, kończyn i głowy użytkownika,
- stabilności i trwałości samego siedziska,
- możliwości jego regulacji i łatwej obsługi.
Uzyskać to można stosując:
- profilowanie i pochylenie płyty siedziska (dla stanu pracy, kąt pochylenia powinien
być zawarty między 3��15�),
- kształtowanie części bocznych i oparć pod plecy (promień podparcia > 101,5 cm);
- podpórki pod stopy, łokcie głowę (w zależności od pełniącej funkcji);
- właściwe pokrycie płyt siedziskowych ze względu na ich:
" twardość (ugięcie przy ruchach dynamicznych);
" szybkość odprowadzania ciepła;
" współczynnik tarcia;
" właściwości elektryzujące;
" działanie alergiczne.
Alternatywne siedzisko do pracy przed komputerem:
Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej
Sposoby wykonywania czynności roboczych:
- bez użycia wzroku, czyli tzw. ruchy ślepe;
- z użyciem wzroku (czynności te określamy mianem koordynacji wzrokowo-
ruchowej).
Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej zależą od:
- pozycji ciała przy pracy,
- odległości obrazu od oczu,
- charakteru wykonywanej pracy,
- rodzaju odbieranej przez zmysł wzroku informacji,
- wielkości obrazu, jego jednoznaczności, ostrości itp.,
- warunków oświetlenia.
Pole obserwacji  jest to całkowity zasięg widzenia, w którym za pomocą obu
oczu, bez ich poruszania, możemy zaobserwować duże przedmioty
spoczywające, małe przedmioty poruszające się lub sygnały optyczne.
Granice pola widzenia uwarunkowane są przez:
- usytuowanie oka w oczodole;
- kształt anatomiczny oczu i nosa.
i wynoszą:
- w górę - 37��45�;
- w dół - 53��55�;
- w bok (w stronę nosa) - 44��46�;
- w bok (na zewnątrz) - 60�;
Pola widzenia oka prawego i lewego pokrywają się (widzenie obuoczne), dzięki
temu możemy ocenić odległość i wielkość oglądanych przedmiotów).
W zależności od barwy światła i przedmiotu pole widzenia się zmienia.
Największe jest dla światła białego.
Ilość footoreceptorów zmniejsza się wraz z oddalaniem się od centrum siatkówki.
Wyróżniamy więc widzenie centralne i obwodowe.
Zmiana ostrości widzenia
w zależności od kąta
widzenia
Zmiana centralnego pola widzenia w zależności od:
przyjętej pozycji ciała: a) siedzącej, b) stojącej;
płaszczyzn obserwacji: c) pionowej, d) poziomej;
zasięgów pola widzenia: 1) optymalny, 2) maksymalny.
Złudzenia optyczne dotyczą następujących tendencji:
a) zarówno podobieństwo jak i bliskość nadaje strukturom ciągłości,
b) ciągłość a struktualizacja,
c) zamykania struktur,
d) sposób osadzenia linii wpływa na błędną ocenę ich długości,
e) utrudnienia oceny wielkości w skutek zastosowanego kontrastu,
f) przecięcie równoległych szeregiem prostych dają złudzenie braku
równoległości,
g) pozornej wielkości przedmiotu w zależności od jego barwy (element jasny-
bliżej, ciemny-dalej) - zjawisko irradiacji,
h) pozornej odległości przedmiotu wynikającej z jego wielkości (element większy
- bliżej, mniejszy - dalej),
i) złudzenia ruchu w wyniku przemiennego pojawiania się struktur jasnych i
ciemnych.
Przykłady złudzeń optycznych:
Warunki świetlne wymagane dla celów widoczności:
1.Zasada właściwego natężenia oświetlenia. Określona jest wartościami
minimalnymi i maksymalnymi. Minimalne natężenie uwarunkowane jest rodzajem
wykonywanych czynności i możliwością rozróżniania poszczególnych elementów
(szczegółów), na stanowisku pracy. Maksymalna wartość zależna jest od
subiektywnego odczucia, od wystąpienia zmęczenia wzroku i wieku.
2. Zasada dostosowania czasu postrzegania, który jest funkcją natężenia
oświetlenia, wielkości i kształtu obrazu lub jego prędkości ruchu, miejsca
pojawienia się, zmęczenia i wieku patrzącego.
3. Zasada równomierności oświetlenia związana z wymaganiami stawianymi
przez realizowane zadanie.
4. Zasada właściwych stosunków luminancji (przedmiot a otoczenie).
Przedmiot musi być oświetlony silniej niż otoczenie. Najsilniej w pomieszczeniu
powinien być oświetlony sufit (uzyskuje się wówczas maksymalne rozproszenie
oświetlenia ogólnego), następnie - ściany, a najmniej - podłoga). Maksymalny
stosunek luminancji nie powinien być większy od 1:40.
5. Zasada równomierności kontrastu luminancji (przedmiot jako całość a jego
elementy). Obie te zasady (4 i 5) powiązane są ze zjawiskiem olśnienia
(bezpośrednim i pośrednim).
Wpływ na olśnienie bezpośrednie ma:
- natężenie z
ródła światła,
- położenie z
ródła światła względem linii wzroku (dla z
ródeł umieszczonych
powyżej kąta 60� nad linią wzroku - zjawisko olśnienia już nie występuje, im bliżej
linii wzroku, tym działanie jest silniejsze),
- stopień rozproszenia światła,
- rodzaj zastosowanych opraw oświetleniowych.
6. Zasada właściwego kontrastu barwnego całego przedmiotu jak i jego
elementów (zbyt duży kontrast - wzrok może być zbytnio przyciągany do
elementów jaskrawych, przez co szybciej może wystąpić jego zmęczenie i
osłabienie ostrości, za mały - może powodować zlewanie się obrazu, co również
prowadzi do nadmiernego zmęczenia wzroku i spadku napięcia uwagi).
7. Zjawisko addytywności barw. Działając światłem monochromatycznym na
barwne przedmioty można uzyskać efekt: wzmocnienia danej barwy, wytłumienia
lub całkowitej jej zmiany na inną.
8. Zjawisko stroboskopowe, które występuje dla wyładowczych z
ródeł światła.
Podczas ruchu obrotowego urządzenia pracującego przy tego typu oświetleniu
mogą zachodzić następujące stany:
- pozornego bezruchu, jeżeli częstotliwość strumienia świetlnego będzie równa
wielokrotności częstotliwości obrotowej pracującego urządzenia,
- pozornej zmiany prędkości obrotowej urządzenia będącego w ruchu,
- pozornej zmiany kierunku obrotów.