{20}{159}{Y:i}Kosmos jest wszystkim,|co jest, było, bądź będzie.
{191}{218}{Y:i}Wyrusz ze mną.
{275}{363}Pokolenie temu astronom Carl|Sagan stał w tym miejscu
{364}{453}i wysłał milionów z nas|na wspaniałą przygodę.
{454}{545}Odkrycia we wszechświecie|zdobyte przez naukę.
{546}{606}Czas wyruszyć ponownie.
{657}{708}Wyruszymy na przygodę,|która wyśle nas
{709}{764}od wielkości mikroskopijnych|do nieskończonych,
{765}{836}od początku czasu|do odległej przyszłości.
{837}{923}Zbadamy galaktyki,|słońca i światy,
{923}{1009}będziemy ujeżdżać fale|grawitacyjne czasoprzestrzeni,
{1009}{1093}poznamy stworzenia,|które żyją w ogniu i lodzie,
{1094}{1184}ujrzymy planety gwiazd,|które nigdy nie umierają,
{1185}{1246}odkryjemy atomy|o masie słońca
{1247}{1315}i wszechświaty|mniejsze od atomów.
{1345}{1431}Kosmos jest również|historią o nas.
{1432}{1521}To saga o tym, jak wędrowne|gromady myśliwych i zbieraczy
{1521}{1633}odnalazły drogę do gwiazd.
{1634}{1725}Jedna przygoda|z wieloma bohaterami.
{1954}{2017}Aby odbyć tę podróż,|będzie nam potrzebna wyobraźnia.
{2017}{2073}Lecz sama wyobraźnia|nie wystarczy,
{2073}{2206}gdyż natura jest wspanialsza,|niż jesteśmy sobie w stanie wyobrazić.
{2303}{2390}Aby stworzyć tę podróż,|pokolenia poszukiwaczy
{2391}{2478}sztywno trzymały się|bardzo prostych reguł.
{2479}{2566}Sprawdzać pomysły poprzez|eksperymenty i obserwację,
{2567}{2637}rozbudowywać pomysły,|które przejdą ten test
{2637}{2690}i odrzucić te,|które zawiodą.
{2691}{2753}Iść za dowodami,|niezależnie gdzie poprowadzą.
{2754}{2833}I podważać wszystko.
{2834}{2951}Zgódź się na te warunki|i kosmos jest twój.
{3002}{3053}Wyrusz ze mną.
{5326}{5414}KOSMOS S01E01|Nasze miejsce w Drodze Mlecznej
{5414}{5459}Tłumaczenie: Orlando
{5809}{5920}Na statku Wyobraźnia jesteśmy|wolni od ograniczeń przestrzeni i czasu.
{5921}{5993}Możemy wyruszyć wszędzie.
{5994}{6125}Jeśli chcesz zobaczyć, gdzie jesteśmy|w kosmosie, wyjrzyj przez okno.
{6219}{6306}Na wymiarze czasu|przeszłość leży pod nami.
{6361}{6462}Oto jak Ziemia wyglądała|250 milionów lat temu.
{6549}{6627}Jeśli chcesz zobaczyć|przyszłość, spójrz do góry.
{6627}{6737}Oto jak może wyglądać|za 250 milionów lat.
{6770}{6873}Jeśli mamy wyruszyć na najbardziej|odległe krańce kosmosu,
{6874}{7033}musimy znać nasz adres kosmiczny,|oto zaś pierwszy wiersz tego adresu.
{7558}{7753}Opuszczamy Ziemię, jedyny znany nam dom,|na najodleglejsze granice kosmosu.
{7849}{8025}Nasz najbliższy sąsiad, Księżyc,|nie posiada nieba, oceanu, ani życia,
{8025}{8106}ma jedynie rany|od uderzeń kosmicznych.
{8418}{8489}Nasza gwiazda|napędza wiatr, fale
{8490}{8581}i całe życie na powierzchni|naszej planety.
{8582}{8644}Słońce utrzymuje wszystkie|światy układu słonecznego
{8645}{8753}w swoim grawitacyjnym uścisku,|zaczynając od Merkurego.
{9198}{9306}Następnie jest pochmurna Wenus,|gdzie potężny efekt cieplarniany
{9307}{9379}zamienił ją w piekło.
{9521}{9655}Mars posiada niemalże|tyle samo lądu co Ziemia.
{9986}{10128}Pas planetoid okrąża Słońce|między orbitami Marsa i Jowisza.
{10410}{10496}Wraz ze swoimi czterema wielkimi|księżycami i tuzinem mniejszych,
{10497}{10580}Jowisz jest jak własny|układ słoneczny.
{10581}{10686}Jest większy od wszystkich|pozostałych planet razem wziętych.
{10917}{11013}Wielka Czerwona Plama Jowisza.
{11013}{11100}Huragan trzy razy większy|od naszej planety,
{11101}{11177}który wieje od wieków.
{11665}{11757}Korona naszego układu|słonecznego, Saturn,
{11758}{11889}otoczona przez niezliczoną ilość|wolno-toczących się śnieżek.
{11889}{11990}Każda śnieżka|to jeden księżyc.
{12739}{12864}Uran i Neptun,
{12865}{12966}najbardziej zewnętrzne planety,|nieznane starożytnym.
{12967}{13074}Zostały odkryte dopiero|po wynalezieniu teleskopu.
{13118}{13257}Za zewnętrznymi planetami jest stado|dziesiątek tysięcy zamrożonych światów.
{13691}{13754}Jednym z nich jest Pluton.
{14058}{14116}Ze wszystkich naszych|sond kosmicznych
{14117}{14245}ten odleciał najdalej|od domu, Voyager 1.
{14296}{14385}Niesie wiadomość dla miliarda|lat od naszych czasów,
{14386}{14559}o tym, kim byliśmy, co czuliśmy|i jaką muzykę tworzyliśmy.
{14838}{14916}Głębokie wody tego rozległego|kosmicznego oceanu
{14917}{15002}i jej nieskończone|światy czekają przed nami.
{15288}{15395}Stąd Słońce wygląda|jak zwykła gwiazda.
{15395}{15497}Lecz jego pole grawitacyjne wciąż ma|wpływ na biliony zamrożonych komet,
{15498}{15640}pozostałości ze stworzenia układu|słonecznego sprzed 5 miliardów lat.
{15641}{15694}Jest to Obłok Oorta.
{15695}{15774}Nikt wcześniej nie był|w stanie jej ujrzeć, bo nie było jak,
{15775}{15873}ponieważ każdy pojedynczy, mały|świat jest odległy od swojego sąsiada,
{15874}{15948}jak Ziemia jest od Saturna.
{15948}{16047}Ten ogromny obłok komet|zamyka nasz układ słoneczny,
{16048}{16139}drugi wiersz naszego|kosmicznego adresu.
{16257}{16396}Jesteśmy w stanie odkrywać planety|innych gwiazd jedynie od paru dekad,
{16397}{16546}lecz już wiemy, że planet jest|mnóstwo, więcej niż gwiazd.
{16547}{16689}Prawie każda będzie inna niż Ziemia|i wroga dla znanego nam życia.
{16690}{16820}Lecz co wiemy o życiu? Poznaliśmy|jak dotąd tylko jeden rodzaj.
{16821}{16867}Ziemskie życie.
{16868}{16956}Widzisz coś?|Jedynie pusta przestrzeń, prawda?
{16957}{17062}Ludzkie oko widzi tylko ziarenko|światła, które lśni w kosmosie.
{17063}{17176}Ale nauka daje nam moc zobaczyć to,|co nasze zmysły nie są w stanie.
{17176}{17279}Podczerwień to rodzaj światła,|które jest używane w noktowizorach.
{17280}{17353}Dodać filtr na podczerwień|do ciemności...
{17378}{17471}Samotna planeta.|Świat bez słońca.
{17517}{17623}Nasza galaktyka ma miliardy takich|planet, wiszących w ciągłej ciemności.
{17624}{17720}Są sierotami, wyrzutkami ich|macierzystych gwiazd,
{17721}{17792}gdy ich systemy gwiezdne|miały wybuchowe narodziny.
{17834}{17945}Samotne planety mają płynne jądra,|lecz zamrożone powierzchnie.
{17946}{18066}Między tymi skrajnościami|mogą być oceany wody.
{18175}{18262}Kto wie, co tam może pływać?
{18376}{18452}Tak Mleczna Droga|wygląda w podczerwieni.
{18453}{18579}Każda kropka, nawet te|przyciemnione, to gwiazda.
{18580}{18675}Ile jest gwiazd?|Ile jest światów?
{18676}{18749}Ile jest rodzajów żyć?
{18749}{18807}Gdzie my jesteśmy?
{18808}{18866}Widzisz końcowe,|zewnętrzne ramie?
{18867}{18997}Tutaj żyjemy, około 30,000 lat|świetlnych od centrum.
{18998}{19118}Galaktyka Mlecznej Drogi to następny|wiersz naszego kosmicznego adresu.
{19119}{19189}Jesteśmy setki tysięcy|lat świetlnych od domu.
{19190}{19263}Światło, najszybsza rzecz,|jaka istnieje, podróżowałoby
{19264}{19348}setki tysięcy lat, aby|dotrzeć do nas z Ziemi.
{19414}{19537}Oto Wielka Mgławica w Andromedzie,|nasza sąsiednia galaktyka.
{19537}{19651}Nazywamy nasze dwie, wielkie galaktyki|i gromadę mniejszych "grupą lokalną".
{19856}{19935}Stąd nie można nawet|znaleźć naszej galaktyki.
{19936}{20049}Jest jedną z tysięcy w|Supergromadzie Lokalnej.
{20050}{20214}Na tej skali każdy obiekt, nawet|najmniejsza kropka, to galaktyka.
{20215}{20326}Każda galaktyka posiada miliardy|słońc i niezliczoną ilość światów.
{20327}{20492}Lecz Supergromada Lokalna jest|jedynie małą częścią wszechświata.
{20533}{20628}Oto kosmos na największej|znanej nam skali.
{20629}{20708}Sieć setki miliardów galaktyk.
{20709}{20791}To ostatni wiersz naszego|kosmicznego adresu.
{20792}{20840}Póki co.
{20878}{20958}Widzialny Wszechświat?|Co to oznacza?
{20959}{21025}Nawet dla nas i naszego|statku Wyobraźnia
{21026}{21112}istnieje limit tego, co możemy|zobaczyć w czasoprzestrzeni.
{21113}{21170}Oto nasz kosmiczny horyzont.
{21171}{21297}Za horyzontem są części|wszechświata, które są za daleko.
{21298}{21419}W ciągu 13,8 miliardów lat naszego|wszechświata było za mało czasu,
{21420}{21480}aby światło do nas dotarło.
{21529}{21610}Wielu z nas podejrzewa,|że to wszystko,
{21611}{21712}wszystkie światy, gwiazdy,|galaktyki, gromady
{21713}{21884}w naszym widzialnym wszechświecie|są bąbelkiem w nieskończonym oceanie
{21885}{21934}innych wszechświatów...
{21972}{22031}Wieloświat.
{22032}{22122}Wszechświat na wszechświecie.
{22123}{22185}Nieskończoność światów.
{22298}{22347}Czujesz się małym?
{22348}{22431}W kontekście kosmosu|jesteśmy mali.
{22432}{22516}Możemy być malutkimi ludzikami|żyjącymi na pyłku kurzu,
{22517}{22569}który unosi się wśród|oszałamiającym ogromie,
{22570}{22620}lecz nie myślimy mało.
{22621}{22703}Ta kosmiczna perspektywa|jest bardzo świeża.
{22704}{22854}Ledwie cztery wieki temu nasz mały|świat nie znał reszty kosmosu.
{22855}{22902}Nie było teleskopów.
{22903}{22993}Wszechświat był tym, co można|było zobaczyć gołym okiem.
{22994}{23124}W 1599 każdy wiedział,|że Słońce, planety i gwiazdy
{23125}{23221}były jedynie światłami na niebie,|które okrążały Ziemię
{23222}{23386}i my byliśmy centrum naszego|własnego, małego wszechświata.
{23423}{23501}Tylko jeden człowiek na Ziemi|był w stanie wyobrazić sobie
{23501}{23549}niezwykle większy kosmos.
{23550}{23657}I jak on spędzał Sylwestra|roku 1600?
{23687}{23755}Oczywiście w więzieniu.
{23925}{23969}Nachodzi chwila|w naszym życiu,
{23969}{24055}gdy zaczynamy rozumieć,|że nie jesteśmy pępkiem świata,
{24056}{24141}lecz należymy do znacznie|większego stworzenia.
{24142}{24181}To część dorastania.
{24181}{24235}Tak jak każdy z nas|przez to przechodzi,
{24236}{24357}tak samo nasza cywilizacja|przez to przechodziła w XVI wieku.
{24358}{24413}Wyobraź sobie świat|bez teleskopów,
{24413}{24491}gdy wszechświat był jedynie tym,|co mogłeś postrzec gołym okiem.
{24492}{24566}Było oczywistym,|że Ziemia jest nieruchoma,
{24567}{24671}zaś wszystko na niebie, Słońce,|Księżyc, gwiazdy i planety
{24671}{24789}okrążają nas, lecz wtedy|polski astronom i ksiądz Kopernik
{24789}{24885}przedstawił radykalne twierdzenie.|Ziemia nie była środkiem.
{24886}{24996}Była jedną z planet|i jak one okrąża Słońce.
{24997}{25058}Wielu, jak reformator|protestancki Marcin Luther,
{25059}{25143}uznało ten pomysł za|skandaliczną obrazę Biblii.
{25143}{25185}Byli przerażeni.
{25185}{25292}Jednak dla jednego człowieka|Kopernik myślał zbyt skromnie.
{25293}{25420}Nazywał się Giordano Bruno|i był urodzonym rebeliantem.
{25420}{25510}Pragnął wydostać się z tego|małego, tłocznego wszechświata.
{25511}{25563}Nawet jako młody dominikański|mnich w Neapolu
{25564}{25672}był urwisem. Były to czasy, gdy we|Włoszech nie było swobody myśli.
{25673}{25750}Pomimo tego Bruno chciał wiedzieć|wszystko o Boskim stworzeniu.
{25751}{25826}Odważył się czytać książki|zakazane przez Kościół.
{25827}{25874}I to była jego zguba.
{25875}{25998}W jednej z nich starożytny Rzymianin,|człowiek martwy od 1,500 lat,
{25998}{26079}wyszeptał mu o|większym wszechświecie,
{26080}{26171}który jest bezgraniczny|jak i jego wyobrażenie Boga.
{26265}{26298}Lukrecjusz prosił czytelnika,
{26299}{26356}aby wyobraził siebie,|stojącego na granicy wszechświata,
{26357}{26410}puszczając strzałę przed siebie.
{26410}{26460}Jeśli strzała leci przed siebie,|to oznacza,
{26460}{26529}że wszechświat rozciąga się|poza nasze wyobrażenie granicy.
{26529}{26624}Jeśli strzała nie leci,|powiedzmy, że trafi w ścianę,
{26624}{26731}zatem ta ściana musi leżeć poza nasze|wyobrażenie granicy wszechświata.
{26731}{26803}Jeśli staniesz na tej ścianie|i wystrzelisz kolejną strzałę,
{26804}{26869}mogą być tylko dwa rezultaty.
{26869}{26938}Albo będzie płynąć|w kosmosie przez wieczność,
{26938}{27041}albo uderzy w przeszkodę,|gdzie staniesz i wystrzelisz ponownie.
{27041}{27122}Tak czy inaczej,|wszechświat jest bezgraniczny.
{27123}{27182}Kosmos musi być nieskończony.
{27183}{27242}Dla Bruna to miało|idealny sens.
{27243}{27299}Bóg, którego czcił,|był nieskończony.
{27300}{27416}Zatem uznał, że jak jego|stworzenie może być czymś innym?
{27759}{27835}To była jego ostatnia praca.
{28061}{28206}W wieku 30 lat doznał wizji,|która zapieczętowała jego los.
{28207}{28356}W jego wizji obudził się w świecie|zamkniętym przez sklepienie gwiazd.
{28357}{28433}Taki był kosmos|za czasów Bruna.
{28855}{28933}Odczuł okropne|uczucie strachu,
{28934}{29016}jak gdyby wszystko mu|uciekało spod stóp.
{29017}{29076}Mimo tego zebrał|w sobie odwagę.
{29269}{29391}Rozwinąłem swoje skrzydła odwagi|i szybowałem przez nieskończoność,
{29392}{29503}zostawiając za mną to, co inni|nie byli w stanie ujrzeć z odległości.
{29504}{29622}Nie było tu góry, dołu,|granicy, bądź środka.
{29623}{29705}Widziałem, że Słońce było|tylko kolejną gwiazdą,
{29705}{29839}zaś pozostałe gwiazdy były jak Słońce,|każda eskortująca inne Ziemie jak nasza.
{29840}{29953}Objawienie tego ogromu|było jak zakochanie się.
{30037}{30084}Bruno został ewangelikiem,
{30085}{30166}głosząc dobrą nowinę|nieskończoności w Europie.
{30167}{30267}Uznał, że inni wierzący|naturalnie przyjmą
{30267}{30342}tę wspanialszą i większą|wizję stworzenia.
{30342}{30400}Jakimż głupcem byłem.
{30449}{30535}Został ekskomunikowany przez|Kościół rzymskokatolicki w jego ojczyźnie,
{30536}{30646}wyrzucony przez Kalwinistów w Szwajcarii|i przez Luteranów w Niemczech.
{30676}{30789}Bruno chętnie przyjął zaproszenie|prowadzenia wykładu w Oxfordzie w Anglii.
{30823}{30925}Uznał, że w końcu jest szansa,|że podzieli się swoją wizją
{30926}{30977}z ludźmi sobie równymi.
{31053}{31143}Przyszedłem przedstawić|nową wizję kosmosu.
{31143}{31253}Kopernik miał rację, że nasz świat|nie jest środkiem wszechświata.
{31254}{31352}Ziemia okrąża Słońce.|Jest planetą jak pozostałe.
{31353}{31415}Lecz Kopernik był|jedynie świtem.
{31415}{31463}Ja przynoszę wschód.
{31463}{31538}- Skandal!|- Gwiazdy to płomieniste słońca,
{31539}{31609}stworzone z tej samej|substancji co Ziemia.
{31610}{31713}I mają własne wodne Ziemie|z roślinami i zwierzętami,
{31714}{31751}które niczym|nie odejmują naszym.
{31752}{31794}Jesteś obłąkany,|czy zaledwie ignorantem?
{31795}{31848}Każdy wie, że jest tylko|nasz jeden świat.
{31848}{31897}To, co wszyscy wiedzą,|jest błędne.
{31897}{31981}Nasz nieskończony Bóg stworzył|bezgraniczny wszechświat
{31982}{32024}z nieskończoną ilością światów.
{32025}{32083}W twoich stronach|nie czyta się Arystotelesa?
{32084}{32113}Bądź Biblię?
{32114}{32216}Błagam, odrzućcie antyk,|tradycje, wiarę i władze.
{32217}{32314}Rozpocznijmy na nowo przez wątpienie|we wszystko, co uznajemy za udowodnione.
{32315}{32354}- Heretyk!|- Niewierny!
{32354}{32401}Wasz Bóg jest zbyt mały!
{32518}{32585}Człowiek mądrzejszy|zrozumiałby nauczkę.
{32585}{32665}Jednak Bruno taki nie był.
{32665}{32767}Nie mógł zatrzymać dla siebie|swojej cudownej wizji kosmosu,
{32768}{32905}pomimo że kara za to w jego|świecie była najbardziej okrutnym
{32905}{32971}rodzajem srogiej|i niecodziennej kary.
{33058}{33169}Giordano Bruno żył w czasach, gdzie nie|istniało oddzielenie kościoła i państwa,
{33170}{33278}jak i pogląd, że wolność słowa jest|świętym prawem każdego człowieka.
{33279}{33362}Wyrażanie poglądu, które nie|zgadzało się z tradycyjną wiarą,
{33362}{33410}mogło wpędzić człowieka|w ogrom problemów.
{33458}{33522}Bruno lekkomyślnie wrócił do Włoch.
{33523}{33570}Może tęsknił za domem.
{33571}{33641}Jednak musiał wiedzieć,|że jego ojczyzna
{33641}{33733}była jednym z najniebezpieczniejszych|miejsc dla niego w całej Europie.
{33734}{33807}Kościół rzymskokatolicki|posiadał system sądów
{33808}{33851}znanych jako Inkwizycja,
{33852}{33963}ich jedynym celem było prowadzenie|dochodzeń i męczenie każdego,
{33964}{34030}kto śmiał twierdzić poglądy|inne od ich własnych.
{34103}{34243}Bruno szybko wpadł|w sidła policji myślowej.
{34388}{34460}Ten wędrowiec, który czcił|nieskończony wszechświat,
{34461}{34527}obumierał w więzieniu|przez osiem lat.
{34528}{34643}Pomimo ciągłych przesłuchań, odmawiał|uparcie porzucenia swoich poglądów.
{34643}{34763}Dlaczego Kościół tak bardzo|chciał dręczyć Bruna?
{34764}{34813}Czego się obawiali?
{34813}{34921}Jeśli Bruno miał rację,|to święte księgi
{34921}{35023}i autorytet Kościoła|byłyby kwestionowane.
{35024}{35125}Ostatecznie kardynałowie|Inkwizycji ogłosili werdykt.
{35126}{35192}Zostajesz uznany|winnym kwestionowania
{35192}{35283}Świętej Trójcy i boskości|Jezusa Chrystusa.
{35284}{35422}Wierzenia, że gniew boży nie jest|wieczny, że wszyscy zostaną uratowani.
{35422}{35514}Twierdzenia, że istnieją|inne światy.
{35563}{35610}Wszystkie napisane|przez ciebie księgi
{35610}{35695}zostaną zebrane i spalone|na Placu Świętego Piotra.
{35696}{35836}Czcigodny Ojcze, przez te osiem lat|uwięzienia dużo rozmyślałem.
{35836}{35877}Zatem zrzekniesz się?
{35877}{35925}Moja miłość i|cześć dla Stwórcy
{35925}{36013}inspiruje we mnie wizję|nieskończonego Stworzenia.
{36013}{36181}Zostaniesz oddany naczelnikowi Rzymu,|aby wykonał odpowiednią karę
{36181}{36242}dla tych,|którzy nie okazują skruchy.
{36311}{36423}Możliwym jest, że to ty bardziej|obawiasz się ukaranie mnie,
{36424}{36466}aniżeli ja obawiam się|wysłuchania jej.
{38089}{38202}10 lat po męczennictwie Bruna, Galileusz|pierwszy raz spojrzał przez teleskop,
{38203}{38276}rozumiejąc, że Bruno|jednak miał rację.
{38277}{38333}Droga Mleczna składa się|z niezliczonej ilości gwiazd,
{38333}{38382}które są niewidzialne|dla gołego oka.
{38383}{38469}I niektóre światła na niebie|to inne światy.
{38470}{38525}Bruno nie był naukowcem.
{38525}{38585}Jego wizja kosmosu|była szczęśliwym trafem,
{38585}{38645}ponieważ nie posiadał|żadnych dowodów.
{38645}{38732}Mógł być w błędzie, jak to|często bywa ze zgadywaniem.
{38733}{38835}Lecz gdy ten pomysł pojawił się,|pozostali uznali go za swój cel.
{38836}{38874}Choćby tylko po to,|by go obalić.
{38923}{39011}Bruno ujrzał błysk|rozległego kosmosu.
{39012}{39126}Jednak nie posiadał poczucia|niezwykłego ogromu czasu.
{39212}{39285}Jak ludzie, którzy rzadko kiedy|żyją więcej niż wiek,
{39286}{39406}mogą pojąć rozumienie czasu|w postaci historii kosmosu?
{39407}{39521}Wszechświat ma 13,8 miliarda lat.
{39522}{39579}Aby wyobrazić sobie ten|kosmiczny przedział czasowy,
{39580}{39667}skompresujmy ten przedział|w jeden rok kalendarzowy.
{39962}{40039}Kosmiczny Kalendarz rozpoczyna się|pierwszego stycznia.
{40039}{40078}Narodziny naszego wszechświata.
{40078}{40168}Zawiera wszystko, co się zdarzyło|od tej pory aż do teraz,
{40169}{40277}co na tym kalendarzu jest|północą 31 grudnia.
{40278}{40372}Na tej skali każdy miesiąc|przedstawia miliard lat.
{40373}{40482}Każdy dzień to niemalże|40 milionów lat.
{40482}{40603}Wróćmy najdalej jak się da,|do pierwszych chwili wszechświata.
{40626}{40720}1 stycznia, Wielki Wybuch.
{40979}{41064}Do tego miejsca potrafimy|najdalej cofnąć się w czasie.
{41064}{41096}Póki co.
{41138}{41251}Nasz wszechświat powstał z punktu|mniejszego od pojedynczego atomu.
{41254}{41325}Kosmos wybuchł|w piekielnym ogniu,
{41326}{41382}rozpoczynając rozszerzanie się|naszego wszechświata
{41382}{41499}i narodziny wszystkich energii|i substancji, jakie dziś znamy.
{41500}{41542}Wiem, że brzmi to obłąkanie,
{41543}{41629}lecz istnieją silne dowody obserwacyjne,|które wspierają teorię Wielkiego Wybuchu.
{41630}{41689}Między innymi jest to|ilość helu w kosmosie
{41690}{41777}i mikrofalowe promieniowanie tła,|które pozostały po wybuchu.
{41778}{41837}Wszechświat zaczął się|ochładzać wraz z rozszerzaniem się,
{41838}{41931}przez 200 milionów lat|była tylko ciemność.
{41969}{42042}Grawitacja zaczęła łączyć ze sobą|chmury gazów i podgrzewać je,
{42042}{42151}aż w końcu pierwsze gwiazdy|rozbłysły 10 stycznia.
{42294}{42422}13 stycznia gwiazdy zaczęły|łączyć się w pierwsze, małe galaktyki.
{42479}{42546}Te galaktyki połączyły się,|aby stworzyć jeszcze większe,
{42547}{42734}włącznie z naszą Mleczną Drogą, która|została stworzona 11 miliardów lat temu.
{42735}{42803}15 marca roku kosmicznego.
{42848}{42951}Setki miliardy słońc.|Który jest nasz?
{42952}{43005}Jeszcze nie istnieje.
{43006}{43113}Powstanie z popiołów|innych gwiazd.
{43114}{43190}Widzisz te światła, które|błyszczą jak paparazzi?
{43191}{43326}Każda z nich to supernowa,|piękna śmierć wielkiej gwiazdy.
{43326}{43407}Gwiazdy umierają i rodzą się|w takich miejscach.
{43408}{43453}Gwiezdnych żłobkach.
{43454}{43558}Skraplają się jak krople deszczu|z wielkich chmur gazu i pyłu.
{43558}{43680}Tak bardzo się gotują, że głęboko|w środku nich jądra atomów łączą się,
{43680}{43778}aby stworzyć tlen, który oddychamy,|węgiel w naszych mięśniach,
{43778}{43850}wapno w naszych kościach,|żelazo w naszej krwi.
{43851}{43978}To wszystko zostało ugotowane|w piekielnych sercach umarłych gwiazd.
{43978}{44174}Ty, ja, my wszyscy jesteśmy|stworzeni z gwiezdnych rzeczy.
{44218}{44322}Te gwiezdne rzeczy są przetwarzane|i wzbogacane ponownie i ponownie
{44322}{44375}przez kolejne|pokolenia gwiazd.
{44478}{44534}Ile jeszcze zostało,|aż nasze Słońce powstanie?
{44535}{44578}Dużo czasu.
{44578}{44678}Zacznie lśnić dopiero|za sześć miliardów lat.
{44718}{44834}Nasze Słońce ma urodziny 31 sierpnia|na Kosmicznym Kalendarzu.
{44882}{44949}Cztery i pół miliarda lat temu.
{44950}{45009}Jak i reszta planet naszego|układu słonecznego
{45010}{45135}Ziemia została stworzona z obłoku|gazu i pyłu orbitującego nowe słońce.
{45136}{45224}Ciągłe uderzenia stworzyły|rosnącą kulę gruzu.
{45372}{45438}Widzisz tę asteroidę?|Nie, nie tę.
{45438}{45478}Tamtą.
{45479}{45645}Istniejemy dlatego, że grawitacja|tej obok szturchnęła ją odrobinę w lewo.
{45646}{45743}Jaką różnicę ta odrobina sprawiła|na skali układu słonecznego?
{45744}{45814}Poczekaj, to zobaczysz.
{45851}{45939}W ciągu pierwszego miliarda lat|Ziemia dostała mocnego łupnia.
{46022}{46090}Części orbitującego gruzu|wpadały na siebie,
{46091}{46163}aż złączyły się,|by stworzyć Księżyc.
{46206}{46290}Księżyc jest pamiątką|tych brutalnych czasów.
{46291}{46363}Gdybyś stanął na powierzchni|tej dawnej Ziemi,
{46364}{46429}Księżyc byłby|stokrotnie bardziej jaśniejszy.
{46430}{46482}Był dziesięć razy|bliżej niż teraz,
{46482}{46595}utrzymany w silniejszym,|intymniejszym uścisku grawitacji.
{46596}{46666}Morza zaczęły się tworzyć|z ochłodzeniem Ziemi.
{46667}{46741}Pływy były tysiąckrotnie wyższe.
{46742}{46870}W ciągu eonów tarcie pływowe|w Ziemi odepchnęło Księżyc.
{47010}{47126}Życie rozpoczęło się mniej więcej|w tym miejscu, 21 września,
{47126}{47217}trzy i pół miliarda lat|na naszym małym świecie.
{47218}{47260}Wciąż nie wiemy,|jak życie się rozpoczęło.
{47260}{47350}Równie dobrze mogło przybyć|z innej części Drogi Mlecznej.
{47351}{47468}Początek życia jest jedną z największych,|nierozwiązanych tajemnic nauki.
{47540}{47589}Oto tworzące się życie,
{47590}{47739}ewoluując wszystkie biochemiczne przepisy|dla swych niezwykle złożonych czynności.
{47740}{47894}9 listopada życie oddychało,|poruszało się, jadło,
{47895}{47966}odpowiadało na swoje środowisko.
{47967}{48050}Wiele zawdzięczamy|tym pionierskich mikrobom.
{48050}{48099}I jeszcze jedno.
{48100}{48167}Wynalazły seks.
{48250}{48302}17 grudnia był niesamowitym dniem.
{48302}{48461}Życie w morzu naprawdę wybuchło, było|pełne najróżniejszych roślin i zwierząt.
{48462}{48584}Tiktaalik było jednym z pierwszych|zwierząt, które wyruszyły na ląd.
{48630}{48710}Musiało to być jak|odwiedzenie innej planety.
{48746}{48869}Lasy, dinozaury, ptaki, insekty.
{48870}{48941}Wszystkie powstały|w ostatni tydzień grudnia.
{48942}{49077}Pierwszy kwiat|rozkwitł 28 grudnia.
{49185}{49285}Gdy te starożytne lasy rosły, umierały|i tonęły pod powierzchnią ziemi,
{49286}{49354}ich szczątki zmieniły się w węgiel.
{49354}{49475}300 milionów lat później my, ludzie,|palimy większość tego węgla,
{49476}{49571}aby zasilić i narazić na|niebezpieczeństwo naszą cywilizację.
{49690}{49763}Pamiętasz asteroidę z czasów|tworzenia się układu słonecznego?
{49764}{49831}Ta, która była szturchnięta|odrobinę w lewo?
{49831}{49882}Właśnie nadlatuje.
{49883}{50034}Jest 6:24 rano 30 grudnia|Kalendarza Kosmicznego.
{50223}{50311}Przez ponad setki milionów lat|dinozaury były władcami Ziemi,
{50312}{50369}podczas gdy nasi przodkowie,|małe ssaki,
{50370}{50421}uciekali z przerażeniem.
{50422}{50478}Asteroida zmieniła wszystko.
{50479}{50522}Przypuśćmy, że nie została|szturchnięta.
{50523}{50636}Całkowicie by ominęła Ziemię i równie|dobrze dinozaury by wciąż istniały,
{50637}{50661}a my nie.
{50662}{50750}To dobry przykład|ekstremalnych przypadków,
{50751}{50812}losową naturę istnienia.
{50868}{50951}Wszechświat ma już|ponad 13,5 miliarda lat.
{50952}{51013}Wciąż nas nie ma.
{51014}{51095}W rozległym oceanie czasu,|który ten kalendarz reprezentuje,
{51096}{51266}ludzie rozwinęli się w ciągu ostatniej|godziny ostatniego dnia kosmicznego roku.
{51434}{51509}23:59 i 46 sekund.
{51510}{51610}Cała zapisana historia|to tylko ostatnie 14 sekund.
{51611}{51742}Każda osoba, o której słyszałeś,|żyła gdzieś tutaj.
{51770}{51878}Wszyscy królowie i ich bitwy,|migracje i wynalazki,
{51878}{51965}wojny i miłości, wszystko zapisane|w książkach historycznych
{51965}{52073}zdarzyło się tutaj, w ciągu ostatnich|sekund Kalendarza Kosmicznego.
{52074}{52187}Jednak jeśli mamy ujrzeć|tak krótki czas kosmiczny...
{52250}{52300}Będziemy musieli|zmienić skalę.
{52704}{52770}Jesteśmy nowicjuszami|w kosmosie.
{52770}{52867}Nasza własna historia zaczyna się|ledwie ostatniej nocy roku kosmicznego.
{52868}{52949}Jest 21:45 w Sylwestra.
{52950}{53007}Trzy i pół miliona lat temu
{53008}{53116}nasi przodkowie, twoi i moi,|zostawili te ślady.
{53155}{53222}Powstaliśmy i odłączyliśmy się od nich.
{53223}{53344}Gdy staliśmy na dwóch nogach,|nasze oczy nie były skierowane w dół.
{53345}{53432}Byliśmy wolni,|aby spojrzeć z podziwem.
{53495}{53554}Przez najdłuższą część|ludzkiego istnienia,
{53555}{53688}powiedzmy, ostatnich 40,000 pokoleń,|byliśmy wędrowcami,
{53689}{53765}żyliśmy w małych gromadach|jako myśliwi i zbieracze,
{53766}{53829}tworzyliśmy narzędzia,|władaliśmy płomieniem,
{53830}{53877}nazywaliśmy rzeczy,
{53878}{53982}to wszystko było w ciągu ostatniej|godziny Kalendarza Kosmicznego.
{54177}{54260}Aby zobaczyć, co potem się dzieje,|musimy zmienić skalę,
{54261}{54410}aby zobaczyć ostatnią minutę|ostatniej nocy roku kosmicznego.
{54411}{54458}23:59.
{54459}{54522}Jesteśmy tak młodzi|na skali czasu wszechświata,
{54523}{54639}że zaczęliśmy malować swoje pierwsze|malunki w ciągu ostatnich 60 sekund
{54640}{54756}roku kosmicznego,|ledwie 30,000 lat temu.
{54954}{55023}Wtedy wynaleźliśmy astronomię.
{55024}{55092}Tak naprawdę to wszyscy|pochodzimy od astronomów.
{55093}{55174}Nasze przeżycie zależało od|umiejętności czytania gwiazd,
{55175}{55293}aby przewidzieć nadchodzącą|zimę i migracje dzikich stad.
{55294}{55437}I 10,000 lat temu nastała|rewolucja w naszym stylu życia.
{55438}{55515}Nasi przodkowie nauczyli się,|jak zmieniać swoje otoczenie,
{55516}{55645}okiełznać dzikie rośliny i zwierzęta,|uprawiać ziemię, i ustatkowali się.
{55646}{55707}To wszystko zmieniło.
{55708}{55755}Po raz pierwszy|w naszej historii
{55756}{55837}mieliśmy więcej rzeczy,|niż byliśmy w stanie nieść.
{55838}{55895}Potrzebowaliśmy sposobu,|aby to wszystko śledzić.
{55896}{56005}Gdy zostało 14 sekund do północy,|bądź 6,000 lat temu,
{56006}{56032}wynaleźliśmy pismo.
{56033}{56134}I szybko zaczęliśmy zapisywać|więcej niż buszle ziarna.
{56135}{56199}Pismo pozwoliło nam|na zapisywanie naszych myśli
{56200}{56260}i wysłanie ich poza|przestrzeń i czas.
{56261}{56318}Małe wyrywki|na glinianych naczyniach
{56319}{56396}pozwoliły nam na|pokonanie śmiertelności.
{56397}{56471}Świat wstrząsnął w posadach.
{56472}{56546}Mojżesz urodził się|siedem sekund temu.
{56547}{56616}Budda sześć sekund temu.
{56617}{56686}Jezus pięć sekund temu.
{56687}{56768}Mohammed trzy sekundy temu.
{56769}{56873}Ledwie dwie sekundy temu,|na dolę lub niedolę,
{56874}{56939}dwie połówki Ziemi|odkryły się nawzajem.
{56940}{57027}W ostatniej sekundzie|Kosmicznego Kalendarza
{57028}{57132}zaczęliśmy używać naukę,|aby odkryć sekrety natury i jej prawa.
{57133}{57275}Metody naukowe są tak potężne,|że ledwie cztery wieki minęły
{57276}{57343}od pierwszego spojrzenia|Galileusza przez teleskop
{57343}{57425}na inny świat, do zostawienia|naszych śladów na Księżycu.
{57425}{57518}Pozwoliło nam na spojrzenie|poza przestrzeń i czas,
{57519}{57635}aby odkryć gdzie i kiedy|jesteśmy w kosmosie.
{57657}{57766}{Y:i}Jesteśmy sposobem,|aby kosmos poznał sam siebie.
{57767}{57864}Carl Sagan kierował podróżą|przez kosmos pokolenie temu.
{57865}{57953}Był największym naukowym|łącznikiem XX wieku,
{57954}{58016}lecz przede wszystkim|był naukowcem.
{58062}{58157}Carl wniósł ogromny wkład|w naszą wiedzę o planetach.
{58158}{58229}Prawidłowo przewidział istnienie|metanowych jezior
{58230}{58286}na wielkim księżycu|Saturna, Tytanie.
{58287}{58356}Pokazał nam, że atmosfera|wczesnej Ziemi
{58357}{58427}musiała zawierać potężne|gazy cieplarniane.
{58428}{58523}Pierwszy zrozumiał,|że sezonowe zmiany na Marsie
{58524}{58583}istnieją przez|pył niesiony przez wiatr.
{58584}{58725}Carl był pionierem w poszukiwaniu|pozaziemskiego życia i inteligencji.
{58726}{58804}Brał główny udział w każdej|ważnej misji kosmicznej,
{58805}{58922}aby odkryć układ słoneczny w ciągu|pierwszych 40 lat Ery Kosmicznej.
{58964}{59004}Lecz to nie wszystko,|co zrobił.
{59087}{59185}Oto kalendarz|Carla Sagana z 1975.
{59270}{59310}Kim wtedy byłem?
{59310}{59430}Byłem 17-latkiem z Bronxu,|który marzył o zostaniu naukowcem,
{59431}{59517}i jakoś najsławniejszy|astronom znalazł czas,
{59518}{59578}aby zaprosić mnie do Ithaci,|północnej części Nowego Jorku,
{59579}{59621}żeby spędzić ze mną sobotę.
{59622}{59715}Pamiętam ten śnieży dzień,|jakby było to wczoraj.
{59715}{59747}Spotkał się ze mną|na przystanku autobusowym
{59748}{59817}i pokazał mi swoje laboratorium|na uniwersytecie Cornell.
{59818}{59924}Carl sięgnął za swoje biurko|i podpisał dla mnie tę książkę.
{60014}{60122}"Dla Neila, przyszłego astronoma.|Carl".
{60123}{60204}Pod koniec dnia zawiózł mnie|z powrotem na przystanek.
{60205}{60252}Coraz mocniej śnieżyło.
{60253}{60328}Zapisał mi swój numer|domowy na karteczce
{60328}{60476}i powiedział, "Jeśli autobus nie przyjedzie,|zadzwoń i spędź noc ze mną i moją rodziną".
{60477}{60544}Już wiedziałem, że chcę|zostać naukowcem,
{60545}{60675}ale tego popołudnia nauczyłem się|od Carla tego, jakim chce być człowiekiem.
{60676}{60744}Troszczył się o mnie|i mnóstwo innych młodych ludzi,
{60745}{60852}inspirując nas, aby uczyć się,|uczyć i zajmować się nauką.
{60853}{60967}Nauka to wspólne przedsięwzięcie,|które obejmuje całe pokolenia.
{60968}{61071}To przejęcie pochodni od nauczyciela|do ucznia do nauczyciela,
{61072}{61155}społeczeństwo umysłów|sięgająca aż do antyku
{61156}{61203}i ku gwiazdom.
{61204}{61271}Zatem wyrusz ze mną.
{61272}{61354}Nasza podróż|ledwie się zaczyna.
{62100}{62200}Tłumaczenie: Orlando