Grupy Poetyckie Dwudziestolecia Międzywojennego
Wpływ czynników politycznych.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r.
W odrodzonym państwie zaistniały naturalne warunki do wszechstronnego rozwoju
nauki i literatury.
Istotna rola pokolenia pisarzy, ukształtowanych w kulturze modernizmu
(prozaicy: Żeromski, Przybyszewski, Berent, Strug, Nałkowska; poeci:
Kasprowicz, Leśmian, Staff)
Największy wpływ na rozwój literatury w tym okresie mają jednak ludzie młodzi.
Główne programy powstawały po odzyskaniu niepodległości, chodziło w nich o to,
w jaki sposób literatura ma kożystać z wolności.
S K A M A N D E R
Pierwsze spotkania w kawiarni Pod Pikadorem - 1916-18 - ukazują się pierwsze
czasopisma Pro ARTE et STUDIO, Pro Arte, potem Skamander. Nazwa stanowi aluzję
literacką - do dramatu Wyspiańskiego - Akropolis - Skamander połyska, wiślaną
świeci się falą; rzeka w Azji Mniejszej.
Wielka Piątka: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław
Iwaszkiewicz
Jan Lechoń + Maria Pawlikowska - Jasnorzewska
program:
1. paradoksalnie programowo bezprogramowi
2. apatriotyzm - przestajemy pisać o konieczności walki dla ojczyzny, brak
zainteresownia tą tematyką
* A. Słonimski: Czarna Wiosna
Ojczyzna moja wolna, wolna
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada
* Jan Lechoń Herostrates (szewc z Efezu, by zdobyć sławę podpala w 356 r. przed
Ch. świątynię Artemidy) - ironiczny stosunek do romantyzmu. Hasła kpiące z idei
romantycznych) A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę
3. witalizm (vita - żyje) dynamizm, beztroska
* Jestem jak szampan Kazimierz Wierzyński
* Zielono mi w głowie j.w.
* Sokrates tańczący J. Tuwim - potoczne słownictwo, nawet wulgarne, brak
szacunku autora do autorytetów - (rypcium, pypcium; hopsa-hopsa)
4. dionizyjskość - (bóg urodzaju, winnej latorośli, elementy zabawy przy winie)
* Rany Julek J. Tuwim - przedstawiony przeciętny człowiek - "everyman",
potoczny język, elementy dionizyjskości, apatriotyzm
5. Przedstawienie "everymana"
Nie chcemy wielkich słów, chcemy wielkiej poezji, wówczas każde słowo stanie
się wielkie.
F U T UR Y Z M
Pojawił się na południu Europy (tam gdzie istniał imperializm i silne tendencje
rewolucyjne) świat techniki - nowy symbol maszyny. Ojczyzna - Włochy.
Przedstawiciele: Marinetti, po I wojnie światowej prąd ten przekształcił się w
faszyzm
Polska: Kraków i jego kluby Katarynka,"Gałka muszkatołowa (Warszawa: Bruno
Jasiński, Stan. Młodożeniec, St. Ignacy Witkiewicz, Anatol Stern, Aleksander
Wat)
1922 Nuż w bżuchu B. Jasiński
Program:
1. Totalna negacja dziedzictwa kulturalnego (tradycja to hamulec swobody)
Chwytajcie za kilofy, za siekiery, za młoty
i burzcie bez litości szacowne miasta
2. Aktywizm i agresywność chcemy sławić wojnę - jedyną higienę świata
3. Fascynacja nowością - ryczący samochód jest piękniejszy od Nike z Samotraki
- pojęcie kinetycznej szybkości
4. Intuicjonizm - to ona wiodła prym
5. ROZMAITE EKSTRAWAGANCJE
- hasło Słowa na wolność - ustawienie obok siebie rzeczowników, bez logiki i
składni + może być czasownik, ale tylko w bezokoliczniku
BEZ PRZYMIOTNIKÓW (wata słowna)
6. Symultaniczność - ciągły ruch koń który biegnie ma sto nóg, jednoczesność
7. Zerwanie z ortografią i interpunkcją
* Poeta - wykrzyknik ulicy! J. Przyboś
* Wiosenno - kontaminacja słowna - czyli połączenie wyrazów
- paronomazja - podobieństwo brzmieniowe
- entymologizacja (entymologia - nauka o pierwotnym pochodzeniu wyrazów)
* But w Butonierce B. Jasiński
II Dziesięciolecie: AWANGARDA
1. dosłownie - przednia straż
2. przen. grupa ludzi przodujących, torujących nowe drogi w jakiejś dziedzinie
Awangarda Krakowska - Tadeusz Peiper (twórca hasła - Miasto, Masa, Maszyna),
zakłada czasopismo Zwrotnica. Przeciwstawienie się Skamandrowi.
Program:
1. szydziła z natchnienia (m. in. Skamandra), wszystko kontroluje umysł i
przekłada na równoważne obrazy
2. metafora; wiersz skondensowany np. patrza na ciebie ogromne oczy powietrza
J. Przyboś
3. zerwanie z wierszem sylabotonicznym, z rymami. Emocjonalna powściągliwość,
brak przegadania, mało słów; konstruktywizm
4. awangardziści - racjonaliści, wielbiciele techniki i maszyny,
przeciwstawiają się biologii, spontaniczności, naturze
przedstawiciele: Tadeusz Peiper, Jan Brzękowski, Julian Przyboś
* Lipiec (nawiązanie przez Karola Irzykowskiego Mgły na Parnasie - Utwory
Przybosia to jak tabliczki bulionu, takie są zagęszczone)
* Z Tatr
5. ekwiwalentyzacja uczuć, które nie mówią wprost
6. hasło podstawowe - Jalu Kurelc Poeci, kiełznajcie uczucia, zarzućcie lirykę
osobistą i indywidualną. Poezja jest funkcją, rzemiosłem.
II AWANGARDA (LUBELSKA) - katastroficzna, oparta bardziej na swego rodzaju
klimacie intelektualnym, niż na jakiś wspólnych programach. Nieuporządkowana w
poezji, złożona, chaotyczna; eksperymentowała. Nie da się jej przypisać żadnej
szczególnej poetyki; poeci ci używali wielu technik, jedni np. stosowali stopę
metryczną, inni - nie. Powojenna poezja tutaj ma swoje źródło.
przedstawiciele: Adam Ważyk, Mieczysław Jastrun, Józef Czechowicz (jego poezja
zawarta między Arkadią a katastrofą: Żal, Na wsi, Ballada z tamtej strony
BRONIEWSKI
Narodziny poezji rewolucyjnej (grudzień 1922r. pierwszy prezydent Polski
Odrodzonej, G. Narutowicz - ginie, inflacja, zła sytuacja gospodarcza;
wielonarodowościowy charakter państwa - Ukraińcy, Białorusini, Żydzi);
radykalizacja młodzieży inteligenckiej
Walka o nowy ład społeczny - jedno z haseł
Jego wiersze, drukowane na łamach Dźwignia, Miesięcznik literacki.
Wyraziciel rewolucji rosyjskiej, przeszedł ewolucję na wzór Cezarego Baryki z
Przedwiośnia. (przyjaciele Stande i Wandurski zginęli w ZSRR)
Jego poezja: tradycyjna, podział na rymowane zwrotki, metrum oparte na liczeniu
akcentów. Łączył: polskość + wezwanie do rewolucyjnego przewrotu
* Bagnet na broń - 1939 r.
- hasło rewolucjonistów: Jesteśmy robotnikami słowa
Niech słowa nasze padną
Jak salwa w ulice śródmieścia
* Poezja - poetyka klasyczna, żadnego nowatorstwa, typowy układ
Ty masz werbel nam zagrać do marszu
Smagać słowem Bić piersią! Wznieść hymnem.
* Młodość, Soldat inconnu - ukazana groza wojny, okrucieństwo, stan duchowy
poety w obliczu śmierci
* Mannlicher
* Do towarzyszy broni" - skonfiskowany przed wojną. Wyraża nastroje, panujące w
Przedwiośniu Żeromskiego
* Zagłębie Dąbrowskie"
BOLESŁAW LEŚMIAN:
1. eksperymenty z językiem (liczne neologizmy) - tworzył czasowniki od
rzeczowników i rzeczowniki od czasowników
2. stosował wzory metryczne, zapożyczone z ludowych pieśni i ballad
3. fantastyka, metafizyka (dziwne stworzenia)
4. wszystko umiejscowione w przyrodzie, potrzeba kontaktu z Bogiem ( nota bene
jest on bardzo słaby)
5. SYMBOLISTA
6. nawiązania do Bergasova:
7. zanurzony w tradycji staropolskiej, bukolicznej, ludowej
* Urszula Kochanowska
* Dziewczyna - sens istnienia człowieka zawiera się w jego postawie, działaniu
Ballada - gatunek z pogranicza epiki i liryki; dwa światy: realny i
nadprzyrodzony ( u Leśmiana dominuje fantastyka) . Nawiązanie do ballad
Mickiewiczowkich
* Dusiołek - neologizmy Leśmiana - derywacja wsteczna - odrzucenie formantów
Leśmian tworzy neologizmy rodzaju gramatycznego: liściato, błyszczydło,
zmorowaniem
* Topielec
* Dwoje ludzieńków pesymistyczna historia miłości